Và khi tro bụi của Đoàn Minh Phượng – Ám ảnh bản thể hay sự trốn chạy những ẩn ức của con người hiện đại

Journal of Science – 2016, Vol. 9 (1), 63 – 67<br /> <br /> Part A: Social Sciences, Humanities and Education<br /> <br /> VÀ KHI TRO BỤI CỦA ĐOÀN MINH PHƯỢNG – ÁM ẢNH BẢN THỂ HAY SỰ<br /> TRỐN CHẠY NHỮNG ẨN ỨC CỦA CON NGƯỜI HIỆN ĐẠI<br /> Nguyễn Thùy Trang<br /> ThS. Trường Đại học Sư phạm Huế<br /> Thông tin chung:<br /> Ngày nhận bài: 10/09/15<br /> Ngày nhận kết quả bình duyệt:<br /> 19/10/15<br /> Ngày chấp nhận đăng: 03/16<br /> Title:<br /> Va khi tro bui by Doan Minh<br /> Phuong - ontological obsessive<br /> or the escape from complex of<br /> modern man<br /> Từ khóa:<br /> Và khi tro bụi,<br /> Đoàn Minh Phượng,<br /> phân tâm học, bản thể<br /> Keywords:<br /> And when the dust,<br /> Doan Minh Phuong,<br /> psychoanalysis, ontology<br /> <br /> ABSTRACT<br /> Doan Minh Phuong is a Vietnam female writer who living abroad. Her first<br /> work which known by nationally public was Va khi tro bui. Through this novel,<br /> Doan Minh Phuong has expressed to readers found a secret world,<br /> multidimensional and complex in the soul of human. With existential<br /> consciousness, the writer turned a search for the essence of the man alone,<br /> helplessness in the modern world, strange. Simultaneously the authors also<br /> showed that part of the human mood expatriates, liquid peanut alien<br /> surroundings. Therefore, the work easily touches the hearts of reader, and<br /> honor is the only works of prose Writers Association award in 2007.<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đoàn Minh Phượng là một nữ nhà văn Việt Nam sống ở hải ngoại. Tác phẩm<br /> đầu tiên của chị được công chúng trong nước biết đến là Và khi tro bụi. Qua<br /> tiểu thuyết này, Đoàn Minh Phượng đã phơi trải cho độc giả thấy một thế giới<br /> thầm kín, đa chiều và phức tạp trong tâm hồn con người. Với tâm thức hiện<br /> sinh, nhà văn đã lật xới một cuộc tìm kiếm bản thể của những con người cô<br /> đơn, chới với trong thế giới hiện đại, xa lạ. Đồng thời tác giả cũng phần nào<br /> cho thấy tâm trạng của những con người xa xứ, lạc lõng nơi đất khách. Chính vì<br /> thế, tác phẩm dễ dàng chạm thấu trái tim người đọc, và vinh dự là tác phẩm<br /> văn xuôi duy nhất đoạt giải thưởng Hội Nhà văn của năm 2007.