Văn minh lúa nước và biến đổi khí hậu

Chia sẻ: Leon Leon | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

108
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết này là một tổng quan về sản xuất lúa gạo ở Việt Nam và biến đổi khí hậu. Nghiên cứu báo cáo rằng, trong 50 năm qua (1960 - 2010), sản xuất lúa gạo ở Việt Nam đã được tăng cả sản lượng (2,51 lần), sản xuất lúa gạo khu vực (1,53 lần) và do đó đã tăng lên 3,84 lần. Việt Nam sản xuất ngày nay hơn 36 triệu tấn gạo. Điều này cung cấp thực phẩm đủ hơn 85,6 hàng triệu người Việt Nam và đóng góp vào an ninh lương thực thế giới. Việt Nam bây giờ là gạo...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Văn minh lúa nước và biến đổi khí hậu

VĂN MINH LÚA NƯ C VÀ BI N Đ I KHÍ H U Ph m Quang Hà SUMMARY Rice Civilization in Vietnam and Climate Change This paper is an overview of rice production in Vietnam and climate change. The study reported that, over last 50 years (1960 - 2010), rice production in Vietnam has been increased both yield (2.51 times), area (1.53 times) and therefore rice production was increased up 3.84 times. Vietnam produces today more than 36 millions ton of rice. This provided enough food more than 85.6 millions Vietnamese and contributed to world food security. Vietnam is now the second world rice exporter with a total about 4 - 5 millions tons of rice annually. Climate changes scenarios for Vietnam were also discussed. As rice production areas in Vietnam are located mainly in Mekong River (51%) and red river delta (15%), these zones are considered most affected by climate change where high sea level rises expected in different scenarios. With the worse cases, in 2100, more than 1.1 million ha of rice land in Mekong delta will be deeply submerged and some thousands hundreds of rice land in Red river delta will be salted. In addition with irregular storm, rain fall distribution, drought, plant deseases; it is a big challenge for Vietnam to keep a stable rice production in the end of this century. Different measures and actions were considered and taken by Vietnamese government and the Ministry of Agriculture and Rural development. Both adaptation and mitigation options were mentioned. It is hopefully that Vietnam can take over the new challenges in the coming decades to reach successfully the target of 3.8 millions ha of soils for rice with a production annually of 43 millions ton of rice as formulated by the year 2020. Keywords: Rice Civilization, Climate Change Hoàng t Lang Liêu dâng vua Hùng trong 1. Ngh tr ng lúa Vi t Nam và văn ngày ch n ngư i k nghi p là m t b ng minh lúa nư c ch ng văn hóa và tâm linh thuy t ph c. Bùi Ngh tr ng lúa Vi t Nam có t ngàn Huy áp, (1985) cho r ng ngh tr ng lúa xưa. S cũ chép l i, ngư i Vi t c ưa ăn Vi t Nam ra i và ti n tri n nh ng bư c cơm nên ã tr ng nhi u lo i lúa, có lo i lúa u tiên v i phương th c s n xu t châu Á, nương gieo trên i, có lo i lúa nư c c y theo ó g n li n v i nh ng công trình tr dư i ru ng. Văn chương g i h t cơm là h t th y: Ch ng l t và tư i nư c. Cây lúa ng c. T h t thóc thành h t g o và n h t Vi t Nam là m t cây b n a; nó không cơm là c m t quá trình l ch s hình thành, ph i là m t cây t nơi khác ưa vào. D c d ng nư c và gi nư c lâu dài, m t n n theo chi u dài ngàn năm l ch s , Vi t Nam văn minh sâu m, là m t ngh thu t và văn ã phát tri n, m t n n nông nghi p c áo, hóa m à b n s c Vi t Nam. Nh ng v t l y cây lúa nư c là cây tr ng chính. Trên cơ tích xưa v h t thóc truy n i ã có n s y ã hình thành và phát tri n m t n n vài ngàn năm l ch s và chi c bánh chưng “văn minh lúa nư c”.
