Vấn đề mối quan hệ giữa văn bản và người đọc trong tư duy lý luận văn học hiện đại

T¹p chÝ Khoa häc ®hqghn, ngo¹i ng÷, T.xxII, Sè 4, 2006<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> vÊn ®Ò mèi quan hÖ gi÷a v¨n b¶n vµ ng­êi ®äc<br /> trong t­ duy lÝ luËn v¨n häc hiÖn ®¹i<br /> <br /> NguyÔn ThÞ B×nh(*)<br /> <br /> B­íc vµo thÕ kû XX, nh÷ng thµnh chØ lµ b­íc ®Çu tiªn cña qu¸ tr×nh trë<br /> tùu cña triÕt häc nh©n sinh, triÕt häc thµnh t¸c phÈm. V¨n b¶n chØ trë thµnh<br /> ng«n ng÷ vµ ng«n ng÷ häc hiÖn ®¹i ®· t¸c phÈm v¨n häc th«ng qua qu¸ tr×nh cô<br /> t¸c ®éng s©u s¾c ®Õn t­ duy lÝ luËn v¨n thÓ hãa v¨n b¶n cña ng­êi ®äc. Tõ ®©y,<br /> häc hiÖn ®¹i. NhiÒu vÊn ®Ò v¨n häc vµ më réng kh¸i niÖm cña hµnh ®éng ®äc,<br /> kh¸i niÖm lÝ luËn ®· ®­îc nh×n nhËn vµ nã kh«ng ph¶i chØ lµ viÖc hiÓu v¨n b¶n<br /> x¸c lËp trong tinh thÇn míi, trong ®ã cã mµ lµ cïng víi nhµ v¨n nã s¸ng t¹o nªn<br /> vÊn ®Ò mèi quan hÖ gi÷a v¨n b¶n vµ t¸c phÈm v¨n häc. Bµi viÕt nhá nµy víi<br /> ng­êi ®äc. Tõ ®©y kh¸i niÖm t¸c phÈm mong muèn xuÊt ph¸t tõ nh÷ng nhËn<br /> v¨n häc ®­îc hiÓu theo tinh thÇn cña mü thøc vÒ lÝ luËn, t«i nh×n ra mét sè<br /> häc tiÕp nhËn, theo ®ã, cã sù kh¸c biÖt khuynh h­íng phª b×nh v¨n häc thÕ kû<br /> gi÷a v¨n b¶n v¨n häc vµ t¸c phÈm v¨n XX ®Ó suy ngÉm vÒ nh÷ng ph­¬ng thøc<br /> häc. Ng­êi ®äc ®ãng vai trß quan träng ®æi míi ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y v¨n häc<br /> ®èi víi qu¸ tr×nh t¹o lËp mét ®ời sèng trong c¸c tr­êng ®¹i häc ë ViÖt Nam.<br /> riªng cña v¨n b¶n, lµm h×nh thµnh t¸c Tr­íc khi bµn ®Õn nh÷ng b­íc tiÕn<br /> phÈm v¨n häc. Thêi gian qua, nhiÒu v­ît bùc cña lÝ luận v¨n häc ë thÕ kû XX,<br /> n­íc trªn thÕ giíi ®· nghiªn cøu, giíi t«i xin ®iÓm l¹i ®«i nÐt vÒ t­ duy lÝ luËn<br /> thiÖu nh÷ng thµnh tùu cña lÝ thuyÕt tiÕp v¨n häc tiÒn hiÖn ®¹i. §¹i diÖn tiªu biÓu<br /> nhËn, thËm chÝ vÊn ®Ò ®äc ®· ®­îc cña triÕt häc thùc chøng Hippolyte Taine<br /> nghiªn cøu trªn b×nh diÖn triÕt häc. ë (1828-1893) cã dù ¸n thµnh lËp nh÷ng<br /> ViÖt Nam, tõ c¸c thËp niªn cuèi thÕ kû m«n khoa häc x· héi theo kiÓu mÉu ®·<br /> XX ®· cã ng­êi nãi ®Õn lÝ thuyÕt tiÕp tõng b¶o ®¶m nh÷ng kÕt qu¶ cña nh÷ng<br /> nhËn, nh­ng ph¶i ®Õn nh÷ng n¨m ®Çu m«n khoa häc tù nhiªn vµ cho r»ng n¾m<br /> thÕ kû XXI chóng ta míi cã ®iÒu kiÖn b¾t nh÷ng t¸c phÈm nghÖ thuËt nh­<br /> tiÕp cËn mét c¸ch cã hÖ thèng lÝ thuyÕt nh÷ng s¶n phÈm ®­îc x¸c ®Þnh bëi<br /> tiÕp nhËn qua một số c«ng tr×nh cña c¸c nh÷ng nguyªn nh©n. Nh÷ng nhµ thùc<br /> nhµ nghiªn cøu v¨n häc. T¸c phÈm v¨n chøng nµy ®Ò cao vai trß cña t¸c gi¶ víi<br /> häc kh«ng chØ mang tÝnh hiÖn thùc, mµ t­ c¸ch lµ chñ thÓ s¸ng t¹o ®Ó soi s¸ng<br /> cßn mang tÝnh kÝ hiÖu, nã ®­îc ®Æt trong cho ph­¬ng thøc tiÕp cËn t¸c phÈm v¨n<br /> mèi quan hÖ T¸c gi¶-V¨n b¶n-Ng­êi ®äc. häc: ph­¬ng ph¸p tiÓu sö häc nghiªn cøu<br /> V¨n b¶n lµ s¶n phÈm s¸ng t¹o cña nhµ c¸i t«i x· héi cña nhµ v¨n. Ph­¬ng ph¸p<br /> v¨n, lµ mét hÖ thèng kÝ hiÖu më, cã kh¶ ngo¹i quan nµy kh«ng quan t©m ®Õn<br /> n¨ng t¹o nªn nhiÒu líp nghÜa, nh­ng ®ã ®Õn gi¸ trÞ néi t¹i cña v¨n b¶n v¨n häc.<br /> <br /> (*)<br /> TS., Khoa Ng«n ng÷ & V¨n hãa Ph¸p, Tr­êng §¹i häc Ngo¹i ng÷, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 20<br /> VÊn ®Ò mèi quan hÖ gi÷a v¨n b¶n vµ ng­êi ®äc trong t­ duy… 21<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nh­ vËy, quan niÖm cña lÝ luËn v¨n häc hiÖn ®¹i vµ nªu bËt nh÷ng ®Æc ®iÓm<br /> tiÒn hiÖn ®¹i ®· trao cho t¸c gi¶ vai trß nguyªn lÝ tiÕp nhËn v¨n häc. Theo «ng,<br /> trung t©m, quyÒn lùc tèi cao ®Ó gi¶i thÝch HiÖn t­îng häc cña Edmund Husserl<br /> nghÜa cña t¸c phÈm v¨n häc. ®Ëm tÝnh chñ quan trong t­ duy lÝ luËn<br /> §Çu thÕ kû XX, F. de Saussure víi v¨n häc khi x¸c ®Þnh vai trß thø yÕu cña<br /> c«ng tr×nh NhËp m«n ng«n ng÷ häc ®¹i ng«n ng÷ trong ho¹t ®éng n¾m b¾t mét<br /> c­¬ng ®Æt nÒn mãng cho ngµnh kÝ hiÖu hiÖn t­îng nhÊt ®Þnh nµo ®ã cña con<br /> häc vµ ®· x¸c ®Þnh t¸c phÈm v¨n häc lµ ng­êi. Ho¹t ®éng nhËn thøc mét hiÖn<br /> v¨n b¶n ng«n tõ, bao gåm c¸i biÓu ®¹t t­îng nµo ®ã ®Òu ®­îc thùc hiÖn ®éc lËp<br /> (h×nh thøc hay c¸c cÊu tróc biÓu ®¹t) vµ víi ng«n ng÷ vµ ng«n ng÷ nh­ mét thø<br /> c¸i ®­îc biÓu ®¹t (néi dung hay c¸c ý vá bäc dïng ®Ó gi÷ l¹i c¸c nghÜa ®­îc<br /> nghÜa), hai yÕu tè ®ã kh«ng thÓ t¸ch rêi h×nh thµnh ®éc lËp víi nã. ChÝnh v× vËy,<br /> nhau, trong ®ã c¸i biÓu ®¹t lµ yÕu tè thø nghÜa cña t¸c phÈm v¨n häc chØ lµ c¸i mµ<br /> nhÊt vµ c¸i ®­îc biÓu ®¹t lµ yÕu tè thø t¸c gi¶ cã chñ ®Þnh tõ ®Çu, nã thuéc vÒ ý<br /> hai. B¶n chÊt ng«n ng÷ cña v¨n b¶n v¨n thøc chñ quan h¬n lµ thuéc vÒ ng«n ng÷.<br /> häc ®­îc soi s¸ng vµ x¸c lËp. V¨n häc Tuy cã nhiÒu ph­¬ng thøc gi¶i thÝch cho<br /> ph­¬ng T©y thÕ kû XX víi nh÷ng t¸c mét v¨n b¶n v¨n häc, nh­ng tÊt c¶ ®Òu<br /> phÈm cña Proust, Kafka, Joyce, Woolf… ph¶i n»m trong hÖ thèng mµ nghÜa chñ ý<br /> ®· kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ cña ng«n ng÷ v¨n cña t¸c gi¶ qui ®Þnh. V× vËy t¸c phÈm<br /> b¶n v¨n häc, chuyÓn dÞch ®iÓm trung v¨n häc chØ cã mét nghÜa mµ th«i.