Về hình thái kinh tế-xã hội phong kiến trong lịch sử Việt Nam

DiÔn ®µn th«ng tin khoa häc x· héi<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> VÒ H×NH TH¸I KINH TÕ - X· HéI PHONG KIÕN<br /> TRONG LÞCH Sö VIÖT NAM<br /> <br /> NguyÔn Minh Hoµn(*)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> V Ò h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi trong<br /> lÞch sö ViÖt Nam, cã nghiªn cøu<br /> nghiªng vÒ ý kiÕn cho r»ng, t−¬ng øng<br /> xuÊt nµy lu«n ®−îc ®Æc tr−ng bëi chÕ ®é<br /> ruéng ®Êt c«ng, mµ thùc chÊt quyÒn së<br /> h÷u tèi cao ruéng ®Êt l¹i thuéc vÒ nhµ<br /> víi mét sè giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh cã vua: "Trªn nguyªn lý vµ theo truyÒn<br /> thÓ cã mét sè ph−¬ng thøc s¶n xuÊt ®Æc thèng, së h÷u tèi cao vÒ ruéng ®Êt toµn<br /> tr−ng riªng. Ng−îc l¹i, cã nghiªn cøu l¹i quèc thuéc vÒ nhµ n−íc, ®øng ®Çu lµ<br /> cho r»ng, trong lÞch sö ViÖt Nam chØ nhµ vua, quyÒn së h÷u t− nh©n vÒ<br /> duy nhÊt cã mét kiÓu ph−¬ng thøc s¶n ruéng ®Êt lµ thiªng liªng, bÊt kh¶ x©m<br /> xuÊt phong kiÕn ph−¬ng §«ng ®Æc tr−ng ph¹m ch−a bao giê ®−îc x¸c nhËn trªn<br /> chung cho mäi giai ®o¹n lÞch sö, vµ ®ång ph¸p luËt ViÖt Nam" (1, tr.67). Cã ý<br /> thêi víi nã lµ sù ®an xen, chång chÐo kiÕn th× nhÊn m¹nh: "Qu¸ tr×nh c«ng<br /> cña nhiÒu kiÓu ph−¬ng thøc s¶n xuÊt h÷u hãa trë l¹i nh÷ng ruéng ®Êt t− h÷u<br /> kh«ng ®iÓn h×nh kh¸c cïng quy ®Þnh lÉn lµ mét thùc tÕ kh«ng thÓ chèi c·i ë lµng<br /> nhau, vµ cïng chi phèi ®Õn sù vËn ®éng x· ngµy x−a" (1, tr.52). NhiÒu ý kiÕn<br /> vµ ph¸t triÓn cña x· héi. VËy ph−¬ng dùa trªn quan ®iÓm cña K. Marx còng<br /> thøc s¶n xuÊt tiªu biÓu cho nhiÒu giai cho r»ng, “kh«ng cã chÕ ®é t− h÷u vÒ<br /> ®o¹n lÞch sö kh¸c nhau Êy cã nh÷ng nÐt ruéng ®Êt qu¶ thËt lµ ch×a kho¸ ®Ó hiÓu<br /> ®Æc tr−ng g×? Nã cã vÞ trÝ vµ vai trß ra toµn bé ph−¬ng §«ng” (3, tr.345). (<br /> sao trong lÞch sö? Nh− vËy, khi coi ph−¬ng thøc s¶n<br /> I. §Æc tr−ng kÕt cÊu kinh tÕ cña h×nh th¸i kinh tÕ - xuÊt phong kiÕn kiÓu ph−¬ng §«ng, hay<br /> x· héi phong kiÕn trong lÞch sö ViÖt Nam réng h¬n lµ ph−¬ng thøc s¶n xuÊt ch©u<br /> ¸, lµ ph−¬ng thøc s¶n xuÊt chñ ®¹o<br /> §èi víi kiÓu ph−¬ng thøc s¶n xuÊt<br /> nhÊt trong nhiÒu giai ®o¹n lÞch sö ViÖt<br /> tiªu biÓu nhÊt ®· tõng tån t¹i trong<br /> Nam, c¸c ý kiÕn nµy ®Òu nhÊn m¹nh vÒ<br /> nhiÒu giai ®o¹n lÞch sö ë ViÖt Nam, cã<br /> nhiÒu ý kiÕn cho r»ng, ®ã ph¶i lµ<br /> ph−¬ng thøc s¶n xuÊt phong kiÕn (*)<br /> TS., ViÖn TriÕt häc, Häc viÖn ChÝnh trÞ-Hµnh<br /> ph−¬ng §«ng, v× kiÓu ph−¬ng thøc s¶n chÝnh quèc gia Hå ChÝ Minh.