Vai trò của các hồ chứa nước ở thượng nguồn trong việc tính toán khả năng cấp nước ở lưu vực sông Hương

Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TP HCM Nguyễn Thám và tgk<br /> _____________________________________________________________________________________________________________<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> VAI TRÒ CỦA CÁC HỒ CHỨA NƯỚC Ở THƯỢNG NGUỒN<br /> TRONG VIỆC TÍNH TOÁN KHẢ NĂNG CẤP NƯỚC<br /> Ở LƯU VỰC SÔNG HƯƠNG<br /> NGUYỄN THÁM*, NGUYỄN HOÀNG SƠN**, NGUYỄN ĐĂNG ĐỘ***<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Sông Hương đóng một vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ<br /> môi trường sinh thái của tỉnh Thừa Thiên - Huế. Do nguồn nước phân bố không đều theo<br /> không gian và thời gian nên vẫn xảy ra tình trạng úng lụt và hạn hán, vấn đề dùng công<br /> trình hồ chứa trên hệ thống để điều tiết cho nhu cầu nước của các ngành kinh tế, làm cơ<br /> sở cho việc quy hoạch, sử dụng tài nguyên nước hợp lý, đảm bảo cân đối giữa cung và cầu<br /> là một việc làm cần thiết.<br /> ABSTRACT<br /> The role of water reservoirs at the source in estimating possibility of supplying water at<br /> Huong river basin<br /> Huong river plays an important role in socio-economic development and in<br /> environmental protection in Thua Thien Hue province. Because of unsteady distribution of<br /> water resource according to place and time, there are floods and droughts in locality. It’s<br /> necessary to construct water reservoirs in the system to regulate water needs of the<br /> economic branches as the basis for planning and using appropriately water resource,<br /> aiming at balancing supply and demands.<br /> <br /> 1. Đặt vấn đề bằng phẳng rồi đổ vào đầm phá Tam<br /> Hệ thống sông Hương là hợp lưu Giang - Cầu Hai, nối với biển Đông bằng<br /> của ba nhánh chính: Tả Trạch, Hữu Trạch hai cửa Thuận An và Tư Hiền. Lưu vực<br /> và sông Bồ. Sông Tả Trạch được coi là sông Hương bao gồm các huyện: Nam<br /> dòng chính của lưu vực sông Hương vì Đông, Hương Thủy, Hương Trà, Phong<br /> nhánh này có lượng nước lớn và chảy qua Điền, thành phố Huế và một phần thuộc<br /> thành phố Huế. Đặc điểm chung của các huyện: A Lưới, Quảng Điền, Phú<br /> mạng lưới lưu vực sông Hương là phần Vang, Phú Lộc. Đây là vùng chiếm 67%<br /> thượng du sông có độ dốc địa hình lớn, diện tích tự nhiên, 68% về dân số và<br /> vùng gò đồi có độ cao lưu vực giảm hẳn, đóng góp 70 - 80% giá trị gia tăng trong<br /> vùng này có nhiều thung lũng rất thuận GDP, trên 80% giá trị gia tăng công<br /> lợi cho việc xây dựng các hồ chứa đa nghiệp và 60 - 70% giá trị xuất khẩu…<br /> mục tiêu, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội. của toàn tỉnh. Đặc biệt, sông Hương là<br /> Phần hạ du chảy trong đồng bằng khá nguồn cung cấp nước quan trọng cho hầu<br /> hết các ngành kinh tế, các hoạt động sản<br /> *<br /> TS, Trường Đại học Sư phạm Huế xuất, sinh hoạt của người dân Thừa Thiên<br /> **<br /> TS, Trường Đại học Sư phạm Huế - Huế. Tuy nhiên, việc khai thác, sử dụng<br /> ***<br /> ThS, Trường Đại học Sư phạm Huế nguồn nước sông Hương còn gặp nhiều<br /> <br /> 73<br /> Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TP HCM Số 23 năm 2010<br /> _____________________________________________________________________________________________________________<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> khó khăn do nguồn nước phân bố không Hồ chứa nước Bình Điền là công<br /> đồng đều theo không gian và thời gian, trình lợi dụng tổng hợp có nhiệm vụ: phát<br /> các công trình cấp nước còn thiếu và yếu, điện với công suất lắp đặt khoảng 30 ÷ 50<br /> việc quản lý chưa đồng bộ giữa các ban MW, điện năng hàng năm