B ng 1. S n xu t lúa g o Vi t am bình quân năm các giai o n (1960 - 2009) Giai đo n Di n tích hàng năm (nghìn ha) Năng su t (t n/ha) S n lư ng hàng năm (nghìn t n) 1961 - 65 4.779 1,99 9.516 1966 - 69 4.825 1,83 8.840 1970 - 74 4.891 2,19 10.703 1975 - 79 5.314 2,03 10.774 1980 - 84 5.650 2,43 13.740 1985 - 89 5.735 2,89 16.595 1990 - 94 6.395 3,33 21.360 1995 - 99 7.177 3,88 27.885 2000 - 04 7.502 4,51 33.820 2005 - 09 7.319 5,01 36.447 Ngu n: Nguyen Cong Thanh &; Singh (2006); FAO STAT data (2008) & GSO (2009) Trong vòng 50 năm, t năm 1960 n hi n t i Vi t N am là m t cư ng qu c v năm 2010, di n tích t tr ng lúa c a Vi t tr ng lúa và xu t khNu g o. Nam tăng g p 1,53 l n; năng su t tăng 2,51 Trên t nư c Vi t N am, t mũi Cà Mau l n và theo ó t ng s n lư ng tăng 3,84 l n. n a u Móng Cái âu cũng có ru ng Cũng c n nói thêm r ng vào năm 1960, lúa nư c. Các chân ru ng b c thang sư n Vi t Nam có kho ng 30,1 tri u ngư i và núi cao B c b , dư i nh FansiPan n các dân s năm 2009 ã là 85,7 tri u ngư i. ru ng lúa vùng châu th sông H ng, vùng T c là dân s Vi t Nam tăng lên 2,85 l n ven bi n mi n Trung, vùng châu th ng trong 50 năm qua. Rõ ràng b ng vi c b ng sông C u Long, h u như kh p c nư c chuy n d ch tăng v , thay i cơ c u gi ng, Vi t N am nơi nào cũng có lúa. S li u thâm canh, c i t o t, th y l i, s n xu t lúa b ng 2 cho th y, tính n năm 2008 c nư c g o c a Vi t Nam ã b o m cho nhu c u có trên 7, 2 tri u ha lúa ư c gieo tr ng hàng trong nư c và xu t khNu. Hi n nay, hàng năm. Lúa c a Vi t N am ư c tr ng ch y u năm Vi t N am s n xu t trên 36, 5 tri u t n hai ng b ng châu th phì nhiêu ó là lúa và m i năm xu t khNu t 4 - 5 tri u t n ng b ng sông C u Long (51,2%) và ng g o, là nư c xu t khNu g o l n th 2 trên b ng sông H ng (15,4%). N ăng su t lúa th gi i. Tuy có nh ng lúc khó khăn và ã bình quân c nư c hi n nay là 5,0 t n /ha. t ng ph i nh p khNu lương th c nhưng có ng b ng sông H ng có năng su t lúa cao th kh ng nh trong quá kh cũng như nh t (5,7 t n/ha/v ). B ng 2. Di n tích, năng su t và s n lư ng lúa theo các vùng sinh thái. TT Vùng Di n tích lúa (nghìn ha) % di n tích so v i c nư c Năng su t (t n/ha) C nư c 7201,0 100 5,0 1 Đ ng b ng sông C u Long 3683,6 51,2 5,1 2 Đ ng b ng sông H ng 1158,1 15,4 5,7 3 Duyên h i B c Trung b 683,2 9,5 4,7 4 Đông B c 552,5 7,7 4,6 5 Đông Nam b 431,6 6,0 4,2 6 Duyên h i Nam Trung b 375,8 5,2 5,1 7 Tây Nguyên 205 2,8 4,2 8 Tây B c 157,7 2,2 3,6 Ngu n: (GSO, 2009).
