Vấn đề đổi mới các hợp tác xã nông nghiệp ở tỉnh Bình Định

TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, Số 28, 2005<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> VẤN ĐỀ ĐỔI MỚI CÁC HỢP TÁC XàNÔNG NGHIỆP Ở TỈNH BÌNH ĐỊNH<br />                                                                                                     Tr ịnh Văn Sơn<br /> Trường Đại học Kinh tế, Đại học Huế<br /> <br /> 1.  Đặt vấn đề<br /> Trong những năm qua với cơ  chế  nền kinh tế  thị  trường có sự  điều tiết của <br /> Nhà nước đã đưa đến những biến đổi to lớn về  kinh tế  và xã hội, sản xuất và đời  <br /> sống trong nông nghiệp, nông thôn. Cùng với những thay đổi đó, vai trò chủ yếu của  <br /> các hợp tác xã (HTX) nông nghiệp cũng có những đổi thay theo hướng đa dạng và <br /> hiệu quả.  Chức năng chủ yếu của các HTX nông nghiệp hiện nay là thực hiện hoạt  <br /> động dịch vụ trong nông nghiệp, đáp  ứng các nhu cầu về  sản xuất và tiêu thụ  nông <br /> sản phẩm hàng hoá cho các hộ  gia đình nông dân, đồng thời góp phần thúc đẩy quá  <br /> trình phân công lại lao động xã hội và quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông  <br /> nghiệp, nông thôn.<br /> Trong giai đoạn 2000 đến 2003, hầu hết các HTX ở tỉnh Bình Định đã có những <br /> chuyển đổi cơ bản về cả phương diện số lượng lẫn chất lượng, phần lớn các HTX <br /> đã kinh doanh tương đối có hiệu quả, mở rộng qui mô sản xuất và làm nền tảng cho  <br /> sự phát triển kinh tế xã hội ở địa phương. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tích đạt <br /> được, loại hình HTX dịch vụ  nông nghiệp vẫn còn bộc lộ  những tồn tại và nhiều  <br /> vấn đề cần được nghiên cứu, quan tâm và giải quyết. <br /> Vì vậy, đánh giá thực trạng và những vấn đề  về  đổi mới của các HTX nông  <br /> nghiệp một cách nghiêm túc sẽ có một ý nghĩa rất lớn trên cả giác độ quản lý và điều <br /> hành. Đây cũng là cơ  sở  quan trọng để  nhìn nhận một cách nghiêm túc và rút ra  <br /> những bài học, những kinh nghiệm qủ  báu trong việc chỉ  đạo và đề  xuất các giải <br /> pháp thiết thực cho quá trình đổi mới và xây dựng kinh tế  hợp tác; đáp  ứng những  <br /> yêu cầu mới trước đòi hỏi thực tế  và nâng cao không ngừng năng lực và hiệu quả <br /> kinh doanh, góp phần vào sự nghiệp xây dựng nông thôn mới hiện nay.<br /> 2.  Thực trạng  HTX nông nghiệp ở tỉnh Bình Định:<br /> Sau những năm thực hiện đổi mới, chuyển đổi HTX nông nghiệp kiểu cũ sang <br /> loại hình HTX nông nghiệp kiểu mới (loại hình HTX kinh doanh và dịch vụ  nông <br /> nghiệp), Bình Định là tỉnh có tỷ lệ chuyển đổi khá cao so với một số tỉnh khác. Tính  <br /> đến năm 2003, trên toàn tỉnh có 218 HTX nông nghiệp, thì đã có trên 180 HTX (chiếm  <br /> trên 82 %) đã chuyển đổi theo hướng kinh doanh dịch vụ, số  còn lại đã và đang <br /> chuyển đổi. Tuy mức độ hoạt động và hiệu quả có khác nhau, nhưng nhìn chung tất <br /> 5<br /> cả đều có nhiều cố gắng trong việc tìm kiếm và đổi mới phương thức sản xuất kinh <br /> doanh, từng bước đáp ứng các yêu cầu và đòi hỏi của thực tế, tháo gỡ dần những khó <br /> khăn và các ràng buộc bất hợp lý.