khoảng 160 -<br /> ngành khác nhau gây thất thoát và lãng 200 triệu KWh. Thủy điện Bình Điền trên<br /> phí nguồn nước. Bài viết trình bày vai trò sông Hữu Trạch kết hợp với hồ chứa<br /> của các hồ chứa ở thượng nguồn trong Dương Hòa trên sông Tả Trạch có nhiệm<br /> việc đáp ứng nhu cầu dùng nước hiện tại vụ giảm độ sâu ngập lụt do lũ chính vụ<br /> và dự báo đến năm 2020, đồng thời tính cho hạ du sông Hương và thành phố Huế<br /> toán cân bằng nước trên toàn lưu vực để với tần suất P = 5%; chống lũ tiểu mãn và<br /> đưa ra được những giải pháp hợp lý hè thu với tần suất P = 10%; cấp nước<br /> nhằm khai thác nguồn nước một cách tưới cho 36 000 ha đất canh tác, trong đó<br /> bền vững. diện tích tưới do hồ Dương Hòa đảm<br /> 2. Khái quát về các công trình hồ nhiệm là 25 747 ha, hồ Bình Điền là 10<br /> chứa nước ở thượng nguồn sông 253 ha; cấp nước sản xuất và sinh hoạt<br /> Hương [7] với lưu lượng đảm bảo q = 1,1 m3/s.<br /> 2.1. Hồ chứa nước Tả Trạch (Dương 2.3. Hồ chứa nước Hương Điền (Cổ Bi)<br /> Hòa) Công trình thủy điện Hương Điền<br /> Dự án hồ chứa Tả Trạch có vị trí nằm trên nhánh sông Bồ, là một trong<br /> công trình đầu mối tại tuyến Dương Hoà, những nhánh sông lớn tạo nên hệ thống<br /> xã Dương Hoà, huyện Hương Thuỷ, tỉnh sông Hương. Dự án thủy điện Hương<br /> Thừa Thiên - Huế. Điền có địa phận hành chính vùng tuyến<br /> Công trình có nhiệm vụ: chống lũ công trình thuộc xã Hương Vân, huyện<br /> tiểu mãn, lũ sớm; giảm lũ chính vụ cho Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên - Huế.<br /> hệ thống sông Hương; cấp nước cho sinh Dự án thủy điện Hương Điền nhằm<br /> hoạt và công nghiệp ở mức 2 m3/s. Tạo khai thác tiềm năng thủy điện của hệ<br /> nguồn nước tưới ổn định cho 34 782 ha thống sông Hương. Khi đi vào hoạt động<br /> đất canh tác thuộc vùng đồng bằng sông ngoài chức năng chính là phát điện, dự án<br /> Hương. Bổ sung nguồn nước ngọt cho hạ thủy điện Hương Điền còn có các hiệu<br /> lưu sông Hương để đẩy mặn, cải thiện quả khác như: tăng cường lượng nước<br /> môi trường vùng đầm phá, phục vụ nuôi cho vùng công nghiệp, nông nghiệp, hạn<br /> trồng thuỷ sản với lưu lượng Q = 25 m3/s chế vùng ngập lụt vào mùa lũ, thúc đẩy<br /> và phát điện với công suất lắp máy 19,5 MW. sự phát triển kinh tế địa phương.<br /> 2.2. Hồ chứa nước Bình Điền 2.4. Hồ chứa nước A Lưới<br /> Khu dự án thủy điện Bình Điền (kể Công trình thủy điện A Lưới được<br /> cả lưu vực và lòng hồ) nằm trọn trong xây dựng ở xã Hồng Thái, huyện A Lưới,<br /> tỉnh Thừa Thiên - Huế, thuộc sông Hữu được khởi công vào năm 2007 và dự kiến<br /> Trạch, vị trí công trình có tọa độ: hoàn thành vào cuối năm 2010.<br /> 16 001’00” - 16020’00” vĩ độ Bắc, Dự án thủy điện A Lưới nhằm khai<br /> 107024’30” kinh độ Đông. thác tiềm năng thủy điện trên sông A<br /> <br /> <br /> 74<br /> Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TP HCM Nguyễn Thám và tgk<br /> _____________________________________________________________________________________________________________<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Sáp, là phụ lưu cấp 2 của hệ thống sông lượng cấp cho hồ chứa nhà máy thủy điện<br /> Sê Kông. Công trình thủy điện A Lưới Hương Điền phía hạ lưu sông Bồ với tần<br /> thuộc loại đường dẫn, chuyển nước sang suất 90%, lưu lượng đảm bảo sẽ tăng từ<br /> sông Bồ nhằm tận dụng chênh lệch cột 29,8 m3/s lên 49,3 m3/s; hỗ trợ cấp nước<br /> nước để phát điện mang lại hiệu quả kinh cho đồng bằng ven biển Thừa Thiên - Huế,<br /> tế cao. phục vụ công tác tưới, đẩy mặn, phát<br /> Công trình thủy điện A Lưới có triển nuôi trồng thủy sản; cải tạo môi<br /> nhiệm vụ phát điện, gồm 2 tổ máy với trường cảnh quan và kinh tế.