<br /> t©m tõ t¸c gi¶ sang v¨n b¶n. ChÝnh v× Martin Heidegger víi triÕt häc T­êng<br /> vËy, nh÷ng ®æi thay lín lao cña tån t¹i gi¶i häc ®· thiÕt lËp c¬ së cña t­ duy lÝ<br /> t¸c phÈm v¨n häc ®ßi hái ph­¬ng thøc luËn v¨n häc hËu hiÖn ®¹i, «ng ®· ®æi<br /> míi tiÕp cËn v¨n b¶n v¨n häc. Tõ ®©y, lÝ míi vµ ph¸t triÓn HiÖn t­îng häc cña<br /> luËn v¨n häc hiÖn ®¹i x¸c ®Þnh môc ®Ých Husserl. Trong c«ng tr×nh Trªn ®­êng<br /> kh¸m ph¸ nh÷ng nÐt ®Æc tr­ng cña v¨n ®Õn víi ng«n ng÷ (2) (®· ®­îc Tr­¬ng<br /> b¶n v¨n häc, tr­íc hÕt lµ ng«n ng÷, chÊt §¨ng Dung dÞch sang tiÕng ViÖt) nhµ<br /> liÖu cña v¨n häc. Theo chiÒu dµi cña thÕ triÕt häc ®­a ra c¸i nh×n míi vÒ vai trß<br /> kû XX, sù ph¸t triÓn cña lÝ luËn v¨n häc vµ b¶n chÊt cña ng«n ng÷. NÕu Husserl<br /> hiÖn ®¹i g¾n liÒn mËt thiÕt víi nh÷ng coi ng«n ng÷ chØ lµ c«ng cô thø yÕu dïng<br /> thµnh tùu cña ng«n ng÷ häc hiÖn ®¹i vµ ®Ó thÓ hiÖn c¸c ý t­ëng ®· cã tõ tr­íc,<br /> triÕt häc ng«n ng÷. th× Heidegger xem ng«n ng÷ lµ n¬i mµ<br /> Nhµ nghiªn cøu v¨n häc Tr­¬ng ®êi sèng con ng­êi diÔn ra, c¸i ®Çu tiªn<br /> §¨ng Dung cã nh÷ng ®ãng gãp quan t¹o ra thÕ giíi. ¤ng cho r»ng lêi nãi cã<br /> träng trong viÖc nghiªn cøu vµ giíi thiÖu tÝnh hai mÆt: h­íng ®Õn ng­êi nµo ®ã vµ<br /> lÝ luËn tiÕp nhËn v¨n häc ë ViÖt Nam, ®Æt ®iÒu kiÖn cho ng­êi ®ã ph¶i nç lùc<br /> ®Æc biÖt lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu T¸c h­íng vÒ sù hiÓu. §iÒu ®ã gîi nh÷ng ý<br /> phÈm v¨n häc nh­ lµ qu¸ tr×nh (2004)(1) t­ëng quan träng cho viÖc nghiªn cøu<br /> ®· ph©n tÝch qu¸ tr×nh ph¸t triÓn t­ duy vÊn ®Ò nghÜa vµ sù t¹o nghÜa cña v¨n<br /> lÝ luËn v¨n häc tõ tiÒn hiÖn ®¹i ®Õn hËu b¶n th«ng qua ng­êi ®äc. Nh­ vËy kh«ng<br /> <br /> <br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 4, 2006<br /> 22 NguyÔn ThÞ B×nh<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> thÓ kh¸m ph¸ b¶n chÊt cña t¸c phÈm ®­îc t¸c phÈm v¨n häc kh«ng chØ mang<br /> v¨n häc chØ tõ ho¹t ®éng s¸ng t¹o. T¸c tÝnh hiÖn thùc mµ cßn cã tÝnh kÝ hiÖu vµ<br /> gi¶- V¨n b¶n- Ng­êi ®äc g¾n kÕt víi lµ trung t©m t¹o nghÜa. Tõ ®©y, v¨n b¶n<br /> nhau kh«ng thÓ t¸ch rêi. Còng trong t¸c vµ sù t¹o nghÜa, kÝ hiÖu vµ chøc n¨ng<br /> phÈm nµy, Heidegger ®· nhÊn m¹nh sù thÈm mÜ trë thµnh ®èi t­îng trung t©m<br /> hßa trén gi÷a tån t¹i vµ ng«n ng÷. cña lÝ luËn v¨n häc hiÖn ®¹i.<br /> H.G Gadamer cho r»ng ng«n ng÷ C¸c nhµ khoa häc chÞu ¶nh h­ëng<br /> kh«ng ph¶i lµ c«ng cô mµ lµ mét hiÖn cña c¸c nhµ h×nh thøc Nga vµ chñ nghÜa<br /> t­îng, mét qu¸ tr×nh liªn quan ®Õn qu¸ Marx ®· quan t©m ®Õn mèi quan hÖ gi÷a<br /> khø vµ t­¬ng lai. ThÕ giíi kh«ng ph¶i lµ ng«n ng÷ vµ x· héi. Bakhtine ®· nghiªn<br /> m«i tr­êng bao quanh con ng­êi, mµ nã cøu ng«n ng÷ trong c¸c t×nh huèng x·<br /> ®­îc h×nh thµnh nhê ng«n ng÷ nh­ lµ héi vµ nhËn thÊy r»ng lêi nãi lu«n cã<br /> yÕu tè liªn kÕt c¸c sù viÖc. Nh­ vËy, tÝnh ®èi tho¹i. Trong t¸c phÈm Mü häc<br /> ng«n ng÷ kh«ng chØ lµ ph­¬ng tiÖn giao vµ lÝ luËn tiÓu thuyÕt, «ng kh¼ng ®Þnh<br /> tiÕp, mµ cßn t¹o lËp nªn t×nh huèng, r»ng tiÓu thuyÕt lµ mét hiÖn t­îng ng«n<br /> s¸ng t¹o thÕ giíi. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng tõ, nã sinh ®éng chøa ®ùng nhiÒu tiÕng<br /> lËp luËn trªn, chóng ta thÊu hiÓu vai trß nãi nh­ chÝnh cuéc sèng. Ng«n tõ chØ tån<br /> quan träng cña ng«n ng÷ trong v¨n b¶n t¹i trong lêi nãi, vµ lêi nãi chØ tån t¹i trong<br /> v¨n häc vµ ®¸nh gi¸ cao sø m¹ng cña ®èi tho¹i. TÝnh ®èi tho¹i (dialogisme) lµ ®Æc<br /> nhµ v¨n trong s¸ng t¹o ng«n ng÷. tr­ng c¬ b¶n cña tiÓu thuyÕt, bëi v× nã lµ<br /> Khi bµn ®Õn nh÷ng c¸ch nh×n míi vÒ b¶n chÊt cña ý thøc, b¶n chÊt cña cuéc<br /> ng«n ng÷ trong v¨n b¶n v¨n häc, kh«ng sèng con ng­êi. Nh­ vËy, th«ng ®iÖp cña<br /> thÓ kh«ng nãi ®Õn tr­êng ph¸i H×nh thøc lêi nãi cßn phô thuéc vµo ng­êi ®èi tho¹i<br /> Nga trong viÖc kh¸m ph¸ nh÷ng phÈm chø kh«ng chØ phô thuéc vµo ng­êi ph¸t<br /> chÊt cña chÊt liÖu v¨n häc, tõ ®ã ®¸nh ng«n. Quan niÖm cña Bakhtine vÒ tÝnh<br /> gi¸ ®óng vÒ b¶n chÊt cña t¸c phÈm v¨n ®èi tho¹i néi t¹i cña lêi nãi kh«ng chØ<br /> häc. NÕu nh­ v¨n häc lµ mét hÖ thèng kÝ minh chøng cho nh÷ng ®Æc ®iÓm cña<br /> hiÖu, th× nã dùa vµo mét hÖ thèng kh¸c, ng«n ng÷ tiÓu thuyÕt mµ cßn mang l¹i sù<br /> ®ã lµ ng«n ng÷. V¨n häc lµ mét hÖ thèng nhËn thøc vÒ mèi quan hÖ gi÷a t¸c phÈm<br /> cã ý nghÜa ë cÊp ®é hai, nãi mét c¸ch v¨n häc vµ ®éc gi¶.<br /> kh¸c, nã lµ mét hÖ thèng hµm nghÜa. T­ duy lÝ luËn v¨n häc ph¸t triÓn<br /> Nh­ vËy thay cho nguyªn lÝ néi dung - liªn tôc vµ chóng ta nhËn thÊy xu h­íng<br /> h×nh thøc, c¸c nhµ h×nh thøc Nga lÊy ph¸t triÓn ë møc ®é cao h¬n, cho dï ®ã<br /> viÖc nghiªn cøu vµ giíi thiÖu nh÷ng lµ qu¸ tr×nh phñ nhËn nh÷ng m« h×nh lÝ<br /> nguyªn lÝ h×nh thøc chung cã hiÖu lùc luËn ®i tr­íc vµ ®ãn nhËn nh÷ng quan<br /> trong t¸c phÈm, lµm môc ®Ých. Nh÷ng niÖm míi ®Ó hoµn thiÖn vµ n©ng cao. §ã<br /> thµnh tùu cña tr­êng ph¸i h×nh thøc lµ nh÷ng quan ®iÓm gi¶i cÊu tróc cña<br /> Nga ®· t¹o nªn b­íc ngoÆt quan träng Jacques Derrida vÒ ng«n ng÷. ¤ng cho<br /> trong lÞch sö cña t­ duy lÝ luËn v¨n häc r»ng ë n¬i s©u l¾ng cña ng«n ng÷ cã mét<br /> hiÖn ®¹i khi lÝ luËn v¨n häc nhËn thøc trß ch¬i liªn tôc di chuyÓn vµ trong sù<br /> <br /> <br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 4, 2006<br /> VÊn ®Ò mèi quan hÖ gi÷a v¨n b¶n vµ ng­êi ®äc trong t­ duy… 23<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> chuyÓn ®éng nµy c¸c kÝ hiÖu ®­îc t¹o kh«ng ®Æt ra ngoµi mèi quan hÖ víi hai<br /> thµnh tõ nh÷ng hÖ thèng kh¸c biÖt, ng«i kia.”(3)<br /> kh«ng æn ®Þnh; råi l¹i cã nh÷ng kh¸c biÖt Qua nh÷ng kh¸m ph¸ vÒ b¶n chÊt<br /> míi xuÊt hiÖn, ®­îc tæ chøc råi sau ®ã l¹i cña ng«n ng÷, t­ duy lÝ luËn v¨n häc<br /> tan r·. Nh­ vËy, sù æn ®Þnh chØ ë bÒ hiÖn ®¹i cã c¸ch tiÕp cËn rÊt ®a d¹ng víi<br /> ngoµi cña cÊu tróc, ®»ng sau lµ sù bÊp b¶n chÊt v¨n häc. Nh÷ng quan niÖm<br /> bªnh, lµ gi¶i cÊu tróc. Theo «ng ý thøc kh¸c nhau vÒ b¶n chÊt ng«n ng÷ lµ c¬ së<br /> cña ng­êi ph¸t ng«n (trong v¨n b¶n v¨n khiÕn cho t­ duy lÝ luËn v¨n häc ph¶i<br /> häc lµ t¸c gi¶) kh«ng cã ­u thÕ v­ît tréi lu«n lu«n tù thay ®æi cho phï hîp víi<br /> lªn nghÜa cña ng«n tõ. T¸c gi¶ chØ ph¸t ph¸t hiÖn míi vÒ t¸c phÈm v¨n häc. TiÕp<br /> hiÖn ®­îc nghÜa cña ng«n tõ qua viÖc theo ®ã, lÝ luËn v¨n häc hËu hiÖn ®¹i ®·<br /> viÕt ra nã, hÇu nh­ nhµ v¨n ®èi diÖn víi lµm s¸ng tá ®Æc tr­ng b¶n thÓ cña v¨n<br /> nh÷ng c¸i biÓu ®¹t ®éc lËp víi anh ta. Tõ b¶n v¨n häc trong mèi quan hÖ víi<br /> nh÷ng lËp luËn nµy, Derrida kh¼ng ®Þnh nh÷ng yÕu tè kh¸c, víi ng­êi tiÕp nhËn.