<br /> 42 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2010<br /> <br /> vai trß chñ ®¹o cña chÕ ®é së h÷u ruéng ph¸t triÓn ®Õn tr×nh ®é ®iÓn h×nh. Bëi<br /> ®Êt c«ng (tÊt nhiªn ë møc ®é kh¸c nhau v×, trªn thùc tÕ ë c¸c triÒu ®¹i trong lÞch<br /> trong mçi thêi kú lÞch sö). KiÓu quan hÖ sö, b¶n th©n ph−¬ng thøc s¶n xuÊt<br /> s¶n xuÊt ®Æc tr−ng nµy trong x· héi phong kiÕn lu«n ®øng tr−íc hai khuynh<br /> truyÒn thèng ViÖt Nam, ngay ë thÕ kû h−íng: Mét lµ, khuynh h−íng dùa trªn<br /> XIX, còng ®−îc Phan Huy Chó nªu râ chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt tèi cao cña nhµ<br /> trong LÞch triÒu hiÕn ch−¬ng lo¹i chÝ, ®ã n−íc ®Ó cñng cè chÕ ®é phong kiÕn tËp<br /> lµ: "Ruéng ®Êt lµ ®Ó cho mäi ng−êi quyÒn; Hai lµ, khuynh h−íng dùa trªn<br /> h−ëng lîi chung cña ®Êt, nÕu ranh giíi sù ph©n cÊp ruéng ®Êt vµ c¶ t− h÷u ho¸<br /> kh«ng ®óng th× l−¬ng thùc kh«ng cã ruéng ®Êt dÉn ®Õn chÕ ®é phong kiÕn<br /> ®Þnh sè, cho nªn chÕ ®é ruéng ®Êt cÇn ph©n quyÒn c¸t cø.<br /> ph¶i qu©n b×nh" (4, tr.47). Vµ v× vËy,<br /> H¬n n÷a, c¶ hai khuynh h−íng trªn<br /> cïng chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt Êy, nhµ<br /> thùc ra cßn bÞ quy ®Þnh bëi mét ®iÒu<br /> n−íc lu«n ph¶i gi÷ chøc n¨ng ph©n phèi<br /> kiÖn c¬ b¶n ®ã lµ viÖc sö dông lùc l−îng<br /> víi môc tiªu: "ChÝnh s¸ch nu«i d©n<br /> lao ®éng trong kÕt cÊu kinh tÕ - x· héi ë<br /> kh«ng g× cÇn lµm tr−íc b»ng viÖc quy<br /> c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau. Nãi c¸ch kh¸c,<br /> ®Þnh s¶n nghiÖp, mµ phÐp quy ®Þnh s¶n<br /> nÕu coi ph−¬ng thøc s¶n xuÊt chñ ®¹o<br /> nghiÖp tÊt ph¶i ë viÖc cÊp ®Òu ruéng" (4,<br /> trong lÞch sö ë ViÖt Nam dï lµ ph−¬ng<br /> tr.70).<br /> thøc s¶n xuÊt phong kiÕn (c¶ tËp quyÒn<br /> VÒ mÆt quan ®iÓm, viÖc nhÊn m¹nh vµ ph©n quyÒn) hay lµ ph−¬ng thøc s¶n<br /> vÒ chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt c«ng trong xuÊt ch©u ¸ nãi chung, do bÞ chi phèi<br /> lÞch sö phong kiÕn ViÖt Nam ®· bÞ ¶nh bëi nh÷ng ®iÒu kiÖn nãi trªn, th× tÊt c¶<br /> h−ëng bëi t− t−ëng “bÊt ho¹n qu¶ nhi c¸c kiÓu ph−¬ng thøc s¶n xuÊt nµy ®Òu<br /> ho¹n bÊt qu©n” (kh«ng sî thiÕu chØ sî cã tån t¹i trong sù ®an xen gi÷a nhiÒu kiÓu<br /> kh«ng ®Òu) cña Nho gi¸o, nh»m chèng ph−¬ng thøc s¶n xuÊt kh«ng ®iÓn h×nh<br /> l¹i viÖc ph©n phèi tµi s¶n kh«ng ®−îc kh¸c n÷a. Trong ®ã, thËm chÝ cßn bao<br /> qu©n b×nh trong x· héi, mµ ë ®©y còng hµm c¶ ph−¬ng thøc s¶n xuÊt chiÕm<br /> chñ yÕu vÉn lµ vÊn ®Ò ruéng ®Êt. Vµ h÷u n« lÖ, vµ manh nha c¶ kiÓu ph−¬ng<br /> trªn c¬ së cña chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt thøc s¶n xuÊt tiÒn t− b¶n chñ nghÜa<br /> c«ng Êy, còng theo Phan Huy Chó, nhµ (nh−ng rÊt mê nh¹t). ChÝnh sù ®an xen<br /> n−íc míi thùc hiÖn ®−îc môc ®Ých æn Êy ®· t¹o nªn mét kiÓu ph−¬ng thøc s¶n<br /> ®Þnh x· héi, mµ cô thÓ lµ: "D©n cã s¶n xuÊt phong kiÕn kiÓu ch©u ¸ ®iÓn h×nh<br /> nghiÖp th−êng ®ñ nu«i sèng th× tù kh¾c trong lÞch sö ViÖt Nam.<br /> nghÒ lµm ruéng, trång d©u ®Òu ®−îc<br /> Nh− vËy, vÒ thùc chÊt c¸i quyÕt<br /> tháa, lµng xãm ®Òu ®−îc yªn nghiÖp, mµ<br /> ®Þnh ph−¬ng thøc s¶n xuÊt phong kiÕn<br /> c«ng viÖc x©y dùng, gi¸o dôc, chÊn<br /> kiÓu ch©u ¸ ®iÓn h×nh nãi trªn, ®· tõng<br /> chØnh phong tôc, ®Òu cã thÓ thi hµnh<br /> tån t¹i trong suèt chiÒu dµi lÞch sö,<br /> ®−îc c¶” (4, tr.71).<br /> chÝnh lµ chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt, mµ<br /> Nh−ng vÒ mÆt thùc tiÔn trong lÞch ngù trÞ ë ®©y lµ chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt<br /> sö ViÖt Nam, ph−¬ng thøc s¶n xuÊt c«ng. §Æc biÖt, bªn c¹nh yÕu tè së h÷u<br /> phong kiÕn (dùa trªn chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt mang tÝnh quyÕt ®Þnh Êy, viÖc<br /> ruéng ®Êt nãi trªn) còng ch−a bao giê cã nhiÒu h×nh thøc sö dông lùc l−îng<br /> VÒ h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi... 43<br /> <br /> lao ®éng còng lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh cho lín do cã lùc l−îng vò trang riªng ®·<br /> nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau cña ph−¬ng trë thµnh b¸ chñ tõng khu vùc quan<br /> thøc s¶n xuÊt phong kiÕn kiÓu ch©u ¸ träng vµ tranh giµnh l·nh thæ lÉn<br /> ®Æc tr−ng ë ViÖt Nam. nhau.<br /> <br /> II. §Æc tr−ng kiÕn tróc th−îng tÇng cña h×nh th¸i Nh−ng nh×n chung, quyÒn së h÷u<br /> kinh tÕ - x· héi phong kiÕn trong lÞch sö ViÖt Nam cña nhµ vua ®èi víi ruéng ®Êt lu«n<br /> chiÕm phÇn rÊt lín, do vËy, ®¹i bé phËn<br /> Trªn c¬ së kÕt cÊu kinh tÕ nãi trªn, ®Þa t« mµ n«ng d©n ph¶i nép vÉn thuéc<br /> vÒ mÆt kiÕn tróc th−îng tÇng, viÖc tæ vÒ nhµ vua, vµ nguån ®Þa t« nµy lu«n<br /> chøc hÖ thèng bé m¸y chÝnh quyÒn c¬<br /> chiÕm gÇn nh− toµn bé trong tæng sè<br /> së còng ngµy cµng thÓ hiÖn sù phï hîp<br /> c¸c nguån thu cña nhµ vua. Tuy vËy,<br /> víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ Êy. §Æc biÖt, kÓ tõ<br /> ruéng ®Êt nhµ vua do cßn ph¶i dïng ®Ó<br /> cuéc c¶i c¸ch ®Çu tiªn trong lÞch sö<br /> ban cÊp cho c¸c quý téc, v−¬ng hÇu...