<br /> tổng công suất 170 MW; nâng cao lưu<br /> 3. Hiện trạng sử dụng nước và dự báo nhu cầu dùng nước trên lưu vực sông<br /> Hương đến năm 2020<br /> 3.1. Phân vùng sử dụng nước<br /> Nguồn nước<br /> sông Hương được<br /> sử dụng nhiều nhất<br /> để phục vụ sản xuất<br /> nông nghiệp, thuỷ<br /> điện, sinh hoạt,<br /> công nghiệp, du<br /> lịch, dịch vụ....và<br /> việc khai thác, sử<br /> dụng chủ yếu vẫn là<br /> nguồn nước cơ bản.<br /> Việc điều tiết nguồn<br /> nước để bổ sung<br /> cho mùa kiệt trên<br /> dòng chính không<br /> có mà chủ yếu là<br /> trên dòng nhánh và<br /> suối nhỏ. Mức độ sử<br /> dụng, hình thức khai thác nguồn nước ở các vùng trên lưu vực cũng khác nhau. Do vậy,<br /> để có cơ sở phân tích, đánh giá nhằm khai thác một cách tối ưu nguồn nước, chúng tôi<br /> phân chia lưu vực sông Hương thành 7 khu vực tính toán sau (hình 1).<br /> 3.2. Xác định các chỉ tiêu dùng nước cho các ngành kinh tế<br /> 3.2.1. Chỉ tiêu cấp nước cho cây trồng<br /> Theo tính toán của Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Thừa Thiên - Huế thì<br /> lượng nước cần cho cây trồng vùng lưu vực sông Hương được tính như sau:<br /> - Lúa: 1,2 lít/s/ha<br /> - Màu và cây trồng lâu năm khác: 0,4 lít/s/ha<br /> - Tần suất cấp nước P = 85%.<br /> <br /> <br /> 75<br /> Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TP HCM Số 23 năm 2010<br /> _____________________________________________________________________________________________________________<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 3.2.2. Chỉ tiêu cấp nước cho chăn nuôi<br /> Chỉ tiêu dùng nước của mỗi loại gia súc gia cầm được lấy theo TCVN 4454-1987.<br /> Bảng 1. Chỉ tiêu nước cấp cho chăn nuôi<br /> Đơn vị: l/ngày – đêm<br /> Lượng nước Lượng nước Lượng nước Tổng<br /> Vật nuôi ăn uống vệ sinh tạo môi trường nhu cầu<br /> Trâu 20 65 50 135<br /> Bò 20 65 50 135<br /> Lợn 10 40 10 60<br /> Gia cầm 1 5 5 11<br /> 3.2.3. Chỉ tiêu cấp nước cho sinh hoạt<br /> Nhu cầu cấp nước cho sinh hoạt được dựa theo TCVN 4474 - 87 và đặc điểm cấp<br /> nước cụ thể ở Thừa Thiên - Huế:<br /> Bảng 2. Chỉ tiêu dùng nước cho sinh hoạt<br /> <br /> Dân số (Người) Hiện tại (l/người/ngày-đêm) Năm 2020 (l/người/ngày-đêm)<br /> Thành thị 120 150<br /> Nông thôn 70 90<br /> 3.2.4. Chỉ tiêu cấp nước cho công nghiệp<br /> Chỉ tiêu dùng nước cho công nghiệp vùng lưu vực sông Hương được dựa vào chỉ<br /> tiêu nước theo sản phẩm của các ngành công nghiệp ở Việt Nam như sau:<br /> Bảng 3. Chỉ tiêu dùng nước cho công nghiệp lưu vực sông Hương<br /> Đơn vị m3/s<br /> <br /> Các cơ sở dùng nước Hiện tại năm 2007 Đến năm 2020<br /> Bắc sông Hương<br /> - Xi măng Văn Xá 0,3500 0,5000<br /> - Cơ khí nhỏ 0,0002 0,0015<br /> Nam sông Hương<br /> - TP Huế 1,0000 1,5000<br /> - Cảng Thuận An 0,0025 0,0150<br /> - Chế biến hải sản 0,0030 0,0150<br /> - Sân bay Phú Bài 0,0001 0,0250<br /> - Chế biến nông sản 0,0200<br /> Tổng 1,3558 2,0765<br /> <br /> 76<br />  Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TP HCM Nguyễn Thám và tgk<br /> _____________________________________________________________________________________________________________<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 3.2.5. Chỉ tiêu cấp nước cho nuôi trồng thuỷ sản<br /> Hiện tại nuôi trồng thủy sản vùng lưu vực sông Hương vẫn ở dạng quảng canh<br /> một năm 2 vụ tôm. Chỉ tiêu dùng nước cho 1 ha được dựa theo sự tính toán của Sở<br /> Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Thừa Thiên - Huế như sau:<br /> Bảng 4. Chỉ tiêu dùng nước cho 1 ha nuôi trồng thủy sản<br /> Đơn vị: m3/ha<br /> <br /> Tháng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12<br /> Nhu cầu 0 0 2000 2000 2000 1500 2000 2000 2000 0 0 0<br /> <br /> 3.3. Kết quả tính