<br /> Đứng trước những đòi hỏi của sự thay đổi, các HTX đã đề  cao dần vai trò và  <br /> quyền làm chủ  của các hộ  gia đình xã viên, thực hiện kiểm kê tài sản, vốn quỹ  và  <br /> kiện toàn lại Ban quản lý một cách gọn nhẹ theo hướng tinh xảo, nâng cao trình độ <br /> và chất lượng hoạt động. Theo tinh thần đổi mới, đã có hơn 178  HTX thực hiện tốt <br /> từ  một đến nhiều khâu dịch vụ  theo yêu cầu và khả  năng cho các hộ  gia đình nông <br /> dân, chỉ  đạo và thực hiện chuyển đổi cơ  cấu cây trồng và vật nuôi theo hướng sản <br /> xuất hàng hóa.<br /> Kết quả đó cho thấy, mặc dầu những thay đổi của các HTX chưa thật mạnh và <br /> hiệu quả, nhưng kết quả  kinh doanh của HTX qua các hoạt động kinh doanh cũng  <br /> như việc thực hiện các khâu dịch vụ phục vụ cho hộ nông dân đã thể hiện một sự cố <br /> gắng rất lớn trong quá trình chuyển đổi, đã góp phần không nhỏ trong việc nâng cao <br /> đời sống và từng bước xóa đói, giảm nghèo ở nông thôn. <br /> Bảng1: Tình hình dịch vụ của các HTX cho hộ gia đình ở Bình Định<br />                                       ĐVT: % theo tổng số HTX<br /> Các khâu dịch vụ của  Mức độ đáp <br /> HTX Năm 2000 Năm 2003 So sánh ứng nhu cầu <br /> cho hộ gia đình (%)<br /> 1. Thuỷ lợi<br /> 97,6 98,2 + 0,6 95<br /> 2. Khuyến nông<br /> 92,9 95,6 +2,7 85<br /> 3. Giống cây trồng<br /> 63,3 75,2 +11,9 41<br /> 4. Vật tư nông nghiệp<br /> 63,6 77,7 +14,1 69<br /> 5. Làm đất<br /> 42,4 50,1 +7,7 88<br /> 6.   Điện   dân   dụng   và   sản <br /> 54,5 65,5 +11,0 89<br /> xuất<br /> 48,5 57,3 +8,8 55<br /> 7. Tín dụng nội bộ<br /> 24,2 38,1 +14,1 42<br /> 8. Tiêu thụ sản phẩm<br /> 6,6 15,3 +8,7 38<br /> 9. Chế biến nông lâm sản<br /> 22,2 30,0 +7,8 40<br /> 10. Dịch vụ khác<br /> (Nguồn: số liệu điều tra 218 HTX)<br /> Nhìn chung các HTX dịch vụ nông nghiệp hiện nay đã phần nào thực hiện tốt  <br /> các khâu dịch vụ  phục vụ  trực tiếp cho các nông hộ, giúp cho họ   ổn định và phát  <br /> triển. Trong số các loại hình dịch vụ, trước hết phải nói rằng dịch vụ thủy lợi, bảo  <br /> vệ thực vật và cung ứng vật tư nông nghiệp...  là những dịch vụ được các hộ gia đình <br /> xã viên quan tâm. Song sự đáp ứng loại hình dịch vụ này của các HTX vẫn chưa thể <br /> thỏa mãn nhu cầu đòi hỏi thực tế, mới chỉ đáp ứng theo từng loại tương ứng là 95%,  <br /> 6<br /> 85% và 69%. Những tồn tại này có thể  khẳng định, nguyên nhân chủ  yếu là do các <br /> HTX mới chuyển đổi nên còn quá nhiều rụt rè và bỡ ngỡ trước sự khắc khe và đầy <br /> biến động của nền kinh tế thị trường, do trình độ  tổ  chức và khả  năng quản lý của <br /> đội ngũ cán bộ lãnh đạo, do thiếu năng động trong việc tìm kiếm nguồn hàng hoặc  <br /> do ảnh hưởng của giá cả vật tư cung ứng.<br /> Những thay đổi của các tổ  chức kinh tế  tập thể,  đặc biệt là các HTX kinh <br /> doanh, dịch vụ nông nghiệp đã và đang thể hiện vai trò của mình trong quá trình phát  <br /> triển kinh tế  xã hội. Kết quả  đó đã tạo ra một nội lực quan trọng làm thay đổi bộ <br /> mặt kinh tế  nông thôn và đời sống nông hộ. Cùng với sự  thay đổi đó là hệ  thông <br /> chính trị   ở  nông thôn cũng chuyển đổi dần về  nội dung và phương thức hoạt động  <br /> theo hướng gắn trách nhiệm với hoạt động kinh tế và xã hội.<br /> Tuy nhiên, những thay đổi của các HTX vẫn chỉ mới là bước đầu và đáng được  <br /> khích lệ. Nhưng, bên cạnh đó chúng ta cũng phải dám nhìn thẳng vào sự  thật rằng  <br /> công tác tổ chức sản xuất và tổ chức quản lý của hầu hết các HTX hiện nay vẫn còn  <br /> nhiều khiếm khuyết.