<br /> v¨n b¶n v¨n häc lµ kh«ng khÐp kÝn, C¸c lÝ thuyÕt hËu hiÖn ®¹i (gi¶i cÊu tróc)<br /> nghÜa cña nã kh«ng tïy thuéc vµo t¸c gi¶ cho r»ng nghÜa cña v¨n b¶n v¨n häc<br /> hay mèi quan hÖ víi hiÖn thùc. ViÖc ®äc kh«ng æn ®Þnh, nã mang tÝnh quan hÖ vµ<br /> mét v¨n b¶n còng t¹o nªn nghÜa nh­ ®­îc t¹o nªn do mét qu¸ tr×nh. Nh­ vËy<br /> viÖc viÕt ra t¸c phÈm. Nh­ vËy, Derrida ph­¬ng thøc tån t¹i cña t¸c phÈm v¨n<br /> ®· n©ng tÇm quan träng cña hµnh ®éng häc liªn quan ®Õn hai vÊn ®Ò: tÝnh chÊt<br /> ®äc. ng«n ng÷, yÕu tè ®Æc tr­ng v¨n häc cña<br /> ChÝnh v× vËy, ®Ó tiÕp cËn v¨n b¶n v¨n b¶n vµ kh¶ n¨ng t¹o lËp ®êi sèng cô<br /> v¨n häc, ng­êi ®äc ph¶i ®¹t ®Õn tr×nh ®é thÓ cña v¨n b¶n v¨n häc. Chóng ta cã<br /> nhÊt ®Þnh vÒ ng«n ng÷, n¾m b¾t c¸c thÓ ®¸nh gi¸ vÞ thÕ quan träng cña lÝ<br /> h×nh thøc biÓu c¶m ë møc ®é s©u s¾c, luËn v¨n häc hiÖn ®¹i khi x¸c ®Þnh ®­îc<br /> kh«ng thÓ b»ng ng«n ng÷ th­êng nhËt, vai trß trung t©m t¹o nghÜa cña v¨n b¶n<br /> t­ duy ng©y ng« ®Ó ®äc v¨n b¶n vµ v¨n häc, ®éc lËp víi t¸c gi¶ vµ m«i<br /> chuyÓn hãa nã thµnh t¸c phÈm v¨n häc. tr­êng ra ®êi cña nã, kh¼ng ®Þnh b­íc<br /> LÝ luËn v¨n häc ®· ®i mét chÆng ®­êng ngoÆt quyÕt ®Þnh khi lÝ luËn v¨n häc hËu<br /> kh¸ dµi vµ nhµ nghiªn cøu §ç Lai Thuý hiÖn ®¹i ®· kh¸m ph¸ ra qu¸ tr×nh t¹o<br /> ®· tãm t¾t nh­ sau: “Khoa häc v¨n lËp ®êi sèng cña v¨n b¶n v¨n häc trong<br /> ch­¬ng trong hai thÕ kû gÇn ®©y, theo quan hÖ víi sù tiÕp nhËn cña ng­êi ®äc.<br /> t«i, cã ba ph¸t hiÖn quan träng: thÕ kû LÝ luËn v¨n häc hËu hiÖn ®¹i thÓ hiÖn<br /> XIX ph¸t hiÖn ra t¸c gi¶, nöa ®Çu XX- tham väng lÊy mÜ häc tiÕp nhËn ®Ó thay<br /> t¸c phÈm vµ nöa cuèi - ®éc gi¶. Vµ, mèi thÕ cho mü häc s¸ng t¹o. (4)<br /> quan hÖ ba ng«i nµy ®· t¹o ra mét nhÊt V¨n b¶n v¨n häc mang tÝnh chÊt më,<br /> thÓ, mét chØnh thÓ v¨n häc. Tuy nhiªn, ®ã lµ nhËn ®Þnh quan träng ®­îc rót ra<br /> tïy theo tõng thêi ®iÓm vµ tïy theo tõng tõ nh÷ng nghiªn cøu cña c¸c nhµ t­êng<br /> ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn, ng­êi ta t«n mét gi¶i häc vµ ®Æc biÖt lµ nhµ kÝ hiÖu häc<br /> ng«i nµo ®ã lµ trung t©m, nh­ng vÉn Umberto Eco. ¤ng lµ mét trong nh÷ng<br /> <br /> <br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 4, 2006<br /> 24 NguyÔn ThÞ B×nh<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ng­êi c­¬ng quyÕt b¸c bá lÝ thuyÕt vÒ thÓ thiÕu sù tham dù cña ng­êi ®äc.<br /> nghÜa duy nhÊt ®­îc khoanh vïng cho ChÝnh v× vËy, mü häc s¸ng t¹o khÐp kÝn<br /> tõng t¸c phÈm trong mü häc cæ ®iÓn. ¤ng tr­íc ®©y cÇn ph¶i ®­îc bæ sung b»ng mÜ<br /> tuyªn bè tÝnh ®a nghÜa vµ sù t­¬ng ®èi häc tiÕp nhËn vµ mÜ häc t¸c ®éng. TÝnh<br /> cña nghÜa trong t¸c phÈm v¨n häc. Theo lÞch sö cña v¨n häc, tri thøc ng÷ v¨n ®Ých<br /> «ng, sù t¹o nghÜa kh«ng cã giíi h¹n cña thùc, kh«ng ph¶i lµ sù tËp hîp cña c¸c<br /> v¨n b¶n v¨n häc kh«ng cã nghÜa lµ d÷ kiÖn kh¸c nhau mµ lµ sù tiÕp nhËn vµ<br /> kh«ng cã g× rµng buéc ®èi víi sù c¾t thùc hiÖn c¸i kh¶ n¨ng cËp nhËt kh«ng<br /> nghÜa. Nghiªn cøu v¨n b¶n ®­îc ®Æt lªn ngõng cña c¸c v¨n b¶n v¨n häc. §iÒu ®ã<br /> hµng ®Çu lµ gi¶i ph¸p tèi ­u ®èi víi hai thËt râ rµng khi chóng ta ®äc mét t¸c<br /> lo¹i ng­êi ®äc: ng­êi ®äc xem sù ®äc phÈm khi míi 18 tuæi víi tÊt c¶ h¨m hë<br /> ch©n chÝnh lµ sù ®äc t×m ®­îc ý ®Þnh cña tuæi trÎ, ®ãn nhËn mét thÕ giíi míi<br /> nguyªn thñy cña t¸c gi¶ vµ ng­êi ®äc ®Ò l¹ ®­îc më ra tõ nh÷ng trang s¸ch. §Õn<br /> cao chøc n¨ng t¹o nghÜa v« bê bÕn. khi ta 50 tuæi, vÉn cïng t¸c phÈm ®ã víi<br /> Trong qu¸ tr×nh c¾t nghÜa cña t¸c phÈm sù nguyªn vÑn c¸c con ch÷, nh­ng ta<br /> v¨n häc, Umberto lu«n nhÊn m¹nh tÇm bçng ph¸t hiÖn nã nh­ mét t¸c phÈm<br /> quan träng cña nghiªn cøu v¨n b¶n. míi, bëi v× ta ®Õn víi nã b»ng mét vèn tri<br /> ChÝnh v× vËy ®i t×m c©u tr¶ lêi cho c©u thøc giµu cã vÒ ng«n ng÷, x· héi, v¨n hãa<br /> hái V¨n b¶n lµ g× vÉn tiÕp tôc lµ ®èi vµ c¶ nh÷ng tr¶i nghiÖm ®ín ®au cña<br /> t­îng cña c¸c nhµ nghiªn cøu ®­¬ng ®¹i. cuéc sèng tinh thÇn. T¹i ®©y ®Æt ra vÊn<br /> Theo Julia Kristeva, v¨n b¶n kh«ng ®Ò c¸i bÉy cña chñ nghÜa t©m lÝ, mèi<br /> chØ mang tÝnh chÊt më, v¨n b¶n lu«n ë hiÓm häa cña lèi c¶m nhËn vµ gi¶i thÝch<br /> trong t­ thÕ vËn ®éng, kÝ hiÖu trong v¨n trùc quan cña lÞch sö tinh thÇn mµ biÓu<br /> b¶n mang nhiÒu nghÜa vµ cã nhiÒu yÕu hiÖn cña nã lµ c¸ch nghÜ “cã bao nhiªu<br /> tè hßa nhËp vµo nhau ®Ó lµm nªn t¸c ng­êi ®äc vµ sù ®äc th× cã bÊy nhiªu kiÓu<br /> phÈm v¨n häc, trong ®ã cã sù kÕ thõa ®äc. H.R. Jauss ®· ph©n biÖt hai lo¹i ®ãn<br /> nh÷ng v¨n b¶n tr­íc ®ã. §©y lµ tÝnh liªn nhËn cña t¸c phÈm dùa trªn mÜ häc tiÕp<br /> v¨n b¶n cña mäi v¨n b¶n. Trong rÊt nhËn cña viÖc ph©n biÖt nghÜa cËp nhËt<br /> nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ tiÓu vµ nghÜa tiÒm tµng cña t¸c phÈm v¨n<br /> thuyÕt, tÝnh liªn v¨n b¶n ®· ®­îc xem häc. ChÝnh v× vËy, viÖc tiÕp nhËn t¸c<br /> xÐt nh»m kh¼ng ®Þnh qu¸ tr×nh h×nh phÈm v¨n häc ®­îc x¸c ®Þnh th«ng qua<br /> thµnh ý nghÜa cña t¸c phÈm. v¨n b¶n (nã diÔn ra bªn trong v¨n b¶n)<br /> vµ th«ng qua ng­êi ®äc (x¶y ra ngoµi v¨n<br /> Vai trß s¸ng t¹o cña ng­êi ®äc ®­îc<br /> b¶n, liªn quan ®Õn thÕ giíi cña ng­êi<br /> tiÕp tôc hiÖn nªn râ nÐt vµ ®­îc cñng cè<br /> ®äc).<br /> qua nh÷ng quan niÖm vÒ ng­êi ®äc hay<br /> chÝnh lµ qu¸ tr×nh c¾t nghÜa v¨n b¶n v¨n Ng­êi ®äc cã kh¶ n¨ng ®èi chiÕu sù<br /> häc: tõ ng­êi ®äc lÞch sö cña Hans h­ cÊu vµ hiÖn thùc, c¸c thi ph¸p bªn<br /> Robert Jauss ®Õn ng­êi ®äc tiÒm Èn trong t¸c phÈm vµ chøc n¨ng thùc tiÔn<br /> trong v¨n b¶n cña W.iser. Theo Jauss, cña ng«n ng÷. Mét t¸c phÈm xuÊt hiÖn<br /> sù tån t¹i cña t¸c phÈm v¨n häc kh«ng cã thÓ ®¸p øng nh÷ng mong ®îi cña c«ng<br /> <br /> <br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 4, 2006<br /> VÊn ®Ò mèi quan hÖ gi÷a v¨n b¶n vµ ng­êi ®äc trong t­ duy… 25<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> chóng vÒ thÞ hiÕu, ®Æc tr­ng thÈm mÜ, m«ng bÞ ®«ng cøng kÐo dµi gi÷a t¸c gi¶<br /> c¸c chuÈn mùc gi¸ trÞ hoÆc ng­îc l¹i nã vµ ng­êi ®äc (…) t«i mong muèn truyÖn<br /> ®ßi hái sù thay ®æi ph­¬ng thøc tiÕp kÓ cña t«i ®­îc hiÓu theo nghÜa h­ cÊu<br /> nhËn. Ta cã thÓ lÊy thÝ dô vÒ sù ra ®êi hoµn toµn, mµ mèi quan t©m duy nhÊt lµ<br /> cña tiÓu thuyÕt Bµ Bovary cña nhµ v¨n sù t¸c ®éng trë l¹i nµo ®ã (dï chØ tho¸ng<br /> Flaubert ra ®êi n¨m 1857 bÞ c«ng chóng qua) trong t©m t­ëng ng­êi ®äc.”