Về tính chủ động và lực hấp dẫn Nhật Bản trong lịch sử quan hệ Nhật - Việt

VÒ TÝnh chñ ®éng vµ lùc hÊp dÉn NhËt B¶n<br /> trong lÞch sö quan hÖ NhËt-ViÖt<br /> <br /> NguyÔn V¨n Hång(*)<br /> <br /> <br /> I. NhËn thøc vÒ mèi quan hÖ NhËt-ViÖt NhËt B¶n vµo thêi kú Yayoi tõ con<br /> ®−êng Trung Quèc, hay qua TriÒu Tiªn<br /> Ngµy nay, trong mèi quan hÖ ph¸t<br /> vµo kho¶ng 8000-300 n¨m tr−íc C«ng<br /> triÓn kinh tÕ, chÝnh trÞ gi÷a c¸c quèc gia<br /> nguyªn, thêi ®¹i V¨n ho¸ Jomon (v¨n ho¸<br /> ®ßi hái chóng ta ph¶i chó ý ®Õn c¸c<br /> gèm Th»ng v¨n) (2, tr.4).(*)<br /> quan hÖ lÞch sö v¨n ho¸ ®Ó tõ ®ã t×m<br /> thÊy nh÷ng nh©n tè tÝch cùc, cã c¬ së Trong cuèn “ViÖt Nam vµ NhËt B¶n<br /> bÒn v÷ng cho sù ph¸t triÓn l©u dµi. giao l−u v¨n ho¸”, GS. VÜnh SÝnh (§¹i<br /> häc Alberta, Canada) ®· ®−a ra mét hÖ<br /> C¸c nhµ kh¶o cæ häc, c¸c nhµ luËn nghi vÊn khoa häc ®¸ng l−u ý:<br /> nghiªn cøu v¨n ho¸ ®· cã nhiÒu ®ãng “NÕu quan niÖm r»ng chÝnh h×nh thøc<br /> gãp trong viÖc më réng tÇm nh×n vÒ c¸c ®Þnh chó ®−îc dùa trªn n«ng nghiÖp ®·<br /> mèi quan hÖ lÞch sö v¨n ho¸ gi÷a c¸c t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó v¨n ho¸ ngµy cµng ph¸t<br /> chñng téc, c− d©n ë c¸c quèc gia trong triÓn th× qu¶ viÖc b¾t ®Çu nÒn n«ng<br /> mèi quan hÖ giao h÷u khu vùc réng lín nghiÖp d−íi d¹ng thøc cña v¨n ho¸<br /> trong tiÕn tr×nh lÞch sö nh©n lo¹i. Yayoi lµ mét sù kiÖn quan träng bËc<br /> §Ò cËp ®Õn nÒn v¨n ho¸ Di sinh nhÊt trong lÞch sö NhËt B¶n. Khã x¸c<br /> (Yayoi), GS., TS. P.I. Borixcopxki cho ®Þnh ®−îc ai lµ ng−êi ®Çu tiªn ®· ®em<br /> r»ng c¸c nhµ kh¶o cæ cã lý do x¸c ®¸ng lóa vµo n−íc NhËt. Ph¶i ch¨ng lµ ng−êi<br /> khi so s¸nh mèi quan hÖ v¨n ho¸ Yayoi ViÖt? (¤ng muèn nãi tíi ng−êi B¸ch ViÖt<br /> víi dÊu tÝch v¨n ho¸ ë miÒn B¾c Lµo vµ vïng ChiÕt Giang, Phóc KiÕn, Qu¶ng<br /> ViÖt Nam hay miÒn Nam Trung Quèc §«ng… N.V.H) hay hä lµ nh÷ng ng−êi<br /> khi ®−a ra nhËn ®Þnh: “C¸c yÕu tè ®i tõ miÒn Nam b¸n ®¶o TriÒu Tiªn?<br /> riªng biÖt cña nÒn v¨n ho¸ hËu kú thêi Hay hä lµ tËp hîp cña c¶ hai nhãm<br /> ®å ®¸ míi ë NhËt B¶n còng thÓ hiÖn ng−êi nµy?” (3, tr.285-286).<br /> nh÷ng ®iÓm gièng víi c¸c l·nh thæ VÜnh SÝnh cã dÉn tõ cuèn “Suy nghÜ<br /> kh¸c, nhÊt lµ miÒn Nam Trung Quèc tõ ViÖt Nam” vµ bµi viÕt “ViÖt vµ NhËt”<br /> vµ §«ng D−¬ng… Tõ s¬ kú thêi ®¹i ®å cña Shiba Ry«tar« cã nh÷ng gi¶ thuyÕt<br /> ®¸ míi ë miÒn Trung n−íc NhËt thÓ chøng minh vÒ vïng lóa n−íc mªnh<br /> hiÖn nh÷ng mèi liªn hÖ víi v¨n ho¸ m«ng mµ Tr−êng Giang (Trung Quèc) lµ<br /> Hoµ B×nh, B¾c S¬n ë ViÖt Nam” (1, ®Ønh cùc B¾c vµ v¨n minh lóa n−íc ë<br /> tr.446).<br /> Trong cuèn “Japanese Culture”, (*)<br /> PGS., §¹i häc Khoa häc x· héi vµ Nh©n v¨n,<br /> H.Paul Verley cho r»ng lóa n−íc ®· vµo §¹i häc Quèc gia Hµ Néi.