Vài nét về các phương thức thể hiện tình vợ chồng trong văn học trung đại Việt Nam

Tập 183, Số 07, 2018<br /> <br /> Tập 183, số 07, 2018<br /> <br /> 183(07)<br /> N¨m<br /> <br /> 2018<br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc vµ C«ng nghÖ<br /> <br /> Journal of Science and Technology<br /> <br /> CHUYÊN SAN KHOA HỌC XÃ HỘI – NHÂN VĂN – KINH TẾ<br /> Môc lôc<br /> <br /> Trang<br /> <br /> Hoàng Thị Phương Nga - Mô hình du lịch văn học “Làng Vũ Đại ngày ấy”<br /> <br /> 3<br /> <br /> Phạm Thị Thu Hoài, Trần Thị Thanh - Tiếng lóng trong truyện về đề tài giáo dục của Văn Thành Lê<br /> <br /> 9<br /> <br /> Ngô Thị Thanh Nga, Phạm Thị Hồng Vân - Vài nét về các phương thức thể hiện tình vợ chồng trong văn<br /> học trung đại Việt Nam<br /> <br /> 15<br /> <br /> Nguyễn Thị Thắm, Nguyễn Minh Sơn - Ý thức đối thoại của Nguyễn Ngọc Tư với văn học truyền thống thông<br /> qua những nhân vật nữ trong tập truyện Không ai qua sông<br /> <br /> 21<br /> <br /> Đặng Thị Thùy, Nguyễn Diệu Thương - Lô gích của các hiện tượng “phi lô gích” trong ca dao, tục ngữ<br /> người Việt<br /> <br /> 27<br /> <br /> Đinh Thị Giang - Những nhân tố ảnh hưởng đến lối sống của người Việt ở đồng bằng Bắc Bộ hiện nay<br /> <br /> 33<br /> <br /> Nguyễn Diệu Thương, Nguyễn Thị Lan Hương - Phương thức tạo hàm ý trong tiểu phẩm trào phúng<br /> <br /> 39<br /> <br /> Nguyễn Thu Quỳnh, Vì Thị Hiền - Từ ngữ chỉ đồ gia dụng trong tiếng Thái ở tỉnh Điện Biên<br /> <br /> 45<br /> <br /> Nguyễn Thị Thu Oanh, Hoàng Thị Mỹ Hạnh - Vị thế, vai trò cầm quyền của Đảng Cộng Sản Việt Nam giai<br /> đoạn 1945 - 1975 và một số bài học kinh nghiệm<br /> <br /> 51<br /> <br /> Đỗ Hằng Nga, Phạm Quốc Tuấn - Việc thu thuế trong làng xã qua tư liệu hương ước cải lương tỉnh Thái Nguyên<br /> <br /> 57<br /> <br /> Lê Văn Hiếu - Hiệu quả hoạt động của mô hình “ban tuyên vận” xã, phường, thị trấn và “tổ tuyên vận” thôn, bản, tổ<br /> dân phố ở tỉnh Lào Cai trong giai đoạn hiện nay<br /> <br /> 63<br /> <br /> Thái Hữu Linh, Nguyễn Thị Thu Hiền, Nguyễn Thị Thanh Hà - Vai trò của hậu phương Bắc Thái trong cuộc<br /> tổng tiến công Mậu Thân năm 1968<br /> <br /> 69<br /> <br /> Phạm Anh Nguyên - Sức hấp dẫn trong Hài đàm của Phan Khôi<br /> <br /> 73<br /> <br /> Nguyễn Thị Hường, Nguyễn Thị Mão, Nguyễn Tuấn Anh - Nâng cao hiệu quả tổ chức các hoạt động ngoại<br /> khoá trong dạy học môn giáo dục công dân ở các trường trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Thái<br /> Nguyên hiện nay<br /> <br /> 79<br /> <br /> Nguyễn Văn Dũng, Đào Ngọc Anh - Thực trạng thể chất của sinh viên không chuyên thể dục thể thao Trường<br /> Đại hoc Sư phạm – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 85<br /> <br /> Trần Bảo Ngọc, Lê Ngọc Uyển, Bùi Thanh Thủy và cs - Thực trạng xếp loại tốt nghiệp sinh viên diện cử<br /> tuyển ở trường Đại học Y Dược – Đại học Thái Nguyên giai đoạn 2013-2017<br /> <br /> 91<br /> <br /> Nguyễn Thúc Cảnh - Nghiên cứu xây dựng hệ thống bài tập có nội dung thực tế trong giảng dạy cơ học cho<br /> học sinh trung học phổ thông<br /> <br /> 97<br /> <br /> Hà Thị Kim Linh, Chu Thị Bích Huệ - Giáo dục kiến thức pháp luật cho phụ nữ vùng dân tộc thiểu số ở huyện<br /> Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên<br /> <br /> 105<br /> <br /> Nguyễn Thị Thanh Hồng, Nguyễn Thị Khánh Ly, Vũ Kiều Hạnh - Tăng cường sự tham gia của sinh viên<br /> vào các hoạt động học tiếng Anh trong lớp học đông nhiều trình độ của sinh viên năm thứ nhất trường Đại học<br /> Y Dược – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 111<br /> <br /> Phạm Thị Huyền, Vũ Thị Thủy - Vận dụng phong cách nêu gương theo tư tưởng Hồ Chí Minh trong xây dựng<br /> phong cách làm việc đối với cán bộ chủ chốt ở nước ta hiện nay<br /> <br /> 117<br /> <br /> Đàm Quang Hưng - Thiết kế bài học khoa học lớp 4, lớp 5 theo hướng tìm tòi thực nghiệm<br /> <br /> 123<br /> <br /> Hoàng Thị Thu Hoài - Những khó khăn trong việc dạy và học từ vựng tiếng Anh chuyên cho sinh viên chuyên<br /> ngành điều dưỡng, trường Cao đẳng Y tế Thái Nguyên và một số giải pháp đề xuất<br /> <br /> 129<br /> <br /> Nguyễn Lan Hương, Văn Thị Quỳnh Hoa - Những nhân tố ảnh hưởng đến khả năng nói tiếng Anh của sinh<br /> viên năm thứ nhất trường Đại học Nông Lâm – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 135<br /> <br /> Vũ Kiều Hạnh - Những yếu tố quyết định đến mức độ đọc hiểu của sinh viên năm thứ hai tại trường Đại học<br /> Nông Lâm – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 141<br /> <br /> Nguyễn Thị Quế, Hoàng Thị Nhung - Hỏi đúng để tự học và học tập cộng tác thành công – hướng tới xây<br /> dựng người học ngoại ngữ độc lập trong bối cảnh hội nhập khu vực và quốc tế<br /> <br /> 147<br /> <br /> Ngô Thị Thu Hà, Nguyễn Thị Hoài Thu - Ứng dụng các phương pháp giảng dạy tích cực nhằm nâng cao chất<br /> lượng dạy – học tiếng Việt cho học viên quốc tế tại Học viện Kỹ thuật Quân sự<br /> <br /> 153<br /> <br /> Dương Văn Tân - Đánh giá hiệu quả áp dụng trò chơi vận động trong phát triển thể lực chung cho sinh viên<br /> trường Đại học Kỹ thuật Công nghiệp – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 159<br /> <br /> Bùi Thị Hương Giang - Nâng cao năng lực giao tiếp giao văn hóa trong dạy và học ngoại ngữ<br /> <br /> 165<br /> <br /> Trần Hoàng Tinh, Nông La Duy, Phạm Văn Tuân - Xây dựng trung đội tự quản trong quản lý giáo dục tính<br /> kỷ luật cho sinh viên tại trung tâm giáo dục quốc phòng và an ninh trong giai đoạn hiện nay<br /> <br /> 171<br /> <br /> Trần Thị Yến, Khổng Thị Thanh Huyền - Sử dụng hình thức đọc chuyên sâu để nâng cao khả năng viết học<br /> thuật cho sinh viên chuyên ngành tiếng Anh<br /> <br /> 177<br /> <br /> Đỗ Thị Hồng Hạnh, Hoàng Mai Phương - Đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Chợ Mới,<br /> tỉnh Bắc Kạn<br /> <br /> 183<br /> <br /> Trần Thùy Linh, Trần Lương Đức, Nguyễn Thị Thùy Trang - Cách tiếp cận của pháp luật cạnh tranh liên<br /> minh châu Âu về hành vi lạm dụng mang tính trục lợi<br /> <br /> 189<br /> <br /> Nguyễn Thị Thanh Hà, Phạm Việt Hương - Xây dựng bộ tiêu chí và chỉ số kinh tế phù hợp để đánh giá quản<br /> lý rừng bền vững ở huyện Định Hóa<br /> <br /> 195<br /> <br /> Đinh Thị Hoài - Truyền thông marketing sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Trung tâm Học liệu Đại<br /> học Thái Nguyên<br /> <br /> 201<br /> <br /> Nguyễn Thị Thanh Xuân - Nghiên cứu nhân tố ảnh hưởng đến sự hài lòng của khách hàng sử dụng dịch vụ<br /> khách sạn tại Thanh Hóa, Việt Nam<br /> <br /> 207<br /> <br /> Dương Thị Tình - Đóng góp của xuất khẩu hàng hóa tới tăng trưởng kinh tế của tỉnh Yên Bái<br /> <br /> 213<br /> <br /> Lê Minh Hải, Trần Viết Khanh - Phân tích tổ chức không gian lãnh thổ du lịch tỉnh Thái Nguyên<br /> <br /> 219<br /> <br /> Hà Văn Vương - Vận dụng lý thuyết Ecgônômi trong tổ chức môi trường làm việc tại văn phòng chi nhánh may<br /> Sông Công II - Công ty Cổ phần Đầu tư và Thương mại TNG<br /> <br /> 227<br /> <br /> Mai Anh Linh, Nguyễn Thị Minh Anh - Đánh giá chất lượng dịch vụ và sự hài lòng của khách hàng: nghiên<br /> cứu thực nghiệm tại siêu thị Lan Chi, Thái Nguyên<br /> <br /> 233<br /> <br /> Đinh Hồng Linh, Nguyễn Thu Nga, Nguyễn Thu Hằng - Sử dụng hàm Loga siêu việt để đánh giá hiệu quả<br /> kinh doanh của các ngân hàng Việt Nam<br /> <br /> 239<br /> <br /> Ngô Thị Thanh Nga và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 183(07): 15 - 20<br /> <br /> VÀI NÉT VỀ CÁC PHƯƠNG THỨC THỂ HIỆN TÌNH VỢ CHỒNG<br /> TRONG VĂN HỌC TRUNG ĐẠI VIỆT NAM<br /> Ngô Thị Thanh Nga*, Phạm Thị Hồng Vân<br /> Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Tình yêu nói chung, tình vợ chồng nói riêng là tình cảm thiêng liêng cao quý của con người. Chính<br /> vì thế mà những ngáng trở của giáo lý phong kiến khắc nghiệt cũng không thể khuất lấp được tình<br /> cảm cao đẹp đó. Trong bài viết này, chúng tôi đề cập đến một số phương thức thể hiện tình cảm vợ<br /> chồng trong văn học trung đại Việt Nam cụ thể là hai phương thức cơ bản: tự bạch (các tác giả tự<br /> giãi bày câu chuyện tình vợ chồng của chính mình) và nhập vai (mượn câu chuyện của người khác<br /> để thể hiện tình cảm vợ chồng). Qua hai phương thức phản ánh này, người đọc phần nào thấy được<br /> những tình cảm trân quý thiết tha sâu nặng trong tình vợ chồng đồng thời cũng thấy được sự phong<br /> phú của tâm hồn con người Việt Nam dù ở bất kỳ hoàn cảnh sống nào.<br /> Từ khóa: Tình vợ chồng, văn học, Việt Nam trung đại, phương thức, tự bạch.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ *<br /> Văn học viết Việt Nam từ thế kỷ X đến hết<br /> thế kỷ XIX là nền văn học tồn tại và phát<br /> triển trong xã hội phong kiến. Mười thế kỷ<br /> văn học này còn được gọi là văn học trung đại<br /> (hay văn học cổ). Lực lượng sáng tác chủ yếu<br /> là tầng lớp trí thức chịu ảnh hưởng sâu sắc<br /> của Hán học. Quan niệm về văn học của họ là<br /> coi trọng mục đích giáo huấn “thi dĩ ngôn<br /> chí”, “văn dĩ tải đạo”. Đạo đức Nho gia<br /> khuôn nén con người mà chủ yếu là tầng lớp<br /> Nho sĩ. Họ phải “khắc kỷ phục lễ”, phải “tu<br /> thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ”, hay “an<br /> bần lạc đạo”...