Văn hóa quần chúng trong lực lượng vũ trang - Trung tá Võ Văn Đức

Chia sẻ: Dxfgbfcvbc Dxfgbfcvbc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:74

Thêm vào BST

Báo xấu

371
lượt xem 43
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Văn hóa quần chúng trong lực lượng vũ trang trình bày về công tác văn hóa quần chúng, xây dựng và hoạt động câu lạc bộ ..nhằm phát huy phong trào văn hoá văn nghệ quần chúng trong lực lượng vũ trang, góp phần nâng cao đời sống văn hóa tinh thần cho cán bộ, chiến sĩ.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Văn hóa quần chúng trong lực lượng vũ trang - Trung tá Võ Văn Đức

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH KHOA GIÁO DỤC QUỐC PHÒNG ------------------------ VĂN HÓA QUẦN CHÚNG TRONG LỰC LƯỢNG VŨ TRANG Tổng hợp và biên soạn: Trung tá Võ Văn Đức TP.HCM NĂM 2012 0
MỤC LỤC **** Chương 1. CÔNG TÁC VĂN HÓA, VĂN NGHỆ QUẦN CHÚNG ........................................... 1 1.1. Khái niệm văn hóa, văn nghệ, công tác văn hóa, văn nghệ.................................. 1 1.1.1. Văn hóa, văn nghệ......................................................................................... 1 1.1.1.1. Khái niệm........................................................................................... 1 1.1.1.2. Đặc trưng của văn hóa, văn nghệ...................................................... 3 1.1.1.3. Một số lĩnh vực văn hóa chủ yếu ....................................................... 4 1.1.2. Công tác văn hóa, văn nghệ quần chúng ...................................................... 5 1.2. Những quan điểm cơ bản của Đảng về văn hóa - văn nghệ và về nhiệm vụ xây dựng, phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc .............................. 7 1.2.1. Những quan điểm của Đảng về văn hóa, văn nghệ....................................... 7 1.2.1.1. Văn hóa, văn nghệ là bộ phận khăng khít của toàn bộ sự nghiệp cách mạng ................................................................................................................................ 7 1.2.1.2. Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội ............................................................................... 8 1.2.1.3. Văn hóa giữ vai trò cực kì quan trọng và trực tiếp trong nhiệm vụ xây dựng con người ......................................................................................................... 11 1.2.2. Về nhiệm vụ xây dựng, phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc .................................................................................................................. 11 1.2.2.1. Phẩm chất tiên tiến của nền văn hóa Việt Nam ............................... 14 1.2.2.2. Bản sắc dân tộc của nền văn hóa .................................................... 16 1.2.3. Nền văn hóa Việt Nam là nền văn hóa thống nhất mà đa dạng trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam ................................................................................................ 17 1.2.4. Xây dựng vì phát triển văn hóa là sự nghiệp của toàn dân do Đảng lãnh đạo, trong đó đội ngũ trí thức đóng vai trò quan trọng ..................................................... 18 1.2.5. Văn hóa là một mặt trận, xây dựng và phát triển văn hóa là một sự nghiệp cách mạng lâu dài, đòi hỏi phải có ý chí cách mạng và sự kiên trì thận trọng ................. 19 1.3. Những nội dung cơ bản của sự lãnh đạo của Đảng đối với văn hóa, văn nghệ . 20 1.3.1. Những nội dung cơ bản và con đường đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng ..... 22 1.3.2. Tính đặc thù của sự lãnh đạo, chỉ đạo lĩnh vực văn hóa, văn nghệ ............ 24 Chương 2. LIÊN HOAN VĂN NGHỆ Ở ĐƠN VỊ ................................................................... 27 2.1. Liên hoan văn hóa, văn nghệ ở đơn vị ................................................................ 27 2.1.1. Khái quát chung về liên hoan văn hóa, văn nghệ trong lực lượng vũ trang27 2.1.2. Mục đích, vai trò của liên hoan văn nghệ trong lực lượng vũ trang .......... 28 2.2. Cách thức tổ chức liên hoan văn hóa, văn nghệ ở đơn vị................................... 32 i
2.2.1. Chuẩn bị liên hoan ...................................................................................... 32 2.2.2. Tổ chức liên hoan........................................................................................ 33 2.2.3. Kết thúc buổi liên hoan ............................................................................... 33 2.3. Các trò chơi quân sự...................................................................................... 34 2.3.1. Nhóm trò chơi rèn luyện khả năng phản ứng linh hoạt.......................... 34 2.3.1.1. Trò chơi Ai nhanh hơn ai................................................................. 34 2.3.1.2. Trò chơi Hoa nở hoa xòe ................................................................. 35 2.3.1.3. Trò chơi Mắt – Mồm – Tai .............................................................. 36 2.3.2. Nhóm trò chơi rèn luyện trí nhớ thông minh .............................................. 36 2.3.2.1. Trò chơi Truyền lệnh chính xác ....................................................... 36 2.3.2.2. Trò chơi tìm người chỉ huy .............................................................. 37 2.3.2.3. Trò chơi thi bắt chim trong lồng...................................................... 38 2.3.3. Nhóm trò chơi rèn luyện kiên trì, dẻo dai của sức khỏe ............................. 38 2.3.3.1. Trò chơi chim về tổ .......................................................................... 38 2.3.3.2. Trò chơi bảo vệ cờ ........................................................................... 39 2.3.3.3. Trò chơi Đoàn kết ............................................................................ 39 Chương 3. XÂY DỰNG VÀ HOẠT ĐỘNG PHÒNG HỒ CHÍ MINH .................................... 40 3.1. Tổ chức hoạt động phòng Hồ Chí Minh ............................................................. 40 3.1.1. Vị trí, chức năng và nhiệm vụ của phòng Hồ Chí Minh ............................. 40 3.1.1.1. Vị trí ................................................................................................. 40 3.1.1.2. Chức năng ....................................................................................... 