<br /> (®Çu thÕ kû X cña Khóc H¹o), tõ chç<br /> cho nªn mét phÇn kh¸ lín ®Þa t« ®· lät<br /> viÖc qu¶n lý trùc tiÕp x· héi th«ng qua<br /> vµo tay tÇng líp quý téc, v−¬ng hÇu...<br /> vai trß cña tÇng líp gia tr−ëng vµ téc<br /> Bªn c¹nh ®ã, mét phÇn ®Þa t« kh¸c<br /> tr−ëng ë c«ng x· n«ng th«n, ®Õn chç<br /> còng r¬i vµo tay ®Þa chñ, nh−ng do<br /> thiÕt lËp chÝnh quyÒn c¬ së x· th«ng<br /> ruéng ®Êt t− chØ chiÕm vai trß rÊt<br /> qua lËp ra c¸c chøc x· quan, gåm mét<br /> khiªm tèn nªn t−¬ng øng víi nã th× ®Þa<br /> ch¸nh lÖnh tr−ëng vµ mét t¸ lÖnh<br /> t« r¬i vµo tay ®Þa chñ t− h÷u chØ chiÕm<br /> tr−ëng ®Ó t¨ng c−êng qu¶n lý trùc tiÕp<br /> phÇn kh«ng ®¸ng kÓ so víi ®Þa t« cña<br /> c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh ë cÊp c¬ së, ®·<br /> b−íc ®Çu ®Æt nÒn mãng cho viÖc x©y nhµ vua vµ tÇng líp quý téc thu ®−îc.<br /> dùng chÕ ®é phong kiÕn trung −¬ng tËp C¬ së kinh tÕ nh− vËy còng lµ mét yÕu<br /> quyÒn mµ c¸c triÒu ®¹i sau nµy kh«ng tè kinh tÕ quan träng tiÕp tôc cñng cè<br /> ngõng cñng cè. cho chÕ ®é x· héi phong kiÕn trung<br /> −¬ng tËp quyÒn ViÖt Nam.<br /> Trong giai ®o¹n ®Çu cña chÕ ®é<br /> phong kiÕn ë n−íc ta (tõ thêi Lª S¬ trë Tuy vËy, tõ thêi Lª S¬ trë vÒ sau<br /> vÒ tr−íc) ®· næi tréi h×nh thøc võa (tõ thÕ kû XV ®Õn gi÷a thÕ kû XIX)<br /> mang tÝnh chÊt l·nh chóa c¸t cø, võa ruéng ®Êt thuéc quyÒn së h÷u cña nhµ<br /> mang tÝnh chÊt chiÕm h÷u n« lÖ. Gäi vua ngµy cµng bÞ thu hÑp, ruéng ®Êt do<br /> nh− vËy lµ v×, phÇn lín ruéng ®Êt bÞ nhµ vua ban cÊp còng bÞ gi¶m sót theo.<br /> tËp trung trong nh÷ng ®iÒn trang th¸i Ng−îc l¹i, ruéng ®Êt t− h÷u l¹i ngµy<br /> Êp d−íi quyÒn chiÕm h÷u cña giai cÊp cµng ph¸t triÓn vµ ®Õn gi÷a thÕ kû XIX,<br /> phong kiÕn bãc lét n«ng n« vµ gia n«. diÖn tÝch ruéng ®Êt t− ®· v−ît diÖn tÝch<br /> H¬n n÷a, nhê c¬ së kinh tÕ tù tóc tù ruéng ®Êt c«ng. Sù ph©n phèi ®Þa t«<br /> cÊp vµ quyÒn hµnh ®èi víi n«ng n« vµ phong kiÕn còng theo ®ã mµ thay ®æi<br /> gia n« kh«ng bÞ kiÓm so¸t, c¸c l·nh t−¬ng øng. Lóc nµy ®¹i bé phËn ®Þa t«<br /> chóa ®· tù tæ chøc vò trang riªng ®Ó chuyÓn vµo tay ®Þa chñ t− h÷u, cßn nhµ<br /> n¾m quyÒn tù trÞ ®Þa ph−¬ng. TÊt vua ®· chØ nhËn ®−îc phÇn Ýt h¬n so víi<br /> nhiªn, quyÒn tù trÞ nµy chØ lµ t−¬ng ®èi tr−íc ®ã. PhÇn ®Þa t« cña quý téc,<br /> do c¸c l·nh chóa nhá ph¶i thÇn phôc v−¬ng hÇu, quan l¹i còng v× thÕ mµ bÞ<br /> c¸c l·nh chóa lín. Song, c¸c l·nh chóa suy gi¶m ®i rÊt nhiÒu.