<br /> Trước hết, về  trình độ  tổ  chức sản xuất trong phần lớn các HTX còn ở  mức <br /> thấp, cơ cấu kinh tế và cơ  cấu cây trồng vật nuôi chuyển đổi vẫn chưa thật hợp lý  <br /> và chưa mang lại hiệu quả kinh tế cao, sản xuất nông nghiệp vẫn còn độc canh cây <br /> lúa, ngành nghề nông thôn phát triển chậm chạp. Một số HTX chưa thoát ra khỏi sự <br /> trì trệ, lúng túng trong quá trình chuyển đổi, còn mang nặng tư duy của cơ chế cũ. Vì  <br /> vậy, tính năng động, nhạy bén và hiệu quả kinh doanh dịch vụ còn quá thấp.  Nguyên  <br /> nhân chủ  yếu của tình trạng trên có thể  các HTX chưa tìm ra con đường đổi mới  <br /> trong những ràng buộc về những điều kiện kinh tế của địa phương, hoặc cũng có thể <br /> do phương hướng và nội dung hoạt động sản xuất ­ kinh doanh thiếu tính khoa học <br /> và cụ thể. <br /> Mặt khác, một nguyên nhân khá quan trọng hiện nay là tình hình tài chính của  <br /> một số HTX còn bộc lộ nhiều yếu kém, thiếu lành mạnh, công tác quản lý tài chính  <br /> chưa theo đúng chế  độ, còn vi phạm các nguyên tắc tài chính, nợ  khê đọng trong xã  <br /> viên còn rất lớn.<br />  Qui mô về  vốn sản xuất kinh doanh của các HTX sau khi chuyển đổi không <br /> lớn, bình quân 900 triệu đồng/1HTX, trong đó vốn cố định và đầu tư dài hạn chiếm  <br /> khoảng 60%, song lượng vốn này chủ yếu nằm dưới dạng là tài sản cố định, những <br /> tài sản này hầu hết đã cũ, hư hỏng nhiều. Thực trạng đó đòi hỏi phải có một nguồn <br /> vốn khá lớn để  đầu tư  mới trang thiết bị  phục vụ cho quá trình kinh doanh dịch vụ <br /> của các HTX hiện nay. Số vốn lưu động chiếm khoảng 40%, nhưng chủ yếu lại bị <br /> các hộ gia đình xã viên chiếm dụng. Vì thế, các HTX đã tỏ  ra thiếu vốn trầm trọng  <br /> và sẽ   ảnh hưởng đến tính linh hoạt trong kinh doanh dịch vụ; dẫn đến kém năng <br /> động và nhạy bén trước sự đòi hỏi của cơ chế thị trường.<br /> <br /> 7<br />  Xét về  trình độ  quản lý của đội ngũ các nhà quản lý HTX là tương đối thấp: <br /> Các chủ  nhiệm HTX có trình độ  sơ cấp chiếm trên 45%, trung cấp 35% và đại học, <br /> cao đẳng khoảng 20%. Số  cán bộ  là trưởng ban kiểm soát chưa qua đào tạo chuyên <br /> môn chiếm trên 52%. Điều đó đòi hỏi phải cần có một đội ngũ cán bộ  quản lý có  <br /> trình độ  nghiệp vụ, chuyên môn cao, am hiểu thực tế, nhạy bén, năng động và có <br /> trách nhiệm.  <br />  Với sự chuyển đổi của mình, đa số  các HTX, mặc dầu chưa đáp  ứng đủ  yêu <br /> cầu, nhưng hiệu quả  hoạt động của các HTX kiểu mới này đã mang lại lợi nhuận <br /> nhất   định,   lợi   nhuận   bình   quân   của   mỗi   HTX   đạt   khoảng   từ   25   đến   30   triệu  <br /> đồng/năm, tỷ suất sinh lời trên vốn sản xuất bình quân là 3%.  Có thể nói trong điều  <br /> kiện hiện nay, chuyển đổi loại hình HTX kiểu cũ sang kiểu mới đánh dấu một sự <br /> thay đổi khá phù hợp với quá trình phát triển kinh tế và xã hội ở nước ta nói chung và <br /> Bình Định nói riêng. Như vậy, thay đổi cơ chế quản lý, cơ cấu tổ chức, nội dung và  <br /> chức năng hoạt động đó là một yêu cầu khách quan đối với sự  nghiệp đổi mới các <br /> HTX nông nghiệp để  đáp  ứng những đòi hỏi của thực tế  và yêu cầu của quá trình  <br /> thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và nông thôn ở Bình Định.<br /> 3.  