40 3.1.1.3. Nhiệm vụ .......................................................................................... 41 3.1.2. Tổ chức phòng Hồ Chí Minh....................................................................... 41 3.1.2.1. Cấp tổ chức...................................................................................... 41 3.1.2.2. Cơ sở vật chất của Phòng Hồ Chí Minh.......................................... 41 3.1.2.3. Tổ công tác phòng Hồ Chí Minh ..................................................... 42 3.2. Nội dung hoạt động của phòng Hồ Chí Minh..................................................... 43 3.2.1. Hoạt động giáo dục chính trị tư tưởng ....................................................... 44 3.2.2. Các hoạt động văn hóa trong phòng Hồ Chí Minh..................................... 44 3.2.2.1. Hoạt động thông tin, tuyên truyền cổ động ..................................... 44 3.2.2.2. Hoạt động giáo dục truyền thống .................................................... 44 3.2.2.3. Hoạt động sách báo nội bộ .............................................................. 45 3.2.2.4. Hoạt động văn nghệ quần chúng ..................................................... 45 3.2.2.5. Hoạt động phổ biến khoa học kỹ thuật, chuyên môn nghiệp vụ ...... 45 3.2.2.6. Hoạt động xây dựng nếp sống văn hóa, vui chơi giải trí lành mạnh .. 46 3.3. Hình thức hoạt động phòng Hồ Chí Minh .......................................................... 46 ii
3.3.1. Hình thức cá thể .......................................................................................... 46 3.3.2. Hình thức nhóm........................................................................................... 46 3.3.2.1. Nhóm không chính thức....................................................................... 46 3.3.2.2. Nhóm chính thức ................................................................................. 47 3.3.3. Hình thức tập thể ........................................................................................ 47 3.4. Nhiệm vụ của nhóm nghiệp vụ phòng Hồ Chí Minh ........................................... 47 3.4.1. Nhóm thông tin tuyên truyền, giáo dục truyền thống .................................. 47 3.4.2. Nhóm sách, báo nội bộ................................................................................ 47 3.4.3. Nhóm hoạt động văn nghệ .......................................................................... 48 3.4.4. Nhóm vui chơi, giải trí, thể dục, thể thao.................................................... 48 3.5. Công tác quản lý, sơ kết rút kinh nghiệm, động viên khen thƣởng trong hoạt động phòng Hồ Chí Minh ....................................................................................................... 48 3.6. Nội dung trình bày tuyên truyền trực quan trong phòng Hồ Chí Minh .............. 49 3.6.1. Phần trình bày nhằm giáo dục về chủ nghĩa yêu nước, chủ nghĩa xã hội chủ đề: Việt Nam – Đất nước – Con người .............................................................................. 49 3.6.2. Phần trình bày giới thiệu Đảng Cộng sản Việt Nam .................................. 50 3.6.3. Phần ảnh trình bày về “Chủ tịch Hồ Chí Minh, anh hùng giải phóng dân tộc – chiến sĩ lỗi lạc của phong trào Cộng sản và Công nhân quốc tế - danh nhân văn hóa thế giới” ............................................................................................................................. 51 3.6.4. Phần trình bày về Quân đội nhân dân Việt Nam ........................................ 51 3.6.5. Phần trình bày về Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, vai trò của Thanh niên trong lực lượng vũ trang ................................................................................. 52 3.7. Phương pháp xây dựng kế hoạch hoạt động phòng Hồ Chí Minh ..................... 54 Chương 4. XÂY DỰNG VÀ HOẠT ĐỘNG CÂU LẠC BỘ ...................................................... 56 4.1. Khái quát về Câu lạc bộ ..................................................................................... 56 4.1.1. Khái niệm Câu lạc bộ ................................................................................. 56 4.1.2. Mục đích, ý nghĩa của việc thành lập Câu lạc bộ ....................................... 56 4.1.3. Chức năng, nhiệm vụ của Câu lạc bộ ......................................................... 57 4.1.3.1. Chức năng ........................................................................................... 57 4.1.3.2. Nhiệm vụ.............................................................................................. 57 4.2. Quy trình thành lập và phương pháp tổ chức một buổi sinh hoạt Câu lạc bộ.... 57 4.2.1. Thành viên Câu lạc bộ ................................................................................ 57 4.2.2. Quy trình thành lập Câu lạc bộ .................................................................. 58 4.2.3. Phương pháp tổ chức một buổi sinh hoạt Câu lạc bộ ................................. 59 4.2.3.1. Xác định nội dung và hình thức sinh hoạt ......................................... 59 4.2.3.2. Điều khiển buổi sinh hoạt .................................................................. 60 4.3. Tổ chức và hoạt động của Câu lạc bộ ................................................................ 60 iii
4.3.1. Tổ chức Câu lạc bộ ..................................................................................... 60 4.3.1.1. Ban chủ nhiệm Câu lạc bộ .................................................................. 60 4.3.1.2. Các ban chức năng .............................................................................. 61 4.3.2. Hoạt động của Câu lạc bộ trong Quân đội nhân dân Việt Nam ................. 61 4.4. Mối quan hệ giữa các hoạt động của Nhà văn hóa, Câu lạc bộ và phòng Hồ Chí Minh........................................................................................................................................ 62 Chương 5. TỔ CHỨC MÚA HÁT TẬP THỂ.............................................................................. 63 5.1. Khái niệm về hát múa tập thể ............................................................................. 63 5.2. Mục đích, ý nghĩa ............................................................................................... 63 5.3. Đặc điểm ............................................................................................................. 