Di n tích t dành cho nông nghi p nói cân i (N guyen Van Bo, Ernst Mutert, chung và tr ng lúa nói riêng có xu hư ng gi m Cong Doan Sat, 2003). Tính n năm 2004, do áp l c công nghi p hóa và ô th hóa. M t theo i u tra c a C c Tr ng tr t (Ph m ph n t ai s ph i dành cho xây d ng và t ng Qu ng, 2006) có n 688 gi ng lúa . Chưa k Vi t Nam còn ph n u m t m c khác nhau ang ư c gieo tr ng Vi t N am, che ph r ng cao, nhi u t nh ã có m c trong ó có 159 gi ng lúa i phương, che ph r ng trên 50%. Di n tích t r ng truy n th ng và 529 gi ng lúa m i, c i ti n. hi n nay ã là 14,8 tri u ha và m c che ph v ông xuân có th tr ng n 397 gi ng bình quân ã t 44,7%. Qu t nông nghi p lúa, và v hè thu có th tr ng n 536 hi n nay là 28,4 % v i t ng di n tích là 9,4 gi ng. R t nhi u gi ng lúa có th tr ng hai tri u ha, trong ó t lúa là 4,1 tri u ha chi m v . Các gi ng lúa có năng su t cao bao gi 44% qu t dành cho nông nghi p. Cũng c n cũng có nhu c u cao v nư c và phân bón. ph i nh n m nh r ng s dĩ ch có 4,1 tri u ha Các gi ng lúa cũ như Chiêm Chanh, Chiêm t dành cho tr ng lúa, nhưng có n 7,2 tri u Bàu, Ba Trang, Mè cho năng su t dư i 1,5 ha lúa (2008) là do nhi u nơi dân ta tr ng lúa t n/ha ch yêu c u t 20 - 25 kg N , dư i 5 kg t 2 - 3 v trong năm và cơ b n là tr ng hai v P2O5 cho 1 ha. Trong khi ó các lúa xuân c i lúa. H s s d ng t lúa do ó là 1,75 l n. ti n ngày nay, các gi ng lúa nh p n i t Do nhi u áp l c phát tri n kinh t xã h i, t IRRI (Vi n lúa qu c t ) v i m c năng su t dành cho tr ng lúa còn gi m i vài trăm ngàn th c t t 4 - 6 t n/ha, có m c yêu c u trên ha n a. Tuy v y, Vi t Nam s ph i gi bình n 100 kg N ; 40 - 50 kg P2O5 và kho ng 100 kg n năm 2020 m c 3,8 tri u ha có s n K2O. Các gi ng lúa lai s n xu t trong nư c lư ng 41 - 43 tri u t n lúa áp ng nhu c u ho c nh p n i, v i m c năng su t t 7 - 10 tiêu dùng trong nư c và xu t khNu kho ng 4 t n/ha có nhu c u dinh dư ng cao hơn t 20 tri u t n g o/năm (N Q s 63/N Q-CP ngày - 30%. Hi n nay, vi c bón phân cho lúa 23/12/2009). ư c tính toán theo nhu c u dinh dư ng c a Bàn v văn minh lúa nư c và s n xu t cây lúa, theo m c tiêu năng su t, theo th i lúa Vi t N am không th không c p n v , th i kỳ sinh trư ng và phát tri n c a cây k thu t và các tiêu chí tr ng lúa nư c. lúa và theo lo i t, y u t phì c a t N goài vi c ch n t “ b xôi ru ng m t” là (N guyen Van Bo, Ernst Mutert, Cong Doan t t t, t phù sa. M t ru ng lúa t t theo Sat, 2003). Các tính toán u cho r ng, v i dân gian ph i t ư c 4 k thu t: “ N h t m t gi ng lúa ti m năng cao, m c năng su t nư c, nhì phân, tam c n, t gi ng”. N gư i lúa t nhiên canh tác không bón phân, do Vi t tr ng lúa coi nư c là y u t hàng u. nư c tr i ch kho ng 2 t n/ha. Ph n năng Ph i có m t lư ng nư c nh t nh m i b o su t còn l i là do thâm canh, do phân bón và m v mùa có thu ho ch. Ti p n là phân nư c ã nâng cao hi u qu th t c a quá trình bón và chăm sóc và cu i cùng là y u t quang h p. N goài ra, y u t phòng tr sâu gi ng. Có l ngày xưa k thu t ch n gi ng b nh cũng r t quan tr ng. Phòng tr sâu tương i ơn gi n và sơ khai, s l a ch n b nh cũng như các k thu t sau thu ho ch có ch d a vào hình th c bên ngoài, ch n h t ý nghĩa là