<br /> 44 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2010<br /> <br /> VÒ thùc chÊt, ®©y lµ sù thay ®æi ®Õn h−¬ng, x· cßn tuú tiÖn n©ng møc<br /> ph©n phèi ®Þa t« trong néi bé giai cÊp quy ®Þnh cña nhµ n−íc b»ng nhiÒu<br /> phong kiÕn vµ ®Þa chñ. Còng v× nguån kho¶n lÖ lµng ®Ó bãc lét n«ng d©n.<br /> ®Þa t« kh«ng cßn lµ ®éc quyÒn cña<br /> chÝnh quyÒn phong kiÕn, cho nªn ®Ó bï Víi sù bãc lét Êy, phong kiÕn ViÖt<br /> l¹i sè l−îng ®Þa t« ®· bÞ chia xÎ Êy, giai Nam ®· hót gÇn nh− c¹n kiÖt s¶n<br /> cÊp phong kiÕn ®· t¨ng c−êng bãc lét phÈm thÆng d− cña ng−êi n«ng d©n.<br /> n«ng d©n b»ng nhiÒu h×nh thøc kh¸c Kh«ng chØ vËy, ng−êi n«ng d©n cßn bÞ<br /> nhau. §Ó tho¶ m·n nhu cÇu chi tiªu quan l¹i, c−êng hµo, ®Þa chñ vµ bän cho<br /> ngµy cµng lín, nhµ n−íc phong kiÕn ®· vay nÆng l·i thi nhau x©u xÐ... Khi<br /> t×m ®ñ mäi c¸ch ®Ó bãc lét n«ng d©n kinh tÕ cµng tr× trÖ th× nguån thu ®Ó<br /> mét c¸ch thËm tÖ vµ hµ kh¾c, kh«ng ®¸p øng mäi nhu cÇu chi tiªu cña Nhµ<br /> chØ dùa trªn bãc lét ®Þa t« mµ cßn d−íi n−íc l¹i cµng t¨ng, kÐo ®Õn viÖc thuÕ<br /> nhiÒu h×nh thøc kh¸c. Trong c¸c h×nh kho¸ còng t¨ng theo, vµ kÕt côc thuÕ<br /> thøc ®Þa t« chÝnh th× ®Þa t« hiÖn vËt kho¸ ®· cµng ®Ì nÆng lªn ®êi sèng cña<br /> lu«n chiÕm vai trß chñ yÕu. Sù thèng ng−êi n«ng d©n.<br /> trÞ cña h×nh thøc ®Þa t« hiÖn vËt Êy<br /> Nh−ng dÉu sao vÒ mÆt h×nh thøc,<br /> xuÊt ph¸t tõ c¬ së cña nÒn kinh tÕ tù<br /> Nhµ n−íc phong kiÕn còng thÓ hiÖn vai<br /> nhiªn, l¹c hËu chiÕm ®Þa vÞ chñ yÕu<br /> trß x· héi cña m×nh b»ng nh÷ng ho¹t<br /> trong c¸c x· héi phong kiÕn ë ViÖt<br /> ®éng nh− ph¸t chÈn, cøu ®ãi, hç trî<br /> Nam. H¬n n÷a, do tÝnh chÊt tù cÊp, tù<br /> n«ng d©n mÊt mïa do n¹n lôt léi, h¹n<br /> tóc cßn rÊt nÆng nÒ, cho nªn s¶n phÈm<br /> h¸n, bÖnh dÞch... Song thùc chÊt, ®ã chØ<br /> n«ng nghiÖp ®i vµo l−u th«ng rÊt Ýt, vµ<br /> lµ viÖc lµm nhÊt thêi nh»m xoa dÞu sù<br /> h×nh thøc t« tiÒn còng v× thÕ mµ chØ cã<br /> phÉn né cña n«ng d©n, mµ kh«ng thùc<br /> thÓ gi÷ vai trß thø yÕu.<br /> sù lµ vai trß “d−ìng d©n” – lo l¾ng ®Õn<br /> ®êi sèng Êm no, l©u dµi cho nh©n d©n -<br /> Trong x· héi phong kiÕn ViÖt Nam, cña c¸c nhµ n−íc phong kiÕn. H¬n n÷a,<br /> do vËy, cßn ph¸t sinh nhiÒu h×nh thøc c¸c nhµ n−íc phong kiÕn cµng kh«ng<br /> t« thuÕ kh¸c nh− t« lao dÞch vµ nhiÒu quan t©m g× nhiÒu ®Õn ®Çu t− ph¸t<br /> lo¹i thuÕ b»ng tiÒn ®−îc gäi lµ phô thu, triÓn kinh tÕ, x· héi, æn ®Þnh ®êi sèng.