<br /> Để chứng tỏ quyền lực tối cao và phục vụ cho<br /> lợi ích của mình, giai cấp phong kiến thống trị<br /> áp đặt con người cả thể xác và tâm hồn. Con<br /> người bị trói buộc bởi các mối quan hệ, đặc<br /> biệt là mối quan hệ nam nữ, quan hệ yêu<br /> đương. Việc kết hôn phải do cha mẹ sắp đặt,<br /> phải được xã hội thừa nhận.<br /> Có thể nói, lễ giáo phong kiến đã kiềm tỏa<br /> tình cảm của con người, không để cho tình<br /> cảm riêng tư xuất hiện, đặc biệt là tình yêu<br /> đôi lứa. Nhưng lịch sử loài người luôn vận<br /> động phát triển. Cùng với quá trình thức tỉnh,<br /> trỗi dậy lớn mạnh của con người cá nhân, thì<br /> *<br /> <br /> cái “tôi” trong văn học được biểu hiện rõ hơn,<br /> tình cảm cá nhân, tình yêu (vốn có nguồn gốc<br /> sâu xa từ văn học dân gian) dần đậm nét và<br /> định hình trong văn học trung đại. Các nhà<br /> nho đã dành những trang thơ văn viết về đời<br /> sống riêng tư, về tình cảm vợ chồng thiết tha<br /> và cảm động.<br /> NHỮNG PHƯƠNG THỨC THỂ HIỆN CỤ THỂ<br /> Các tác giả tự giãi bày câu chuyện của<br /> chính mình<br /> Tình yêu nói chung, tình vợ chồng nói riêng<br /> là tình cảm thiêng liêng cao đẹp, chính vì vậy<br /> dù có bị ngáng trở và kìm nén bởi lễ giáo thì<br /> tình cảm ấy vẫn luôn bền bỉ sống. Lần đầu<br /> tiên trong lịch sử văn học nước nhà, có một<br /> bậc đại Nho dám nói lên tình yêu của mình<br /> đối với vợ mà không phải mượn câu chuyện<br /> tình của người khác. Đó chính là Nguyễn Trãi<br /> - một nhân vật lớn ở thế kỷ XV, một nhà<br /> chính trị quân sự lỗi lạc, một danh nhân văn<br /> hóa thế giới. Qua bài thơ Tiếc cảnh số 10, ông<br /> đã gửi nỗi nhớ nhung xen lẫn giận hờn tới<br /> người thiếp yêu của mình:<br /> Loàn đan ướm hỏi khách lầu hồng,<br /> Đầm ấm thì thương kẻ lạnh lùng.<br /> Ngoài ấy dầu còn áo lẻ,<br /> Cả lòng mượn đắp lấy hơi cùng.<br /> (Quốc âm thi tập, Tiếc cảnh số 10) [1, tr. 457]<br /> <br /> Tel: 0982548560; Email: thanngamy@yahoo.com.vn<br /> <br /> 15<br /> <br /> Ngô Thị Thanh Nga và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Nguyễn Thị Lộ là người thiếp yêu mà Nguyễn<br /> Trãi dành tình cảm sâu sắc nhất bởi bà không<br /> phải là một phụ nữ tầm thường. Nguyễn Thị<br /> Lộ là một cô gái quê sắc nước hương trời của<br /> làng Hải Triều (Thái Bình). Ở bà hội đủ những<br /> phẩm chất tuyệt vời như: vẻ đẹp nghiêng nước<br /> nghiêng thành, sự duyên dáng, thông minh, có<br /> học vấn, tài đối đáp sắc sảo, đức hạnh, tính<br /> năng động trong mọi công việc... Bà được vua<br /> Lê Thái Tông cho vời vào cung, phong<br /> chức Lễ nghi học sĩ (dạy lễ nghi cho các cung<br /> phi và công chúa). Kể từ đó, Nguyễn Trãi đành<br /> phải xa người vợ yêu của mình.<br /> Qua bài Tiếc cảnh số 10, ông muốn gửi nỗi<br /> nhớ thương cùng với chút hờn ghen trách móc<br /> nhẹ nhàng tới người vợ yêu của mình. Trước<br /> người vợ tài sắc, Nguyễn Trãi đã bộc bạch<br /> lòng mình một cách chân tình. Ở đây, người<br /> đọc không thấy dấu vết gì của một vĩ nhân mà<br /> chỉ thấy tình vợ chồng đích thực, trọn vẹn.