<br /> 28 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 1.2009<br /> <br /> NhËt B¶n ®−îc truyÒn vµo tõ vïng c− NhËt B¶n sèng bèn bªn lµ biÓn, vïng<br /> d©n B¸ch ViÖt (Phóc KiÕn, Qu¶ng §«ng ®Êt mµ tµi nguyªn thiªn nhiªn kh«ng<br /> cho ®Õn B¾c ViÖt Nam trªn b¸n ®¶o giµu cã nµy ®· t¹o nªn thãi quen chÊp<br /> §«ng D−¬ng). nhËn th¸ch ®è cña cuéc sèng ®Ó tån t¹i<br /> GS., TS. d©n téc häc Tabata Hisao vµ ph¸t triÓn. Cã lÏ v× vËy ng−êi NhËt<br /> (§¹i häc Showa) vµ GS.. Kamaru lu«n chñ ®éng trong øng xö vµ ®iÒu ®ã<br /> Yoshiko (§¹i häc Reitaku) ®· tõng cã ®· t¹o nªn tè chÊt n¨ng ®éng cña hä.<br /> hµng chôc n¨m nghiªn cøu thùc ®Þa ë Tõ nh÷ng nhËn thøc trªn, chóng t«i<br /> c¸c vïng d©n téc thuéc Quý Ch©u, V©n cho r»ng quan hÖ NhËt B¶n-ViÖt Nam<br /> Nam (Trung Quèc) vµ vïng T©y B¾c xuyªn suèt trong c¸c thêi kú lÞch sö<br /> ViÖt Nam, ®ång thêi còng lµ nh÷ng gi¸o dßng chñ ®¹o còng bÞ chi phèi bëi tÝnh<br /> s− ng−êi NhËt nghiªn cøu vµ hiÓu biÕt chñ ®éng cña d©n téc NhËt.<br /> kh¸ s©u vÒ v¨n ho¸ vµ d©n tôc häc c−<br /> Nghiªn cøu quan hÖ NhËt B¶n víi<br /> d©n s−ên nói, thung lòng, ®· xuÊt b¶n<br /> Trung Quèc còng vËy. B¶n s¾c chñ<br /> nhiÒu tËp s¸ch kh¶o s¸t nghiªn cøu gi¸<br /> ®éng, ®éc lËp cña vua NhËt víi vua<br /> trÞ vÒ c¸c d©n téc Nam Trung Quèc.<br /> Trung Quèc ngay tõ thêi nhµ Tuú ®Çu<br /> Theo hai gi¸o s−, nÒn v¨n ho¸ lóa n−íc<br /> thÕ kû VII, khi NhËt ®ang t×m tßi häc<br /> cña NhËt B¶n rÊt gièng nÒn v¨n ho¸ lóa<br /> hái, th¸n phôc Trung Quèc, thÓ hiÖn<br /> n−íc vïng s¬n ®Þa ë Nam Trung Quèc<br /> ngay ë c¸ch x−ng lµ “vua cña xø mÆt<br /> vµ T©y B¾c ViÖt Nam, ph¶i ch¨ng ng−êi<br /> trêi mäc” göi th− cho “vua xø mÆt trêi<br /> NhËt B¶n häc c¸ch trång lóa cña c−<br /> lÆn” (xem: 5, tr.109).<br /> d©n miÒn nµy truyÒn vµo?(*) (xem: 4).<br /> NÒn v¨n ho¸ NhËt B¶n tõ nÒn v¨n ho¸ Ng−êi NhËt B¶n cßn cho chóng ta<br /> ¨n cñ chuyÓn sang nÒn v¨n ho¸ lóa nhiÒu suy ngÉm vÒ sù lùa chän häc, häc<br /> n−íc, ¨n c¬m. Hai con c¸o ®−îc thê ®Õn n¬i ®Õn chèn, häc cã môc ®Ých. Hä<br /> tr−íc ®Òn Shinto g¾n víi truyÒn thuyÕt nhËn thøc râ vÒ m×nh vµ xö lý c¸c mèi<br /> r»ng chóng cã c«ng ®em gièng lóa tõ quan hÖ trªn gãc ®é ®éc lËp, tù c−êng<br /> lôc ®Þa vµo NhËt B¶n. Néi dung truyÒn d©n téc mét c¸ch ®¸ng kÝnh nÓ. Hä häc<br /> thuyÕt lµ mét c©u chuyÖn cã gi¸ trÞ Trung Quèc theo nguyªn t¾c: Hoµ hån<br /> nghiªn cøu lÞch sö vÒ nguån gèc lóa H¸n tµi (Wakon Kansai); häc ph−¬ng<br /> n−íc cña NhËt B¶n. T©y ®Ó ®uæi kÞp ph−¬ng T©y, v−ît<br /> LÇn ®i th¨m NhËt B¶n th¸ng ph−¬ng T©y (Seiyo o manabi, Seiyo ni<br /> 3/2000, t«i ®· nhËn ®Þnh víi hai gi¸o s− oitsuki, Seiyo o oinuku) (xem: 5, tr.109).<br /> Tabata vµ Kamaru r»ng: “TruyÒn thuyÕt II. TÝnh chñ ®éng cña NhËt B¶n trong quan hÖ ViÖt-<br /> ®ã thËt hay, con c¸o th«ng minh ®· ®em NhËt<br /> h¹t gièng cña mét nÒn v¨n minh cao<br /> Cho ®Õn nay, trong lÞch sö thµnh<br /> h¬n trao l¹i cho mét d©n téc trÝ tuÖ<br /> v¨n, ta chØ cã thÓ biÕt ®−îc kh¸ t¶n m¹n<br /> th«ng minh ®Ó ph¸t triÓn, ®Ó ®i xa h¬n”.