Về vai trò kiến tạo của nhà nước trong phát triển giáo dục, đào tạo ở Việt Nam hiện nay

Về vai trò kiến tạo của nhà nước trong<br /> phát triển giáo dục, đào tạo ở Việt Nam hiện nay<br /> <br /> Lê Minh Quân(*)<br /> Tóm tắt: Xây dựng nhà nước kiến tạo phát triển nói chung, nhà nước kiến tạo phát triển<br /> giáo dục, đào tạo nói riêng đang là vấn đề có tính thời sự cả về lý luận và thực tiễn ở<br /> Việt Nam hiện nay. Ở tầm khái quát, nhà nước kiến tạo phát triển có thể xem là nhà<br /> nước giữ vai trò chủ động và tích cực trong phát triển kinh tế-xã hội, trong đó có phát<br /> triển giáo dục, đào tạo, thể hiện ở xây dựng chiến lược, tạo dựng môi trường và điều<br /> kiện; dự báo, chia sẻ và hướng dẫn; tiết kiệm và mang “tinh thần kinh doanh”; minh<br /> bạch và hiệu lực, hiệu quả; phát triển và trọng dụng nhân tài.v.v… trong phát triển giáo<br /> dục, đào tạo.<br /> Từ khóa: Kiến tạo phát triển, Nhà nước kiến tạo phát triển, Nhà nước kiến tạo phát triển<br /> giáo dục, đào tạo, Giáo dục, đào tạo.<br /> <br /> Nhà nước kiến tạo phát triển, hiểu 1. Nhà nước xây dựng chiến lược, tạo dựng<br /> một cách khái quát, là nhà nước giữ vai môi trường và thúc đẩy phát triển giáo<br /> trò chủ động và tích cực trong phát triển dục, đào tạo<br /> kinh tế - xã hội, trong đó có phát triển Nhà nước kiến tạo xây dựng chiến lược<br /> giáo dục, đào tạo. Ở Việt Nam hiện nay, phát triển, quy hoạch phát triển theo một<br /> Nhà nước cần chuyển từ vai trò quản lý, chiến lược đúng đắn, phù hợp; tạo môi<br /> điều hành, nhất là quản lý, điều hành trực trường và điều kiện thuận lợi cho các thành<br /> tiếp sang vai trò xây dựng chiến lược, tạo phần, lĩnh vực, cơ sở giáo dục phát huy mọi<br /> dựng môi trường và điều kiện; dự báo, tiềm năng trong môi trường “cạnh tranh”<br /> chia sẻ và hướng dẫn; tiết kiệm và mang (cạnh tranh lành mạnh) và hội nhập quốc tế;<br /> “tinh thần kinh doanh”; minh bạch và giám sát nhằm phát hiện các mất cân đối có<br /> hiệu lực, hiệu quả; phát triển và trọng thể xảy ra, bảo đảm ổn định phát triển giáo<br /> dụng nhân tài.v.v… trong phát triển giáo dục, đào tạo ở tầm vĩ mô và an toàn hệ thống.<br /> dục, đào tạo (David Held, 2013; Lê Minh Nhà nước lập kế hoạch để thực hiện<br /> Quân, 2016; Đinh Minh Tuấn, Phạm Thế chiến lược phát triển giáo dục - đào tạo với<br /> Anh, 2016). quy trình từ phân tích tình hình, xác định<br /> vấn đề then chốt và nhiệm vụ cơ bản, dự<br /> đoán tương lai và thời gian thực hiện chiến<br /> (*)<br /> PGS.TS., Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh; lược, triển khai thực hiện mục tiêu và đánh<br /> Email: minhquanip@yahoo.com giá kết quả phát triển giáo dục, đào tạo<br /> Về vai tr’ kiến tạo§ 15<br /> <br /> chính xác, kịp thời. Trong đó, nhà nước tập phương, cơ sở và sự giám sát chặt chẽ của<br /> trung vào việc xây dựng khuôn khổ thể chế người dân cho phát triển giáo dục - đào tạo.