Những vấn đề đổi mới của HTX<br /> ­ Đổi mới tổ chức bộ máy và ban quản lý HTX:<br /> Thực hiện chỉ thị 146CP (02­10­2001) của Thủ tướng Chính phủ và chỉ thị của  <br /> UBND tỉnh Bình Định về  chấn chỉnh và đổi mới HTX., các HTX đã tiến hành đổi <br /> mới mà trước hết từ  khâu tổ  chức bộ  máy và Ban quản trị  HTX với tinh thần phải  <br /> gọn gàng, năng động, tránh kồng kềnh kém hiệu quả. Vì vậy, việc qui hoạch và đào  <br /> tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ  để  nâng cao trình độ  đã đang được các cấp, ban,  <br /> ngành quan tâm và thực hiện.<br /> ­ Đổi mới hình thức và nội dung hoạt động: <br /> Với loại hình HTX kinh doanh và dịch vụ nông nghiệp, các HTX đã dần khẳng  <br /> định vai trò và vị thế của mình trong việc dịch vụ hỗ trợ cho kinh tế hộ gia đình từng  <br /> bước phát triển. Vì thế, hình thức và nội dung hoạt động của các HTX ngày càng đa <br /> dạng và thiết thực hơn; một số hoạt động dịch vụ cho hộ nông dân đã mang lại tính  <br /> hiệu quả tương đối như thuỷ lợi, khuyến nông, điện dân dụng... Nhiều HTX đã đầu  <br /> tư  mua sắm tài sản cố  định, xây dựng cơ sở vật chất và kỹ  thuật, kiên cố  hóa kênh  <br /> mương, nhà xưởng; mở rộng liên doanh liên kết để  tăng khả  năng và năng lực hoạt <br /> động của mình. <br /> Các HTX An Nhơn, Tây Sơn, Phù Cát, Phù Mỹ và Hòa Nhơn... đã đổi mới thực <br /> sự  nội dung và hình thức hoạt động gắn kết với thị  trường để  thực hiện dịch vụ <br /> cung ứng đầu vào và thực hiện bao tiêu sản phẩm đầu ra cho các nông hộ. Đồng thời  <br /> góp phần thúc đẩy các hộ gia đình chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi theo hướng  <br /> <br /> <br /> 8<br /> sản xuất hàng hóa, thúc đẩy phát triển kinh tế  VAC, kinh tế  trang trại và kinh tế <br /> ngành nghề ở nông thôn.<br /> ­ Đổi mới công tác quản lý tài chính: <br /> Đã có trên 97% HTX kiểm kê tài sản, vốn quỹ  thu hồi công nợ  và thực hiện <br /> chế độ  kế toán hiện hành. Số  công nợ tính đến cuối năm 2002, bình quân mỗi HTX  <br /> còn khoảng gần 400 triệu, trong đó phải thu ở các nông hộ khoảng 270 triệu, nợ phải  <br /> trả bình quân 1 HTX là  khoảng 190 triệu. Gắn liền với công tác thu hồi công nợ, các  <br /> HTX đã thực hiện huy động vốn từ nhiều nguồn để nâng cao số vốn hoạt động.<br /> <br /> ­ Kết quả đánh giá các HTX ở Bình Định: <br /> Theo số liệu thống kê, điều tra các HTX ở  Bình Định thì kết quả  đánh giá của  <br /> 218 HTX thể hiện như sau:<br /> Bảng 2: Kết quả phân loại các HTX nông nghiệp ở Bình Định<br /> <br /> Loại HTX Năm 2002 Năm 2003<br /> Tổng số HTX 218 100,0 218 100,0<br /> 1. HTX khá 75 34,4 78 35,7<br /> 2. HTX trung bình 99 45,4 102 46,8<br /> 3. HTX yếu kém 44 20,2 38 17,5<br /> (Nguồn: dựa vào số liệu điều tra 218 HTX)<br /> 4.  Những giải pháp chủ yếu thực hiện đổi mới HTX:<br /> ­ Cần tổng kết và đúc rút kinh nghiệm từ  thực tiễn chuyển đổi của các HTX  <br /> theo loại hình kiểu mới, để có những cơ sở đề  xuất các chủ  trương, chính sách phù <br /> hợp trong chỉ đạo và thực hiện.<br /> ­ Cần có chính sách mở để tạo điều kiện cho các HTX  mở rộng các mối quan  <br /> hệ  liên doanh, liên kết với các doanh nghiệp Nhà nước, các tổ  chức xã hội... thực  <br /> hiện các hợp đồng cung ứng vật tư, bao tiêu sản phẩm. <br /> ­ Trung tâm khuyến nông, Công ty Vật tư Nông nghiệp, Chi cục Thú y và Bảo <br /> vệ  thực vật, Công ty Thủy nông, Công ty Giống cây trồng... của Tỉnh cần quan tâm <br /> giúp các HTX trong việc chuyển giao kỹ  thuật mới đến các hộ  nông dân, cung cấp  <br /> các dịch vụ kịp thời.