Vận dụng dạy học chương trình hóa vào giải phương trình cho học sinh Trung học phổ thông

Đàm Thị Phương Hà<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 58(10): 10 - 13<br /> <br /> VẬN DỤNG DẠY HỌC CHƯƠNG TRÌNH HOÁ VÀO GIẢI PHƯƠNG TRÌNH<br /> CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG<br /> Đàm Thị Phương Hà*<br /> Trường Văn hoá I - Bộ Công an<br /> TÓM TẮT<br /> Phương pháp dạy học (PPDH) chương trình hoá (CTH) là mô hình dạy<br /> học hiện đại, đảm bảo cho việc tiếp thu tri thức của học sinh (HS) một<br /> cách chủ động, độc lập và sáng tạo. Qua bài báo này, chúng tôi giới thiệu<br /> việc vận dụng dạy học CTH trong giảng dạy nội dung phương trình (PT)<br /> cho HS trung học phổ thông (THPT). Bước đầu được tiến hành thực<br /> nghiệm tại một trường THPT cho thấy chúng ta có thể áp dụng rộng rãi<br /> cách dạy học này vào quá trình giảng dạy ở các trường phổ thông, góp<br /> phần đáp ứng được mục tiêu đổi mới PPDH mà Bộ Giáo dục và Đào tạo<br /> đã đề ra.<br /> Từ khoá: Phương pháp dạy học chương trình hoá, dạy học phương trình.<br /> *<br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Dạy học CTH là cách dạy học được<br /> điều khiển bởi chương trình tương tự<br /> như những chương trình máy tính.<br /> Người ta thường CTH những bộ<br /> phận, những công đoạn của quá trình<br /> dạy học hơn là chương trình hoá toàn<br /> bộ một quá trình dạy học. Ở đây, HS<br /> được tham gia vào hoạt động học tập<br /> bởi một dãy những liều kiến thức, sau<br /> mỗi liều câu trả lời của HS khác nhau<br /> thì liều tiếp theo sẽ khác nhau nhờ đó<br /> mà lôi cuốn được HS tham gia vào<br /> hoạt động học tập tích cực hơn. Với<br /> PPDH này không chỉ đảm bảo cho<br /> việc hoàn thành khối lượng kiến thức<br /> cho HS mà còn trực tiếp phát triển<br /> tính độc lập trong tư duy và năng lực<br /> sáng tạo của HS.<br /> Dạy học CTH có những đặc điểm cơ<br /> bản như: Điều khiển chặt chẽ hoạt<br /> động học tập trên từng đơn vị nhỏ của<br /> quá trình dạy học; Tính độc lập cao<br /> của hoạt động học tập; Đảm bảo<br /> *<br /> <br /> Đàm Thị Phương Hà, Tel:0979343468<br /> Email:<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> thường xuyên có mối liên hệ ngược<br /> (phản hồi); Cá biệt hoá việc dạy học<br /> (tính chất thích ứng của dạy học).<br /> Như vậy áp dụng PPDH CTH trong<br /> nhà trường THPT vừa đảm bảo cho<br /> HS tiếp thu được tri thức vừa tập cho<br /> các có những thói quen tốt như có<br /> tinh thần trách nhiệm, tính tích cực, tự<br /> lực và sáng tạo trong học tập cũng<br /> như trong cuộc sống.<br /> II. TỔ CHỨC DẠY HỌC NỘI DUNG<br /> ”PHƯƠNG TRÌNH” CHO HỌC SINH<br /> THPT THEO PHƯƠNG PHÁP<br /> CHƯƠNG TRÌNH HOÁ<br /> Phương trình trong chương trình<br /> THPT là một trong những nội dung cơ<br /> bản quan trọng và xuyên suốt quá<br /> trình học tập của HS, đồng thời đây<br /> cũng là nội dung không thể thiếu<br /> trong các kỳ thi tốt nghiệp, cao đẳng<br /> và đại học hàng năm. Vì vậy, các em<br /> cần phải nắm chắc, khắc sâu kiến<br /> thức và có khả năng vận dụng vào<br /> giải các bài tập tương tự.<br /> Vì những lý do trên chúng tôi đã tiến<br /> hành triển khai thực nghiệm tại lớp<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> 1<br /> <br /> Đàm Thị Phương Hà<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 10A3 trường Văn hoá I - Bộ Công an.