64 5.4. Phương pháp tổ chức và quy trình hƣớng dẫn múa hát tập thể ......................... 65 5.4.1. Yêu cầu đối với người hƣớng dẫn và người học......................................... 65 5.4.1.1. Yêu cầu đối với người hướng dẫn.................................................... 65 5.4.1.2. Yêu cầu đối với người học ............................................................... 66 5.4.2. Quy trình hướng dẫn hát múa tập thể ......................................................... 66 5.5. Tổ chức hoạt động múa hát tập thể tại cơ sở ..................................................... 67 5.5.1. Yêu cầu khi tổ chức hát múa tập thể ........................................................... 67 5.5.2. Phương pháp tổ chức .................................................................................. 67 5.6. Các bài hát phổ biến trong hoạt động múa hát tập thể ...................................... 68 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................................... 69 iv
Chương 1. CÔNG TÁC VĂN HÓA, VĂN NGHỆ QUẦN CHÚNG 1.1. Khái niệm văn hóa, văn nghệ, công tác văn hóa, văn nghệ 1.1.1. Văn hóa, văn nghệ 1.1.1.1. Khái niệm Văn hoá là một lĩnh vực rất rộng lớn, vô cùng phong phú và đa dạng, có mặt và thấm sâu trong toàn bộ đời sống xã hội và đời sống con người, vì thế có rất nhiều định nghĩa, cách hiểu và khai thác khác nhau về văn hóa. Trong quá trình đi tìm định nghĩa và xác định nội hàm của văn hóa, đã có những tìm tòi khoa học có giá trị sâu sắc, tiếp sức nhau đạt tới những nhận thức ngày càng hoàn chỉnh hơn của con người về một lĩnh vực rất độc đáo do chính con người và chỉ có con người sáng tạo nên, đó là văn hóa. Pufendorf - nhà khoa học Đức, người đầu tiên sử dụng từ văn hóa đã cho rằng, văn hóa là toàn bộ những gì được tạo ra do hoạt động xã hội, nghĩa là văn hóa đối lập với trạng thái tự nhiên. Tiếp tục ý tưởng đó, nhà triết học Đức Herder (1744 - 1803) cho rằng, văn hóa là sự hình thành lần thứ hai của con người, nghĩa là, lần thứ, nhất con người xuất hiện với tư cách một thực thể tự nhiên, đến lần thứ hai, con người hình thành và phát triển với tư cách một thực thể xã hội, tức là một nhân cách văn hóa. Năm 1871, E.B Tylor - người góp phần khẳng định ngành văn hóa học như một khoa học, đã đưa ra định nghĩa: văn hóa là phức thể bao gồm kiến thức, tín ngưỡng, nghệ thuật, đạo đức, luật pháp; tập quán và mọi khả năng, thói quen mà con người với tư cách là thành viên xã hội, đạt được. Sau nhiều năm tìm tòi theo các hướng, các cách tiếp cận khác nhau, đến những năm 70 của thế kỷ XX, cách hiểu phổ biến và gặp nhau nhiều nhất là ở quan niệm coi văn hóa bao gồm tất cả những gì làm cho dân tộc này khác dân tộc khác từ những sản phẩm tinh vi, hiện đại nhất đến tín ngưỡng, phong tục, tập quán, lối sống và lao động. Năm 1982, tại Mêhicô, Hội nghị thế giới về chính sách văn hóa vì sự phát triển đã thông qua Tuyên bố Mêhicô ngày 6 tháng 8 cho rằng: Theo nghĩa rộng, ngày nay văn hóa có thể được coi là toàn bộ các đặc tính đặc biệt về tâm hồn, vật chất, trí tuệ và tình cảm đặc trưng cho một xã hội hay một nhóm xã hội. Nó không chỉ bao gồm nghệ thuật và văn học, mà cả lối sống, các quyền cơ bản của nhân loại, các hệ thống giá trị, truyền thống và tín ngưỡng. Như vậy, theo nghĩa vừa rộng lớn, vừa bản chất, văn hóa là toàn bộ hoạt động tinh thần - sáng tạo, tác động vào tự nhiên, xã hội và con người nhằm tạo ra các giá trị Trang - 1 -
vật chất và tinh thần ngày càng cao hơn để vươn tới sự hoàn thiện theo khát vọng chân, thiện, mỹ và góp phần thúc đẩy sự tiến bộ, phát triển không ngừng của đời sống xã hội. Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng: “Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hàng ngày về mặc, ăn, ở và các phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hóa”. Phạm vi của văn hóa là hết sức rộng lớn, có mặt trong toàn bộ hoạt động của đời sống xã hội và đời sống con người, nhưng quan trọng hơn cả, nó là những giá trị do hoạt động tinh thần - sáng tạo của con người tạo ra, biểu hiện trình độ hiểu biết, năng lực và phẩm giá của cả cộng đồng và từng cá thể, là thước đo trình độ phát triển và sức vươn lên tự hoàn thiện của con người theo lý tưởng chân, thiện, mỹ, đồng thời nó góp phần trực tiếp cho quá trình vươn lên đó của con người. Theo hướng tiếp cận này, Phạm Văn Đồng, nhà văn hóa lớn của đất nước ta ở thế kỷ XX, cho rằng: Nói tới văn hóa là nói tới một lĩnh vực vô cùng phong phú và rộng lớn bao gồm tất cả những gì không phải là thiên nhiên mà có liên quan đến con người trong một quá trình tồn tại, phát triển, quá trình con người làm nên lịch sử . . . "Cốt lõi của sức sống dân tộc là văn hóa với nghĩa bao quát và cao đẹp nhất của nó, bao gồm cả một hệ thống giá trị: tư tưởng và tình cảm, đạo đức và phẩm chất, trí tuệ và tài năng, sức nhạy cảm tiếp thu cái mới từ bên ngoài, ý thức bảo vệ bản lĩnh và bản sắc của cộng đồng dân tộc, sức đề kháng và sức chiến đấu để tự bảo vệ mình và không ngừng lớn mạnh”. Nghị quyết Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương Đảng (Khóa VIII) "Về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc" đã tiếp cận và đề cập đến vấn đề văn hóa theo nghĩa rộng lớn và bao quát, đồng thời chỉ ra các lĩnh vực cụ thể của văn hóa trong đời sống và cấu trúc xã hội, nhấn mạnh một số mặt quan trọng cần đặc biệt quan tâm. Từ đó, Nghị quyết đã nhấn mạnh một phương hướng cực kỳ quan trọng trong quá trình xây dựng và phát triển đất nước: "làm cho văn hóa thấm sâu vào toàn bộ đời sống và hoạt động xã hội, vào từng người, từng gia đình, từng tập thể và cộng đồng, từng địa bàn dân cư vào mọi lĩnh vực sinh hoạt và quan hệ con người, tạo ra trên đất nước ta đời sống tinh thần cao đẹp, trình độ dân trí cao, khoa học phát triển, phục vụ đắc lực sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh, tiến bước vững chắc lên chủ nghĩa xã hội". Trang - 2 -