toán hiện trạng sử dụng nước và dự báo nhu cầu dùng nước ở lưu<br /> vực sông Hương đến năm 2020<br /> 3.3.1. Kết quả tính toán hiện trạng sử dụng nước ở lưu vực sông Hương<br /> Dựa vào sự phát triển của các ngành kinh tế hiện tại và các chỉ tiêu dùng nước<br /> tương ứng để tính toán nhu cầu nước của các ngành theo các khu cân bằng nước<br /> (bảng 4):<br /> Bảng 5. Hiện trạng sử dụng nước trên lưu vực sông Hương năm 2007<br /> Đơn vị: 106m3/năm<br /> <br /> Ngành dùng nước Trồng Chăn Sinh Thủy Công<br /> Tổng<br /> Khu cân bằng nước trọt nuôi hoạt sản nghiệp<br /> Khu cát Phong Điền 81,24 1,56 1,75 0,09 0 84,64<br /> Khu đồng bằng hạ lưu Bắc sông Bồ 102,14 1,59 2,48 6,84 0 113,05<br /> Khu đồng bằng Nam sông Bồ-Bắc sông<br /> 56,87 1,23 7,18 2,47 11,05 78,80<br /> Hương<br /> Khu thượng nguồn sông Bồ 44,09 1,03 0,88 1,31 0 47,31<br /> Khu đồng bằng Nam sông Hương 226,24 3,22 10,70 14,08 31,7 285,94<br /> Khu cân bằng nước sông Tả Trạch 17,78 1,01 1,52 2,05 0 22,36<br /> Khu cân bằng nước sông Hữu Trạch 21,15 0,78 0,66 1,68 0 24,27<br /> Tổng 549,51 10,42 25,17 28,52 42,75 656,37<br /> <br /> 3.3.2. Kết quả tính toán nhu cầu dùng nước ở lưu vực sông Hương đến năm 2020<br /> Dựa vào định hướng phát triển của các ngành kinh tế và các chỉ tiêu dùng nước tương ứng<br /> để xác định nhu cầu nước của các ngành đến năm 2020 (bảng 6):<br /> <br /> <br /> 77<br /> Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TP HCM Số 23 năm 2010<br /> _____________________________________________________________________________________________________________<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bảng 6. Dự báo nhu cầu nước trên lưu vực sông Hương đến năm 2020<br /> Đơn vị: 106m3/năm<br /> <br /> Ngành dùng nước Trồng Chăn Sinh Thủy Công<br /> Tổng<br /> Khu cân bằng nước trọt nuôi hoạt sản nghiệp<br /> Khu cát Phong Điền 88,06 2,2 2,55 0,18 0 92,99<br /> Khu đồng bằng hạ lưu Bắc sông Bồ 108,47 2,45 3,64 13,76 0 128,32<br /> Khu đồng bằng Nam sông Bồ-Bắc sông<br /> 60,68 1,9 10,5 4,95 15,86 93,89<br /> Hương<br /> Khu thượng nguồn sông Bồ 51,52 1,49 1,3 2,64 0 56,95<br /> Khu đồng bằng Nam sông Hương 237,82 4,76 15,68 28,32 49,81 336,39<br /> Khu cân bằng nước sông Tả Trạch 22,54 1,43 2,21 4,13 0 30,31<br /> Khu cân bằng nước sông Hữu Trạch 25,88 1,15 0,98 3,38 0 31,39<br /> Tổng 594,97 15,38 36,86 57,36 65,67 770,24<br /> 4. Cân bằng nước vùng lưu vực + Có hoạt động kinh tế của con<br /> sông Hương người: trong phương trình (1) lượng tổn<br /> 4.1. Tính toán cân bằng nước hiện tại thất do sự hoạt động kinh tế của con<br /> và đến năm 2020 người tăng lên do làm tăng mặt thoáng<br /> của kho nước, mặt thoáng ruộng lúa<br /> 4.1.1. Phương pháp tính toán cân bằng nước.<br /> nước<br />  Cân bằng nước nằm ngang hay cân<br /> Hiện nay tồn tại nhiều phương pháp<br /> bằng nước hệ thống.<br /> tính toán cân bằng nước phục vụ cho tưới<br /> tiêu nông nghiệp, cân bằng nước hệ + Tự nhiên: Lượng nước vào<br /> thống và cân bằng nước kinh tế. Bài viết thượng lưu + Lượng nước gia nhập khu<br /> đã sử dụng phương trình cân bằng nước giữa = Lượng nước ra ở hạ lưu.<br /> hiện tại của GS. Ngô Đình Tuấn [6]. Việc + Có hoạt động kinh tế của con<br /> tính toán được xác lập theo nhiều năm, người: Lượng nước vào tự nhiên (Lượng<br /> theo năm, theo mùa và vụ cây trồng như nước đến thượng lưu + khu giữa) +<br /> sau: Lượng nước điều tiết hay khống chế bởi<br />  Theo nhiều năm công trình - Lượng nước tổn thất do các<br /> hộ dùng nước = Lượng nước ra + Lượng<br />  Cân bằng nước thẳng đứng hay<br /> nước hồi quy ± Lượng phân chậm lũ +<br /> cân bằng điểm, cân bằng tại mặt ruộng Lượng nước tiêu úng ± Lượng nước phát<br /> (khu vực tính toán)<br /> điện thoát ra đường khác hay thu nhận từ<br /> + Tự nhiên: Nước đến - nước tổn hệ thống khác đến.