<br /> Từ thế kỷ XVIII trở đi, những chuyển biến<br /> mạnh mẽ của lịch sử, xã hội đã tác động sâu<br /> sắc đến đời sống văn học. Tư tưởng dân chủ<br /> phát triển tạo điều kiện cho con người cá nhân<br /> xuất hiện, nhu cầu giải phóng tình cảm đã trở<br /> nên cấp thiết, một trong những tình cảm cần<br /> được giải phóng là tình vợ chồng. Tình yêu và<br /> hạnh phúc gia đình trở thành một trong những<br /> vấn đề chủ yếu của con người thời đại. Lớp<br /> nhà nho đương thời không còn coi tình yêu là<br /> một điều đáng sợ như các bậc nho sĩ xưa, mà<br /> họ luôn coi trọng tình cảm này. Tình yêu trở<br /> nên cao đẹp và là cội nguồn của hạnh phúc.<br /> Đề tài tình yêu như có ma lực thu hút hầu hết<br /> các tầng lớp xã hội: những sĩ phu đạo mạo,<br /> những quan lại trang nghiêm, những tiểu thư<br /> khuê các ... đều nói về chuyện tình yêu, tình<br /> vợ chồng. Một số thi sĩ không chỉ mượn nỗi<br /> lòng của kẻ khác, câu chuyện của người khác<br /> để biểu đạt tình yêu mà còn trình bày trực tiếp<br /> trước công chúng độc giả chuyện tình yêu của<br /> chính mình. Đó là Nguyễn Kiều đau quặn<br /> lòng trước linh cữu Đoàn Thị Điểm - người<br /> vợ yêu của ông, đồng thời cũng là một trong<br /> những nữ sĩ tài ba nhất trong lịch sử văn học<br /> nước Nam:<br /> 16<br /> <br /> 183(07): 15 - 20<br /> <br /> Đào chưa quả đã vội khô,<br /> Quế đang thơm mà đã rủ!<br /> Rừng sâu bể rộng. Nàng hỡi đi đâu?<br /> Ngọc nát châu chìm, lòng tôi quặn nhớ.<br /> Những muốn:<br /> Chèo thuyền nan, mà sớm phát. Đưa giá liễu<br /> để chóng về.<br /> Hẹn lại quê nhà an táng. Dốc đem ý hậu theo đi.<br /> (Văn tế Đoàn Thị Điểm) [2]<br /> Hay là Ngô Thì Sĩ đau khổ, đã phải thốt ra lời<br /> cái ý nghĩ day dứt “Nếu sớm biết vì làm quan<br /> xa mà phải ly biệt đau khổ đến thế, thì chức<br /> vạn hộ hầu có đáng kể gì” trong Khuê ai lục<br /> [3.184]; là Phạm Nguyễn Du khóc nức nở:<br /> “Ôi ta với nàng chỉ một, cớ sao đang sum họp<br /> phải chia lìa” trong Đoạn trường lục [4.52]; là<br /> Hoàng hậu Lê Ngọc Hân bàng hoàng, hụt<br /> hẫng “nỗi con côi cút, nỗi mình bơ vơ!” trong<br /> Ai tư vãn [5.20]. Ngay cả Tự Đức - vị vua nổi<br /> tiếng trong lịch sử triều Nguyễn cũng từng<br /> than tiếc, nhớ nhung một người phi yêu dấu<br /> chẳng may thác sớm:<br /> Ới Thị Bằng ơi ! đã mất rồi!<br /> Ới tình, ới nghĩa, ới duyên ôi!<br /> Và còn muốn:<br /> Đập cổ kính ra, tìm lấy bóng,<br /> Xếp tàn y lại, để dành hơi.<br /> (Khóc Bằng phi) [6]<br /> Có lẽ, đây là hai câu hay nhất, lãng mạn nhất<br /> và cảm động nhất trong bài thơ Khóc Bằng<br /> phi của vua Tự Đức. Nhân vật trữ tình vì quá<br /> nhớ thương người bạn đời nên đập vỡ tấm<br /> gương cũ mà nàng đã từng soi để mong tìm<br /> thấy bóng nàng trong đó, và xếp chiếc áo cũ<br /> mà nàng đã từng mặc, đem cất kỹ để giữ lại<br /> dư hương của nàng.<br /> Còn viết về cuộc chia tay “không bao giờ gặp<br /> lại” với người vợ cả, Nguyễn Khuyến lại sử<br /> dụng ngôn ngữ mộc mạc hơn nhưng vẫn chan<br /> chứa nghĩa tình. Câu đối Khóc vợ của Nguyễn<br /> Khuyến không chỉ giúp người đọc hình dung<br /> ra bức chân dung của người vợ cả lam lũ, suốt<br /> <br />