<br /> thªm vµo ®ã cßn nhiÒu kho¶n thu theo Thùc ra, quèc khè phÇn lín còng chØ sö<br /> "lÖ lµng" ®i kÌm víi t« thuÕ chÝnh. Do dông vµo viÖc nu«i d−ìng vua chóa,<br /> vËy, nÕu céng tÊt c¶ c¸c kho¶n t«, thuÕ hoµng th©n, quèc thÝch víi ®êi sèng xa<br /> phô nµy th× ë nhiÒu n¬i nh÷ng kho¶n hoa; råi phôc vô vµo viÖc x©y dùng<br /> thu kh¸c d−íi nhiÒu h×nh thøc thËm nh÷ng cung ®×nh tr¸ng lÖ, nguy nga,<br /> chÝ cßn cao h¬n nhiÒu so víi t«, thuÕ nh÷ng t− dinh léng lÉy. Víi bé m¸y<br /> chÝnh. Tuy nhiªn, nÕu chØ tÝnh riªng quan l¹i cång kÒnh Êy th× viÖc hä cµng<br /> nh÷ng kho¶n t«, thuÕ mµ Nhµ n−íc t×m c¸ch v¬ vÐt cho ®Çy tói tham kh«ng<br /> quy ®Þnh ®· cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, ®¸y cña hä bao nhiªu, nh©n d©n l¹i<br /> møc ®é bãc lét cña giai cÊp phong kiÕn cµng kiÖt quÖ, cïng cùc bÊy nhiªu. V×<br /> ®èi víi n«ng d©n n−íc ta trong lÞch sö thÕ, ng©n khè quèc gia kh«ng thÓ ®Çy<br /> lµ v« cïng nÆng nÒ. H¬n n÷a, rÊt nhiÒu ®−îc thªm, mµ ng−îc l¹i ®· ngµy cµng<br /> cÊp quan l¹i, chøc s¾c tõ tØnh, huyÖn trë nªn kh¸nh kiÖt.<br /> VÒ h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi... 45<br /> <br /> III. Nh÷ng nÐt t−¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt gi÷a h×nh n«ng d©n th× kh«ng cã quyÒn g× c¶.<br /> th¸i kinh tÕ - x· héi phong kiÕn ViÖt Nam vµ h×nh Còng theo nhËn xÐt cña Lenin, “trªn<br /> th¸i kinh tÕ - x· héi phong kiÕn T©y ¢u thùc tÕ, ®Þa vÞ cña n«ng d©n chØ kh¸c rÊt<br /> Ýt ®Þa vÞ cña n« lÖ trong x· héi chiÕm<br /> So víi chÕ ®é phong kiÕn T©y ¢u h÷u n« lÖ” (5, tr.87).<br /> phæ biÕn chØ tån t¹i kho¶ng 13 ®Õn 15<br /> thÕ kû, cßn sau ®ã ®· chuyÓn sang chÕ Nh− vËy, nÕu chØ xÐt riªng vÒ th©n<br /> ®é x· héi kh¸c – chÕ ®é t− b¶n chñ phËn cña ng−êi n«ng d©n trong h×nh<br /> nghÜa, th× chÕ ®é phong kiÕn ViÖt Nam th¸i kinh tÕ - x· héi phong kiÕn kiÓu<br /> ®· kÐo dµi tíi h¬n 20 thÕ kû. V× sao, ch©u ¸ ë ViÖt Nam, thÓ hiÖn ë chÕ ®é t«<br /> h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi phong kiÕn dÞch bÞ quy ®Þnh bëi kÕt cÊu kinh tÕ - x·<br /> trong lÞch sö ViÖt Nam l¹i kÐo dµi vµ héi phong kiÕn ViÖt Nam, th× thùc chÊt<br /> khã cã ®−îc ®iÒu kiÖn thay ®æi c¨n b¶n? kiÓu h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi phong<br /> kiÕn ë ViÖt Nam còng kh«ng kh¸c bao<br /> Tr−íc hÕt, vÒ sù bãc lét kinh tÕ ®èi nhiªu so víi h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi<br /> víi ng−êi n«ng d©n trong x· héi phong phong kiÕn ë T©y ¢u.