<br /> <br /> 1. Sự ra đời của Phân tâm học đã “làm thay đổi<br /> trật tự của vũ trụ”, đưa đến cho nhân loại những<br /> khám phá rất sâu về bản thể. Sigmund Freud<br /> (1856 – 1939) trở thành một nhà pháp sư tài ba<br /> trong thế giới tinh thần con người, bằng việc<br /> chứng minh “Cái tôi không phải là chủ nhân<br /> trong chính ngôi nhà của nó”, từ trường của vô<br /> thức và những xung năng khoái lạc đã tạo ra lực<br /> đẩy khiến Ý Thức con người (tưởng đã quyền uy<br /> nhất) bị tuột khỏi vị trí thống trị. Con người mất<br /> tự chủ, trơ trọi, trống không! Thế kỉ XXI, loài<br /> người vén bức màn ảo vọng để trở về bản nguyên<br /> của mình – không phải Thần linh, không phải<br /> <br /> Chúa tể, con người chỉ là Con – Người, là một<br /> tiểu vũ trụ trong đại ngàn vũ trụ, thậm chí ngay<br /> trong chính ngôi nhà của mình, Con Người cũng<br /> vẫn bị lung lay bởi những thế lực tâm linh, huyền<br /> bí, mơ hồ.<br /> Khi tìm hiểu thế giới vô thức và cách thức giải tỏa<br /> nó, Freud đã nói về giấc mơ và trí tưởng tượng.<br /> Ông liên hệ đến quá trình sáng tạo nghệ thuật<br /> cũng là một phương tiện giải thoát của người nghệ<br /> sĩ. Như chính J.P.Sartre từng nhận định: “Con<br /> người không chỉ như anh ta quan niệm, mà còn<br /> như anh ta muốn, như anh ta quan niệm sau khi<br /> đã sống, và như anh ta muốn sau khi đã ao ước<br /> 63<br /> <br /> Journal of Science – 2016, Vol. 9 (1), 63 – 67<br /> <br /> Part A: Social Sciences, Humanities and Education<br /> <br /> được sống; Con người không là gì khác ngoài cái<br /> mà bản thân anh ta đã làm nên” (Lộc Phương<br /> Thủy, 2005, tr.166). Do vậy, các nhân vật trong<br /> văn chương luôn là bóng dáng phản chiếu những<br /> ẩn ức, mong muốn thầm kín của tác giả. Và khi<br /> tro bụi của Đoàn Minh Phượng, dưới vỉa ngầm<br /> của lớp ngữ nghĩa tinh tế, huyền ảo và đầy nữ<br /> tính, là những ám ảnh về bản thể, là sự trốn chạy,<br /> cố thoát khỏi mặc cảm, ẩn ức của những thân<br /> phận bơ vơ, lạc lõng.<br /> <br /> chồng mất, sự va chạm văn hóa càng lúc càng sâu<br /> sắc, “nơi tôi sinh ra, màu trắng là màu tang chứ<br /> không phải đen. Tôi tưởng đã quên điều này, vậy<br /> mà tôi lại nhớ, và khi nhớ lại rồi điều đó trở nên<br /> quan trọng” (Đoàn Minh Phượng, 2006, tr.8).<br /> Mạch nguồn văn hóa tưởng đã ngủ quên sau bao<br /> năm bôn ba ở Đức trong tâm thức An Mi, một khi<br /> được khơi dậy, cũng giống như ngọn lửa nhen<br /> nhóm, bùng lên, hừng hực, thôi thúc, chế ngự lí<br /> trí, và để những cảm xúc thiêng liêng điều khiển<br /> những hành vi và ứng xử khác thường. Nên,<br /> “ngày tang lễ anh tôi mặc một chiếc áo trắng,<br /> dài. Lúc tôi bước vào nhà nguyện, mọi người nhìn<br /> tôi rồi vội quay đi như tế nhị tránh nhìn một điều<br /> sai sót lớn lao. Tôi nghĩ đừng bắt tôi làm khác, tôi<br /> chỉ có một lần này trong đời để mặc chiếc áo dài<br /> trắng dành cho anh” (Đoàn Minh Phượng, 2006,<br /> tr.8). Hành động của An Mi đã phạm phải một<br /> điều cấm kị lớn lao đối với gia đình chồng, với<br /> nền văn hóa bản địa – “Hành vi sai lạc”. S.Freud<br /> nói:“Chúng ta có thể gạt bỏ các yếu tố sinh lí hay<br /> vừa sinh lí vừa tâm lí mà chỉ để ý đến những yếu<br /> tố tâm lí thôi để tìm xem hành vi sai lạc có ý nghĩa<br /> gì và nói lên được những gì về ý nghĩa của người<br /> lỡ lời” (S.Freud, 2002a, tr.30). Và khi tập trung lí<br /> giải những phản ứng tâm lí của An Mi, ta mới<br /> thấy rằng, chính hành vi sai lạc này đã chứng tỏ<br /> dòng chảy dân tộc vẫn ngấm ngầm trôi dạt, âm ỉ<br /> trong tâm hồn cô. Đây cũng là cái mà C.G.Jung<br /> gọi là vô thức tập thể, tiếng gọi của nguồn cội<br /> không bao giờ thôi tắt.<br /> <br /> 2. Đoàn Minh Phượng rời Việt Nam qua định cư<br /> tại Đức khi chưa đầy hai mươi tuổi, sống trong<br /> lòng xã hội tư bản mà ở đó sự minh bạch, phân<br /> công đều rõ ràng, lạnh lùng, vô cảm, cộng với sự<br /> cách biệt về ngôn ngữ, ứng xử tạo một vách ngăn<br /> và mặc cảm văn hóa sâu nặng trong tâm thức của<br /> con người xa xứ. Gắn mình vào guồng quay của<br /> cuộc sinh tồn khó nhọc nơi đất khách, chị nhận ra<br /> “mình lạc lõng và luôn có cảm giác mình không<br /> tồn tại trên mặt đất. Như thể mình bị cắt rời khỏi<br /> phần máu thịt của mình” (Và khi tro bụi bay về.<br /> Truy cập từ http://antgct.cand.com.vn/Nhan-vat).<br /> Thế nên, chị tìm cách quay về sau gần hai mươi<br /> năm lưu lạc, dẫu hành trình trở lại bản xứ cũng<br /> thật chật vật, khó khăn.<br /> An Mi – nhân vật chính trong tác phẩm liệu có<br /> khác gì nhà văn? Nửa đời sống lưu vong, cô luôn<br /> cảm thấy cô đơn, trống vắng giữa cộng đồng. Khi<br /> sợi dây kết nối An Mi với xã hội đứt mạch –<br /> người chồng ra đi, thì “một sự tắt ngấm tuyệt đối”<br /> phủ lên quãng đời còn lại của cô. Bởi cái chết của<br /> chồng là nỗi bất hạnh lớn nhất – “nỗi bất hạnh đã<br /> tước đi tất cả ao ước được sống của tôi”, đưa cô<br /> trở về một hiện tồn nguyên sơ, “tôi không còn gì,<br /> hồn tôi chỉ là một đám tro (…) Và tôi đi tìm cái<br /> chết trên đường” (Đoàn Minh Phượng, 2006,<br /> tr.11). Sở dĩ An Mi luôn cảm thấy mình “mất cả<br /> trọng lực”, như đang “rơi trong khoảng không”<br /> và rất “dễ vỡ” bởi vì mặc cảm văn hóa đã làm cô<br /> trở thành “khách lạ ở bất cứ đâu. Con người<br /> không có quê hương giống như một hạt cỏ đưa<br /> đến bám rễ trên vách đá, tôi biết thân phận của<br /> mình rất dễ vỡ” (Đoàn Minh Phượng, 2006,<br /> tr.117). Điều này chỉ thực sự bộc lộ ra khi người<br /> <br /> Ám ảnh bản thể được nhà văn thể hiện qua hai<br /> khía cạnh: mặc cảm lưu vong và mặc cảm<br /> Oedipe1. Nếu An Mi mang trong mình mặc cảm<br /> lưu vong thì hình ảnh cậu bé Marcus lại khiến<br /> người đọc liên tưởng đến một trạng thái tâm lí đặc<br /> biệt, mà S.Freud gọi là “mặc cảm Oedipe”. Trong<br /> Vật tổ và cấm kỵ, ông viết: “Chính mặc cảm<br /> Oedipe đã làm cho toàn thể nhân loại trong<br /> những