Khi đặt văn hóa trong một giai đoạn cụ thể của đời sống xã hội, và nhìn đời sống ấy bao gồm các lĩnh vực khác nhau, có quan hệ chặt chẽ với nhau thì văn hóa hiểu theo nghĩa cụ thể và các quan hệ cụ thể, là một trong các lĩnh vực chính, giữ vị trí rất quan trọng, cùng với chính trị, kinh tế và xã hội tạo nên diện mạo, trình độ, chất lượng và đặc điểm của xã hội trong một giai đoạn phát triển nhất định Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định điều đó khi cho rằng, trong công cuộc kiến thiết nước nhà, có bốn vấn đề cùng phải chú ý đến, cũng phải coi trọng ngang nhau là chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội. Tám lĩnh vực cụ thể của văn hóa mà Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5 (khóa VIII) đề cập đến chính là chỉ ra nội hàm của văn hóa trong các mối quan hệ với kinh tế, chính trị, xã hội và cùng với các lĩnh vực trên, tạo nên sự phát triển toàn diện của xã hội mà chúng ta đang xây dựng “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Theo cách hiểu hẹp hơn và được sử dựng thông thường và khá phổ biến, văn hóa còn được coi chủ yếu là các loại hình hoạt động cụ thể của ngành văn hóa như bảo tồn, bảo tàng, thư viện, xuất bản, báo chí, đời sống văn hóa cơ sở, lễ hội, phong tục, tập quán, tín nguỡng… và các loại hình sáng tạo văn học, nghệ thuật - một lĩnh vực được coi là tinh tế nhất, mang tính sáng tạo đậm đặc và là bước phát triển cao của văn hóa. Ý nghĩa thực tiễn của cách hiểu này là để làm cơ sở xác định chức năng, nhiệm vụ cụ thể của ngành văn hóa ở nước ta hiện nay từ Trung ương đến cơ sở. Khi nói công tác văn hóa - văn nghệ thường được hiểu cụ thể theo các phạm vi, nội dung trên. 1.1.1.2. Đặc trưng của văn hóa, văn nghệ Mọi hoạt động của văn hóa đều vận động theo dòng chảy của thời gian. Vận động của văn hóa không ngừng nghỉ nhằm sáng tạo cái mới, cái lạ để hấp dẫn và đáp ứng nhu cầu của con người trong mỗi thời khắc lịch sử, đồng thời nó không ngừng nghỉ đào thải cái cũ đã trở nên lỗi thời, lạc hậu, nhàm chán, cùng lúc nó kết tinh những giá trị đích thực tạo nên truyền thống, bản sắc và nó luôn luôn nhận thức lại những gì nó đã sản sinh ra định dạng thang bậc các giá trị theo một chuẩn mực được xã hội thừa nhận mà các chuẩn mực cao cả thúc đẩy sự vươn tới của mọi hoạt động văn hóa là các giá trị chân, thiện, mĩ. Văn hóa thuộc lĩnh vực sản xuất tinh thần, sản phẩm của nó có tính đặc thù khác với sản phẩm hàng hóa thuộc lĩnh vực sản xuất vật chất mà hiệu năng của nó lệ thuộc rất nhiều vào việc ứng dụng các tiến bộ khoa học, kĩ thuật, công nghệ. Trang - 3 -
Sản phẩm văn hóa ghi đậm dấu ấn của mỗi cá nhân, hiệu quả hoạt động văn hóa lệ thuộc vào tài năng của mỗi cá nhân, sự phấn khích, cộng cảm của cộng đồng. Sản phẩm văn hóa ngoài các giá trị, giá trị sử dụng, giá trị trao đổi, nó còn hàm chứa các giá trị khác liên quan đến chính trị-xã hội, như giá trị đạo đức, giá trị thẩm mĩ, giá trị lịch sử... Sản phẩm văn hóa có mục đích tự thân. Các Mác từng nói: "Nhà văn đương nhiên phải kiếm tiền mới có thể sống và viết, nhưng nhà văn tuyệt nhiên không được sống và viết để kiếm tiền ". Suy rộng ra mục đích của văn hóa không phải là kiếm ra được nhiều tiền mà mục đích của văn hóa là vì con người, làm cho con người tự tin, vươn tới chân, thiện, mĩ. Hoạt động văn hóa bao gồm nhiều sinh hoạt, nếp nghĩ được hình thành từ lâu đời có liên quan đến lối sống, tâm lý, phong tục, tập quán cá nhân, cộng đồng xã hội nên muốn thay đổi theo hướng tiến bộ là việc làm khó khăn, phức tạp, đòi hỏi kiên trì, không nóng vội. 1.1.1.3. Một số lĩnh vực văn hóa chủ yếu Phạm vi vấn đề văn hóa rất rộng, bao gồm cả tư tưởng, giáo dục, khoa học, công nghệ, triết học, tôn giáo, pháp luật, truyền thống, văn học, nghệ thuật, thông tin… Chuyên đề này chỉ giới hạn vấn đề văn hóa ở các đối tượng do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch hướng dẫn, quản lý. Một số lĩnh vực văn hóa chủ yếu như sau: Lĩnh vực xây dựng đời sống văn hóa cơ sở, trọng tâm là phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa. Lĩnh vực bảo tồn và phát huy di sản văn hóa dân tộc Lĩnh vực thư viện và văn hóa đọc Lĩnh vực thông tin cổ động, triển lãm, quảng cáo Lĩnh vực nhà văn hóa, câu lạc bộ, văn hóa quần chúng Lĩnh vực tổ chức và quản lý lễ hội Lĩnh vực xây dựng văn hóa gia đình Lĩnh vực văn hóa các dân tộc thiểu số Lĩnh vực quyền tác giả Lĩnh vực xuất nhập khẩu văn hóa phẩm Trang - 4 -
Lĩnh vực tổ chức bộ máy, quản lý văn hóa Lĩnh vực đào tạo, bồi dưỡng cán bộ Lĩnh vực thanh tra Lĩnh vực giao lưu, hợp tác quốc tế về văn hóa 1.1.2. Công tác văn hóa, văn nghệ quần chúng Văn hoá, văn nghệ quần chúng là món ăn tinh thần không thể thiếu của bộ đội ta. Trong kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ và thực hiện nhiệm vụ xây dựng, bảo vệ Tổ quốc hiện nay, lời ca, tiếng hát từ quần chúng ở mọi lúc, mọi nơi luôn là nguồn cổ vũ, động viên cán bộ, chiến sĩ vượt qua khó khăn hoàn thành nhiệm vụ. Nhằm giữ gìn, bảo tồn và phát huy giá trị loại hình dân ca, âm nhạc truyền thống của cha ông, phục vụ tốt các nhiệm vụ chính trị và nhu cầu hưởng thụ văn hoá, vui chơi giải trí lành mạnh của cán bộ, chiến sĩ trong lực lượng vũ trang. Hoạt động văn hoá, nghệ thuật được chia thành bốn nhóm cơ bản: Hoạt động sáng tạo văn hoá - nghệ thuật: sáng tác ca, múa, nhạc, văn thơ, mỹ thuật, báo tường, tập san. - Hoạt động thưởng thức văn hoá – nghệ thuật: xem các chương trình ca múa, nhạc; xem triển lãm tranh, ảnh, đọc sách, báo; tham quan bảo tàng; nghe nói chuyện về văn hoá - nghệ thuật… - Hoạt động thực hành các giá trị văn hoá – văn nghệ: xây dựng nếp sống văn hoá, tham gia kỷ niệm các ngày lễ lớn của đất nước, của quân đội và giao lưu văn hoá. - Hoạt động quả lý văn hoá – nghệ thuật: ban hành các luật lệ, chế độ, chính sách, hướng dẫn; kiểm tra, thanh tra các hoạt động văn hoá – văn nghệ; tổ chức đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng cán bộ, diễn viên, nhân viên làm công tác văn hoá – văn nghệ. Các nhóm văn hoá nghệ thuật nói trên có sự liên quan chặt chẽ, tác động và hỗ trợ lẫn nhau, trong đó hoạt động sáng tạo văn hoá - nghệ thuật có vai trò quan trọng nhất, có ý nghĩa định hướng các hoạt động khác, thực hiện mục tiêu xây dựng quốc phòng, an ninh thời kỳ mới. Hoạt động văn hoá, văn nghệ trong lực lượng vũ trang là một bộ phận của công tác Đảng, công tác chính trị, đóng vai trò quan trọng, góp phần xây dựng và phát triển phẩm chất nhân cách người cán bộ, chiến sĩ cách mạng; là một bộ phận trong các hoạt Trang - 5 -