gi m i s t n th t ch không có ch c, h t mNy và các gi ng lúa thu n ch n tác d ng nâng cao năng su t lúa. ã cơ b n n nh, quen thu c. N gày nay, Tuy v y, s n xu t nông nghi p nói khi trình thâm canh lúa ã nhu n nhuy n, chung và ngh tr ng lúa nói riêng ang ng ã làm ch ư c v n th y l i tư i tiêu trư c nh ng thách th c to l n trong tương ng ru ng thì gi ng l i n i lên như là y u lai do các tác ng tiêu c c bi n i khí h u t h n ch s 1 n u mu n tăng năng su t m t (B KH) trên ph m vi toàn c u. Vi t N am có cách vư t tr i. Thâm canh lúa ngày nay là s m t b bi n dài trên 3000 km và h u h t t thâm canh t ng h p trong ó có bón phân lúa u n m các vùng h lưu các con sông
ven bi n như châu th ng b ng sông này ngày càng t o nên nh ng tác ng khó H ng ( BSH), ng b ng sông C u Long lư ng trong tương lai ó là m t s th t b t ( BSCL), do ó ư c c nh báo là có nguy l i mà loài ngư i ph i ương u. Nh ng cơ cao v các nh hư ng tiêu c c c a B KH tác ng c a B KH ã th hi n khá rõ nét như ng p l t, nhi m m n, xói mòn, r a trôi, trong th i gian g n ây. Nh ng t nóng h n hán và thiên tai. N goài ra, các bi n i và h n hán b t thư ng châu Âu, châu b t thư ng khó d báo trư c v th i ti t, Phi, lũ l t châu Á, châu M ang ngày phân b lư ng mưa cũng có th gây ra h n càng tr nên khó d báo và có s c tàn phá hán, ng p úng c c b . T t c nh ng hi n ghê g m. Lũ l t Pakistan, Pháp, Trung tư ng c c oan này u Nn ch a nh ng m i Qu c, t n ng nóng g n ây Moscou e d a to l n i v i s n xu t nông nghi p lên n 400C (tháng 8/2010) làm cháy và i s ng h nông dân - nơi mà a s nông hàng ngàn hecta r ng, thiêu tr i nhi u nhà dân nghèo và ngu n s ng chính là d a vào c a, làng m c bu c t ng th ng Nga ph i nông nghi p. tuyên b tình tr ng khNn c p trên ph m vi 6 t nh là nh ng minh ch ng cho các b t n 2. Bi n đ i khí h u và k ch b n tác đ ng này. e d a l n nh t là B KH dài h n d n đ n s n xu t lúa n tính b t thư ng và kh c li t c a khí Các ho t ng kinh t - xã h i c a con h u, th i ti t, nh hư ng tr c ti p n s n ngư i v i m c tiêu th năng lư ng ngày xu t nông nghi p và i s ng nhân dân, càng cao, gây phát th i quá m c vào khí c bi t là dân nghèo, vùng nghèo. H n quy n các khí gây hi u ng nhà kính và h u hán, lũ l t, ng p úng, nhi m m n s di n ra qu c a nó là ã gây ra B KH, v i các bi u thư ng xuyên hơn. Tính kh c li t còn th hi n chính là s nóng lên toàn c u và m c hi n kh năng nóng lên b t thư ng, ho c nư c bi n dâng. N h ng tác ng cơ b n c a giá l nh khó d báo, không úng quy lu t. B KH i v i Trái t bao g m b n hi n K ch b n tăng nhi t và nư c bi n tư ng chính là: N hi t Trái t nóng d n dâng cho Vi t N am trong th k 21 ã ư c lên; m c nư c bi n dâng cao; thiên tai x y xây d ng và công b vào tháng 6 năm 2009 ra thư ng xuyên, kh c li t hơn; m t s (MON RE, 2009) trên cơ s k ch b n phát d ng tài nguyên thiên nhiên m t i ho c th i cao (A2), trung bình (B2) và th p (B1). bi n i theo hư ng b t l i. Theo ó v nhi t vào năm 2100, nhi t Trái t nóng lên s làm cho h th ng trung bình năm các vùng khí h u c a Vi t khí h u thay i (B KH), theo báo cáo N am có th tăng trung bình t 1,1 n 1,9 0 c a STERN thì ây là m t v n toàn c u, C i v i k ch b n B1; t 1,6 n 2,8 i dài h n ch a ng nhi u b t n, không v i k ch b n B2 và t 2,1 n 3,6 i v i ch c ch n có kh năng nh hư ng r ng l n k ch b n A2 (b ng 3). và không o ngư c ư c. Nh ng bi n i B ng 3. M c tăng nhi t (0C) so v i th i kỳ 1980 - 1999 K ch b n phát th i M c tăng nhi t đ 2020 2050 2100 B1 Tăng cao 0,5 1,4 1,9 B1 Tăng th p 0,3 0,8 1,1 B2 Tăng cao 0,5 1,5 2,8 B2 Tăng th p 0,3 0,8 1,6 A2 Tăng cao 0C 0,5 1,5 3,6 0 A2 Tăng th p C 0,3 0,8 2,1