ngày đầu tiên ý thức được sự phạm tội của<br /> mình, chính sự phạm tội này là nguồn gốc đầu<br /> tiên của mọi tôn giáo luân lý” (S.Freud, 2002a,<br /> tr.369). Như vậy, Phân tâm học chỉ ra mặc cảm<br /> Oedipe có tính di truyền, bẩm sinh, nó là sự dồn<br /> 64<br /> <br /> Journal of Science – 2016, Vol. 9 (1), 63 – 67<br /> <br /> Part A: Social Sciences, Humanities and Education<br /> <br /> nén những khuynh hướng tác động sâu xa trong<br /> vô thức. Cậu bé Marcus trong vô thức cũng đã có<br /> một sự thù địch, căm ghét bố. Còn người bố cũng<br /> ngấm ngầm ác cảm với con trai. Ông không thể<br /> lấp liếm được thái độ dửng dưng, vô cảm đó qua<br /> cuộc đối thoại với An Mi: “Sophie nói ơn phúc<br /> của nó được tôi lo cho từng ấy năm là hết. Phần<br /> số nó được bấy nhiêu” (Đoàn Minh Phượng,<br /> 2006, tr.130). Cho nên, khi chứng kiến cái chết<br /> của mẹ - người Marcus rất mực yêu thương dưới<br /> tay của bố, nỗi căm hờn càng nhân lên gấp bội. Ở<br /> lứa tuổi như Marcus – năm tuổi, sự phát triển tâm<br /> – sinh lí chưa được hoàn thiện, và đặc biệt giai<br /> đoạn này những ấn tượng xấu của tuổi thơ sẽ dễ<br /> ám ảnh con người trong suốt phần đời còn lại, mà<br /> không một thứ mực tẩy nào có thể xóa nhòa, che<br /> lấp được. Chính mặc cảm này đã khiến cho<br /> Marcus rơi vào tình trạng nhiễu tâm, rối loạn tâm<br /> lí những năm về sau.“Em không xem ti vi, trị liệu<br /> tâm lí với truyện tranh và kể chuyện đều bị từ<br /> chối. Phát triển ngôn ngữ kém, hay có những cơn<br /> khiếp sợ vào ban đêm” (Đoàn Minh Phượng,<br /> 2006, tr.122).<br /> <br /> của họ chẳng có gì không ổn, nhưng hành động và<br /> phản ứng khi có một tình huống bất ngờ xảy ra lại<br /> ghi nhận trạng thái tâm lí bất bình thường. Dường<br /> như, những chấn thương và mặc cảm đã làm cho<br /> những người như An Mi, Marcus thiếu một niềm<br /> tin đầy đủ và chắc chắn – một xác tín – về ý nghĩa<br /> sự tồn tại của chính mình trong tý cách một con<br /> người giữa xã hội loài người.<br /> 3. Trước những sang chấn tinh thần, những mặc<br /> cảm dằn vặt ấy, các nhân vật trong tiểu thuyết<br /> Đoàn Minh Phượng không gào thét, khóc lóc, nổi<br /> loạn như tâm lí thường tình. Họ tìm cho mình một<br /> lối thoát bằng cách im lặng và ra đi. Đó cũng là<br /> cách trốn chạy của con người đương đại mà chúng<br /> ta vẫn hay bắt gặp trong một số tiểu thuyết của<br /> F.Kafka (Lâu đài), Cao Hành Kiện (Linh Sơn),<br /> H.Murakami (Kafka bên bờ biển, Biên niên kí<br /> chim vặn dây cót)…<br /> Motip trốn chạy được Ðoàn Minh Phượng thể<br /> hiện nhức nhối trong tác phẩm. An Mi lên tàu, đi<br /> qua biết bao sân ga, nhìn ngắm những buổi hoàng<br /> hôn lặng yên trên khung cửa sổ, một mình, cô<br /> độc… cũng chỉ mong