động văn hoá, văn nghệ nói chung, hoạt động văn hoá, văn nghệ trong lực lượng vũ trang còn mang tính đặc thù của môi trường Công an, Quân đội, phụ thuộc vào đặc điểm, tính chất, chức năng, nhiệm vụ của đơn vị. Do đó, có thể quan niệm: hoạt động văn hoá, văn nghệ quần chúng trong Quân đội và Công an là quá trình tham gia của các cá nhân, tập thể, nhóm có sự tổ chức, chỉ đạo để thoả mãn nhu cầu sáng tạo và hưởng thụ những giá trị văn hoá, nhằm góp phần xây dựng và phát triển nhân cách quân nhân cách mạng, xây dựng đời sống tinh thần lành mạnh và đơn vị vững mạnh toàn diễn, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao. Sự phát triển như vũ bão của khoa học kỹ thuật, sự bùng nổ của hệ thống thông tin đại chúng, xu hướng hội nhập, hợp tác quốc tế, những biến động nhanh chóng trong khu vực và thế giới, mặt trái của kinh tế thị trường, đang tác động không nhỏ tới toàn bộ đời sống kinh tế, văn hoá, xã hội của đất nước, nhiều chuẩn mực trong truyền thống văn hoá của dân tộc bị đảo lộn. Xu hướng chạy theo lợi ích vật chất, xem nhẹ lợi ích tập thể, coi trọng lợi ích cá nhân, sùng chộng cái hiện đại, coi thường cái truyền thống không thể xem thường. Những chuẩn mực đạo đức, nhân cách của con người đang có nguy cơ bị thương mại hoá. Do vậy, việc bảo vệ, giữ gìn và phát huy những giá trị văn hoá trong nhân cách con người Việt Nam nói chung và trong các đơn vị lực lượng vũ trang nói riêng có ý nghĩa sống còn trong sự nghiệp đổi mới ở nước ta hiện nay. Bên cạnh đó, chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch đang huy động bộ máy thông tin đại chúng khổng lồ qua internet, vô tuyên tryền hình, phát thanh, xuất bản, báo chí, các loại hình văn học, nghệ thuật … cả công khai và lén lút đang hàng ngày, hàng giờ tác động vào nhân dân, cán bộ chiến sĩ trong lực lượng vũ trang. Chúng ra sức tuyên truyền chống chủ nghĩa xã hội, chống chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, chống Đảng và Nhà nước ta, ra sức truyền bá tư tưởng, đạo đức lối sống thực dụng, cổ suý tệ nạn xã hội, với âm mưu tạo ra sự “tự diễn biến” trong lòng xã hội, “phi chính trị hoá” quân đội ta. Cuộc đấu tranh trên mặt trận tư tưởng lý luận diễn ra gay gắt, đòi hỏi công tác văn hoá, văn nghệ trong lực lượng Công an, Quân đội phải ra sức phấn đấu nhằm góp phần đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu thủ đoạn của các thế lực thù địch trên lĩnh vực tư tưởng văn hoá, góp phần xây dựng nền quốc phòng, an ninh vững mạnh trong thời kỳ mới. Trang - 6 -
1.2. Những quan điểm cơ bản của Đảng về văn hóa - văn nghệ và về nhiệm vụ xây dựng, phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc 1.2.1. Những quan điểm của Đảng về văn hóa, văn nghệ Những quan điểm cơ bản của Đảng về văn hóa - văn nghệ được hình thành và phát triển trong quá trình thực tiễn lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng nền văn hóa cách mạng của dân tộc ta từ 1930 đến nay. Các quan điểm đó được thể hiện trong các văn bản chỉ thị, nghị quyết của Đảng và trong các bài viết, bài nói của Chủ tịch Hồ Chí Minh và các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nước qua các thời kỳ cách mạng. Cùng với thực tiễn văn hóa, thực tiễn cách mạng và kinh nghiệm lãnh đạo, chỉ đạo, Đảng ta đã đúc kết và hoàn chỉnh các quan điểm chỉ đạo cơ bản của mình đối với sự nghiệp xây dựng và phát triển nền văn hóa cách mạng. Chủ tịch Hồ Chí Minh – lãnh tụ vĩ đại của dân tộc Việt Nam, danh nhân văn hoá thế giới đã chỉ rõ: “văn hoá phải soi đường cho quốc dân đi”; “văn hoá, văn nghệ cũng là một mặt trận anh chị em là chiến sĩ trên mặt trận ấy”. Đề cương văn hoá Việt Nam của Đảng ta năm 1943 đã xác định văn hoá là một trong ba mặt trận dưới sự lãnh đạo của Đảng: “kinh tế, chính trị, văn hoá”. Đảng có “lãnh đạo được phong trào văn hoá, Đảng mới ảnh hưởng được dư luận, việc tuyên truyền của Đảng mới có hiệu quả. Như vậy, quan điểm nhất quán của Đảng ta là: xây dựng kinh tế, quốc phòng, an ninh gắn liền với sự phát triển văn hoá; văn hoá vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Ngay từ những năm 1942-1943, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã cho rằng: "Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hàng ngày về mặc, ăn, ở và các phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hoá. Văn hoá là sự tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thích ứng với nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn”. 1.2.1.1. Văn hóa, văn nghệ là bộ phận khăng khít của toàn bộ sự nghiệp cách mạng Quan điểm nhất quán, xuyên suốt toàn bộ tiến trình lãnh đạo văn hóa của Đảng ta từ 1930 đến nay là luôn luôn khẳng định văn hóa, văn nghệ là bộ phận khăng khít của toàn bộ sự nghiệp cách mạng, phục vụ các nhiệm vụ của cách mạng trong từng thời kỳ và gắn bó sâu sắc với đời sống nhân dân. Luận điểm cô đúc và sâu sắc của Chủ tịch Hồ Trang - 7 -
Chí Minh: “Văn hóa, nghệ thuật cũng là một mặt trận. Anh chị em là chiến sĩ trên mặt trận ấy” đã làm nên một bước ngoặt cho toàn bộ tiến trình văn hoá Việt Nam, làm cho nền văn hóa mới và những người sáng tạo, hoạt đồng trên lĩnh vực văn hóa đó trở thành một sức mạnh to lớn, một bộ phận hữu cơ, gắn bó máu thịt với toàn bộ sự nghiệp cách mạng của dân tộc ta. Phát huy và nối tiếp kinh nghiệm và chân lý đó, trong sự nghiệp đổi mới từ 1986 đến nay, Đảng ta nhấn mạnh văn hóa, văn nghệ là một bộ phận khăng khít của sự nghiệp đổi mới do Đảng khởi xướng và lãnh đạo và tiếp tục khẳng định: "Chú trọng xây dựng nhân cách con người Việt Nam về lý tưởng, trí tuệ, đạo đức, lối sống, thể chất, lòng tự tôn dân tộc, trách nhiệm xã hội, ý thức chấp hành pháp luật”, một đòi hỏi cao và mới đối với văn hóa trong giai đoạn mới của cách mạng đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế. 1.2.1.2. Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội Văn hoá là nền tảng tinh thần của xã hội, một động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế-xã hội, đồng thời là một mục tiêu của chủ nghĩa xã hội. Chăm lo văn hóa là chăm lo củng cố nền tảng tinh thần của xã hội, thiếu nó hoặc không giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa phát triển kinh tế với tiến bộ và công bằng xã hội, giữa phát triển kinh tế với mục tiêu cuối cùng là văn hóa (công bằng, dân chủ, văn minh, con người phát triển toàn diện…) thì không thể có sự phát triển bền vững của xã hội. Văn học, nghệ thuật là bộ phận trọng yếu của nền văn hoá dân tộc, thể hiện khát vọng của nhân dân về chân - thiện - mỹ. Phát triển đường lối văn hoá, văn nghệ đúng đắn của Đảng qua các thời kỳ trước, Nghị quyết Đại hội VI, Đại hội VII và Nghị quyết 05 của Bộ Chính trị khoá VI đã tạo điều kiện cho văn hoá, văn nghệ đạt nhiều thành tựu, đáp ứng một phần nhu cầu hưởng thụ văn hoá của các tầng lớp nhân dân, đóng góp tích cực vào sự nghiệp đổi mới. Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ V đã chỉ ra rằng: phải đưa văn hoá thâm nhập vào cuộc sống hàng ngày của nhân dân ở cơ sở, bảo đảm mỗi nhà máy, công trường, nông trường, mỗi đơn vị lực lượng vũ trang, công an nhân dân, mỗi cơ quan trường học, bệnh viện, cửa hàng, mỗi xã, hợp tác xã phường đều có đời sống văn hoá. Quán triệt tinh thần trên Bộ Văn hoá thông tin trong đó đã chủ trương phát động trong cả nước phong trào mạnh mẽ xây dựng đời sống văn hoá ở cơ sở (1981 - 1985) có những nội dung, chỉ tiêu rõ ràng với 6 mặt công tác chuyên ngành theo chức năng nhiệm vụ của Bộ được xác định là: thông tin cổ động, văn nghệ quần chúng, đọc sách báo và thư viện, nếp sống văn hoá, giáo dục truyền thống, hoạt động nhà văn hoá - câu lạc bộ. Trang - 8 -