<br /> thất = Lượng nước có hiệu quả tại điểm<br />  Theo năm, vụ cây trồng, mùa.<br /> đó (hay khu vực tính toán được coi như 1<br /> điểm): Y0 = X0 - Z0 (1)  Cân bằng nước thẳng đứng:<br /> <br /> 78<br /> Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TP HCM Nguyễn Thám và tgk<br /> _____________________________________________________________________________________________________________<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> + Tự nhiên: Yc = Xc - Zc - + Lượng nước hồi quy + Lượng nước trữ<br /> Yngầm (do mưa) (2) trong khu vực ± Lượng nước phát điện<br /> + Có hoạt động kinh tế của con thoát ra đường khác hay thu nhận từ hệ<br /> người: Yc = Xc - Zc - Yngầm (do thống khác đến.<br /> mưa + cấp nước) (3)  Cân bằng nước kinh tế là cân bằng<br />  Cân bằng nước nằm ngang hay hệ nước hệ thống với sơ đồ khai thác được<br /> thống: lựa chọn hợp lý theo quan điểm kinh tế.<br /> + Tự nhiên: Lượng nước vào 4.1.2. Tính toán cân bằng nước hiện tại<br /> thượng lưu + Lượng nước gia nhập khu Trên cơ sở các chỉ tiêu dùng nước<br /> giữa = Lượng nước ra ở hạ lưu + Lượng đáp ứng cho yêu cầu phát triển về kinh tế<br /> nước trữ trong khu vực. - xã hội và khả năng nguồn nước, kết quả<br /> + Có hoạt động kinh tế của con tính toán cân bằng nước hiện tại được<br /> người: Lượng nước vào tự nhiên (Lượng tính theo 2 phương án: phương án 1 -<br /> nước đến thượng lưu + khu giữa) + chưa tính sự điều tiết của hồ Bình Điền;<br /> Lượng nước điều tiết hay khống chế bởi phương án 2 - đã tính đến sự điều tiết của<br /> công trình - Lượng nước tổn thất do các hồ Bình Điền (bảng 7, 8).<br /> hộ dùng nước = Lượng nước ra ở hạ lưu<br /> Bảng 7. Cân bằng nước trên lưu vực sông Hương năm 2007 khi chưa tính đến<br /> sự điều tiết của hồ Bình Điền (P = 85%) Đơn vị: W(106m3)<br /> <br /> Chỉ tiêu<br /> Wđến Wcần W thừa W thiếu<br /> Khu cân bằng nước<br /> Khu cát Phong Điền 359,86 84,64 281,62 6,40<br /> Khu đồng bằng hạ lưu Bắc sông Bồ 234,62 113,05 156,65 35,08<br /> Khu đồng bằng Nam sông Bồ-Bắc sông Hương 224,34 78,8 158,11 12,57<br /> Khu thượng nguồn sông Bồ 2560,99 47,31 2513,68<br /> Khu đồng bằng Nam sông Hương 642,82 285,94 391,40 34,52<br /> Khu cân bằng nước sông Tả Trạch 2489,61 22,36 2467,25<br /> Khu cân bằng nước sông Hữu Trạch 1765,18 24,27 1740,92<br /> Bảng 8. Cân bằng nước trên lưu vực sông Hương năm 2007 đã tính đến<br /> sự điều tiết của hồ Bình Điền (P = 85%) Đơn vị: W(106m3)<br /> <br /> Chỉ tiêu W<br /> Wđến Wcần W thừa<br /> Khu cân bằng nước thiếu<br /> <br /> Khu cát Phong Điền 359,86 84,64 281,62 6,40<br /> Khu đồng bằng hạ lưu Bắc sông Bồ 234,62 113,05 156,65 35,08<br /> Khu đồng bằng Nam sông Bồ-Bắc sông Hương 413,70 78,8 334,90<br /> <br /> 79<br /> Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TP HCM Số 23 năm 2010<br /> _____________________________________________________________________________________________________________<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Khu thượng nguồn sông Bồ 2560,99 47,31 2513,68<br /> Khu đồng bằng Nam sông Hương 997,26 285,94 691,32<br /> Khu cân bằng nước sông Tả Trạch 2489,61 22,36 2467,25<br /> Khu cân bằng nước sông Hữu Trạch 1765,18 24,27 1740,92<br /> <br /> 4.1.3. Tính toán cân bằng nước đến năm 2020<br /> Đến năm 2020, các hồ chứa nước trên lưu vực sông Hương đã hoàn thành và vận<br /> hành theo quy trình quy định trong “Đánh giá tác động môi trường”. Trên cơ sở các chỉ<br /> tiêu dùng nước đáp ứng cho yêu cầu phát triển về kinh tế - xã hội và khả năng nguồn<br /> nước, chúng tôi đã tính toán cân bằng nước cho các khu vực trên lưu vực sông Hương<br /> đến năm 2020 được trình bày ở bảng 9:<br /> Bảng 