giải tỏa ẩn ức, tìm thấy một<br /> điều gì đó có thể che giấu những thương tổn trong<br /> tiềm thức. Đó là tiềm thức kinh hoàng thời thơ ấu,<br /> nơi có tiếng đại bác nổ liên hồi, từng mái nhà bị<br /> giày xéo bởi chiến tranh, và giây phút cô ôm xác<br /> mẹ khóc lặng, và đớn đau trước cái chết bất ngờ<br /> của cha nuôi, “tôi đầy sợ hãi (…) Mẹ tôi nói tôi<br /> làm cho cha nuôi tôi ham muốn tôi, hai chữ đó sẽ<br /> còn làm tôi hoang mang gần hết cuộc đời” (Đoàn<br /> Minh Phượng, 2006, tr.93). Cũng là tiềm thức về<br /> hiện tại, hoang mang về bản thể, về cái chết, để<br /> rồi,“tôi muốn biết mình là ai để ngày tôi chết tôi<br /> biết rằng ai đã chết (…) Tôi biết mặt đất là một<br /> thứ khó chia tay” (Đoàn Minh Phượng, 2006,<br /> tr.12). Con người An Mi cứ miệt mài đi tìm ý<br /> nghĩa đích thực của chính mình giữa thực tại, và<br /> rồi, chính hành trình tưởng như vô định, hành<br /> trình lật xới quá khứ, đã khiến cô tìm lại ý thức<br /> (tưởng đã) bị quên lãng. “Trong lúc ý thức tắt dần<br /> tôi lại nghe tiếng gọi tôi. Bây giờ thì tôi đã nhận<br /> ra tiếng gọi của em tôi, không phải từ ngày xưa<br /> mà ngay trong lúc này” (Đoàn Minh Phượng,<br /> <br /> Việc Marcus lựa chọn ẩn nấp trong ngôi nhà đầy<br /> hương trầm và giai âm thiền nhạc ấm áp, nhẹ<br /> nhàng của cô giáo Sophie cũng là một diễn tiến<br /> của quá trình mặc cảm Oedipe. Dễ dàng nhận ra<br /> mối quan hệ tam giác đầy phức tạp, mâu thuẫn:<br /> Cha – Mẹ - Con, lần nữa lại được tái hiện khá rõ<br /> trong tác phẩm. Bởi trong quá khứ, Sophie từng là<br /> người tình thương nhớ của bố anh. Marcus tìm<br /> thấy sự an nhiên trong Sophie là vì anh nhận ra<br /> đâu đó bóng dáng dịu dàng của mẹ, và có lẽ, hơn<br /> hết chính là cảm giác được chiến thắng người cha.<br /> Sự trả thù, cái chết oan khuất, bệnh lí… tất thảy<br /> giờ được “may vá một sự thật” trong quá khứ<br /> bằng trạng thái ngộ nhận của người con, khép lại<br /> những tiếng thở dài thườn thượt, những hoang<br /> hoải hằng đêm từng xáo động một tâm hồn non<br /> nớt năm tuổi.<br /> Ðọc Và khi tro bụi bao giờ cũng thấy hiện lên<br /> những hình hài cô độc. Họ khép mình trước thế<br /> giới, tự dựng lên những hàng rào tâm lí, buộc mình<br /> cách li với cộng đồng. Nhìn bên ngoài, cuộc sống<br /> 65<br /> <br /> Journal of Science – 2016, Vol. 9 (1), 63 – 67<br /> <br /> Part A: Social Sciences, Humanities and Education<br /> <br /> 2006, tr.184). Khoảnh khắc mê man cận kề cái<br /> chết, bản năng sống mới thực sự trỗi dậy trong vô<br /> thức của nhân vật, hóa giải bao nhiêu mập mờ,<br /> những lằn ranh khó phân định, để cắt nghĩa sự<br /> hiện tồn của con người.