Nếu kinh tế là nền tảng vật chất của đời sống xã hội thì văn hóa là nền tảng tinh thần của đời sống ấy và vì thế hai lĩnh vực kinh tế và văn hóa luôn luôn giữ vị trí quan trọng và quyết định đối với thực trạng, sự vận động và phát triển của xã hội đó. Cần nhận thức sâu sắc hơn nữa và quán triệt quan điểm này trong chỉ đạo và tổ chức thực tiễn, nhất là trong công tác lãnh đạo, quản lý mọi mặt đời sống xã hội, đặc biệt khi xử lý mối quan hệ giữa kinh tế với văn hóa, đảm bảo vị trí, vai trò tương xứng của văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, khắc phục bằng được tình trạng coi nhẹ văn hóa đối xử với văn hóa như một lĩnh vực phụ, ăn theo, “phi sản xuất”, hoặc coi trọng trong văn bản, nghị quyết, lời nói, nhưng coi nhẹ trong thực tiễn và việc làm cụ thể. Một dân tộc sáng tạo ra văn hóa của mình, và đến lượt nó, chứa đựng trong nền văn hóa đó là sức sống, tiềm năng, bản lĩnh, sức sáng tạo và bản sắc của chính dân tộc đó. Bằng văn hóa và thông qua văn hóa, dân lộc đó, qua các thế hệ, xây dựng cho mình những chuẩn mực sống, lao động, đấu tranh, sáng tạo và các quan hệ cộng đồng. Những chuẩn mực này được truyền bá, lưu giữ, trở thành một hệ thống các giá trị đặc trưng cho một dân tộc, tạo nên nền tảng tinh thần của dân tộc đó. Vì thế, “chăm lo văn hóa là chăm lo củng cố nền tảng tinh thần của xã hội. Thiếu nền tảng tinh thần tiến bộ và lành mạnh, không quan tâm giải quyết tốt mối quan hệ giữa phát triển kinh tế với tiến bộ và công bằng xã hội thì không có sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững”. Với vai trò là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội, văn hóa có khả năng to lớn khơi dậy, nhân lên mọi tiềm năng, sức sáng tạo của con người, tạo ra nguồn lực nội sinh quyết định sự phát triển của đời sống xã hội. Đặc biệt, trong thời đại ngày nay, nguồn gốc của sự giàu có và phát triển toàn diện của một đất nước không chỉ là tài nguyên thiên nhiên, vốn kỹ thuật, mà yếu tố ngày càng trở nên quyết định chính là nguồn lực con người, là tiềm năng và năng lực sáng tạo của con người. Kinh tế tri thức thời kỳ mới của sự phát triển xã hội hiện nay bắt nguồn từ chính đặc điểm này. Tiềm năng, năng lực của con người không nằm ở đâu khác, mà nằm ngay trong văn hóa và do chính văn hóa trực tiếp tạo nên trong trí tuệ đạo đức tâm hồn, nhân cách, bản lĩnh, sự thành thạo, tài năng của mỗi cá nhân và cả cộng đồng. Chính vì khẳng định văn hóa là động lực mạnh mẽ trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội nên trong những năm đổi mới vượt qua những hạn chế, thiếu sót đã từng xảy ra trước đây (chỉ nhấn mạnh một trong hai yếu tố đó hoặc không biết kết hợp chúng với nhau), Đảng ta thường xuyên nhấn mạnh vai trò của cả hai động lực: kinh tế và tinh Trang - 9 -
thần và chỉ ra yêu cầu phải biết "kết hợp động lực kinh tế với động lực tinh thần” vì cả sự tăng trưởng kinh tế và sự phát triển văn hóa - xã hội. Là động lực của sự phát triển, văn hóa còn thể hiện ở khả năng điều tiết, điều chỉnh các khuynh hướng, chiều hướng phát triển của xã hội và con người, hướng sự vận động tới cái tích cực, tiến bộ, nhân văn và hạn chế những biểu hiện tiêu cực thoái hóa, biến chất, đen tối… dẫn tới kìm hãm và thậm chí, sự tàn phá, xuống cấp của một xã hội, đặc biệt trong những điều kiện mới của nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trường. Vai trò điều tiết, điều chỉnh này thông qua các chuẩn mực mà văn hóa đã xác định, bằng việc định hướng giá trị đối với con người và cộng đồng. Trong sự liên hệ chặt chẽ và chi phối lẫn nhau giữa các hoạt động rất đa dạng của đời sống, cần phải hiểu rằng, văn hóa vừa là một thành tố gắn bó khăng khít vừa là thước đo trình độ phát triển của các lĩnh vực khác và của toàn xã hội. Do đó, với tư cách là mục tiêu của sự phát triển, văn hóa thể hiện trình độ phát triển ngày càng cao của con người và của xã hội. Trong các lý thuyết về phát triển, một quan niệm được khẳng định hiện nay, là coi mục tiêu phát triển phải thể hiện ở sự nâng cao chất lượng sống của con người với đảm bảo sự hài hòa đời sống vật chất và đời sống tinh thần, giữa mức sống cao với lối sống và nếp sống đẹp, không chỉ cho thiểu số mà phải cho đại đa số quần chúng và người lao động. Để đạt được mục tiêu đó, nhất thiết phải có sự phát triển cao về kinh tế, về cơ sở vật chất, kỹ thuật, song chỉ như thế thì chưa đủ và sẽ là sai lầm nghiêm trọng nếu chỉ lo tăng trưởng kinh tế, coi tăng trưởng là sự phát triển xã hội và làm tất cả với bất kỳ giá nào vì sự tăng trưởng đó, dù phải hy sinh về mặt văn hóa, xã hội, hy sinh và phá hoại sự phát triển phẩm giá con người. Trong những trường hợp như thế, có tăng trưởng nhưng không có phát triển, trái lại là sự “phản phát triển”. Từ vị trí của văn hóa là mục tiêu của sự phát triển cần phải nắm chắc mối quan hệ giữa kinh tế với văn hóa, văn hóa với kinh tế, trong đó đặc biệt chú ý luận điểm quan trọng trong Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5: "Xây dựng và phát triển kinh tế phải nhằm mục tiêu văn hóa, vì xã hội công bằng, văn minh, con người phát triển toàn diện”. Sự kết hợp kinh tế với văn hóa, văn hóa với phát triển đang là yêu cầu bức xúc của tất cả các quốc gia, dân tộc hiện nay, đúng như nhận định của F.Mayor - nguyên Tổng Giám đốc UNESCO: Hễ nước nào tự đặt cho mình mục tiêu phát triển kinh tế mà tách rời môi trường văn hóa thì nhất định sẽ xảy ra những mất cân đối nghiêm trọng cả về mặt kinh tế lẫn văn hóa và tiềm năng sáng tạo của nước ấy sẽ bị suy yếu rất nhiều. Trang - 10 -