<br /> Sau khi thiết kế các chương trình cụ<br /> thể đối với một số bài dạy giải PT, hệ<br /> PT, chúng tôi tổ chức dạy học theo<br /> kiểu chương trình hoá.<br /> Dưới đây là ví dụ về hướng dẫn HS<br /> xây dựng cách giải và biện luận PT<br /> dạng ax + b = cx + d theo phương<br /> pháp CTH.<br /> Ví dụ: Xây dựng cách giải và biện<br /> luận PT dạng: ax + b = cx + d theo<br /> phương pháp CTH được sử dụng<br /> dưới dạng những phiếu học tập.<br /> Phiếu 1:<br /> : Theo định nghĩa của giá trị tuyệt đối,<br /> ta có:<br /> A nếu A ≥ 0<br /> │A│=<br /> <br /> 58(10): 10 - 13<br /> <br /> b). Trên khoảng (-∞; - 1 ) thì (1)<br /> 3<br /> <br /> Û -3x - 1 = - x + 2<br /> <br /> Trên khoảng (<br /> <br /> -1<br /> ;+¥ ) thì (1)<br /> 3<br /> <br /> Û 3x + 1 = x - 2<br /> <br /> c). Trên khoảng ( - ¥;<br /> <br /> -1<br /> ) thì (1)<br /> 3<br /> <br /> Û -3 x - 1 = - x + 2<br /> <br /> é -1 ù<br /> Trên đoạn ê ;2ú thì (1)<br /> ë3 û<br /> Û 3x + 1 = - x + 2<br /> <br /> - A nếu A < 0<br /> <br /> O: Cho hai biểu thức sau: 3x + 1 và<br /> - x + 2 . Hãy khử dấu giá trị tuyệt đối<br /> ở hai biểu thức trên.<br /> ◊: Suy nghĩ rồi so sánh câu trả lời của<br /> bạn với đáp án ở phiếu 2.<br /> Phiếu 2:<br /> -1<br /> 3x+1 nếu x ≥<br /> 3<br /> │3x+1│=<br /> Δ: Có<br /> - 3x-1 nếu x <<br /> <br /> -1<br /> 3<br /> <br /> Trên khoảng (2;+∞) thì (1)<br /> Û 3x + 1 = x - 2<br /> <br /> Phiếu 3:<br /> Δ: Câu trả lời trong trường hợp c) là<br /> đúng. Bởi vì: Trong hai trường hợp a)<br /> và b) cũng chia tập xác định thành<br /> các khoảng nhỏ nhưng chưa đủ vì<br /> trên é - 1 ;2ù làm cho hai vế của PT có<br /> êë 3<br /> <br /> úû<br /> <br /> sự thay đổi về dấu đồng thời chúng<br /> cũng không trùng với dấu hai vế của<br /> và│-x+2│=<br /> <br /> -x+2 nếu x ≤2<br /> x-2 nếu x >2<br /> <br /> PT trong các khoảng æç - ¥; - 1 ö÷ và<br /> <br /> (2;+¥ )<br /> <br /> è<br /> <br /> 3 ø<br /> <br /> nên ta phải chia tập xác định<br /> <br /> thành 3 khoảng nhỏ.<br /> O: Giải PT: 3x + 1 = - x + 2 (1) bằng<br /> cách chia nhỏ tập xác định thành các<br /> khoảng.<br /> Hãy chọn câu trả lời đúng trong các<br /> trường hợp sau đây và lý giải câu trả<br /> lời đó?<br /> a). Trên khoảng (-∞;2) thì (1)<br /> <br /> O: Hãy kết luận nghiệm của PT đã<br /> cho.<br /> ◊: Suy nghĩ rồi so sánh câu trả lời của<br /> bạn với đáp án ở phiếu 4.<br /> Phiếu 4:<br /> <br /> Û -3x - 1 = - x + 2<br /> <br /> Trên khoảng (2;+∞) thì (1)<br /> Û 3x + 1 = x - 2<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> 2<br /> <br /> Đàm Thị Phương Hà<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Δ: Trên khoảng æç - ¥; - 1 ö÷ có nghiệm:<br /> 3 ø<br /> <br /> è<br /> <br /> é -1 ù<br /> êë 3 ;2úû<br /> <br /> có nghiệm: x = 1<br /> 4<br /> <br /> O: Bạn có nhận xét gì về lời giải trên<br /> của bạn HS đó.<br /> <br /> Trên khoảng (2;+¥) vô nghiệm vì<br /> x=<br /> <br /> - 3 (loại).<br /> 2<br /> <br /> : Áp dụng cách giải như đối với PT<br /> (1). Một bạn HS tiến hành giải và biện<br /> luận PT: x - m = mx + 3 (2) như sau:<br /> Trước tiên bạn HS đó cũng thực hiện<br /> khử dấu giá trị tuyệt đối ở hai vế của<br /> PT như sau:<br /> │x-m│=<br /> <br /> x-m nếu x ≥ m<br /> <br /> + Với m>0 có:<br /> <br /> mx+3 nếu x ≥<br /> │mx+3│=<br /> -mx-3 nếu x <<br /> <br /> và<br /> <br /> + Với m=0 PT có dạng: x = 3 Û x = ±3 .<br /> Sau đó trên mỗi trường hợp của m<br /> (m>0 và m