<br /> <br /> thể chưa hoàn toàn đưa nhân vật đến chỗ giải<br /> phóng khỏi cái tôi mê lộ, nhưng lại là con đường<br /> ngắn nhất đưa con người vào thế giới của siêu<br /> tưởng, khám phá trong đó những ẩn ức riêng tư.<br /> Và từ những ẩn ức này, nhân vật nhận thấy mình<br /> cần phải thay đổi một cái gì đó để thỏa mãn: “Tôi<br /> không thể chết, ngàn lần không muốn chết. Xin<br /> cho tôi sống nhìn thấy em tôi một lần, cho tôi giải<br /> mối oan này, quay về với cuộc đời, với sự sống tôi<br /> chưa từng được biết và khao khát đến nao lòng.<br /> Cho tôi sống những ngày và những đêm của mình,<br /> chứ không sống bằng thời gian và trí nhớ của<br /> người khác” (Đoàn Minh Phượng, 2006, tr.185).<br /> <br /> Phải chăng, chỉ khi đặt mình trong sợi dây chấp<br /> chới sống – chết, ta mới có thể nhận diện được<br /> lược đồ thân phận của chính mình một cách rõ<br /> ràng, hữu thực nhất! “Giá trị đích thực của một<br /> con người trước hết được xác định bởi: anh ta đã<br /> đạt đến chỗ giải phóng khỏi cái tôi đến mức độ<br /> nào và theo nghĩa gì” (Alber Einstein, 2008,<br /> tr.22). An Mi đã thực sự giải phóng được những<br /> mơ hồ, chất vấn của bản thân, để trực diện với nỗi<br /> đau không cội rễ của chính mình: “Tôi chợt hiểu<br /> ra tất cả. Tại sao trong tất cả những năm của đời<br /> mình tôi đã không tìm được cái thứ keo để gắn lại<br /> các mảnh của cuộc đời lại với nhau và gắn chính<br /> mình vào thế giới loài người. Tôi đã cố hết sức<br /> mình, nhưng mọi thứ đều rời rạc, tan tác và tôi<br /> mãi là một thứ rong rễ không bám được vào một<br /> thứ gì để trôi nổi. Bởi vì trong cái khoảnh khắc<br /> kinh hoàng nhất của cuộc đời, vào lúc người ta<br /> cần nhau nhất để cứu nhau ra khỏi tai ương, trí<br /> óc tôi đã chọn xóa đi cái khoảnh khắc ấy ngay khi<br /> nó đang xảy ra, đã chọn không nhận ra tiếng đứa<br /> em mình đã trông giữ mỗi ngày. Tôi đã bỏ rơi đứa<br /> em trong cái khoảnh khắc quan trọng nhất của cả<br /> đời tôi và đời nó” (Đoàn Minh Phượng, 2006,<br /> tr.184). Trong “giờ phút lênh đênh sắp trôi ra<br /> ngoài sự sống”, An Mi đã tháo bỏ thái độ ngụy<br /> tín bấy lâu cô vẫn khoác lên mình, để rồi nhận ra,<br /> “trong câu chuyện của Anita, tôi tưởng tôi là<br /> Marcus bị bỏ rơi. Bây giờ tôi chợt hiểu ra mình là<br /> Michael đã chọn lấy sự mất trí nhớ để đổi lấy sự<br /> ấm êm trong căn nhà của Sophie” (Đoàn Minh<br /> Phượng, 2006, tr.184). Như vậy, quá khứ – nguồn<br /> cội không chối bỏ cô, mà chính cô đã khước từ<br /> quá khứ, cố tình đánh tráo sự thật cuộc đời mình,<br /> để che đậy những day dứt, tội lỗi.