1.2.1.3. Văn hóa giữ vai trò cực kì quan trọng và trực tiếp trong nhiệm vụ xây dựng con người Mục tiêu cao nhất của sự sản xuất tinh thần - tính đặc thù của hoạt động và sáng tạo văn hóa là xây dựng nên hệ thống các giá trị làm chuẩn mực cho con người vươn tới, noi theo. Và khi các chuẩn mực, các giá trị đó được tiếp nhận, được thấm sân vào từng con người và từng cộng đồng thì đó chính là quá trình hình thành và phát triển các phẩm chất trong con người. Tổng hợp các phẩm chất tốt đẹp đã được hình thành trong con người chính là nhân cách. Như vậy, nếu sản xuất vật chất tạo ra ngày càng nhiều của cải cho con người thì sản xuất tinh thần, mục tiêu cuối cùng của nó là nhằm tạo ra những phẩm giá, những giá trị trong nhân cách con người. Đó chính là một trong những sứ mệnh cao quý nhất của văn hóa. Khi nói, văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là động lực và mục tiêu của sự phát triển kinh tế - xã hội thì cần hiểu rằng, các vai trò đó bao giờ và chủ yếu thông qua nhiệm vụ xây dựng con người của văn hóa. Con người là chủ thể sáng tạo văn hóa và đến lượt mình, văn hóa có chức năng trực tiếp nuôi dưỡng, xây đắp và góp phần phát triển con người, đặc biệt và trước hết là những phẩm chất tinh thần - tâm hồn của con người. Trong quan niệm của mình về văn hóa, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường xuyên nhấn mạnh thiên chức riêng biệt của văn hóa, văn nghệ là bám sát đời sống con người, miêu tả và khám phá con người, bảo vệ và khẳng định, góp phần trực tiếp xây dựng con người mới đang hình thành trong cuộc chiến đấu đầy hy sinh, gian khổ và vĩ đại vì sự ra đời và chiến thắng của xã hội mới: "Quần chúng đang chờ đợi những tác phẩm văn nghệ xứng đáng với thời đại vẻ vang của chúng ta, những tác phẩm ca tụng chân thật những người mới, việc mới chẳng những để làm gương mẫu cho chúng ta ngày nay, mà còn để giáo dục con cháu ta đời sau”. Chính do vị trí, vai trò đặc biệt của văn hóa trong đời sống xã hội, đồng thời văn hóa luôn luôn có mặt trong mọi lĩnh vực và mọi hoạt động của xã hội và con người, nên cần biết phát huy tối đa sức mạnh của văn hóa, làm cho các nhân tố văn hóa gắn kết chặt chẽ và thấm sâu vào mọi lĩnh vực, mọi phương diện của đời sống xã hội. 1.2.2. Về nhiệm vụ xây dựng, phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc Trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên Chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) được thông qua tại Đại hội lần thứ XI (tháng 1/2011), Trang - 11 -
Đảng ta đã bổ sung Cương lĩnh 1991, trình bày quan niệm về xã hội xã hội chủ nghĩa mà chúng ta xây dựng, trong đó gồm tám đặc trưng có quan hệ hữu cơ với nhau, tạo nên phẩm chất và giá trị của chủ nghĩa xã hội. Nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc là một trong tám đặc trưng của chủ nghĩa xã hội, vì thế về nội dung, nó góp phần quan trọng tạo nên phẩm chất và giá trị của xã hội đó. Điều đó cũng có nghĩa là, sẽ không có chủ nghĩa xã hội nếu như không xây dựng được trong xã hội đó một nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. So với những hiểu biết, quan điểm trước đây về văn hóa, luận điểm "nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” của Đảng ta đã có một bước phát triển về chất. Trong Đề cương Văn hóa Việt Nam năm 1943, Đảng ta xác định nền văn hóa mới có ba tính chất: dân tộc, khoa học, đại chúng, đồng thời chỉ rõ nền văn hóa có tính chất dân tộc về hình thức và tân dân chủ về nội dung. Đến Đại hội III (1960), Đảng đã phát triển thành luận điểm, xây dựng nền văn hóa với nội dung xã hội chủ nghĩa và hình thức dân tộc. Sau 16 năm, Đại hội IV (1976) đã bổ sung, đó là nền văn hóa với nội dung xã hội chủ nghĩa và tính chất dân tộc. Hơn 10 năm sau, trong Nghị quyết 05 của Bộ Chính từ (11 - 1987) khóa VI, nêu nhiệm vụ xây dựng nền văn hóa xã hội chủ nghĩa đậm đà bản sắc dân tộc. Từ Đại hội VII (1991) đến nay, từ thực tiễn cực kỳ phong phú với những nỗ lực tổng kết thực tiễn và xây dựng một quan niệm hoàn chỉnh về văn hóa để chỉ đạo giai đoạn mới, Đảng ta đề xướng luận điểm "xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc". Tháng 7 năm 1998, Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương 5 (khoá VIII) ra Nghị quyết về xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Toàn bộ tinh thần của Nghị quyết đã làm sáng lên bức tranh của nền văn hoá đất nước trong tương lai. Đó là nền văn hoá với vai trò là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu, động lực thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển, gắn với sự nghiệp công nghiệp hoá - hiện đại hoá (CNH- HĐH) đất nước, gắn với những vấn đề nảy sinh trong xu thế toàn cầu hoá và nền kinh tế thị trường. Cần khẳng định rằng, đó còn là một tầm nhìn rộng và xa của Đảng về sự phát triển bền vững của đất nước, ít nhất là trong thời kỳ CNH, HĐH đất nước. Đến Đại hội IX, những tư tưởng chủ yếu của Đảng về phát triển văn hoá tiếp tục được thể hiện trên cơ sở thực tiễn thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 (khoá VIII); nhấn mạnh vị trí, vai trò của văn hoá trong lịch sử phát triển của dân tộc ta; khẳng định sức Trang - 12 -
sống lâu bền của những quan điểm, tư tưởng nêu trong nghị quyết Trung ương V (khoá VIII) trong đời sống xã hội, trong sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Về ý nghĩa “văn hoá là nền tảng tinh thần của xã hội”, Nghị quyết nhấn mạnh đó là tầm cao, chiều sâu của sự phát triển của dân tộc, khẳng định và làm rõ vị trí của văn hoá trong đời sống dân tộc, trong cách mạng xã hội chủ nghĩa. Tại hội nghị Trung ương 10 (khoá IX), Ban Chấp hành Trung ương đã tổ chức kiểm điểm 5 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 (khoá VIII) và ra kết luận tiếp tục đẩy mạnh sự nghiệp xây dựng và phát triển văn hoá làm nền tảng tinh thần xã hội, gắn kết và đồng bộ với phát triển kinh tế là trung tâm, xây dựng Đảng là then chốt. Đại hội X, Đảng xác định tiếp tục phát triển sâu rộng, nâng cao chất lượng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Gắn kết chặt chẽ hơn với phát triển kinh tế xã hội. Làm cho văn hoá thấm sâu và mọi lĩnh vực đời sống xã hội. Xây dựng và hoàn thiện giá trị, nhân cách con người Việt Nam. Bảo vệ và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá, hội nhập kinh tế quốc tế. Bồi dưỡng các giá trị văn hoá trong thanh niên, sinh viên, học sinh, đặc biệt là lý tưởng sống, lối sống, năng lực trí tuệ, đạo đức và bản lĩnh văn hoá Việt Nam. Đầu tư cho việc bảo tồn, tôn tạo các di tích lịch sử cách mạng, kháng chiến, di