(5)<br /> ph¶n øng d÷ déi v× c¸ch ®Ò cËp vÊn ®Ò Paul Ricoeur (6) tiÕp tôc x©y dùng<br /> ®èi víi th©n phËn ng­êi phô n÷ trong nh÷ng lËp luËn vÒ sù ®äc v¨n b¶n v¨n<br /> m«i tr­êng tr­ëng gi¶ t­ s¶n vµ h×nh häc. Theo «ng, cã hai th¸i ®é ®äc: Cã sù<br /> thøc truyÖn kÓ c¸ch t©n. Nh­ng råi sau ®äc lµm kÐo dµi vµ gia t¨ng sù bÊp bªnh<br /> ®ã, nh÷ng ®æi míi ®ã ®­îc chÊp nhËn, liªn quan ®Õn sù th«ng b¸o cña v¨n b¶n<br /> Bµ Bovary næi tiÕng trªn thÕ giíi nh­ dµnh cho thÕ giíi bªn ngoµi vµ cña chñ<br /> mét t¸c phÈm lín . thÓ nãi dµnh cho c«ng chóng ®äc. §©y lµ<br /> Wolfgang Iser víi quan niÖm “ng­êi th¸i ®é cña gi¶i thÝch. Nh­ng chóng ta<br /> ®äc tiÒm Èn” ®· ph©n tÝch kh¶ n¨ng hîp cã thÓ c¾t ®øt sù bÊp bªnh nµy vµ lµm<br /> t¸c gi÷a ng­êi ®äc vµ v¨n b¶n v¨n häc. cho v¨n b¶n ®­îc trän vÑn trong lêi nãi<br /> Theo Iser, t¸c phÈm v¨n häc cã ¶nh thùc sù. Th¸i ®é thø hai nµy lµ môc ®Ých<br /> h­ëng nhÊt lµ t¸c phÈm kh¬i dËy ý thøc chÝnh cña sù ®äc. §iÒu nµy cho thÊy sù<br /> suy xÐt míi trong ng­êi ®äc, t¸c ®éng vµo bÊp bªnh lµ phÈm chÊt lµm cho v¨n b¶n<br /> c¸ch nh×n vµ nh÷ng chuÈn mùc ®¸nh gi¸ vËn ®éng h­íng tíi nghÜa. Sù diÔn gi¶i<br /> cò cña ng­êi ®äc, h­íng ng­êi ®äc ®Õn v¨n b¶n lµ kÕt qu¶ cô thÓ cña sù kÕt nèi<br /> nh÷ng ph­¬ng thøc gi¶i m· míi cña sù nµy vµ kh¶ n¨ng b¾t ®Çu l¹i nhê tÝnh<br /> hiÓu. T«i lÊy thÝ dô tõ nÒn tiÓu thuyÕt chÊt më cña v¨n b¶n. Theo «ng, gi¶i<br /> cña thÕ kû XX víi nh÷ng c¸ch t©n ®æi thÝch nghÜa lµ chóng ta gi¶i phãng cÊu<br /> míi ®ßi hái nh÷ng c¸ch ®äc phï hîp thÓ tróc, mèi quan hÖ phô thuéc bªn trong<br /> hiÖn qua sù ra ®êi cña nh÷ng khuynh lµm nªn sù tÜnh t¹i cña v¨n b¶n; cßn<br /> h­íng phª b×nh hiÖn ®¹i ®èi lËp hoµn diÔn gi¶i cã nghÜa lµ chóng ta lùa chän<br /> toµn víi nÒn phª b×nh truyÒn thèng vèn con ®­êng suy t­ ®Ó ngá cña v¨n b¶n, lªn<br /> tån t¹i tõ thêi Aristote. Nh÷ng kiÓu tiÕp ®­êng vÒ n¬i mµ v¨n b¶n h­íng tíi. ¤ng<br /> cËn míi nµy t¹o nªn nh÷ng “ siªu ®éc l­u ý vÒ sù ®èi diÖn vµ hßa hîp gi÷a gi¶i<br /> gi¶”: Mikhail Bakhtine, Roland Barthes, thÝch vµ diÔn gi¶i ngay trong lßng sù ®äc<br /> Paul Ricoeur… Le ClÐzio, mét trong ba n¬i sè phËn cña v¨n b¶n ®­îc x¸c lËp<br /> nhµ v¨n Ph¸p tiªu biÓu cuèi thÕ kû XX trän vÑn vµ v¨n b¶n nµo còng chØ trong<br /> dµnh mèi quan t©m ®Õn lÝ luËn tiÕp sù diÔn gi¶i cña b¹n ®äc th× míi ®­îc tæ<br /> nhËn. Trong bµi tùa cña tiÓu thuyÕt Biªn chøc. ¤ng chèng l¹i chñ nghÜa cÊu tróc<br /> b¶n, nhµ v¨n ®Ò cËp ®Õn chøc n¨ng Ph¸p, v× nã ®· lo¹i bá chñ thÓ ra khái sù<br /> kh¸m ph¸ vµ s¸ng t¹o cña ng­êi tiÕp ph©n tÝch hÖ thèng kÝ hiÖu, Paul Ricoeur<br /> nhËn: “T«i cã c¶m gi¸c r»ng cã nh÷ng nh×n thÊy ­u ®iÓm cña t­êng gi¶i häc lµ<br /> kho¶ng kh«ng cßn trinh nguyªn ®ang nã nghiªn cøu diÔn ng«n, c¸i soi s¸ng<br /> chê ®­îc nghiªn cøu, nh÷ng vïng mªnh ®Õn mét ng­êi nãi chuyÖn, ®Õn mét thÕ<br /> <br /> <br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 4, 2006<br /> 26 NguyÔn ThÞ B×nh<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> giíi cã thÓ. Theo ®ã t¸c phÈm v¨n häc häc ®éc lËp, ®ång thêi t¸c ®éng s©u s¾c<br /> viÕt l¹i hiÖn thùc, vµ ®èi víi b¹n ®äc th× ®Õn sù ph¸t triÓn cña v¨n häc thÕ giíi.<br /> thÕ giíi ®­îc më ra th«ng qua c¸c v¨n Nh÷ng thµnh tùu cña t­ duy lÝ luËn<br /> b¶n v¨n häc. Sù diÔn gi¶i trë nªn cÇn v¨n häc hiÖn ®¹i thÕ kû XX ®· thæi mét<br /> thiÕt, bëi v× ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cña ho¹t luång giã míi vµo cuéc sèng v¨n häc, ®Æt<br /> ®éng s¸ng t¹o cña nhµ v¨n lµ tÝnh chÊt nÒn mãng cho sù ra ®êi mét nÒn phª<br /> ®a nghÜa cña ng«n tõ. b×nh Míi ë ch©u ¢u vµ B¾c Mü. T¹i<br /> TÊt c¶ nh÷ng tr­êng ph¸i lÝ luËn v¨n Ph¸p, sù thay ®æi tíi møc “lét x¸c” cña<br /> häc v« cïng phong phó vµ phøc t¹p trong phª b×nh v¨n häc ph¶n ¸nh sù biÕn ®æi<br /> suèt thÕ kû XX tõ HiÖn t­îng häc, T­êng cña t­ duy Ph¸p lu«n lu«n hiÖn ®¹i hãa,<br /> gi¶i häc, Chñ nghÜa h×nh thøc Nga, ®Õn nã ph¸t triÓn nhÞp nhµng víi sù tiÕn bé<br /> Gi¶i cÊu tróc v.v… ®· ph©n tÝch, chøng v­ît bùc cña c¸c khoa häc nh©n v¨n -<br /> minh vµ ®i ®Õn kh¼ng ®Þnh vai trß cña triÕt häc, ng«n ng÷ häc, t©m lý häc, x·<br /> hµnh ®éng ®äc nh­ lµ mét yÕu tè quyÕt héi häc, d©n téc häc cña loµi ng­êi. Ra<br /> ®Þnh sù h×nh thµnh, tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®êi vµo nh÷ng 60 cña thÕ kû XX, phª<br /> cña t¸c phÈm v¨n häc. C¸c häc gi¶ ®· sö b×nh Míi chinh phôc ®­îc nhiÒu tr­êng<br /> dông rÊt nhiÒu nh÷ng kh¸i niÖm kh¸c ®¹i häc, nhiÒu trung t©m nghiªn cøu tËp<br /> nhau : kh¸m ph¸, gi¶i m·, hiÓu, hiÓu sai, hîp nhiÒu nh÷ng s¸ng t¹o tµi n¨ng,<br /> gi¶i thÝch, diÔn gi¶i ®Ó dùng lªn nh÷ng nh÷ng nhãm nghiªn cøu cùc ®oan t¸o<br /> kiÓu ng­êi ®äc ®a d¹ng Ng­êi ®äc lÞch b¹o, nh÷ng ng­êi «n hoµ. Tõ ®©y, phª<br /> sö, Ng­êi ®äc tiÒm Èn, Ng­êi ®äc lÝ b×nh v¨n häc tËp hîp nhiÒu khuynh<br /> t­ëng, Siªu ®éc gi¶ v.v… nh»m x©y h­íng ®a d¹ng: ph©n t©m häc, ng«n ng÷<br /> dùng nh÷ng nguyªn lÝ tiÕp nhËn t¸c häc, phong c¸ch häc, kh«ng lo¹i trõ<br /> phÈm v¨n häc. §ã lµ mét c«ng viÖc v« ph­¬ng ph¸p x· héi häc. ChÝnh v× vËy,<br /> cïng phøc t¹p, bëi v× qu¸ tr×nh h×nh v¨n b¶n v¨n häc ®­îc soi s¸ng d­íi<br /> thµnh t¸c phÈm v¨n häc lµ qu¸ tr×nh nhiÒu khÝa c¹nh vµ nã trë nªn v« cïng<br /> kh«ng khÐp kÝn, nã lu«n më víi nh÷ng phong phó. Chóng ta kh«ng thÓ quªn<br /> kh¶ n¨ng tiÒm Èn cña v¨n b¶n tr­íc nh÷ng ®ãng gãp quan träng víi viÖc giíi<br /> nh÷ng t¸c ®éng cña hÖ thèng qui ­íc cña thiÖu c¸c khuynh h­íng phª b×nh míi<br /> tõng thêi ®¹i vµ tõng quèc gia. ChÝnh v× cña thÕ giíi t¹i ViÖt Nam qua c¸c t¸c<br /> vËy, trong suèt thÕ kû ®· qua vµ bªn phÈm dÞch vµ giíi thiÖu cña c¸c nhµ<br /> thÒm thÕ kû XXI, phª b×nh vµ nghiªn nghiªn cøu Ph­¬ng Lùu, §ç §øc HiÓu,<br /> cøu ®· vËn ®éng vµ chuyÓn biÕn liªn tôc Léc Ph­¬ng Thuû…<br /> ®Ó hoµn thµnh sø m¹ng ®Þnh h­íng vµ TÝnh chÊt kÝ hiÖu cña v¨n b¶n v¨n<br /> t¸c ®éng sù ph¸t triÓn v¨n häc nh©n lo¹i. häc ®­îc s¸ng tá bëi nh÷ng c«ng tr×nh<br /> ThËt cÇn thiÕt vµ lÝ thó khi chóng ta nghiªn cøu vÒ ng«n ng÷, ®Æc biÖt lµ m«<br /> kh¶o s¸t mét sè khuynh h­íng phª b×nh h×nh cña F. de Saussure ®· ®Æt nÒn<br /> v¨n häc ph­¬ng T©y chÞu ¶nh h­ëng cña mãng cho sù ra ®êi cña phª b×nh kÝ hiÖu<br /> nh÷ng chÊn ®éng cña lÝ luËn v¨n häc häc vµ phª b×nh cÊu tróc. Nh÷ng nhµ<br /> hiÖn ®¹i vµ trë thµnh mét ngµnh khoa h×nh thøc chñ nghÜa Nga ®· ph¸t triÓn<br /> <br /> <br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 4, 2006<br /> VÊn ®Ò mèi quan hÖ gi÷a v¨n b¶n vµ ng­êi ®äc trong t­ duy… 27<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> nh÷ng lÝ luËn mét c¸ch s©u s¾c, d­íi ®Õn nh©n vËt Bµ Bovary, th× sÏ ph¶i<br /> nhiÒu d¹ng vµo phª b×nh ng«n ng÷ häc. nghiªn cøu tÊt c¶ nh÷ng ph­¬ng thøc<br /> §ã lµ nh÷ng c«ng tr×nh phª b×nh xuÊt tiÕn hµnh ®· thÓ hiÖn ra. Còng cã thÓ ta<br /> s¾c nh­ Rabelais, Dostoievski cña h¹n chÕ ë cÊu tróc c¸c c©u trong t¸c<br /> Bakhtine, Nh÷ng vÊn ®Ò thi ph¸p cña phÈm. Nh÷ng ®iÒu ph¸t hiÖn ra, hoÆc cã<br /> Jakobson. C¸c nhµ nghiªn cøu §øc, Mü tÝnh tæng qu¸t, hoÆc cã tÝnh bé phËn, sÏ<br /> ®ãng gãp nhiÒu luËn ®iÓm míi vµo kÝ ®­îc xö lÝ nh­ mét hÖ thèng gi¸ trÞ dïng<br /> hiÖu häc. ë Ph¸p, c¸c nhµ nghiªn cøu ®Ó phôc vô cho môc tiªu ý nghÜa cña t¸c<br /> theo khuynh h­íng ng«n ng÷ häc (ký phÈm hay nhËn thøc cña ng­êi ®äc.<br /> hiÖu hiÖu häc vµ cÊu tróc luËn) rÊt ®«ng Xu h­íng phª b×nh ph©n t©m häc g¾n<br /> ®¶o, ®­îc mÖnh danh lµ “Tr­êng ph¸i liÒn víi chñ nghÜa ph©n t©m do Freud<br /> Paris”: Barthes, Todorov, Genette, s¸ng lËp, víi Freud, nhµ v¨n khai th¸c<br /> Greimas, Kristeva (nhãm Tel Quel)... thÕ giíi ham muèn ®Çy bÝ Èn trong tiÒm<br /> XuÊt ph¸t tõ lÝ thuyÕt th«ng tin, c¸c nhµ thøc vµ v« thøc vµ biÓu hiÖn nã b»ng<br /> kÝ hiÖu cho r»ng v¨n b¶n v¨n häc lµ ng«n ng«n tõ nghÖ thuËt vµ nhiÒu khi nhµ<br /> tõ ®­îc tæ chøc mét c¸ch ®Æc biÖt, nã v¨n kh«ng hiÓu ý nghÜa s¸ng t¸c cña<br /> ph¸t ra th«ng b¸o nghÖ thuËt vµ th«ng m×nh. T¸c phÈm v¨n häc vµ giÊc m¬ ®Òu<br /> b¸o nµy kh«ng t¸ch rêi khái cÊu tróc lµ nh÷ng kÝ hiÖu cña ham muèn, nã cã<br /> ng«n tõ cña v¨n b¶n. Ng­êi phª b×nh t×m nh÷ng d¹ng t­¬ng ®ång, song kÝ hiÖu cña<br /> tßi, ph¸t hiÖn c¸c cÊu tróc cña v¨n b¶n, v¨n häc lµ ng«n tõ. C¸c nhµ phª b×nh<br /> tøc lµ nh÷ng dÊu hiÖu cña h×nh thøc, ph©n t©m häc ®· räi mét kiÓu ¸nh s¸ng<br /> kh¶o s¸t nhiÒu hÖ thèng ®an chÐo nhau míi vµo c¸c t¸c phÈm v¨n häc, hä ®¸nh<br /> (©m thanh, có ph¸p, ng÷ nghÜa… ), nã thøc nh÷ng gi¸ trÞ cña t¸c phÈm mµ<br /> mang l¹i cho v¨n b¶n sù sèng ®a d¹ng, chÝnh nhµ v¨n s¸ng t¹o ra nã còng<br /> nhiÒu tiÕng nãi, nhiÒu tr­êng ng÷ nghÜa kh«ng ý thøc ®­îc<br /> (champs sÐmantiques).<br /> Xu h­íng phª b×nh chñ ®Ò cã nh÷ng<br /> Nãi ®Õn phª b×nh ng«n ng÷ kh«ng thÓ ®iÓm cã vÎ ®ång nhÊt víi phª b×nh ph©n<br /> kh«ng nãi ®Õn c¸c quan niÖm kh¸c nhau t©m häc, nh­ng thùc ra, nã cã vÞ trÝ riªng<br /> vÒ phong c¸ch häc. Phong c¸ch häc cña biÖt còng nh­ c¸c quan ®iÓm ®éc lËp.<br /> ®é gi¸n c¸ch (Ðcart) ®­îc ph¸t triÓn ë Phª b×nh chñ ®Ò ë Ph¸p g¾n liÒn víi<br /> Ph¸p víi nhiÒu gãc ®é: hoÆc lµ ng­êi ta nh÷ng tªn næi tiÕng nh­ Bachelard,<br /> gi÷ mét kh¸i niÖm vÒ ®é gi¸n c¸ch nh­ Starobinski, Richard, Poulet v.v…<br /> cò, ®Æt v¨n phong cña mét t¸c gi¶ trong Georges Poulet chiÕm mét vÞ trÝ riªng<br /> mèi quan hÖ víi ng«n ng÷ cña thêi ®¹i biÖt trong khuynh h­íng phª b×nh chñ<br /> anh ta, hoÆc lµ ng­êi ta ®èi lËp v¨n ®Ò. Theo «ng, nhiÖm vô cña nhµ phª b×nh<br /> phong cña mét thÓ lo¹i so víi mét lo¹i lµ ®¶m nhËn trÝ t­ëng t­îng cña ng­êi<br /> ®Æc biÖt cña ng«n tõ. Cã thÓ nãi phong kh¸c. Nh­ vËy, cã sù ®ång nhÊt gi÷a t­<br /> c¸ch häc h×nh thøc v¨n häc lµ tæng thÓ duy cña ng­êi ®­îc nghiªn cøu vµ t­ duy<br /> nh÷ng ph­¬ng thøc biÓu hiÖn. VÝ dô, nÕu cña ng­êi nghiªn cøu ®Ó tõ ®ã dÉn ®Õn<br /> nh­ ta quan t©m ®Õn nhµ v¨n Flaubert, sù t¸i t¹o trªn mét b×nh diÖn cao h¬n, c¸i<br /> <br /> <br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 4, 2006<br /> 28 NguyÔn ThÞ B×nh<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ®· lµm nªn sù thèng nhÊt ®ã. Sù gÆp gì b¶n”, vµo t©m linh con ng­êi nghÖ sÜ<br /> hai thÕ giíi tinh thÇn (cña nhµ v¨n vµ (thÕ giíi tiÒm thøc, v« thøc, trùc gi¸c,<br /> cña nhµ phª b×nh) kh¼ng ®Þnh khuynh bªn c¹nh ý thøc), vµo v¨n b¶n (víi hÖ<br /> h­íng míi trong phª b×nh. §ã lµ mèi thèng kÝ hiÖu ®­îc cÊu tróc ®Æc biÖt, t¹o<br /> quan t©m ®Æc biÖt ®Õn hµnh ®éng ViÕt nhiÒu líp nghÜa cho v¨n b¶n), vµo vÞ trÝ<br /> vµ hµnh ®éng §äc. Phª b×nh hiÖn ®¹i nhµ phª b×nh, ng­êi s¸ng t¹o thø hai bªn<br /> ®­îc xem nh­ phª b×nh cña “nh÷ng c¹nh ng­êi s¸ng t¸c, ng­êi viÕt nªn siªu<br /> ng­êi s¸ng t¹o kh«ng s¸ng t¸c” v¨n b¶n mang tÝnh s¸ng t¹o riªng. HiÖn<br /> (CrÐateurs sans crÐations). nay phª b×nh Míi ®· ®­îc ®«ng ®¶o c«ng<br /> Khuynh h­íng Phª b×nh lÞch sö -x· chóng, c¸c tr­êng §¹i häc, c¸c tr­êng<br /> héi häc còng lµ mét ®Æc ®iÓm cña phª Trung häc chÊp nhËn vµ øng dông ë<br /> b×nh Míi Ph¸p. ChÞu ¶nh h­ëng s©u s¾c Ph¸p vµ trªn thÕ giíi. T«i nghÜ r»ng, t×m<br /> cña c¸c nhµ triÕt häc duy vËt biÖn chøng hiÓu, tham kh¶o vµ tiÕp thu nh÷ng khÝa<br /> vµ nghiªn cøu v¨n häc, Lukacs, Lucien c¹nh tèt ®Ñp cña khuynh h­íng phª b×nh<br /> Goldman x©y dùng lý thuyÕt Phª b×nh trªn lµ hÕt søc h÷u Ých ®èi víi giíi phª<br /> lÞch sö - x· héi häc. Nh­ng ®Æc biÖt lµ b×nh, nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y ë ViÖt<br /> «ng kh«ng xuÊt ph¸t tõ tiÓu sö nhµ v¨n Nam. Nghiªn cøu t¸c