<br /> phù hợp và tạo điều kiện cần thiết để các cơ Nhà nước tạo ra hệ thống các khuyến<br /> sở giáo dục, đào tạo phát huy mọi năng lực khích bằng cơ chế, chính sách để các nguồn<br /> và sức sáng tạo vì lợi ích của xã hội. lực của xã hội được tập trung đầu tư cho các<br /> Nhà nước xây dựng và hoàn thiện hệ mục tiêu phát triển giáo dục, đào tạo. Theo<br /> thống luật pháp, khung pháp lý cho các hoạt đó, các tài nguyên quốc gia, nguồn lực xã<br /> động phát triển giáo dục, đào tạo nhằm thực hội cho phát triển giáo dục, đào tạo cần<br /> hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội được phân bổ tới những chủ thể có năng lực<br /> thông qua chính sách và chuyển hóa chính sử dụng mang lại chất lượng và hiệu quả<br /> sách kịp thời vào đời sống. Nhà nước bảo cao nhất.<br /> đảm pháp luật và cơ chế chính sách tạo 2. Nhà nước dự báo, cung cấp thông tin và<br /> thuận lợi nhất cho mọi chủ thể tham gia phát bảo đảm cân đối vĩ mô trong phát triển<br /> triển giáo dục, đào tạo. giáo dục, đào tạo<br /> Nhà nước tạo dựng môi trường “cạnh Nhà nước kiến tạo phát triển làm chức<br /> tranh” bình đẳng cho các chủ thể (cá nhân, năng dự báo, cung cấp thông tin và bảo đảm<br /> tổ chức trong và ngoài nước) tham gia phát cân đối vĩ mô thay vì chỉ làm chức năng chủ<br /> triển giáo dục, đào tạo thông qua việc tạo ra thể chính và trực tiếp trong phát triển giáo<br /> hành lang pháp lý công bằng và có hiệu lực. dục, đào tạo. Nhà nước hoạch định chính<br /> Nhà nước không làm thay các cơ sở giáo sách với tầm nhìn hệ thống, phát hiện các<br /> dục, đào tạo, mà tập trung xây dựng khuôn khả năng có thể điều hòa, cân đối những yêu<br /> khổ thể chế phù hợp và tạo điều kiện cần cầu khác nhau về nguồn lực; tập trung và<br /> thiết để các chủ thể tham gia phát triển giáo khai thác các nguồn lực cho các ưu tiên phát<br /> dục, đào tạo. triển giáo dục, đào tạo một cách có hiệu<br /> Nhà nước kiểm soát chặt chẽ và xóa bỏ quả; lựa chọn, ưu tiên các nguồn lực cho<br /> “độc quyền” của các cơ sở giáo dục công những ngành, lĩnh vực phát triển giáo dục,<br /> lập, thực hiện xã hội hóa hoạt động quản lý đào tạo quan trọng nhất trong từng giai<br /> nhằm huy động các nguồn lực của xã hội đoạn, những lĩnh vực phát triển giáo dục,<br /> cho phát triển, tạo điều kiện cho xã hội thực đào tạo có tầm quan trọng chiến lược.<br /> hiện tốt hơn những chức năng, những công Nhà nước dự báo, phòng ngừa những<br /> việc mà xã hội có thể làm trong phát triển hạn chế, tiêu cực hơn là xử lý, “chữa trị”<br /> giáo dục, đào tạo. Nhà nước mở rộng giao những hạn chế, tiêu cực.v.v... trong phát triển<br /> quyền, ủy quyền và phân quyền, tạo điều giáo dục, đào tạo (D. Acemoglu và J. Robin-<br /> kiện để các cá nhân, tổ chức thực hiện tự son, 2012); ngăn ngừa những mất cân đối<br /> quản lý trong giáo dục, đào tạo. ngay trong lĩnh vực giáo dục, đào tạo, giữa<br /> Nhà nước tìm mọi cách để cung cấp các giáo dục và đào tạo, thực hiện “giáo dục<br /> dịch vụ công chất lượng và hiệu quả cho sự trong đào tạo” và “đào tạo trong giáo<br /> phát triển xã hội nói chung và giáo dục, đào dục”.v.v... Nhà nước điều hành phát triển<br /> tạo nói riêng (Nguyễn Sĩ Dũng, 2017), nâng giáo dục, đào tạo theo hướng chia sẻ, hướng<br /> cao tính chủ động, chất lượng và hiệu quả dẫn và khuyến cáo, cảnh báo, phòng ngừa<br /> của các dịch vụ công của chính quyền địa và chia sẻ rủi ro một cách khách quan, khoa<br /> 16 Th“ng tin Khoa học xž hội, số 8.2017<br /> <br /> <br /> học, kịp thời. Nhà nước tập trung các nguồn dục, đào tạo, giữa các cơ sở giáo dục, đào<br /> lực vào việc dự báo, cảnh báo, phòng ngừa tạo với người dân về các mục tiêu, dự án<br /> các phức tạp có khả năng nảy sinh thay vì phát triển chung cho giáo dục, đào tạo.