<br /> nh÷ng sù kiÖn lÞch sö cã liªn quan ®Õn<br /> Ph¶i ch¨ng, tõ ®iÒu nµy chóng ta còng<br /> quan hÖ ViÖt-NhËt xa x−a. Theo tõ ®iÓn<br /> cã thÓ liªn t−ëng vµ suy nghÜ: nh©n d©n<br /> b¸ch khoa NhËt B¶n, ng−êi NhËt B¶n<br /> ®Çu tiªn ®Õn ViÖt Nam lµ Abe no<br /> (*)<br /> GS. Tabata Hisao vµ GS. Kamaru Yoshiko tõ Nakamaro (698-770). ¤ng lµ quan l¹i<br /> n¨m 1995 ®Õn n¨m 2001 ®· liªn tôc ®Õn ViÖt<br /> Nam ®i kh¶o s¸t thùc ®Þa ë vïng Lai Ch©u, Lµo chÝnh thøc cña Trung Quèc vµo thÕ kû<br /> Cai, Hµ Giang, Yªn B¸i. VIII, tõng lµm quan ë ®êi §−êng vµ<br /> VÒ tÝnh chñ ®éng vµ… 29<br /> <br /> ®−îc ph¸i sang ViÖt Nam lµm TiÕt ®é sø ë vïng §«ng ¸, §«ng Nam ¸, ng−êi<br /> (6, tr.4). NhËt ®· sím ®Æt nh÷ng c¬ së bu«n b¸n.<br /> §Æc biÖt vµo thêi kú ph¸t kiÕn ®Þa lý vµ<br /> Sau thêi kú nhµ §−êng thÞnh trÞ lµ c¸c tµu thuyÒn thùc d©n Bå §µo Nha, T©y<br /> thêi kú Trung Quèc suy tho¸i. NhËt B¶n Ban Nha, Anh, Ph¸p… ®Õn c¸c n−íc<br /> vµ ViÖt Nam tõng chÞu ¶nh h−ëng v¨n §«ng Nam ¸ th× NhËt B¶n còng ®· cã<br /> ho¸ Trung Quèc xoay quanh trôc v¨n mÆt t¹i c¸c cø ®iÓm th−¬ng m¹i ë ®©y.<br /> minh Nho gi¸o Trung Hoa. Nh−ng ®Õn<br /> lóc nµy, c¸i gi¸ trÞ hÊp dÉn tõ søc m¹nh Vµo thÕ kû XV ®· cã ng−êi NhËt ®Õn<br /> ph¸t triÓn thÞnh trÞ cña mét n−íc Trung bu«n b¸n ë ViÖt Nam (7).<br /> Quèc c¸ch biÓn mªnh m«ng ®èi víi NhËt Trong chuyªn kh¶o nghiªn cøu vÒ<br /> ®· mÊt ®i. §ã còng lµ thêi kú NhËt B¶n quan hÖ NhËt B¶n vµ §«ng D−¬ng thêi<br /> vµ ViÖt Nam ®· ph¸t triÓn m¹nh mÏ, tù trung ®¹i, N. Pery cho biÕt, vµo n¨m<br /> chñ, tù c−êng. Trung Quèc bÞ qu©n 1583 ë §µ N½ng ®· cã tµu NhËt B¶n ®Õn<br /> M«ng Cæ x©m chiÕm vµ biÕn thµnh ®Õ trao ®æi bu«n b¸n (7).<br /> quèc M«ng Nguyªn. Qu©n M«ng<br /> Nguyªn ®· 3 lÇn x©m l−îc §¹i ViÖt thêi Thêi gian nµy t−¬ng øng víi thêi kú<br /> TrÇn (1258, 1285, 1286); vµ còng hai lÇn cña T−íng qu©n Toyotomi Hideyoshi<br /> thö søc v−ît biÓn nh»m chinh phôc (1536-1598), lµ thêi kú NhËt B¶n cã nhiÒu<br /> NhËt B¶n (1274, 1281). Gièng ®èi víi tÝn hiÖu cho viÖc më cöa, t¹o c¬ së vËt<br /> ViÖt Nam, Hèt TÊt LiÖt còng ®· ph¸i sø chÊt cho viÖc chuyÓn m×nh ph¸t triÓn.<br /> thÇn sang NhËt nh»m buéc NhËt thÇn<br /> phôc, nh−ng NhËt B¶n ®· cù tuyÖt. Theo nh÷ng t− liÖu lÞch sö vµ theo<br /> suy luËn, ®o¸n ®Þnh cña chóng t«i th×<br /> LÞch sö ®· ghi nhËn nh÷ng trËn ch¾c ch¾n ng−êi NhËt ®· ®Õn bu«n b¸n<br /> chiÕn th¾ng qu©n M«ng Nguyªn cña ë nhiÒu vïng thuéc §«ng Nam ¸, trong<br /> NhËt B¶n, ViÖt Nam vµo nh÷ng n¨m 80 ®ã cã ViÖt Nam.<br /> cña thÕ kû XIII nh− cuéc chiÕn ®Êu chia Qua nh÷ng sö liÖu khai th¸c ®−îc<br /> löa cña c¶ hai d©n téc ViÖt-NhËt; vµ cña c¸c nhµ nghiªn cøu ViÖt Nam vµ<br /> chiÕn th¾ng nh− khóc ca th¾ng trËn hµo<br /> NhËt B¶n vÒ quan hÖ gi÷a NhËt B¶n víi<br /> hïng, ®Çy khÝ ph¸ch vÒ ý thøc tù chñ,<br /> ViÖt Nam thêi chóa TrÞnh, ta cã thÓ<br /> ®éc lËp cña hai d©n téc.<br /> kh¼ng ®Þnh viÖc bu«n b¸n gi÷a NhËt<br /> B¶n víi phÝa B¾c ®−îc tiÕn hµnh trªn<br /> Nghiªn cøu vÒ quan hÖ NhËt-ViÖt<br /> trong lÞch sö cæ, trung ®¹i cßn ph¶i ®Ò mét diÖn réng tõ NghÖ An, Thanh Ho¸<br /> cËp ®Õn mÆt giao l−u kinh tÕ, mµ vÒ mÆt ra ®Õn s«ng Hång. Bøc th− cña chóa<br /> nµy, ta thÊy râ tè chÊt næi tréi cña d©n NguyÔn Hoµng göi “vua NhËt” (NhËt<br /> téc NhËt. Ng−êi NhËt cã tÝnh chñ ®éng hoµng) chøng minh chóa NguyÔn còng<br /> trong quan hÖ giao l−u quèc tÕ, cã søc coi träng giao l−u bu«n b¸n gi÷a NhËt<br /> kiªn c−êng ®Êu tranh trong cuéc sèng, B¶n víi phÝa Nam (NguyÔn), vµ còng<br /> cã kü thuËt v−ît biÓn ®Ó ®i ®Õn c¸c vïng cho thÊy NhËt B¶n còng bu«n b¸n víi<br /> cÇn giao l−u. Chñ ®éng, n¨ng ®éng, phÝa B¾c (Lª-TrÞnh). Th− cña chóa<br /> nhanh nh¹y ®· trë thµnh tè chÊt cña TrÞnh Tïng göi chñ tµu NhËt B¶n §Ö<br /> d©n téc NhËt trªn con ®−êng t×m kiÕm Trang T¶ vÖ m«n còng chøng minh<br /> c¸c mèi giao l−u. ®iÒu ®ã.<br /> 30 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 1.2009<br /> <br /> “Quan §« nguyªn suý, Tæng quèc tiªn cña nhµ NguyÔn, göi Thiªn hoµng<br /> chÝnh th−îng phu, An B×nh v−¬ng lÖnh NhËt B¶n th¸ng 5/1604 viÕt: “Tõ n¨m<br /> chØ cho: nay trë ®i, c¸c thuyÒn th«ng th−¬ng chØ<br /> Tµu tr−ëng n−íc NhËt B¶n: §Ö nªn ®Õn n−íc t«i, tiÖn viÖc mua b¸n, cßn<br /> Trang T¶ vÖ m«n, kh¸ch bu«n ThËm c¸c xø Thanh Ho¸, NghÖ An víi n−íc t«i<br /> H÷u vÖ m«n, NguyÔn H÷u vÖ m«n, §a lµ thï ®Þch, mong r»ng Quèc v−¬ng ®·<br /> H÷u vÖ m«n, Thiªn T¶ vÖ m«n, TruyÒn cã lßng yªu nhau th× nªn cÊm h¼n c¸c<br /> Binh vÖ. thuyÒn bu«n qua l¹i xø Êy” (xem: 8).<br /> <br /> Cö c¸c ng−êi Êy t©u bµy r»ng: N¨m GS. Momoki Shiro trong b¸o c¸o<br /> qua v−ît bÓ ®Õn ngµy 5 th¸ng 5 ®Õn x· “NhËt B¶n vµ ViÖt Nam trong hÖ thèng<br /> Phôc LÔ, huyÖn H−ng Nguyªn, xø NghÖ bu«n b¸n ch©u ¸ vµo thÕ kû XVII-XVIII”<br /> An më phè bu«n b¸n ho¸ vËt; ngµy 16 t¹i Héi th¶o khoa häc Phè HiÕn (n¨m<br /> th¸ng 6 cho tµu vÒ n−íc ®Õn cöa bÓ §an 1992) ®· cho r»ng: “Cã thÓ quan hÖ bu«n<br /> Nhai bÞ sãng giã. Trang T¶ cïng kh¸ch b¸n ViÖt Nam vµ NhËt B¶n vïng chóa<br /> bu«n cña tµu 105 ng−êi ë l¹i chê l©u, TrÞnh qu¶n lý chiÕm vÞ trÝ hµng ®Çu tõ<br /> kÝnh xin cho ®−îc vÒ n−íc. ®Çu ®Õn gi÷a thÕ kû XVIII” (9).<br /> <br /> VËy øng cho n¬i ë ký ngô, chØnh bÞ Nh÷ng chøng tÝch cßn l¹i ë Héi An<br /> hµnh lý, ®−îc tù tiÖn vÒ n−íc, qua c¸c ®· chøng minh: vµo thÕ kû XVI-XVIII<br /> n¬i tuÇn ty canh gi÷ th× ®−a giÊy xÐt ®· cã nh÷ng ng−êi NhËt ®Õn ViÖt Nam<br /> thËt cho ®i, nÕu do däc ®−êng mµ ë l¹i c− ngô vµ bu«n b¸n víi sè ng−êi lªn ®Õn<br /> sinh sù th× cã nghiªm phÐp n−íc, tÊt hµng ngµn, mÆc dï d−íi thêi M¹c phñ<br /> kh«ng dung tha. NhËt B¶n viÖc ®i ra n−íc ngoµi bu«n<br /> b¸n lóc më, lóc h¹n chÕ. Nh÷ng ng«i<br /> Nay lÖnh mé, kiÕn tróc chïa chiÒn cã c«ng ng−êi<br /> N¨m Hoµng §Þnh thø 11 th¸ng 1 NhËt ®ãng