Theo Ngân hàng Th gi i (WB 2010), b n B1, k ch b n phát th i th p, theo ó các n l c và cam k t gi m thi u phát th i m c tăng nhi t Vi t Nam ch khoàng sao cho vào cu i th k này m c tăng t 1,1 n 1,9 0C. nhi t s dư i 2 0C, t c là ng v i k ch B ng 4. M c nư c bi n dâng (cm) so v i th i kỳ 1980 - 1999 K ch b n phát th i M c phát th i 2020 2050 2100 B1 Th p 11 28 65 B2 Trung bình 12 30 75 A2 Cao 12 33 100
T¹p chÝ khoa häc vµ c«ng nghÖ n«ng nghiÖp ViÖt Nam Báo cáo c a IPCC (2007) ư c tính m c nư c bi n dâng kho ng 26 - 59 cm vào năm 2100. M t s nhà khoa h c cho r ng tính toán c a IPCC v nư c bi n dâng là hơi th p vì chưa tính toán y m c băng tan. K ch b n nư c bi n dâng tính toán cho Vi t Nam các m c phát th i th p, trung bình và cao (b ng 4) cho th y vào năm 2050 nư c bi n s cao hơn t 28 n 33 cm và vào năm 2100 nư c bi n s cao hơn t 65 n 100 cm so v i hi n nay. Thi t h i do m t t lúa d a theo các k ch b n bi n i khí h u cho Vi t Nam là h t s c nghiêm tr ng (B NN& PTNT, 2009). H u h t các vùng t b ng p ( ng b ng sông H ng và ng b ng sông C u Long) là v a lúa c a Vi t Nam ương i. Vào năm 2100, k ch b n nư c bi n dâng 1m, h u h t các t nh thu c vùng ng b ng sông C u Long ( BSCL) b ng p trong nư c bi n ho c b xâm l n m n nghiêm tr ng. Theo ó có t i 38,29% di n tích t t nhiên và 32,16% di n tích t nông nghi p (ch y u là t lúa) b ng p trong nư c bi n t i 10 t nh ng p n ng nh t vùng BSCL và thành ph H Chí Minh. K t qu cho th y, n năm 2100, n u nư c bi n dâng 1m, v a lúa Nam b , ch tính riêng 10 t nh có nguy cơ ng p n ng nh t s m t i 7,6 tri u t n lúa/năm, tương ương v i 40,52% t ng s n lư ng lúa c a c vùng ng b ng sông C u Long hi n nay. vùng ng b ng sông H ng, tuy di n tích b ng p ít hơn, nhưng h u h t các vùng t phù sa u b nhi m m n. Theo tính toán c a Vi n Quy ho ch Th y l i Vi t Nam, m c m n 4‰ s l n sâu vào t li n trên 40 km, làm nh hư ng n ít nh t 300 ngàn ha t lúa có năng su t cao nh t hi n nay. 3. Tương lai ngh tr ng lúa và hành đ ng ng phó c a Vi t Nam Như ã nêu ph n trên, Vi t Nam s ph i gi bình n n năm 2020 m c 3,8 tri u ha t lúa 2 v (tương ương 7,6 tri u ha lúa) có s n lư ng 41 - 43 tri u t n lúa áp ng nhu c u tiêu dùng trong nư c và xu t khNu kho ng 4 tri u t n g o/năm (N Q s 63/N Q - CP ngày 23/12/2009). M t khác, chương trình m c tiêu qu c gia ng phó v i bi n i khí h u (Th tư ng Chính ph , S 158/2008/Q - TTg 2008) cũng như khung chương trình hành ng c a B N ông nghi p và Phát tri n nông thôn (MARD, 2008) u c nh báo v các tác ng tiêu c c c a bi n i khí h u i v i tương lai ngh tr ng lúa c a Vi t N am và xu t các chi n lư c áp ng. Các chi n lư c b o m an ninh lương th c cho Vi t N am và toàn c u u hư ng t i các hành ng thích ng và gi m thi u. Theo ó