<br /> kiÕn T©y ¢u, nh− Lenin ®· chØ râ, nghÜa<br /> vô phæ biÕn mµ ng−êi n«ng d©n ph¶i Tuy nhiªn, sù kh¸c biÖt lµ ë chç<br /> thùc hiÖn trong thêi kú ®Çu cña chÕ ®é ph−¬ng thøc s¶n xuÊt phong kiÕn T©y<br /> phong kiÕn lµ ®Þa t« lao dÞch: ng−êi ¢u ë giai ®o¹n chuyÓn tõ h×nh thøc t«<br /> n«ng d©n ph¶i ®Õn phôc dÞch kh«ng c«ng hiÖn vËt sang t« tiÒn ®· t¹o tiÒn ®Ò cho<br /> t¹i nhµ hoÆc lµm viÖc trªn ruéng ®ång sù ph¸t triÓn cña trao ®æi hµng ho¸ vµ<br /> cña ®Þa chñ trong mét kho¶ng thêi gian thñ c«ng nghiÖp, nghÜa lµ ®· t¹o ®Þa bµn<br /> nhÊt ®Þnh. Thêi gian cßn l¹i hä ®−îc sö cho ph−¬ng thøc tiÒn t− b¶n chñ nghÜa<br /> dông cho c«ng viÖc s¶n xuÊt cña riªng ph¸t triÓn. Ng−îc l¹i, víi kiÓu kÕt cÊu<br /> m×nh trªn m¶nh ®Êt mµ chñ ®Êt giao. kinh tÕ - x· héi phong kiÕn ViÖt Nam<br /> nãi trªn ®· h¹n chÕ rÊt nhiÒu sù ph¸t<br /> Khi chÕ ®é phong kiÕn ë T©y ¢u ®· triÓn cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt tiÒn t−<br /> ph¸t triÓn th× ®Þa t« lao dÞch ®−îc thay b¶n chñ nghÜa, thËm chÝ nhiÒu h×nh<br /> thÕ b»ng ®Þa t« hiÖn vËt: ng−êi n«ng d©n thøc bãc lét rÊt thËm tÖ ®èi víi ng−êi<br /> kh«ng ph¶i trùc tiÕp ®i lµm ruéng cho n«ng d©n ®· khiÕn hä kh«ng thÓ cã ®−îc<br /> ®Þa chñ n÷a nh−ng ph¶i nép mét phÇn sù tÝch luü tèi thiÓu cho viÖc t¸i s¶n<br /> s¶n phÈm do m×nh lµm ra cho chñ ®Êt, xuÊt ®Ó më ®−êng cho kinh tÕ hµng ho¸<br /> phÇn cßn l¹i hä ®−îc h−ëng. Vµo giai ph¸t triÓn.<br /> ®o¹n cuèi cña chÕ ®é phong kiÕn, khi<br /> s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ ®· më Tõ nh÷ng ®iÒu trªn cho thÊy, khi<br /> réng th× ®Þa t« hiÖn vËt dÇn dÇn chuyÓn ®¸nh gi¸ vÒ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi<br /> thµnh ®Þa t« tiÒn tÖ. Ng−êi n«ng d©n phong kiÕn ViÖt Nam trong lÞch sö th×<br /> ph¶i b¸n s¶n phÈm cña m×nh ®i ®Ó lÊy ®ã lµ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi ®−îc ®Æc<br /> tiÒn nép t« cho ®Þa chñ. Nh− vËy, d−íi tr−ng bëi ph−¬ng thøc s¶n xuÊt phong<br /> chÕ ®é phong kiÕn, ®Þa chñ lµ kÎ chiÕm kiÕn kiÓu ch©u ¸ ®iÓn h×nh trong lÞch sö<br /> ®o¹t mét phÇn ®¸ng kÓ c«ng søc vµ s¶n ViÖt Nam. Nãi c¸ch kh¸c, h×nh th¸i<br /> phÈm cña lao ®éng do ng−êi n«ng d©n kinh tÕ - x· héi nµy lµ sù ®an xen cña<br /> lµm ra. §Þa chñ cã ®ñ mäi quyÒn, cßn nhiÒu h×nh thøc: phong kiÕn trung −¬ng<br /> 46 