9. Cân bằng nước giai đoạn đến năm 2020 Đơn vị:W(106m3)<br /> <br /> Chỉ tiêu<br /> Wđến Wcần W thừa W thiếu<br /> Khu cân bằng nước<br /> Khu cát Phong Điền 570,52 92,99 477,53 0<br /> Khu đồng bằng hạ lưu Bắc sông Bồ 436,43 128,32 308,11 0<br /> Khu đồng bằng Nam sông Bồ-Bắc sông Hương 353,66 93,89 259,77 0<br /> Khu thượng nguồn sông Bồ 2902,47 56,95 2845,52 0<br /> Khu đồng bằng Nam sông Hương 985,62 336,39 649,23 0<br /> Khu cân bằng nước sông Tả Trạch 2939,44 30,31 2809,13 0<br /> Khu cân bằng nước sông Hữu Trạch 2020,99 31,39 1989,60 0<br /> 4.2. Đánh giá khả năng cấp nước hiện Khu cát Phong Điền có tiềm năng<br /> tại và đến năm 2020 nước đến là 359,86.106m3, lượng nước<br /> 4.2.1. Đánh giá khả năng cấp nước dùng hiện tại chỉ khoảng 84,64.106 m3,<br /> hiện tại chiếm 23,52%. Tuy nhiên ở đây vẫn xảy<br /> Phương án 1: Chưa tính đến sự ra tình trạng thiếu nước vào các tháng<br /> điều tiết của hồ Bình Điền 3, 4 và 5 với tổng lượng nước thiếu là<br /> Tổng lượng nước đến năm 2007 6,4.10 6 m3 .<br /> trên lưu vực sông Hương là 8,277 tỷ m3, Khu II: Khu đồng bằng hạ lưu Bắc<br /> tổng lượng nước cần cho nhu cầu của các sông Bồ<br /> ngành là 656,37.10 6 m3, chiếm 7,9% so Khu này có tiềm năng nguồn nước<br /> với tổng lượng nước đến. Tổng lượng không lớn, tổng lượng nước đến năm<br /> nước thừa là 7709,63.10 6 m3, tổng lượng 2007 là 234,62.10 6m3, lượng nước dùng<br /> nước thiếu là 88,57.106 m3. Cụ thể như là 113,05.106 m3, chiếm 48,18% so với<br /> sau: tổng lượng nước đến. Tình trạng thiếu<br /> Khu I: Khu cát Phong Điền nước ở đây xảy ra từ tháng 2 đến tháng<br /> <br /> <br /> 80<br /> Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TP HCM Nguyễn Thám và tgk<br /> _____________________________________________________________________________________________________________<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 8 với tổng lượng nước thiếu là xảy ra tình trạng thiếu nước.<br /> 35,08.10 6 m3 . Phương án 2: Đã tính đến sự điều<br /> Khu III: Khu đồng bằng Nam sông tiết của hồ Bình Điền<br /> Bồ - Bắc sông Hương Tổng lượng nước trên lưu vực sông<br /> Trong năm 2007, tổng lượng nước Hương năm 2007 khi tính đến sự điều tiết<br /> đến của khu này là 224,34.106 m3, lượng của hồ Bình Điền là 8,8 tỷ m3. Công trình<br /> nước dùng là 78,8.106 m3, chiếm 35,13% so chứa nước Bình Điền có lưu lượng đảm<br /> với tổng lượng nước đến. Tình trạng thiếu bảo là 21,99 m3/s, có nhiệm vụ tưới cho<br /> nước xảy ra vào các tháng 3, 4, 5 và 7 với 11 000 ha đất nông nghiệp, cùng với việc<br /> tổng lượng nước thiếu là 12,57.106 m3. cấp nước sinh hoạt với lưu lượng<br /> Khu IV: Khu thượng nguồn sông Bồ 1,1m3/s. Các khu vực hưởng lợi của hồ<br /> Khu này có tiềm năng nguồn nước Bình Điền bao gồm khu đồng bằng Nam<br /> lớn, tổng lượng nước đến hàng năm là sông Bồ - Bắc sông Hương, khu đồng<br /> 2560,99.106 m3, lượng nước dùng hiện tại bằng Nam sông Hương và một phần diện<br /> là 47,31.106 m3, chiếm 1,85% so với tổng tích của khu cân bằng sông Hữu Trạch.<br /> lượng nước đến. Tất cả các tháng trong Do vậy, khi có sự điều tiết của hồ Bình<br /> năm không xảy ra tình trạng thiếu nước. Điền thì ở khu đồng bằng Nam sông Bồ -<br /> Khu V: Khu đồng bằng Nam sông Bắc sông Hương và khu đồng bằng Nam<br /> Hương sông Hương không còn xảy ra tình trạng<br /> Khu này có tiềm năng nguồn nước thiếu nước. Tổng lượng nước đến tăng<br /> đến là 642,82.10 6 m3, lượng nước dùng là 523,8.106 m3 so với dòng chảy tự nhiên.