<br /> ­ Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ  trong HTX, có chế   độ  thù lao thích <br /> đáng với sự đóng góp của họ.<br /> ­ Tạo điều kiện cho các HTX tạo lập vốn dưới nhiều hình thức như vay vốn từ <br /> ngân hàng, huy động vốn từ các tổ chức xã hội, các cá nhân trong và ngoài nước; đầu <br /> tư  có trọng điểm tài sản cố  định, các trang thiết bị  phục vụ tốt cho kinh doanh dịch  <br /> vụ và mở rộng các loại hình dịch vụ mới của các HTX, đồng thời xử lý công nợ tồn  <br /> đọng tạo sự lành mạnh về hoạt động tài chính.<br /> 5.  Kết luận:<br /> 9<br />  Chuyển đổi các HTX sản xuất nông nghiệp sang loại hình HTX kinh doanh  <br /> dịch vụ  nông nghiệp là một bước chuyển đổi hợp lý. Hoạt động của HTX loại này  <br /> đã và đang mang lại những  ảnh hưởng tích cực, góp phần không nhỏ  cho quá trình  <br /> phát triển kinh tế, xã hội trong nông nghiệp và nông thôn. Hiện nay, loại hình HTX  <br /> kiểu mới  ở  Bình Định đang dần dần  ổn định và bước đầu  phát triển. Nhiều HTX  <br /> trong Tỉnh đã mở  rộng và đa dạng hóa các loại hình dịch vụ  phục vụ  cho sản xuất  <br /> nông nghiệp và phát triển kinh tế nông hộ.<br /> Tuy nhiên, các HTX  kiểu mới hiện nay vẫn chưa đủ  mạnh về vốn, cơ  sở vật  <br /> chất kỹ  thuật lẫn trình độ  tổ  chức quản lý và khả  năng ứng xử  linh hoạt trong nền  <br /> kinh tế  thị  trường vẫn còn rất nhiều hạn chế. Do vậy, đối với Nhà nước phải có  <br /> chính sách  ở  tầm vĩ mô về  cả  đường lối và cơ  sở  vật chất để  hỗ  trợ  cho các loại  <br /> hình HTX kinh doanh và dịch vụ nông nghiệp. Tỉnh và các ban, ngành trong tỉnh phải  <br /> có những chính sách để quản lý chặt chẽ, tạo mọi cơ hội tốt về đầu tư, về  đào tạo <br /> và về công tác tổ chức quản lý nhằm nâng cao khả năng kinh doanh ­ dịch vụ có hiệu  <br /> quả của các HTX kinh doanh dịch vụ .<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Chỉ thị 68/CP của Chính phủ<br /> 2. Các tài liệu điều tra và hoạt động của các HTX ­ Tỉnh Bình Định<br /> 3. Báo cáo tổng kết tình hình thực hiện chỉ thị 68/CT/TW của Ban Bí thư ­ Sở <br /> nông nghiệp Bình Định đầu năm 2002.<br /> 4. Báo cáo tổng kết tình hình thực hiện kế hoạch năm 2002 và phương hướng  <br /> năm 2003 của Sở Nông nghiệp Bình Định.<br /> 5. Niên giám thông kê tỉnh Bình Định (2002, 2003)<br /> 6. Luật HTX (1993), Hiến pháp (1992)<br />                                                                                             <br /> <br /> RENOVATION OF FARMING COOPERATIVES IN BINH DINH PROVINCE<br />  Trinh Van Son<br /> College of Economics, Hue University<br /> <br /> SUMMARY<br /> <br /> The present form of agricultural co­operatives in Binh Dinh Province a conversion from  <br /> the   traditional   one.   The   major   function   of   the   present   cooperatives   is   doing   business   and  <br /> providing services for farming households.<br /> The activities conducted by these new cooperatives have brought about a great positive  <br /> influence upon the agricultural development and growth of the country.<br /> 10<br />  Till the present time, this new form of co­operatives in Binh Dinh Province has become  <br /> stable and is on its first stage of development. <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 11<br />