gãp ®· ®Ó l¹i chøng tÝch lÞch<br /> ngµy 26 sö: n¨m 1928, tæng l·nh sù NhËt B¶n<br /> (1610 – n¨m Kh¸nh Tr−êng thø 15 Karosawa ®· tu bæ 3 ng«i mé cña ng−êi<br /> NhËt B¶n)” (xem: 8). NhËt lµ Gasuko, Banjiro vµ Hirato<br /> Yajirobei. Bia Phæ §µ S¬n Linh Trung<br /> Nh÷ng bøc th− cña c¸c quan chøc PhËt trong ®éng Hoa Nghiªm ë Ngò<br /> chóa TrÞnh göi M¹c phñ NhËt B¶n cã Hµnh S¬n c¸ch Héi An 20km cßn ghi<br /> nh¾c ®Õn sù kiÖn 1609-1610 c¸c tµu tªn nh÷ng gia ®×nh ng−êi NhËt ®ãng<br /> bu«n NhËt ®· ®Õn bu«n b¸n ë NghÖ An gãp x©y dùng chïa n¨m 1640.<br /> (xem: 8).<br /> MÆc dï t− liÖu khai th¸c cßn ch−a<br /> Trong thêi kú ph©n tranh TrÞnh-<br /> thËt phong phó, nhiÒu mÆt vÒ quan hÖ<br /> NguyÔn ë n−íc ta, ng−êi NhËt ®· ®Õn<br /> ViÖt-NhËt thêi nµy, nh−ng qua mét sè<br /> bu«n b¸n ë c¶ hai miÒn mét c¸ch chñ<br /> t− liÖu cßn l¹i ta còng cã thÓ thÊy ë giai<br /> ®éng vµ ®· x¶y ra sù c¹nh tranh giao<br /> ®o¹n nµy, quan hÖ ViÖt-NhËt ®· cã<br /> tiÕp ë hai miÒn. T− liÖu do Së Cuång Lª<br /> nhiÒu ph¸t triÓn. Trong mèi quan hÖ<br /> D− s−u tËp, c«ng bè trong T¹p chÝ Nam<br /> bu«n b¸n, ®Æc ®iÓm næi tréi lµ:<br /> Phong th¸ng 12/1921 ®· chøng minh<br /> cho sù viÖc ®ã. Th− cña NguyÔn Hy T«n 1, NhËt B¶n víi kh¶ n¨ng vµ ®iÒu<br /> HiÕu v¨n Hoµng ®Õ (NguyÔn Hoµng), vÞ kiÖn th−¬ng nghiÖp næi tréi ®· chñ<br /> chóa NguyÔn khai ph¸ lËp nghiÖp ®Çu ®éng, tÝch cùc trong quan hÖ víi ViÖt<br /> VÒ tÝnh chñ ®éng vµ… 31<br /> <br /> Nam. Ng−êi NhËt B¶n ®Õn §µng trong ®Õ quèc Nga to lín tõng chÕ ngù vïng<br /> vµ §µng ngoµi trao ®æi, bu«n b¸n vµ B¾c Trung Quèc vµ TriÒu Tiªn buéc<br /> ®· x¶y ra sù c¹nh tranh trong viÖc giao ph¶i thua NhËt. NhËt B¶n nghiÔm<br /> tiÕp víi ng−êi NhËt gi÷a hai miÒn. nhiªn b−íc vµo ®éi ngò c¸c n−íc ®Õ quèc<br /> trong bµn tiÖc chia phÇn ë Trung Quèc<br /> 2, ViÖt Nam ®ãng vai trß tiÕp nhËn<br /> vµ råi chiÕm trän TriÒu Tiªn n¨m 1910.<br /> vµ hÇu nh− kh«ng cã t− liÖu nµo vÒ viÖc<br /> N¨m 1911, NhËt B¶n xo¸ ®−îc tÊt c¶<br /> th−¬ng nh©n ng−êi ViÖt chñ ®éng hoÆc<br /> c¸c hiÖp −íc bÊt b×nh ®¼ng ®· ký víi c¸c<br /> ®−îc nhµ n−íc cho phÐp ®em hµng ho¸<br /> sang NhËt trao ®æi. §ã còng lµ h¹n chÕ n−íc ®Õ quèc.<br /> cña ngo¹i th−¬ng ViÖt Nam thêi trung Tõ Duy t©n Minh TrÞ, ®Æc biÖt sau<br /> ®¹i. Ngay trong quan hÖ nµy, ng−êi cuéc chiÕn tranh Trung-NhËt (1894-<br /> NhËt B¶n còng ®· chøng tá kh¶ n¨ng 1895), chiÕn tranh Nga-NhËt (1904-<br /> vµ ®iÒu kiÖn ®Ó sau nµy sím b¾t kÞp thÕ 1905), th¾ng lîi cña NhËt B¶n ®· nh−<br /> giíi, tiÕn vµo x· héi lÊy c«ng nghiÖp vµ mét tÊm g−¬ng phó c−êng ®Çy hÊp dÉn<br /> th−¬ng nghiÖp lµm nh©n tè chñ yÕu ®èi víi c¸c quèc gia ch©u ¸. C¸c chÝ sÜ<br /> ph¸t triÓn kinh tÕ. Trung Quèc, ViÖt Nam ®Õn NhËt B¶n<br /> III. NhËt B¶n-ViÖt Nam trong thêi kú cËn ®¹i - t×m n¬i n−¬ng th©n, häc tËp mong t×m<br /> lùc hÊp dÉn cña NhËt B¶n duy t©n tù c−êng ®èi con ®−êng cøu n−íc, cøu d©n. TÝnh chÊt<br /> víi ViÖt Nam ®ång chñng vµ cïng dïng v¨n tù H¸n<br /> lµm v¨n tù chÝnh thèng ®· t¹o nªn mét<br /> Vµo thêi kú cËn ®¹i, n¨m 1853, Mü kªnh chuyÓn t¶i, giao l−u t− t−ëng míi.