<br /> 285,94.106 m3, chiếm 44,48% so với tổng Lượng nước thiếu chỉ còn 41,48 triệu m3<br /> lượng nước đến. Tình trạng thiếu nước ở các khu vực sử dụng nguồn nước từ<br /> xảy ra vào các tháng 3, 4, 5 với tổng sông Bồ như khu cát Phong Điền và khu<br /> lượng nước thiếu là 34,52.10 6 m3. đồng bằng hạ lưu Bắc sông Bồ. Tổng<br /> Khu VI: Khu cân bằng nước sông lượng nước thừa tăng từ 7709,63.106 m3<br /> Tả Trạch lên 8186,34.10 6 m3. Sự có mặt của hồ<br /> Khu này có tiềm năng nguồn nước Bình Điền đã góp phần giải quyết tính<br /> lớn, tổng lượng nước đến hàng năm là trạng thiếu nước vào mùa kiệt ở các khu<br /> 2489,61.106 m3, lượng nước dùng hiện tại vực sử dụng nước sông Hương. Đồng<br /> là 22,36.106 m3, chiếm 0,9% so với tổng thời vào mùa mưa lũ hồ Bình Điền đã<br /> lượng nước đến. Tất cả các tháng không góp phần giảm lũ cho thành phố Huế với<br /> xảy ra tình trạng thiếu nước. mực lũ tại Kim Long giảm từ 0,26 đến<br /> Khu VII: Khu cân bằng nước sông 0,48 m.<br /> Hữu Trạch 4.2.2. Đánh giá khả năng cấp nước đến<br /> Khu này có tiềm năng nguồn nước năm 2020<br /> lớn, tổng lượng nước đến hàng năm là Tổng lượng nước cần cho nhu cầu<br /> 1765,18.106 m3, lượng nước dùng hiện tại của các ngành đến năm 2020 là<br /> là 24,27.106 m3, chiếm 1,37%. Tất cả các 770,24.10 6 m3. Tổng lượng nước thừa là<br /> tháng trong năm đều thừa nước, không 9338,89.106 m3, tất cả các khu cân bằng<br /> <br /> <br /> 81<br /> Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TP HCM Số 23 năm 2010<br /> _____________________________________________________________________________________________________________<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> nước không xảy ra tình trạng thiếu nước. Khu VI: Khu cân bằng nước sông<br /> Tuy nhiên, sự phân bố nguồn nước và Tả Trạch<br /> việc sử dụng nước không đồng đều theo Khu này có tiềm năng nguồn nước<br /> các vùng lãnh thổ, cụ thể như sau: rất dồi dào, với tổng lượng nước đến năm<br /> Khu I: Khu cát Phong Điền 2020 là 2839,44.106 m3, lượng nước dùng<br /> Khu cát Phong Điền có tiềm năng là 30,31.106 m3, chiếm 1,1% so với tổng<br /> nước đến là 570,52.106m3, khi tính cân lượng nước đến, với tổng lượng nước<br /> bằng theo khả năng nguồn nước thì đến thừa là 2809,13.106m3.<br /> năm 2020 lượng nước dùng tăng lên Khu VII: Khu cân bằng nước sông<br /> 92,99.10 6 m3, chiếm 25,6%. Tổng lượng Hữu Trạch<br /> nước thừa là 477,53.106m3. Khu này có tổng lượng nước đến<br /> Khu II: Khu đồng bằng hạ lưu Bắc năm 2020 là 2020,99.106 m3, lượng nước<br /> sông Bồ dùng là 31,39.106 m3, chiếm 1,6% so với<br /> Khu này có tổng lượng nước đến là tổng lượng nước đến. Tất cả các tháng<br /> 436,43.106m3, lượng nước cần đến năm trong năm đều thừa nước, tổng lượng<br /> 2020 là 128,32.106 m3, chiếm 29,4% so nước thừa là 1989,6.106 m3.<br /> với tổng lượng nước đến. Lượng nước Như vậy, đến năm 2020 lượng nước<br /> thừa ở khu vực này là 308,11.106m3. trên lưu vực sông Hương rất dồi dào và<br /> Khu III: Khu đồng bằng Nam sông không xảy ra tình trạng thiếu nước. Tuy<br /> Bồ - Bắc sông Hương nhiên, việc xây dựng quy trình vận hành<br /> Khu này có tiềm năng nguồn nước liên hồ chứa để đạt được nhiệm vụ đa<br /> không nhiều, tổng lượng nước đến năm mục tiêu, trong đó có nhiệm vụ đảm bảo<br /> 2020 là 353,66.106 m3, lượng nước dùng cấp nước vào mùa kiệt và giảm mức độ<br /> là 93,89.106 m3, chiếm 26,5% so với tổng ngập lụt vào mùa mưa lũ trên lưu vực là<br /> lượng nước đến. Tổng lượng nước thừa ở bài toán cần sớm có lời giải.<br /> khu vực này là 259,77.106 m3. 