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2010<br /> <br /> tËp quyÒn, phong kiÕn ph©n quyÒn, vµ møc ®é kh¸c nhau tuú theo tõng giai<br /> thËm chÝ cßn tån t¹i ®an xen c¶ yÕu tè ®o¹n lÞch sö. Nã ®· h¹n chÕ rÊt nhiÒu sù<br /> chiÕm h÷u n« lÖ vµ tiÒn t− b¶n chñ ph¸t triÓn cña kinh tÕ nãi riªng vµ kinh<br /> nghÜa. Cã sù ®an xen Êy tr−íc hÕt lµ do tÕ - x· héi nãi chung. Nh÷ng ®Æc tr−ng<br /> sù quy ®Þnh chñ yÕu bëi kÕt cÊu kinh tÕ cña h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi phong<br /> cña chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt c«ng (lu«n kiÕn trong lÞch sö ViÖt Nam trªn ®©y<br /> gi÷ vai trß chñ ®¹o); bªn c¹nh ®ã cßn bÞ kh«ng chØ cã ý nghÜa ®èi víi viÖc t×m<br /> chi phèi bëi xu h−íng c¸t cø (giai ®o¹n hiÓu lÞch sö d©n téc mµ cßn cã ý nghÜa<br /> ®Çu giµnh ®éc lËp); ®ång thêi còng bÞ t¸c quan träng trong viÖc rót ra nh÷ng bµi<br /> ®éng, nh−ng ë møc ®é h¹n chÕ, cña c¶ xu häc lÞch sö cho qu¸ tr×nh x©y dùng ®Êt<br /> h−íng t− h÷u ho¸ ruéng ®Êt (ë nh÷ng n−íc ta hiÖn nay.<br /> giai ®o¹n sau nµy). H¬n n÷a, ®Æc tr−ng<br /> cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt phong kiÕn ë<br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> ViÖt Nam trong lÞch sö cßn bÞ quy ®Þnh<br /> bëi chÕ ®é sö dông lùc l−îng lao ®éng. 1. NguyÔn Hång Phong. C¸c c«ng tr×nh<br /> nghiªn cøu khoa häc x· héi vµ nh©n<br /> TÊt c¶ nh÷ng nÐt ®Æt tr−ng nµy ®· v¨n (TËp 3). H.: Khoa häc x· héi,<br /> c¶n trë rÊt nhiÒu møc ®é tÝch luü cho sù 2004.<br /> “t¨ng tr−ëng” – c¬ së cho sù chuyÓn<br /> 2. ñy ban Khoa häc x· héi, ViÖn Sö<br /> sang mét h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi cao<br /> häc. N«ng th«n ViÖt Nam trong lÞch<br /> h¬n vÒ chÊt.<br /> sö (TËp 1). H.: Khoa häc x· héi, 1977.<br /> Tãm l¹i, h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi 3. C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen, Toµn tËp<br /> phong kiÕn trong lÞch sö ViÖt Nam (TËp 28). H.: ChÝnh trÞ quèc gia,<br /> mang ®Æc tr−ng cña ph−¬ng thøc s¶n 1996.<br /> xuÊt phong kiÕn kiÓu ch©u ¸ tõng tån<br /> 4. Phan Huy Chó. LÞch triÒu hiÕn<br /> t¹i rÊt l©u dµi. Ph−¬ng thøc s¶n xuÊt<br /> ch−¬ng lo¹i chÝ (TËp 3), H.: Sö häc,<br /> tiªu biÓu nµy lu«n bÞ quy ®Þnh bëi mét<br /> 1961.<br /> kiÓu kÕt cÊu kinh tÕ - x· héi víi sù ®an<br /> xen cña nhiÒu kiÓu ph−¬ng thøc s¶n 5. V. I. Lªnin, Toµn tËp (TËp 39).<br /> xuÊt kh¸c nhau cïng tån t¹i víi nh÷ng Moskva: TiÕn bé, 1976.<br />