sản văn hoá vật thể, phi vật thể. Kết hợp hài hoà giữa bảo tồn, phát huy với kế thừa và phát triển, giữ gìn di tích với phát triển kinh tế du lịch, tinh thần tự nguyện, tính tự quản của nhân dân trong xây dựng văn hoá. Đa dạng hoá các hoạt động của phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá”. Xây dựng và phát triển chương trình giáo dục văn hoá, thẩm mỹ, nếp sống văn hoá hiện đại trong nhân dân. Phát huy tiềm năng, khuyến khích sáng tạo văn học, nghệ thuật, tạo ra những tác phẩm có giá trị cao về tư tưởng và nghệ thuật. Đồng thời tăng cường quản lý nhà nước về văn hoá. Xây dựng cơ chế chính sách, chế tài ổn định. Tăng cường mở rộng giao lưu, hợp tác quốc tế về văn hoá. Chống sự xâm nhập văn hoá độc hại, lai căng, phản động. Xây dựng, nâng cấp đồng bộ hệ thống thiết chế văn hoá. Tạo điều kiện cho các lĩnh vực xuất bản, thông tin đại chúng phát triển. Nâng cao chất lượng tư tưởng văn hoá, hiện đại về mô hình, cơ cấu, cơ sở vật chất kỹ thuật. Xây dựng cơ chế quản lý khoa học, phù hợp. Đảm bảo tự do, dân chủ cho những hoạt động sáng tạo văn hoá, văn học, nghệ thuật. Đi đôi với phát huy trách nhiệm công dân của văn nghệ sỹ. Đổi mới nội dung, phương thức hoạt động, cơ cấu tổ chức của các hội văn học- nghệ thuật từ trung ương đến địa phương. Cũng trong nhiệm kỳ Đại hội X, đối với văn hoá, văn học nghệ thuật, Đảng đã dành sự quan tâm cho một số lĩnh vực tinh tuý và nhạy cảm thường xuyên tác động đến Trang - 13 -
đời sống tinh thần của xã hội. Đó là hai kết luận quan trọng của Ban Bí thư (số 83 ngày 27-6-2008), Bộ Chính trị (số 51 ngày 22-7-2009) chỉ đạo việc tiến hành tổng kết 10 năm thực hiện Chỉ thị 27 của Bộ Chính trị (khoá VIII) về “Thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang, lễ hội”; tiếp tục đẩy mạnh hơn nữa việc thực hiện chỉ thị này. Nghị quyết số 23-NQ/TW ngày 16-6-2008 của Bộ Chính trị “Về tiếp tục xây dựng và phát triển văn học - nghệ thuật trong thời kỳ mới”. Theo đó sẽ có các đề án của các ban, bộ, ngành phối hợp triển khai nhằm đưa các quan điểm chỉ đạo, những chủ trương và giải pháp của Đảng về văn học, nghệ thuật thành hiện thực phục vụ đời sống tinh thần của nhân dân. 1.2.2.1. Phẩm chất tiên tiến của nền văn hóa Việt Nam Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) đã khái quát những phẩm chất, nội dung cơ bản của tiên tiến là "yêu nước và tiến bộ mà nội dung cốt lõi là lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghiã xã hội theo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, nhằm mục tiêu tất cả vì con người; vì hạnh phúc và sự phát triển phong phú, tự do, toàn diện của con người trong mối quan hệ hài hòa giữa cá nhân và cộng đồng, giữa xã hội và tự nhiên. Tiên tiến không chỉ về nội dung tư tưởng mà cả trong hình thức biểu hiện, trong các phương tiện chuyển tải nội dung”. Một nền văn hóa tiên tiến trong tất cả sự phong phú của nó, bao giờ cũng dựa trên và gắn liền với tính chất tiên tiến, tiến bộ của một hệ tư tưởng triết học và của một lý tưởng xã hội - đạo đức mà dân tộc và nhân dân đã lựa chọn. Từ quan điểm đó, đặc trưng yêu nước và tiến bộ được khẳng định là phẩm chất quan trọng của tiên tiến. Yêu nước là nấc thang giá trị cao nhất của dân tộc và của văn hóa Việt Nam. Đây là một trong những yêu cầu cao nhất, sâu sắc nhất đối với nền văn hóa của chúng ta, nó vừa là sự kế tục một phẩm chất bền vững của văn hóa dân tộc trong quá khứ đồng thời lại phải phát triển mạnh mẽ phẩm chất đó với những đòi hỏi và đặc trưng mới. Ở đây chính là yêu cầu gắn bó chặt chẽ, hài hòa giữa lý tưởng độc lập dân tộc với lý tưởng xã hội chủ nghĩa trở thành nội dung cốt lõi của nền văn hóa đó trong thời kỳ mới. Như vậy, chứa đựng trong nền văn hóa của chúng ta là những giá trị bền vững, những tinh hoa của nền văn hóa dân tộc, của truyền thống dân tộc cùng với những giá trị mới được xây đắp và phát triển trong giai đoạn hiện đại của dân tộc ta. Tiến bộ là một phẩm chất đặc trưng của nền văn hóa tiên tiến phải được hiểu trước hết là sự gắn bó của nền văn hóa đó với hệ tư tưởng khoa học và cách mạng, đối Trang - 14 -
với văn hóa Việt Nam hiện đại, hệ tư tưởng đó chính là chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Trước tác động hết sức phức tạp của các hệ tư tưởng thù địch chống độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, quan điểm trên đây của Đảng ta là một đòi hỏi cao đối với văn hóa và những người sáng tạo, hoạt động văn hóa. Vì vậy, quan điểm đó phải được quán triệt trong toàn bộ hoạt động văn hóa, trong việc định hướng đúng đắn và nâng cao chất lượng, hiệu quả cũng như khả năng sử dụng, phát huy văn hóa phục vụ sự nghiệp đổi mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Nền văn hóa tiên tiến là một nền văn hóa thấm sâu phẩm chất nhân văn và dân chủ mà trước hết là sự tôn trọng con người, tất cả vì con người, có khả năng tạo ra được con người phát triển tự do, toàn diện, đời sống tinh thần phong phú, cao đẹp, trong quan hệ hài hòa giữa cá nhân với: cộng đồng, giữa con người với xã hội và tự nhiên. Đây là một trong những phẩm chất cao quý của văn hóa, đồng thời qua đó, văn hóa thể hiện sứ mệnh và sức mạnh của mình “khẳng định và biểu dương những giá trị chân chính, bồi dưỡng cái chân, cái thiện, cái mỹ theo quan điểm tiến bộ, phê phán những cái lỗi thời, thấp kém”. Với lý tưởng xã hội và thẩm mỹ trên, nền văn hóa tiên tiến được phát triển phong phú, mở rộng đề tài và chủ đề phản ánh, đa dạng hoá các phương thức biểu hiện, phát triển tự do, hài hòa tất cả các lĩnh vực của nó nhằm mục tiêu "vì lợi ích chân chính và phẩm giá con người, với trình độ tri thức, đạo đức, thể lực và thẩm mỹ ngày càng cao”. Như vậy, để xây dựng phẩm chất tiên tiến với đặc trưng yêu nước và tiến bộ, dân chủ và tự do thì nền văn hóa đó luôn luôn gắn chặt với lý tưởng lương tâm và trách nhiệm người nghệ sĩ. Nói đến phẩm chất tiên tiến cũng chính là nói đến phẩm chất hiện đại của nền văn hóa đó. Nó phải dựa trên cơ sở và gắn bó chặt chẽ với trình độ phát triển của nền kinh tế, của khoa học, công nghệ và của trình độ dân trí ngày một nâng cao, từ đó đủ sức giải quyết và thỏa mãn các nhu cầu tốt đẹp, đa dạng của cuộc sống hiện tại, có điều kiện phát triển phong phú và mới mẻ các khả năng chuyển tải và biểu hiện của mình, do đó, nền văn hóa này sẽ dần có diện mạo mới “tiên tiến không chỉ về nội dung tư tưởng mà cả trong hình thức biểu hiện, trong các phương tiện chuyển tải nội dung” Trang - 15 -