<br /> chỉ đấu tranh giải quyết những phức tạp, tiêu 3. Nhà nước thiết lập các công cụ quản lý,<br /> cực đã nảy sinh trong phát triển giáo dục, hướng dẫn và thu hút đầu tư trong phát<br /> đào tạo. Hệ thống chính sách, pháp luật có triển giáo dục, đào tạo<br /> chất lượng, hoàn chỉnh và tăng cường kiểm Nhà nước kiến tạo phát triển thiết lập<br /> tra giám sát việc thực hiện chính sách, pháp các công cụ quản lý để hướng các nguồn<br /> luật là biện pháp tốt nhất để phòng ngừa vốn đầu tư trong và ngoài nước vào những<br /> những phức tạp, tiêu cực có thể nảy sinh lĩnh vực mà nhu cầu phát triển trong giáo<br /> trong phát triển giáo dục, đào tạo. dục, đào tạo đã trở nên khách quan, đáp ứng<br /> Nhà nước “can thiệp” vào “thị trường” yêu cầu trước mắt và lâu dài của giáo dục,<br /> giáo dục, đào tạo trực tiếp bằng sản phẩm đào tạo. Xóa bỏ cơ chế xin - cho trong đầu<br /> và dịch vụ giáo dục, đào tạo; bằng chất tư, cung ứng dịch vụ công cho phát triển<br /> lượng và hiệu quả phát triển giáo dục, đào giáo dục, đào tạo.<br /> tạo của các cơ sở giáo dục, đào tạo công lập. Nhà nước có chính sách hướng chủ yếu<br /> Theo đó, các cơ sở giáo dục, đào tạo công vào kết quả hoạt động (đầu ra) thay vì chỉ<br /> lập thể hiện vai trò “chủ đạo”, “dẫn dắt” chú trọng “đầu vào” trong phát triển giáo<br /> trong phát triển giáo dục, đào tạo. dục, đào tạo. Chuyển cách đánh giá theo kết<br /> Nhà nước đồng hành, hỗ trợ các cơ sở quả đầu tư của nhà nước cho phát triển giáo<br /> giáo dục và đào tạo; tranh thủ mọi cơ hội dục, đào tạo sang cách đánh giá theo chất<br /> cho phát triển thay vì ra mệnh lệnh, đứng lượng và hiệu quả của các dịch vụ do nhà<br /> trên các cơ sở giáo dục, đào tạo để quản lý, nước cung cấp cho phát triển giáo dục, đào<br /> kiểm soát. Theo đó, nhà nước thiết kế tạo. Chuyển cách đánh giá theo số lượng<br /> chính sách hướng vào việc tháo gỡ những các nguồn lực mà nhà nước đầu tư cho phát<br /> cản trở, “trói buộc” các cơ sở giáo dục và triển giáo dục, đào tạo sang cách đánh giá<br /> đào tạo, tạo dựng môi trường thuận lợi để theo chất lượng và hiệu quả sử dụng các<br /> các cơ sở giáo dục, đào tạo bán công lập nguồn lực được cung cấp cho phát triển giáo<br /> hoặc ngoài công lập trong và ngoài nước dục, đào tạo.<br /> ra đời và phát triển. 4. Nhà nước thực hiện dân chủ, công khai<br /> Nhà nước mở rộng và tăng cường sự và minh bạch trong quản lý phát triển giáo<br /> tương tác giữa các cơ quan trong bộ máy nhà dục, đào tạo<br /> nước với các cơ sở giáo dục, đào tạo; tăng Nhà nước kiến tạo phát triển thực hiện<br /> cường đối thoại với các cơ sở giáo dục, đào dân chủ, công khai hóa, minh bạch hóa<br /> tạo bằng nhiều hình thức để cán bộ, công trong các quyết định quản lý, các nguồn đầu<br /> chức gần hơn với các cơ sở giáo dục, đào tư công cho phát triển giáo dục, đào tạo; có<br /> tạo, để chủ trương, chính sách, pháp luật của cơ chế phản biện xã hội hữu hiệu, mở rộng<br /> nhà nước về giáo dục, đào tạo sát hợp hơn sự tham gia của các cơ sở giáo dục, đào tạo<br /> với thực tiễn; có các kênh trao đổi, chia sẻ vào quá trình xây dựng và thực hiện chính<br /> thông tin thường xuyên theo quy định của sách