<br /> <br /> Khi nỗi đau cuộc đời gánh lên vai mỗi số phận<br /> những bi kịch nặng quá sức chịu đựng, chính sự<br /> trốn chạy lại là cách thức thỏa hiệp với thực tại ổn<br /> thỏa được lựa chọn nhiều nhất. Nếu hành trình<br /> trốn chạy của An Mi là hành trình trở về nguồn<br /> cội, thì sự bỏ đi của cậu bé Marcus về phía cánh<br /> rừng, phía hoang sơ không có con người lại là<br /> hành trình tìm nguồn khỏa lấp nỗi đau. “Em tự cô<br /> lập mình, sống ở một nơi gọi là mặt trăng, trên<br /> đó rất lạnh, rất trống hoàn toàn vắng người”<br /> (Đoàn Minh Phượng, 2006, tr.151). Dù nguyên<br /> cớ ẩn ức mỗi người mỗi khác nhưng có thể thấy<br /> rằng, động cơ ra đi của các nhân vật đều bắt<br /> nguồn từ vô thức, từ những ám ảnh va chạm văn<br /> hóa, ám ảnh về cái chết… “Đi đi và che giấu bao<br /> nhiêu là vết thương” (Đi mãi trên đường, Trịnh<br /> Công Sơn). Những chuyến đi của họ không chỉ<br /> tìm về cội rễ mà còn làm rõ danh thế, thân phận.<br /> Và đó phải chăng là lối thoát hữu hiệu duy nhất<br /> của con người hiện đại?!<br /> 4. Đến nay, Phân tâm học vẫn đang là hướng<br /> nghiên cứu, tiếp cận tác phẩm được nhiều chuyên<br /> gia quan tâm và vận dụng. Lối đi này chú trọng<br /> vào quá trình sáng tạo văn bản của nhà văn, kiến<br /> giải những hành động và tâm lí nhân vật dưới góc<br /> độ vô thức, tâm linh, đưa đến cho độc giả những<br /> khám phá thú vị, tinh tế. Điểm qua một số tác<br /> phẩm từ sau đổi mới 1986 đến nay, nhiều nhà văn<br /> Việt Nam, đặc biệt là các nhà văn trẻ đã có ý thức<br /> tiếp thu những yếu tố tích cực, phù hợp của học<br /> thuyết Phân tâm học như một phương tiện để<br /> <br /> Dưới góc nhìn Phân tâm học, Đoàn Minh Phượng<br /> đã lí giải tinh tế, sắc bén những trạng thái tâm lí<br /> vô thức, khó hiểu, mập mờ của nhân vật. Dù vậy,<br /> lấy Phân tâm học để biện luận, một mặt nào đó có<br /> 66<br /> <br /> Journal of Science – 2016, Vol. 9 (1), 63 – 67<br /> <br /> Part A: Social Sciences, Humanities and Education<br /> <br /> quan sát và thâm nhập cuộc sống; điển hình trong<br /> sáng tác của Nguyễn Huy Thiệp (Cún, Không có<br /> vua), Bảo Ninh (Nỗi buồn chiến tranh), Võ Thị<br /> Hảo (Người sót lại của rừng cười), Nguyễn Bình<br /> Phương (Thoạt kì thủy), Đỗ Hoàng Diệu (Bóng<br /> đè), Nguyễn Ngọc Tư (Cánh đồng bất tận, Gió<br /> lẻ), Nguyễn Đình Tú (Kín, Nháp)… Có thể nói<br /> rằng, ở giai đoạn này, việc vận dụng Phân tâm học<br /> với tư cách là một thủ pháp nghệ thuật độc đáo để<br /> xây dựng tác phẩm đã có phần thuần thục, đa<br /> dạng và sáng tạo hơn. Mỗi nhà văn một cá tính,<br /> một cách vận dụng riêng, nên tác phẩm của họ<br /> thực sự đem lại hiệu quả nghệ thuật cao, có giá trị.<br /> <br /> văn sâu sắc, thể hiện được số phận của những<br /> con người trong kiếp phù du.