<br /> më cöa NhËt B¶n vµ sau ®ã c¸c n−íc ®Õ<br /> Hå ChÝ Minh ®· tõng ®¸nh gi¸ t¸c dông<br /> quèc ®ua nhau vµo thÞ tr−êng NhËt<br /> cña ng«n ng÷ H¸n trong viÖc thóc ®Èy<br /> B¶n. Ng−êi NhËt ®· cã th¸i ®é kh«n<br /> chuyÓn t¶i nÒn v¨n minh ¢u Mü vµo<br /> ngoan, lùa chän con ®−êng chÊp nhËn<br /> khu vùc: “H¸n häc cã thÓ ®−a vµo ViÖt<br /> lïi mét b−íc ®Ó tÝnh sù an toµn ph¸t<br /> Nam nh÷ng t− t−ëng tiÕn bé ph−¬ng<br /> triÓn néi lùc nh»m t¹o nªn mét n−íc<br /> NhËt phó c−êng. NhËt B¶n ®· cã gi¶i T©y th«ng qua Trung Quèc vµ NhËt<br /> ®¸p ®óng cho c©u hái thêi ®¹i lóc bÊy B¶n” (10, tr.398).<br /> giê, ®· tiÕn hµnh mét cuéc c¶i c¸ch ph¸t Quan hÖ NhËt B¶n-ViÖt Nam thêi<br /> triÓn t− b¶n ®Ó giµu m¹nh ®Æng lÊy l¹i cËn ®¹i cã lÏ dßng chñ ®¹o cã nhiÒu ý<br /> vÞ thÕ ®éc lËp, b×nh ®¼ng cña m×nh. nghÜa lµ quan hÖ cña nh÷ng chÝ sÜ ViÖt<br /> Sau khi hoµn thµnh viÖc chuyÓn giao Nam, víi th©n phËn mÊt n−íc, t×m con<br /> quyÒn lùc cña Shogun sang tay NhËt ®−êng lÊy l¹i ®Êt n−íc. NhËt B¶n nh−<br /> hoµng vµ bé phËn l·nh ®¹o c¶i c¸ch n¨m mét tÊm g−¬ng cña c¸c d©n téc ch©u ¸<br /> 1868, NhËt B¶n ®· tiÕn hµnh mét cuéc ®· tù t×m ®−îc con ®−êng t¹o phó vµ<br /> chuyÓn m×nh lµm cho c¸c n−íc ch©u ¸, kÓ c−êng m¹nh, do ®ã xo¸ ®−îc tñi nhôc,<br /> c¶ Trung Quèc còng ph¶i vÞ nÓ. vµ h¬n thÕ n÷a ®· ®øng vµo ngang hµng<br /> víi c¸c n−íc ®Õ quèc ph−¬ng T©y.<br /> Cuéc ®ä søc gi÷a NhËt B¶n vµ<br /> Trung Quèc n¨m 1894-1895 vÒ vÊn ®Ò Vµo ®Çu thÕ kû XX, phong trµo<br /> TriÒu Tiªn ®· minh chøng con ®−êng §«ng Du do Phan Béi Ch©u ®øng ®Çu lµ<br /> Duy t©n cña NhËt B¶n ®· thùc sù t¹o biÓu hiÖn vÒ nh÷ng ¶nh h−ëng to lín<br /> lùc cho NhËt B¶n. ChØ 10 n¨m sau, cuéc cña lùc hÊp dÉn cña hiÖn t−îng tù<br /> chiÕn NhËt-Nga bïng næ (1904-1905), c−êng NhËt B¶n.<br /> 32 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 1.2009<br /> <br /> Trong “Phan Béi Ch©u toµn tËp”, 1, Phong trµo §«ng Du ®· ®µo t¹o<br /> tËp II cã 3 bøc th− cña Phan Béi Ch©u mét sè c¸n bé cèt c¸n cho phong trµo<br /> göi cho 3 nh©n vËt quan träng cña NhËt c¸ch m¹ng d©n téc ViÖt Nam.<br /> B¶n vµo kho¶ng tõ 1905 ®Õn 1909. Bøc<br /> 2, Ngay c¶ khi phong trµo §«ng Du<br /> th− thø nhÊt n¨m 1905 göi B¸ t−íc §¹i<br /> bÞ ChÝnh phñ NhËt cÊm, c¸c du häc sinh<br /> ¤i Träng TÝn (Okuma Shigennobu)<br /> ViÖt Nam bÞ trôc xuÊt, th× t¸c dông vÒ<br /> (1838-1922) lµ §¹i thÇn thñ t−íng NhËt<br /> tinh thÇn tù c−êng, yªu n−íc, häc NhËt<br /> lóc bÊy giê. Bøc th− thø hai n¨m 1907<br /> còng do sù kiÖn ®ã mµ t¹o nªn mét nçi<br /> göi Cung Kú Thao ThiÒn (Miyazaki<br /> phÉn chÝ d©n téc s©u s¾c, phÊn ®Êu t×m<br /> Toten), mét nh©n vËt ho¹t ®éng trong<br /> ®−êng ®Êu tranh.