phÈm v¨n häc xÐt<br /> ®Ó t×m nh÷ng mèi quan hÖ gi÷a nhµ v¨n, trong mèi quan hÖ gi÷a v¨n b¶n vµ ng­êi<br /> t¸c phÈm vµ c¸c giai cÊp trong x· héi, ®äc th«ng qua hÖ thèng cña nh÷ng quan<br /> mµ «ng nghiªn cøu tr­íc hÕt v¨n b¶n. ®iÓm lÝ luËn c¬ b¶n cña c¸c tr­êng ph¸i<br /> ¤ng quan niÖm cã kho¶ng c¸ch gi÷a t¸c khoa häc v¨n häc liªn quan ®Õn t¸c<br /> phÈm vµ tÝnh ý h­íng cña t¸c gi¶, bëi phÈm v¨n häc nh­ lµ qu¸ tr×nh, t«i nhËn<br /> vËy “sù ph©n tÝch thÈm mÜ néi t¹i” míi thÊy r»ng c¸c khuynh h­íng lÝ luËn ®·<br /> x¸c ®Þnh ®óng ý nghÜa kh¸ch quan cña bæ sung cho nhau, kÕ thõa lÉn nhau<br /> t¸c phÈm; gi¸ trÞ thÈm mÜ lµ chuÈn mùc nh»m hoµn thiÖn nh÷ng c¸ch nh×n vµ<br /> sè mét. ChÝnh v× vËy, khuynh h­íng phª nhËn thøc vÒ b¶n chÊt cña t¸c phÈm v¨n<br /> b×nh cña Goldmann gãp mét tiÕng nãi häc vµ nh÷ng ph­¬ng thøc tiÕp cËn v¨n<br /> quan träng vµo phª b×nh Míi. b¶n v¨n häc. T«i nhÊt trÝ víi nh÷ng kÕt<br /> luËn thÊu ®¸o cña nhµ nghiªn cøu v¨n<br /> Phª b×nh, nghiªn cøu v¨n häc ë<br /> häc Tr­¬ng §¨ng Dung vÒ nh÷ng<br /> ph­¬ng T©y nãi chung vµ ë Ph¸p nãi<br /> nguyªn lÝ tiÕp nhËn v¨n b¶n v¨n häc:<br /> riªng ®· tr¶i qua nh÷ng biÕn ®æi lín lao<br /> vµ cã thÓ kh¼ng ®Þnh phª b×nh Míi lµ - XuÊt ph¸t tõ nh÷ng thµnh tùu<br /> mét trong nh÷ng thµnh tùu lín nhÊt cña nghiªn cøu ng«n ng÷ häc hiÖn ®¹i, kÝ<br /> thÕ kû XX ë ph­¬ng T©y. V¨n b¶n v¨n hiÖu häc vµ lÝ thuyÕt th«ng tin, c¸c nhµ lÝ<br /> häc ®­îc nghiªn cøu d­íi d¹ng cÊu tróc luËn quan niÖm v¨n b¶n v¨n häc tõ khi<br /> lµ mét ®èi t­îng chñ yÕu cña phª b×nh ®­îc s¸ng t¹o ®Õn khi tiÕp nhËn lµ qu¸<br /> Míi. Mèi quan hÖ T¸c gi¶-V¨n b¶n- tr×nh th«ng b¸o kÝ hiÖu ng«n ng÷, lµ mèi<br /> Ng­êi ®äc ®­îc soi s¸ng tõ nhiÒu gãc ®é. quan hÖ giao tiÕp gi÷a nhµ v¨n vµ b¹n<br /> Phª b×nh Míi cã c¸i nh×n míi vµo mèi ®äc. ý ®Þnh vµ th«ng ®iÖp cña nhµ v¨n<br /> quan hÖ gi÷a v¨n b¶n vµ “c¸i ngoµi v¨n göi tíi b¹n ®äc vµ ®­îc b¹n ®äc ý thøc<br /> <br /> <br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 4, 2006<br /> VÊn ®Ò mèi quan hÖ gi÷a v¨n b¶n vµ ng­êi ®äc trong t­ duy… 29<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ®Õn qua nghÜa (néi dung) cña t¸c phÈm. néi dung chñ ý tõ t¸c gi¶ vµ ng­êi ®äc vµ<br /> Trong qu¸ tr×nh th«ng b¸o vµ giao tiÕp Ingarden ®· gäi t¸c phÈm lµ vËt hai lÇn<br /> nµy cã hai qu¸ tr×nh nhá : tr­íc hÕt lµ sù cã ý thøc. T¸c phÈm v¨n häc ra ®êi mang<br /> s¸ng t¹o nghÖ thuËt vÒ hiÖn thùc ®Ó cho nh÷ng yÕu tè kh¸ch quan vµ chñ quan,<br /> ra ®êi mét v¨n b¶n v¨n häc. Sau ®ã lµ nã lµ mét qu¸ tr×nh n¨ng ®éng vµ phøc<br /> c¶m thô thÈm mü mµ kÕt qu¶ lµ trong t¹p. Sù h×nh thµnh t¸c phÈm v¨n häc lµ<br /> b¹n ®äc h×nh thµnh nghÜa cña t¸c phÈm. qu¸ tr×nh kh«ng khÐp kÝn, víi kh¶ n¨ng<br /> ë qu¸ tr×nh s¸ng t¹o nghÖ thuËt vÒ hiÖn tiÒm Èn cña v¨n b¶n tr­íc nh÷ng t¸c<br /> thùc, chñ thÓ lµ nhµ v¨n, cßn qu¸ tr×nh ®éng vµ hÖ thèng qui ­íc cña tõng thêi<br /> c¶m thô thÈm mü, chñ thÓ lµ ng­êi ®äc. ®¹i. Trong sù h×nh thµnh t¸c phÈm, qu¸<br /> Trong khi nhµ v¨n trùc tiÕp kh¸i qu¸t tr×nh ®äc - yÕu tè bªn ngoµi ®ãng vai trß<br /> hãa cuéc sèng b»ng nh÷ng ho¹t ®éng chñ quan träng, quyÕt ®Þnh søc sèng bÒn<br /> quan th× ng­êi ®äc mét c¸ch gi¸n tiÕp, ®· chÆt qua nhiÒu n¨m th¸ng cña t¸c phÈm.<br /> thùc hiÖn qu¸ tr×nh nµy b»ng sù gióp ®ì LuËn ®iÓm then chèt ®ã ®· ®­îc hÖ<br /> cña v¨n b¶n. Nh­ vËy cã hai t¸c phÈm thèng lÝ luËn v¨n häc hiÖn ®¹i minh<br /> (mét cña nhµ v¨n, mét cña ng­êi ®äc) mµ chøng mét c¸ch khoa häc. Søc hÊp dÉn<br /> kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i gièng nhau, mÆc vµ tÝnh hiÖu qu¶ cña t­ duy míi mÎ nµy<br /> dï ®Òu xuÊt ph¸t tõ mét v¨n b¶n. MÆt ®­îc thÓ hiÖn qua sù ra ®êi cña nh÷ng<br /> kh¸c cïng mét t¸c phÈm nh­ng ë nh÷ng khuynh h­íng tiÕp cËn v¨n b¶n v¨n häc<br /> thêi ®¹i kh¸c nhau sÏ cã c¸c kiÓu tiÕp v« cïng phong phó trªn thÕ giíi. Søc<br /> nhËn kh¸c nhau. sèng cña nh÷ng quan niÖm vµ ph­¬ng<br /> - XuÊt ph¸t tõ triÕt häc, t©m lÝ häc vµ thøc míi ®ã ®· lan táa ë kh¾p mäi n¬i vµ<br /> thi ph¸p häc c¸c nhµ lÝ luËn cho r»ng tõ ®­îc thÕ giíi chÊp nhËn.<br /> v¨n b¶n ®Õn t¸c phÈm v¨n häc lµ nh÷ng Cã thÓ nãi m« h×nh ph¶n ¸nh cña lÝ<br /> qu¸ tr×nh Ên t­îng hoÆc t¸c ®éng. §Ó luËn M¸cxÝt ®· ®Õn ViÖt Nam vµ lÝ luËn<br /> hiÓu vµ tiÕp cËn t¸c phÈm v¨n häc ®ßi v¨n häc cña chóng ta chñ yÕu vÉn phÊt<br /> hái sù tham gia tÝch cùc cña ng­êi ®äc ë cao ngän cê cña chñ nghÜa hiÖn thùc. HÖ<br /> møc ®é cao nhÊt. Trong qu¸ tr×nh tiÕp thèng phª b×nh vµ gi¶ng dËy v¨n häc<br /> nhËn v¨n b¶n v¨n häc, ng­êi ®äc ph©n ch­a khai th¸c nhiÒu ®Õn b¶n chÊt ng«n<br /> tÝch, ®èi chiÕu, tæng hîp, ®¸nh gi¸, ph¸t ng÷ cña v¨n b¶n v¨n häc. §· cã mét sè<br /> hiÖn vµ s¸ng t¹o mét thÕ giíi cho riªng c«ng tr×nh tiÕn hµnh kh¶o s¸t vµ giíi<br /> m×nh tõ trong v¨n b¶n. Trong thÕ giíi thiÖu nh÷ng vÊn ®Ò cña t­ duy lÝ luËn<br /> tinh thÇn cña ng­êi ®äc diÔn ra qu¸ v¨n häc vµ phª b×nh hiÖn ®¹i trªn thÕ<br /> tr×nh phøc t¹p, ng­êi ®äc hãa th©n víi giíi cña c¸c nhµ nghiªn cøu: §ç §øc<br /> nh÷ng kû niÖm, kÝ øc, kh¸t väng riªng ®Ó HiÓu, Ph­¬ng Lùu, TrÇn §×nh Sö, §Æng<br /> cuèi cïng t¹o nªn c¶m quan vÒ c¸i ®Ñp vÒ Anh §µo, §ç Lai Thuý, Tr­¬ng §¨ng<br /> Ên t­îng thÈm mÜ. Dung, Léc Ph­¬ng Thuû… víi chñ<br /> Nh­ vËy sù tån t¹i ®Ých thùc vµ tr­¬ng tiÕp thu nh÷ng tinh hoa cña v¨n<br /> nh÷ng ®Æc tr­ng cña t¸c phÈm v¨n häc häc thÕ giíi, båi bæ nh÷ng thiÕu hôt cña<br /> chØ cã ®­îc nhê hai ho¹t ®éng ý thøc cã nÒn lÝ luËn cña chóng ta, n©ng cao tr×nh<br /> <br /> <br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 4, 2006<br /> 30 NguyÔn ThÞ B×nh<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ®é nhµ v¨n- s¸ng t¸c, lÝ luËn, phª b×nh, ph¸p, c¸c mèi liªn kÕt…), c¸i ®­îc biÓu<br /> gi¶ng dËy v¨n häc. Tuy nhiªn, lùc l­îng ®¹t (ý nghÜa triÕt häc, x· héi häc, ®¹o ®øc<br /> am hiÓu vµ øng dông nh÷ng thµnh tùu häc…)”. (7). §Æc biÖt lµ phÇn phª b×nh<br /> míi, hiÖn ®¹i, khoa häc cña khoa häc v¨n th¬, tiÓu thuyÕt, kÞch cña ViÖt Nam ®­îc<br /> häc nh©n lo¹i cßn qu¸ máng, ch­a t¹o nhµ nghiªn cøu ¸p dông nh÷ng thao t¸c<br /> nªn mét “trµo l­u” mét luång giã m¹nh thi ph¸p häc hiÖn ®¹i ®Ó khai th¸c, kh¸m<br /> ®Ó thay ®æi t­ duy trong lÝ luËn, phª ph¸ biÕt bao ý nghÜa tiÒm Èn, vÎ ®Ñp<br /> b×nh, nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y v¨n häc. lung linh cña nh÷ng t¸c phÈm: TruyÖn<br /> ThËt ®¸ng tr©n träng nh÷ng nhµ nghiªn KiÒu, th¬ n«m Hå Xu©n H­¬ng, Th¬ míi,<br /> cøu ®· giíi thiÖu hÖ thèng lÝ luËn vµ Sè ®á, Sèng mßn, Th©n phËn t×nh yªu<br /> phª b×nh v¨n häc hiÖn ®¹i, ®Æc biÖt ®· cã v.v…. Nh÷ng trang viÕt kÕt hîp nhuÇn<br /> nh÷ng øng dông vµo phª b×nh th¬ vµ nhuyÔn tÝnh lÝ luËn s¾c s¶o vµ chÊt c¶m<br /> tiÓu thuyÕt. xóc bay bæng, d¹t dµo thùc sù lµ nh÷ng<br /> Gi¸o s­ §ç §øc HiÓu, mét nhµ gîi ý quÝ gi¸ cho phª b×nh vµ gi¶ng d¹y<br /> nghiªn cøu v¨n häc tµi n¨ng ®· cã nh÷ng v¨n häc ë ViÖt Nam.<br /> c«ng tr×nh gi¸ trÞ cao, gîi ý cho mét c¸ch Víi t­ c¸ch lµ nh÷ng ng­êi trùc tiÕp<br /> ¸p dông nh÷ng lÝ thuyÕt hiÖn ®¹i tõ n­íc gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu v¨n häc n­íc<br /> ngoµi vµo viÖc nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y ngoµi- nh÷ng ng­êi ®èi tho¹i vµ t¸i t¹o<br /> v¨n häc n­íc nhµ: §æi míi ®äc vµ b×nh t¸c phÈm, t«i cã nh÷ng suy ngÉm vµ tr¨n<br /> v¨n (1999), Thi ph¸p hiÖn ®¹i (2000). trë vÒ kh¶ n¨ng vËn dông nh÷ng thµnh<br /> tùu cña t­ duy lÝ luËn v¨n häc hiÖn ®¹i<br /> Trong c¸c t¸c phÈm nµy, Gi¸o s­ ®·<br /> vµ nh÷ng nguyªn lÝ tiÕp nhËn t¸c phÈm<br /> tr×nh bÇy nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ thi<br /> v¨n häc hiÖn ®¹i ph­¬ng T©y vµo qu¸<br /> ph¸p hiÖn ®¹i: thi ph¸p th¬, thi ph¸p tr×nh nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y v¨n häc<br /> tiÓu thuyÕt, thi ph¸p kÞch. Ngoµi phÇn t¹i ®Êt n­íc cña chóng ta. Trong qu¸<br /> giíi thiÖu vÒ phª b×nh Míi cña thÕ kû tr×nh gi¶ng d¹y v¨n häc Ph¸p cho ®èi<br /> XX, nhµ nghiªn cøu ®· ph©n tÝch kh¸i t­îng lµ sinh viªn ngµnh ng÷ v¨n n­íc<br /> niÖm §äc v¨n ch­¬ng: “cã nghÜa lµ th¸o ngoµi, t«i ®· sö dông ph­¬ng ph¸p h×nh<br /> gì m· cña c¸c kÝ hiÖu v¨n ch­¬ng trong thøc nh­ lµ mét trong nh÷ng ph­¬ng<br /> v¨n b¶n, lµ t×m hiÓu ý nghÜa cña t¸c thøc tiÕp cËn quan träng nhÊt ®èi víi v¨n<br /> phÈm th«ng qua c¸c cÊu tróc cña v¨n b¶n v¨n häc. M«n NhËp m«n v¨n b¶n<br /> b¶n”. ¤ng ph©n lo¹i c¸c kiÓu ng­êi ®äc v¨n häc cung cÊp cho cho sinh viªn<br /> kh¸c nhau, trong ®ã “nh÷ng ng­êi ®äc nh÷ng c«ng cô vµ ph­¬ng thøc cèt lâi khi<br /> chuyªn nghiÖp, ng­êi gi¶ng d¹y v¨n häc, tiÕn hµnh ph©n tÝch th¬, tiÓu thuyÕt hoÆc<br /> t¸c phÈm kÞch b»ng tiÕng Ph¸p. ThÝ dô,<br /> ng­êi phª b×nh nghiªn cøu ë c¸c ViÖn,<br /> c¸c b­íc tiÕn hµnh khi ph©n tÝch mét bµi<br /> c¸c Trung t©m nghiªn cøu v¨n häc, gäi lµ<br /> th¬: tiÕn hµnh nghiªn cøu cÊu tróc ©m<br /> “siªu ®éc gi¶” (…). Ng­êi ®äc chuyªn vËn th¬, nhÞp ®iÖu th¬, sù trïng ®iÖp cña<br /> nghiÖp ®äc chËm, ®äc nhiÒu lÇn, cã c¸c ©m tiÕt, cña c©u th¬ t¹o ®é ©m vang<br /> nh÷ng thao t¸c nghÒ nghiÖp riªng nh­ hay cßn gäi “kiÕn tróc ®Çy ©m vang”,<br /> ghi chÐp, thèng kª, ®èi chiÕu, suy nghÜ vÒ tÝnh nh¹c cña th¬; ý nghÜa cña c¸ch tr×nh<br /> c¸i biÓu ®¹t (ng÷ nghÜa, ng÷ ©m, ng÷ bÇy c¸c c©u th¬ víi ®é dµi kh¸c nhau<br /> <br /> <br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 4, 2006<br /> VÊn ®Ò mèi quan hÖ gi÷a v¨n b¶n vµ ng­êi ®äc trong t­ duy… 31<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> trªn trang giÊy, c¸c kho¶ng tr¾ng trªn cè c¸i tuÇn hoµn ®Ëm chÊt th¬ trong<br /> trang giÊy còng t¹o nªn chç “lÆng” hoÆc nhiÒu t¸c phÈm. Thùc tÕ, Le ClÐzio lu«n<br /> søc lan táa cña c¶m xóc vµ t­ duy. Song nhÊn m¹nh r»ng «ng kh«ng bao giê cho<br /> song víi thao t¸c vÒ ng÷ ©m lµ kh¶o s¸t r»ng t¸c phÈm nh­ nh÷ng tiÓu thuyÕt<br /> hÖ thèng c¸c Èn dô (figures de t¸ch rêi mµ lµ mét tæng thÓ. V× vËy, sù<br /> rhÐtoriques), “th¸o dì” vµ tæng hîp nh¾c l¹i nh÷ng c¶nh, nh÷ng nh©n vËt<br /> nh÷ng yÕu tè h×nh thøc ®Æc tr­ng cña cña tiÓu thuyÕt tr­íc cã ý nghÜa ®Æc biÖt,<br /> th¬ ®Ó kh¸m ph¸ ý nghÜa biÓu ®¹t, c¸c vÝ dô khi chóng ta so s¸nh mét c¶nh<br /> líp nghÜa phong phó ngÇm Èn cña v¨n trong tiÓu thuyÕt Con c¸ vµng (8) víi<br /> b¶n v¨n häc. Ng­îc l¹i, sinh viªn chØ sù c¶nh “gèc” cña mét tiÓu thuyÕt kh¸c. Cã<br /> dông tõ ®iÓn ®Ó “hiÓu” nh÷ng tõ ch­a<br /> rÊt nhiÒu ®o¹n gîi nhí ®Õn tiÓu thuyÕt<br /> biÕt sÏ kh«ng thÓ n¾m b¾t ý nghÜa cña<br /> Cuèn s¸ch cña nh÷ng cuéc ch¹y trèn (9)<br /> bµi th¬, nÕu nh­ kh«ng cã nh÷ng thao<br /> vµ Sa m¹c (10). ChuyÕn ®i lang thang<br /> t¸c kh¶o s¸t nh÷ng thñ ph¸p nghÖ thuËt<br /> cña Laïla (trong tiÓu thuyÕt Con c¸ vµng)<br /> ®Æc tr­ng cña th¬. Ngoµi thao t¸c tiÕp<br /> qua nhiÒu thµnh phè, tr¶i réng trong<br /> cËn v¨n b¶n vµ thi ph¸p häc, t«i cßn sö<br /> dông nh÷ng ph­¬ng ph¸p kh¸c (ph­¬ng kho¶ng kh«ng gian bao la gîi lªn chuyÕn<br /> ph¸p x· héi häc, tham kh¶o tiÓu sö cña ®i v« ®Þnh cña Hogan (trong tiÓu thuyÕt<br /> nhµ v¨n), c¸c thao t¸c ®èi chiÕu, so s¸nh, Cuèn s¸ch cña nh÷ng cuéc ch¹y trèn)<br /> tuú theo tõng lo¹i v¨n b¶n mµ lùa chän xuyªn qua nhiÒu lôc ®Þa kh¸c nhau.<br /> ph­¬ng thøc phï hîp. ë ®©y t«i ®Æc biÖt TÝnh liªn tôc cña chñ ®Ò kh«ng nh÷ng<br /> muèn nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña ®­îc gîi lªn qua sù nh¾c l¹i nh÷ng nh©n<br /> ph©n tÝch cÊu tróc v¨n b¶n ®èi víi ng­êi vËt vµ nh÷ng hoµn c¶nh ®iÓn h×nh, mµ<br /> ®äc lµ sinh viªn ngµnh ng÷ v¨n n­íc cßn qua sù vang väng cña nhÞp ®iÖu. Mét<br /> ngoµi. Tuy nhiªn, tuú theo tr×nh ®é häc cuéc ®èi tho¹i thùc sù tån t¹i gi÷a hai<br /> vÊn, vèn v¨n hãa, nguån gèc x· héi, kh¶ tiÓu thuyÕt Con c¸ vµng vµ Sa m¹c nhê<br /> n¨ng c¶m thô thÈm mÜ cña ng­êi tiÕp sù t­¬ng ®ång gÇn gòi cña hai n÷ nh©n<br /> nhËn (sinh viªn vµ gi¸o viªn) mµ kh¶ vËt chÝnh vÒ tªn (Lalla - Laïla), vÒ nguån<br /> n¨ng t¹o nghÜa, s¸ng t¹o nªn gi¸ trÞ cña gèc cña hä (trong khu tåi tµn, nghÌo khæ<br /> bµi th¬ kh¸c nhau. §iÒu quan träng ë Maroc) vÒ nh÷ng kinh nghiÖm x· héi<br /> trong gi¶ng d¹y v¨n häc lµ trang bÞ cho (®Òu lµ ng­êi nhËp c­ ë Marseille vµ<br /> ng­êi häc nh÷ng c«ng cô cÇn thiÕt vµ Paris). Sù ®èi tho¹i gi÷a hai t¸c phÈm<br /> ph­¬ng ph¸p khoa häc ®Ó hä cã thÓ ®éc nµy cßn th«ng qua nhÞp ®iÖu cña có ph¸p<br /> lËp tiÕp cËn, n¾m b¾t nh÷ng gi¸ trÞ ®Ých t­¬ng tù. Trong hai tiÓu thuyÕt, ®Çy ¾p<br /> thùc cña t¸c phÈm v¨n häc. ng«n tõ th©n mËt (langage familier), cho<br /> Khi tiÕn hµnh nghiªn cøu nh÷ng cuéc dï cã sù kh¸c biÖt vÒ tèc ®é nhÞp ®iÖu.