<br /> CHÚ THÍCH<br /> Mặc cảm Oedipe: Từ Oedipe xuất phát từ một<br /> vở kịch của Sophocles, trong đó Vua xứ Thebes<br /> bỏ rơi hoàng tử Oedipus. Về sau Oedipe giết cha<br /> và cưới mẹ mình mà không biết. Vì vậy, thuật ngữ<br /> “mặc cảm Oedipe” là tên gọi do Sigmund Freud<br /> (cha đẻ của ngành Phân tâm học) đặt ra, nhằm ám<br /> chỉ trạng thái tâm lí cự tuyệt tình cảm đối với bố<br /> hoặc mẹ cùng giới tính với trẻ, do sự hình thành<br /> tình yêu cho bố hoặc mẹ ở giới tính kia.<br /> 1<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> Nằm trong dòng chảy phát triển chung của văn<br /> học Việt Nam đương đại, mặc dù là một nhà văn<br /> hải ngoại, nhưng những sáng tác Đoàn Minh<br /> Phượng vẫn như mạch ngầm nhỏ hướng về nguồn<br /> cội dân tộc. Từ những diễn giải của lí thuyết Phân<br /> tâm học ở trên, ta thấy Và khi tro bụi chính là sự<br /> thăng hoa những xúc cảm của nhà văn trong quá<br /> trình sáng tạo. Đoàn Minh Phượng đã từng nói:<br /> “Thế giới không phải là thế giới mà chỉ là cảm<br /> nhận của chúng ta về nó mà thôi” (Đoàn Minh<br /> Phượng, 2006, tr.18). Chính bởi quan niệm như<br /> vậy, nên thế giới nhân vật trong tiểu thuyết của<br /> chị không đông đảo, nhưng lại dễ dẫn dụ người<br /> đọc vào ma trận mụ mị của những mối quan hệ<br /> phức tạp, những ám ảnh, giấc mơ, huyễn hoặc. An<br /> Mi, Marcus, Anita, Kepmf, Sophie - chừng ấy<br /> con người trong tác phẩm, dường như họ không<br /> thể xác định mình trong những quy ước đơn<br /> thuần của đời sống, trong tọa độ kết nối với cộng<br /> đồng. Một nỗi bất an ngấm ngầm nào đó luôn tồn<br /> tại sâu xa ở họ. Nỗi bất an ấy có thế bắt nguồn từ<br /> những va chạm văn hóa, nhưng cũng có thể nỗi<br /> bất an khởi phát từ vô thức với những ẩn ức, mặc<br /> cảm. Và như thế, họ khao khát tìm thấy con<br /> người đích thực của mình, con người bản thể<br /> khác với thực tại khắc khoải mà họ đang sống.<br /> Thoát khỏi những cái đinh trên giá nhục hình của<br /> kiếp người, đó là mong muốn của các nhân vật,<br /> cũng là ước vọng của nhà văn gửi gắm trong tác<br /> phẩm! Nên Và khi tro bụi mang đậm tính nhân<br /> <br /> Alber Einstein. (2008). Thế giới như tôi thấy. Hà<br /> Nội: Nhà xuất bản Tri thức.<br /> Dương Bình Nguyên. (Ngày 7, tháng 9, 2006). Và<br /> khi tro bụi bay về. An ninh thế giới cuối tháng.<br /> Truy cập từ http://antgct.cand.com.vn/Nhanvat/<br /> Đoàn Minh Phượng. (2006). Và khi tro bụi. TP.<br /> Hồ Chí Minh: Nhà xuất bản Trẻ.<br /> Lộc Phương Thủy. (Chủ biên – 2005). Quan niệm<br /> văn chương Pháp thế kỉ XX. Hà Nội: Nhà xuất<br /> bản Văn học.<br /> S. Freud. (2002a). Phân tâm học nhập môn. Hà<br /> Nội: Nhà xuất bản Đại học Quốc gia.<br /> S. Freud. (2002b). Phân tâm học và văn hóa nghệ<br /> thuật. Hà Nội: Nhà xuất bản Văn hóa thông<br /> tin.<br /> Trần Thanh Hà. (2008). Học thuyết S.Freud và sự<br /> thể hiện của nó trong văn học Việt Nam. Hà<br /> Nội: Nhà xuất bản Đại học Quốc gia.<br /> <br /> 67<br /> <br />