<br /> phong trµo yªu n−íc cña c¸c n−íc thuéc<br /> ®Þa, nöa thuéc ®Þa ë ch©u ¸, ng−êi lËp 3, Phong trµo §«ng Du ®−îc mét sè<br /> nªn §«ng ¸ Ho¸ th©n héi (§«ng ¸ ng−êi NhËt ñng hé nhiÖt t×nh. Quan hÖ<br /> §ång minh héi). Bøc th− thø ba göi gi÷a nh©n d©n NhËt B¶n víi nh©n d©n<br /> TiÓu Th«n ThÞ Th¸i Lang (11). ViÖt Nam vÉn l−u gi÷ mét khuynh<br /> C¶ ba bøc th− trªn ®Òu ph¶n ¸nh râ h−íng ®ång t×nh, gióp ®ì nhiÖt thµnh.<br /> mong muèn cã ®−îc sù gióp ®ì cña NhËt LÞch sö §«ng Du nh− ph¶n ¸nh mét<br /> B¶n ®èi víi ho¹t ®éng yªu n−íc cña t×nh huèng t¸c ®éng hai mÆt. Lµ mét<br /> nh÷ng ng−êi trong phong trµo §«ng Du chñng téc da vµng duy nhÊt cã søc m¹nh<br /> cña ViÖt Nam. Phan Béi Ch©u ®¸nh gi¸ nhê sù chuyÓn m×nh duy t©n cã hiÖu qu¶,<br /> cao sù ph¸t triÓn c−êng thÞnh cña NhËt NhËt t¹o cho ViÖt Nam, Trung Quèc<br /> B¶n vµ ¶nh h−ëng tinh thÇn ®èi víi c¸c kh¸t väng häc NhËt, noi theo NhËt c¶i<br /> “chñng téc da vµng” ë ch©u ¸. Sù hy c¸ch. Nh−ng víi ViÖt Nam, phong trµo<br /> väng cña Phan Béi Ch©u vµ nh÷ng §«ng Du b¾t ®Çu nh− mét hy väng th× sù<br /> ng−êi ViÖt Nam ®Õn NhËt lµ mong kÕt thóc cña phong trµo ®ã l¹i lµ mét<br /> muèn NhËt gióp ®ì cho sù ®µo t¹o luyÖn hiÖn t−îng ®¸ng “ghÐt”, ®¸ng “hËn” (12).<br /> trÝ thøc tiÕn bé, ñng hé vÒ vËt chÊt (kÓ C¸c häc sinh §«ng Du bÞ NhËt B¶n trôc<br /> c¶ vò khÝ), t¹o nªn søc m¹nh cho c«ng xuÊt, cô Phan Béi Ch©u buéc ph¶i rêi<br /> cuéc chèng Ph¸p, giµnh ®éc lËp ë ViÖt khái NhËt B¶n vµ sau ®ã bÞ ®Õ quèc<br /> Nam. Ph¸p b¾t vÒ giam láng ë HuÕ. Ngay c¶<br /> NhiÒu thanh niªn, häc sinh §«ng Du nh÷ng ng−êi NhËt hiÓu biÕt còng cho<br /> ViÖt Nam d−íi sù gióp ®ì cña KhuyÕn r»ng ®ã lµ hµnh ®éng ®¸ng “ghÐt” vµ<br /> D−ìng NghÞ, Phóc §¶o, §¹i ¤i ®· ®−îc ChÝnh phñ NhËt lóc bÊy giê còng cã<br /> vµo häc t¹i §«ng ¸ §ång V¨n th− viÖn phÇn chÞu tr¸ch nhiÖm.<br /> cña §«ng ¸ §ång V¨n héi. Mét sè Ýt ®−îc T«i rÊt ®ång t×nh víi ý kiÕn cña GS.<br /> vµo häc t¹i ChÊn Vò häc hiÖu, tr−êng Eto Shinkichi – ViÖn tr−ëng Häc viÖn n÷<br /> qu©n sù cña ChÝnh phñ NhËt. Cho ®Õn Tokyo – Eiwa, GS. danh dù §¹i häc<br /> n¨m 1908, sè thanh niªn, häc sinh ViÖt Tokyo (NhËt B¶n) – vÒ nhËn ®Þnh tr¸ch<br /> Nam ë NhËt B¶n ®· cã kho¶ng 200 nhiÖm cña ChÝnh quyÒn NhËt B¶n ®−¬ng<br /> ng−êi, cã nh÷ng ng−êi ®−îc ChÝnh phñ thêi. ¤ng nãi: “Phong trµo §«ng Du ®·<br /> NhËt cho häc bæng toµn phÇn. Ph¶i nãi, gÆp khã kh¨n do chÝnh s¸ch cña nhµ<br /> phong trµo §«ng Du ®· ®Ó l¹i dÊu Ên ®−¬ng côc Ph¸p, nh−ng râ rµng lµ chÝnh<br /> kh¸ m¹nh trong phong trµo thøc tØnh phñ NhËt B¶n còng chÞu tr¸ch nhiÖm<br /> cña d©n téc ViÖt Nam ®Çu thÕ kû XX. liªn ®íi ®èi víi viÖc tiªu diÖt phong trµo<br /> VÒ tÝnh chñ ®éng vµ… 33<br /> <br /> §«ng Du. Bøc th− cña cô Phan Béi Ch©u NhËt B¶n lµ quèc gia cã nhiÒu quan hÖ<br /> göi ®Õn Bé tr−ëng Bé Ngo¹i giao NhËt tèt ®Ñp víi ViÖt Nam. TÝnh chñ ®éng vµ<br /> B¶n thêi ®ã lµ Komura Jutaro ®Ò ngµy lùc hÊp dÉn tõ phÝa NhËt B¶n vÉn lµ<br /> 11 th¸ng 12 n¨m 1909 chøng tá ph¶n yÕu tè tÝch cùc cho sù ph¸t triÓn quan<br /> øng m¹nh mÏ cña cô Phan ®èi víi viÖc hÖ NhËt B¶n-ViÖt Nam.