<br /> hµnh tr×nh trong mét sè t¸c phÈm cña Le Côm tõ “Il y a” vµ “ce qui Ðtait bien,<br /> ClÐzio, t«i nhËn thÊy tÝnh liªn v¨n b¶n c’était...” ®­îc sö dông ë tÇn sè cao trong<br /> ®­îc thÓ hiÖn ë nhiÒu cÊp ®é tõ chñ ®Ò Sa m¹c gãp phÇn t¹o nªn nhÞp ®iÖu<br /> cho ®Õn nh÷ng h×nh thøc thÓ hiÖn. §ã lµ chËm r·i, trang träng, ®èi lËp víi tèc ®é<br /> vai trß quan träng cña håi øc kh«ng nhanh cña hµnh ®éng trong Con c¸ vµng.<br /> nh÷ng ë trong lßng mét t¸c phÈm mµ cßn Dï nhanh hay chËm, nhÞp ®iÖu hµnh<br /> ë cÊp ®é liªn v¨n b¶n, nã gãp phÇn cñng ®éng cña hai tiÓu thuyÕt ®Òu cho phÐp<br /> <br /> <br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 4, 2006<br /> 32 NguyÔn ThÞ B×nh<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> lµm næi bËt chñ ®Ò ®Ëm tÝnh th¬ cña häc ë c¸c Tr­êng §¹i häc vµ Trung t©m<br /> nh÷ng cuéc hµnh tr×nh ®i t×m h¹nh nghiªn cøu. §ã lµ mét c«ng viÖc gian<br /> phóc. Trªn ®©y lµ mét sè suy nghÜ vÒ nan, nh­ng v« cïng bæ Ých v× kh«ng<br /> kh¶ n¨ng øng dông nh÷ng thµnh tùu<br /> nh÷ng nã ®ßi hái ë nhµ nghiªn cøu,<br /> cña lÝ luËn v¨n häc vµ nguyªn lÝ tiÕp<br /> ng­êi gi¶ng d¹y tr×nh ®é v¨n ho¸ cao<br /> nhËn v¨n häc hiÖn ®¹i cña n­íc ngoµi<br /> vµo nghiªn cøu, phª b×nh vµ gi¶ng d¹y (nh÷ng am hiÓu s©u s¾c vÒ ng«n ng÷,<br /> v¨n häc ë ViÖt Nam. triÕt häc, v¨n hãa cña d©n téc vµ thÕ giíi<br /> …), n¨ng lùc hiÖn ®¹i hãa b¶n th©n, mµ<br /> Cuèi cïng, ®iÒu cèt lâi rót ra tõ<br /> c¶ sù hy sinh vµ lßng dòng c¶m ®Ó v­ît<br /> nh÷ng nguyªn lÝ tiÕp nhËn v¨n häc hiÖn<br /> qua nhiÒu ®Þnh kiÕn l¹c hËu, sai lÇm<br /> ®¹i cho mçi ng­êi lµ kh¶ n¨ng øng<br /> trong phª b×nh vµ gi¶ng d¹y v¨n häc<br /> dông nh÷ng thµnh tùu lÝ luËn ®ã vµo<br /> hiÖn nay.<br /> c«ng tr×nh nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y v¨n<br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> <br /> 1. Tr­¬ng §¨ng Dung, T¸c phÈm v¨n häc nh­ lµ qu¸ tr×nh, NXB, Khoa häc x· héi, 2004.<br /> 2. M. Heidegger., Trªn ®­êng ®Õn víi ng«n ng÷, Tr­¬ng §¨ng Dung dÞch trong T¹p chÝ V¨n<br /> häc n­íc ngoµi, sè 1-1999.<br /> 3. §ç Lai Thóy, Tr­¬ng §¨ng Dung, Nh÷ng con ch÷ kh«ng ®ång hµnh, trong cuèn s¸ch Ch©n<br /> trêi cã ng­êi bay, NXB, V¨n hãa th«ng tin, 2002, tr.481.<br /> 4. Tr­¬ng §¨ng Dung, Trªn ®­êng ®Õn víi t­ duy lÝ luËn v¨n häc hiÖn ®¹i, T¹p chÝ nghiªn cøu<br /> v¨n häc, Sè 12, 2004, tr.55.<br /> 5. J.M.G Le ClÐzio., Biªn b¶n, NXB, Gallimard, 1963. tr.11-12.<br /> 6. Paul Ricoeur., V¨n b¶n lµ g×?, Tr­¬ng §¨ng Dung giíi thiÖu vµ dÞch trong T¹p chÝ v¨n häc<br /> n­íc ngoµi, Sè 4, 2005, tr.133-156.<br /> 7. §ç §øc HiÓu, Thi Ph¸p hiÖn ®¹i, NXB, Héi nhµ v¨n, 2000, tr.62.<br /> 8. M.G Le ClÐzio., Con c¸ vµng, NXB Gallimard, 1997.<br /> 9. J.M.G Le ClÐzio., Cuèn s¸ch cña nh÷ng cuéc ch¹y trèn, NXB Gallimard, 1969.<br /> 10. J.M.G Le ClÐzio., Sa m¹c, NXB Gallimard, 1980.<br /> 11. Tr­¬ng §¨ng Dung, M. Heidegger, Trªn ®­êng ®Õn víi ng«n ng÷, Tr­¬ng §¨ng Dung dÞch,<br /> T¹p chÝ V¨n häc n­íc ngoµi, Sè 1/1999.<br /> 12. Tr­¬ng §¨ng Dung, T¸c phÈm v¨n häc nh­ lµ qu¸ tr×nh, NXB Khoa häc x· héi, 2004.<br /> 13. Tr­¬ng §¨ng Dung, Trªn ®­êng ®Õn víi t­ duy lÝ luËn v¨n häc hiÖn ®¹i, T¹p chÝ nghiªn cøu<br /> v¨n häc, Sè 12/2004.<br /> 14. Tr­¬ng §¨ng Dung, Paul Ricoeur, V¨n b¶n lµ g×?, Tr­¬ng §¨ng Dung giíi thiÖu vµ dÞch,<br /> T¹p chÝ V¨n häc n­íc ngoµi, Sè 4/2005.<br /> 15. §Æng Anh §µo, §æi míi nghÖ thuËt tiÓu thuyÕt hiÖn ®¹i, NXB §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, 2001.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 4, 2006<br /> VÊn ®Ò mèi quan hÖ gi÷a v¨n b¶n vµ ng­êi ®äc trong t­ duy… 33<br /> <br /> <br /> <br /> 16. §ç §øc HiÓu, Thi ph¸p hiÖn ®¹i, NXB Héi nhµ v¨n, 2000.<br /> 17. Martin Heidegger., T¸c phÈm triÕt häc, TrÇn C«ng TiÕn, TrÇn Xu©n Khiªm, Ph¹m C«ng<br /> ThiÖn, Tr­¬ng §¨ng Dung, Quang ChiÕn dÞch vµ giíi thiÖu, NXB §¹i häc s­ ph¹m, 2004.<br /> 18. Milan Kundera., NghÖ thuËt tiÓu thuyÕt, Nguyªn Ngäc dÞch, NXB §µ N½ng.<br /> 19. J.M.G Le ClÐzio., Con c¸ vµng, NXB Gallimard, 1997.<br /> 20. J.M.G Le ClÐzio., Cuèn s¸ch cña nh÷ng cuéc ch¹y trèn, NXB Gallimard, 1969.<br /> 21. J.M.G Le ClÐzio., Sa m¹c, NXB Gallimard, 1980.<br /> 22. J.M.G Le ClÐzio., Biªn b¶n, NXB Gallimard, 1963.<br /> 23. Léc Ph­¬ng Thñy, Phª b×nh v¨n häc Ph¸p thÕ kû XX, NXB V¨n häc, 1995.<br /> 24. §ç Lai Thóy, Tr­¬ng §¨ng Dung, Nh÷ng con ch÷ kh«ng ®ång hµnh, trong cuèn s¸ch Ch©n<br /> trêi cã ng­êi bay, NXB V¨n hãa th«ng tin, 2002.<br /> <br /> <br /> VNU. JOURNAL OF SCIENCE, Foreign Languages, T.xXII, n04, 2006<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> The relationship between texts and the readers<br /> in modern literature theoretical cognition<br /> <br /> Dr. Nguyen Thi Binh<br /> Department of French Language and Culture<br /> College of Foreign Languages - VNU<br /> <br /> In this article, the author gives some points of view of pre-modern literature<br /> theoretical cognition. The author points out some tendencies of literature criticism in<br /> 20th century in order to renovate the method of teaching literature in Vietnamese<br /> universities.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Ngo¹i ng÷, T.XXII, Sè 4, 2006<br />