các nghiên c u ch ra r ng ru ng lúa nư c cũng góp ph n phát th i khí nhà kính c bi t là khí mê tan (CH4) và oxit các bon (CO2). Chưa k vi c s d ng phân hóa h c m c hi u l c th p chưa t i 50% mà c bi t là phân m như là d u hi u c a s tiêu th năng lư ng hóa th ch b t h p lý cũng góp ph n phát th i khí N 2O. N hư ã nói n u như các k ch b n khí h u di n ra thì vi c gi ư c 3,8 tri u ha t lúa c a Vi t N am là m t thách th c vô cùng to l n. N goài các bi n pháp công trình như xây d ng h t ng cơ s , h th ng ê i u, tư i tiêu ph c v a m c tiêu, các ti n b k thu t tr ng lúa ph i ư c phát tri n theo hư ng gi m phát th i và b o m phát tri n b n v ng, b o m có m t năng su t lúa cao và n nh. Các hư ng k thu t ti m năng s là: - Gi m s d ng năng lư ng hóa th ch trong ngh tr ng lúa bao g m nâng cao hi u qu s d ng phân bón c bi t là phân m, thu c b o v th c v t, th c hi n canh tác t i thi u, ti t ki m năng lư ng và nhiên li u. - Ch n các gi ng lúa có ti m năng năng su t cao, ch u m n, ch u h n, ch u ng p úng nhưng ít phát th i khí nhà kính c bi t là CH4. - i u khi n ch nư c, th c hành canh tác h n h p tăng cư ng ôxy hóa ru ng lúa. - Tăng cư ng d tr các bon t lúa, nâng cao s c s n xu t t lúa. T thâm canh lúa, Vi t N am ang chuy n d n sang m t h th ng canh tác có lúa, l y cây lúa làm cơ s và a d ng hóa các cây tr ng khác. T văn minh lúa nư c, Vi t N am ang ti n n 6
T¹p chÝ khoa häc vµ c«ng nghÖ n«ng nghiÖp ViÖt Nam m t n n nông nghi p thâm canh, toàn di n a ngành, a lĩnh v c, m t n n nông nghi p theo hư ng hi n i và b n v ng, m t quá trình hi n i hóa nông nghi p và nông thôn. Ph n u n năm 2020, Vi t N am cơ b n là m t nư c công nghi p theo hư ng hi n i. Khi ó ngh tr ng lúa nư c c a Vi t N am s ph i là m t ngành s n xu t lúa nư c hi n i, chính xác, b o m ư c ng th i m c tiêu v an ninh lương th c cho vi t N am, góp ph n b o m an ninh lương th c cho toàn c u cũng như gi m thi u phát th i khí nhà kính. TÀI LI U THAM KH O 1. B Tài nguyên và Môi trư ng (MONRE, 2009). K ch b n bi n i khí h u, nư c bi n dâng cho Vi t Nam. Hà N i. 2. B NN&PTNT (MARD, 2008). Khung chương trình hành ng thích ng v i bi n i khí h u c a ngành nông nghi p và PTNT giai o n 2008 - 2020. Quy t nh s 2730/Q - BNN - KHCN ngày 5/9/2008. 3. Bùi Huy áp (1985). Văn minh lúa nư c và ngh tr ng lúa Vi t Nam. NXB Nông nghi p, Hà N i, 1985. 4. Chính ph (2009). Ngh quy t v m b o an ninh lương th c qu c gia. S 63/NQ - CP, Hà n i ngày 23 tháng 12 năm 2009. 5. FAO (2008). FAOSTAT Database. 2008. FAO, Rome. 22 Sep 2008 (FAO last access). 6. H i khoa h c t Vi t Nam (Vietsoil, 1996). t Vi t Nam. NXB Nông nghi p, Hà N i, 1996. 7. IPCC, 2007. The fourth assessement report “ climate change” 2007. 8. Ngân hàng Th gi i (WB), 2010. Báo cáo phát tri n th gi i. Phát tri n và bi n i khí h u. Ngân hàng Th gi i. 2010. 9. Nguyen Cong Thanh, Baldeo Singh (2006). Trend in rice production and export in Vietnam. Omonrice 14, p.111 - 123. 2006. 10. Nguyen Van Bo, Mutert Ernst, Cong Doan Sat (2003). Balcrop. Balanced Fertilization for Better Crops in VietNam. Potash & Phosphate Institute; Phosphate Institute of Canada. 2003. Ngư i ph n bi n TS. Nguy n H ng Sơn 7