4. Kết luận<br /> Khu IV: Khu thượng nguồn sông Bồ Lưu vực sông Hương có tổng lượng<br /> Khu vực này có tiềm năng nguồn nước tự nhiên là 8277,42.106 m3/năm,<br /> nước lớn, tổng lượng nước đến năm 2020 lượng nước được sử dụng cho nhu cầu<br /> là 2902,47.10 6m3, lượng nước dùng là nông nghiệp, công nghiệp, dân sinh, thủy<br /> 56,95.10 6 m3, chiếm 2,0%. Tất cả các sản là 656,37.106 m3, lượng nước thừa là<br /> tháng trong năm đều thừa nước, với tổng 7709,65.106m3, lượng nước thiếu hàng<br /> lượng nước thừa là 2845,52.106m3. năm trên lưu vực sông Hương xảy ra vào<br /> Khu V: Khu đồng bằng Nam sông các tháng mùa kiệt ở các vùng cát và<br /> Hương vùng đồng bằng như vùng cát Phong<br /> Tổng lượng nước đến năm 2020 ở Điền, vùng đồng bằng hạ lưu Bắc sông<br /> khu này là 985,62.106m3, lượng nước Bồ, vùng đồng bằng Nam sông Bồ - Bắc<br /> dùng là 336,39.106m3, chiếm 34,1% so sông Hương, vùng đồng bằng Nam sông<br /> với tổng lượng nước đến. Lượng nước Hương với tổng lượng nước thiếu của các<br /> thừa là 649,23.106m3. vùng hiện tại là 86,09.106 m3, đến năm<br /> <br /> <br /> 82<br /> Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TP HCM Nguyễn Thám và tgk<br /> _____________________________________________________________________________________________________________<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 2020 con số này ước tính 121,12.106 m3. có mặt của các hồ chứa ở thượng nguồn<br /> Tuy nhiên, hiện nay hồ Bình Điền đã đi sông Hương sẽ đáp ứng đủ nhu cầu sử<br /> vào hoạt động và bổ sung nguồn nước dụng nước cho các ngành kinh tế. Trong<br /> vào mùa kiệt cho 11 000 ha đất nông thời gian tới việc sớm hoàn thành xây<br /> nghiệp, cùng với việc cấp nước sinh hoạt dựng một quy trình vận hành khai thác sử<br /> với lưu lượng 1,1 m3/s. Các khu vực dụng nước liên hồ là rất cần thiết nhằm<br /> hưởng lợi của hồ Bình Điền bao gồm khu làm cơ sở cho việc quản lý nguồn nước<br /> đồng bằng Nam sông Bồ - Bắc sông lưu vực sông Hương đảm bảo với các<br /> Hương, khu đồng bằng Nam sông Hương mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, bảo<br /> và một phần diện tích của khu cân bằng vệ tài nguyên nước, bảo đảm hệ sinh thái<br /> sông Hữu Trạch. Đến năm 2020 với sự thủy vực một cách bền vững.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Nguyễn Văn Cư, Nguyễn Hoàng Sơn (2009), “Phát triển bền vững tài nguyên và môi<br /> trường nước lưu vực sông Hương, tỉnh Thừa Thiên - Huế”, Tạp chí Khoa học Đại<br /> học Huế, 16(50).<br /> 2. Jica – Viện Quy hoạch Thủy lợi (2003), Nghiên cứu khả thi lưu vực sông Hương<br /> trong dự án “Nghiên cứu phát triển và quản lý tài nguyên nước toàn quốc tại nước<br /> CHXHCNVN”, Báo cáo lưu trữ Bộ NN&PTNT, Hà Nội.<br /> 3. Hà Học Kanh (1993), “Những luận cứ khoa học làm cơ sở cho việc khai thác nguồn<br /> nước hệ thống sông Hương”, Tạp chí Thông tin Khoa học và Công nghệ, (2), Huế.<br /> 4. Trần Văn Nâu (2006), Xây dựng chiến lược phát triển nguồn nước và quản lý tổng<br /> hợp các lưu vực sông thuộc tỉnh Thừa Thiên - Huế, Báo cáo tổng hợp Dự án, Hà Nội.<br /> 5. Nguyễn Hoàng Sơn, Nguyễn Thám, Nguyễn Văn Cư (2008), Nghiên cứu đề xuất các<br /> giải pháp khai thác bền vững tài nguyên nước lưu vực sông Hương tỉnh Thừa Thiên-<br /> Huế, Hội nghị Khoa học Địa lý toàn quốc lần thứ III, Hà Nội.<br /> 6. Ngô Đình Tuấn (1998), Tổng quan về tài nguyên nước và vấn đề quản lý khai thác sử<br /> dụng hợp lý, Báo cáo đề tài nhánh, Hà Nội.<br /> 7. Hoàng Minh Tuyển và nnk (2009), Nghiên cứu xây dựng và đề xuất quy trình vận<br /> hành điều tiết nước mùa cạn hệ thống hồ chứa trên sông Hương, Báo cáo tổng kết đề<br /> tài nghiên cứu khoa học, Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Môi trường, Hà Nội.<br /> 8. Ủy ban nhân dân tỉnh Thừa Thiên - Huế (2007), Báo cáo quy hoạch tổng thể phát<br /> triển thủy lợi tỉnh Thừa Thiên - Huế đến 2015 và tầm nhìn đến 2020, Huế.<br /> 9. Ủy ban nhân dân tỉnh Thừa Thiên - Huế (2006), Báo cáo thổng hợp rà soát, điều<br /> chỉnh, bổ sung quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Thừa Thiên - Huế<br /> đến năm 2020, Huế.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 83<br />