<br /> trôc xuÊt «ng C−êng §Ó cña chÝnh phñ<br /> NhËt B¶n. Nh− cô Phan nãi râ, chÝnh<br /> phñ NhËt B¶n ®· ®øng trªn lËp tr−êng Tµi liÖu tham kh¶o<br /> ‘c−êng quyÒn’ cña c¸c n−íc ph−¬ng T©y<br /> vµ tõ bá lËp tr−êng ‘c«ng lý’, tøc lµ ‘gi¶i 1. P.I. Borixcopxki. C¬ së kh¶o cæ häc.<br /> H.: Gi¸o dôc, 1992.<br /> phãng ch©u ¸’” (12).<br /> 2. H. Paul Varley. Japanese Culture.<br /> ¤ng ®−a ra gi¶ thiÕt: “Gi¸ mµ t«i lµ Honolulu : University of Hawaii<br /> Bé tr−ëng Ngo¹i giao NhËt B¶n thêi ®ã Press, 1984.<br /> th× t«i triÓn khai chÝnh s¸ch lîi dông héi<br /> 3. VÜnh SÝnh. ViÖt Nam vµ NhËt B¶n<br /> chøng yªu-ghÐt ®èi víi ¢u Mü cña quèc giao l−u v¨n ho¸. Tp. Hå ChÝ Minh:<br /> d©n NhËt B¶n”. ¤ng nhÊn m¹nh: V¨n nghÖ, 2001.<br /> “Riªng ®èi víi Ph¸p, sù thËt chÝnh Ph¸p<br /> 4. NguyÔn V¨n Hång. ¡n TÕt – Du lÞch<br /> ®· tõng tiÕp nhËn c¸c nhµ ®éc lËp cña<br /> nghiªn cøu d©n téc häc. B¸o Nh©n<br /> Ba Lan vµ PhÇn Lan… chÝnh phñ NhËt d©n, 14/02/1999.<br /> B¶n mÆc dï kh«ng cã ý ®Þnh ñng hé<br /> hµnh ®éng chèng Ph¸p cña ng−êi ViÖt 5. VÜnh SÝnh. NhËt B¶n cËn ®¹i. V¨n<br /> ho¸ Tïng th−, 1990.<br /> Nam nh−ng vÉn cho phÐp ng−êi ViÖt<br /> ®Õn NhËt B¶n theo luËt cña m×nh” (12). 6. Kodansha Encyclopedia of Japan<br /> (Q.I.). Tokyo: Kodansha Ltd, 1983.<br /> §«ng Du ®· tan r· do bÞ xua ®uæi,<br /> 7. Phan Ngäc Liªn, TrÞnh TiÕn ThuËn.<br /> trôc xuÊt. Tuy vËy, §«ng Du l¹i kh«ng<br /> Quan hÖ ViÖt Nam-NhËt B¶n trong<br /> hÒ mÊt ®i h×nh ¶nh NhËt trong kh¸t lÞch sö. T¹p chÝ Th«ng tin Khoa häc x·<br /> väng tù c−êng. Vµ h×nh ¶nh mét n−íc héi, sè 4/1995.<br /> NhËt chñng téc da vµng biÕt chuyÓn<br /> 8. T¹p chÝ Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè<br /> m×nh lín m¹nh vµ trong cuéc tranh<br /> 4/1995; t¹p chÝ Nam Phong, 12/1921,<br /> hïng víi thÕ giíi da tr¾ng, NhËt B¶n ®· Th− viÖn Quèc gia Hµ Néi, ký hiÖu<br /> nh− mét lùc hÊp dÉn tù th©n. C44m, vi phim.<br /> Quan hÖ NhËt B¶n-ViÖt Nam trong 9. Kû yÕu Héi th¶o khoa häc Phè HiÕn,<br /> tiÕn tr×nh lÞch sö lµ mèi quan hÖ ph¸t 1992.<br /> triÓn theo yªu cÇu quy luËt tù th©n. Nã 10. Hå ChÝ Minh toµn tËp, tËp I. H.: Sù<br /> ®· ®Ó l¹i nh÷ng Ên t−îng vµ c¬ së tèt thËt, 1980.<br /> ®Ñp cho hai quèc gia, hai d©n téc. Trong 11. Phan Béi Ch©u toµn tËp. HuÕ: ThuËn<br /> cuéc ®Êu tranh chèng ®Õ quèc vµ b¶o vÖ Ho¸.<br /> hoµ b×nh, nh©n d©n hai n−íc ®Òu lu«n<br /> 12. Eto Shinkichi. TÝnh hai mÆt cña NhËt<br /> ®ång t×nh, ñng hé lÉn nhau.<br /> B¶n Minh TrÞ vµ mèi quan hÖ NhËt-<br /> Ngµy nay, trong thêi kú më cöa ViÖt, trong s¸ch “25 n¨m quan hÖ ViÖt<br /> ph¸t triÓn, ViÖt Nam lu«n nhËn ®−îc sù Nam-NhËt B¶n (1973-1998)”. H.:<br /> viÖn trî, gióp ®ì, ®Çu t− cña NhËt B¶n. Khoa häc x· héi, 1999.<br />