phát triển giáo dục, đào tạo; phát huy<br /> luật pháp giữa nhà nước với các cơ sở giáo quyền làm chủ thực sự của các cơ sở giáo<br /> Về vai tr’ kiến tạo§ 17<br /> <br /> dục, đào tạo; đồng thời, bảo đảm dân chủ đi Nhà nước có chế độ tuyển dụng nhân<br /> đôi với nghĩa vụ và trách nhiệm của các cơ tài để phát triển giáo dục, đào tạo; xây dựng<br /> sở giáo dục, đào tạo; giữ vững kỷ cương, kỷ và phát triển nhân tài trong giáo dục, đào tạo<br /> luật trong giáo dục, đào tạo. từ các cơ sở đào tạo có chất lượng nhất và<br /> Nhà nước mạnh mẽ và sáng suốt, thể uy tín nhất, có kinh nghiệm và khả năng<br /> hiện trong sự hợp lý của các chính sách đưa nhất trong tổ chức thực tiễn; thu hút nhân<br /> ra và đạt được sự đồng thuận xã hội cao chứ tài từ ngoài xã hội cho ngành giáo dục, đào<br /> không phải nhà nước cứng rắn gắn với áp tạo. Nhà nước có chính sách, chế độ đãi ngộ<br /> đặt cho phát triển giáo dục, đào tạo; đơn xứng đáng nhằm thu hút và giữ được nhân<br /> giản hóa các thủ tục hành chính, khuyến tài cho phát triển giáo dục, đào tạo.<br /> khích mọi thành phần xã hội, nhà đầu tư Từ kinh nghiệm của nhiều nước phát<br /> trong và ngoài nước, mọi người dân đầu tư triển trên thế giới, nhất là Mỹ, một số nước<br /> phát triển giáo dục, đào tạo; khuyến khích Tây Âu, Nhật Bản và các nước NIC ở Đông<br /> việc lựa chọn sử dụng dịch vụ giáo dục, đào Á, có thể thấy có nhiều cách thức để nhà<br /> tạo của các cơ sở giáo dục, đào tạo có chất nước tác động vào phát triển xã hội nói<br /> lượng, uy tín; chủ động trong hội nhập quốc chung và giáo dục, đào tạo nói riêng (Ngô<br /> tế về giáo dục, đào tạo. Huy Đức, Nguyễn Thị Thanh Dung, 2016).<br /> Nhà nước đẩy mạnh phân cấp, phát huy Theo đó:<br /> tính chủ động, sáng tạo của các cơ sở giáo Thứ nhất, nhà nước không đóng vai trò<br /> dục, đào tạo; đồng thời bảo đảm sự quản lý “thống soái”, nhưng cũng không đóng vai<br /> thống nhất của toàn bộ hệ thống giáo dục, trò thụ động “điều chỉnh”, mà có một vai<br /> đào tạo quốc gia; nâng cao tính hiệu lực, trò lớn hơn nhiều, đặc biệt trong việc định<br /> hiệu quả, thống nhất, thông suốt trong tổ hướng và tập trung nguồn lực cho phát<br /> chức và hoạt động của các cơ quan quản lý triển giáo dục, đào tạo. Nhà nước kiến tạo<br /> nhà nước các cấp về giáo dục, đào tạo; tăng phát triển “gần gũi” hơn về tính chất chỉ<br /> cường trách nhiệm giải trình của các cơ huy, định hướng kế hoạch phát triển,<br /> quan quản lý, các cơ sở giáo dục, đào tạo nhưng cũng khác với “nhà nước điều<br /> trước người dân, trước công luận. chỉnh” trong phát triển giáo dục, đào tạo.<br /> 5. Nhà nước kiến tạo phát triển và trọng Nhà nước kiến tạo phát triển giáo dục, đào<br /> dụng nhân tài trong phát triển giáo dục, tạo đã và đang tồn tại ở nhiều nước với<br /> đào tạo những biểu hiện cụ thể do điều kiện lịch sử<br /> Nhà nước kiến tạo phát triển và trọng - cụ thể quy định.<br /> dụng nhân tài trong phát triển giáo dục, đào Thứ hai, nhà nước giữ vai trò chủ đạo,<br /> tạo để có những nhà lãnh đạo và đội ngũ với ý nghĩa hiện đại và phát triển của khái<br /> hoạch định chiến lược tài ba, có tinh thần niệm này, dẫn dắt sự phát triển giáo dục, đào<br /> yêu nước mãnh liệt, tận tâm và có quyết tâm tạo trong điều kiện nền kinh tế thị trường;<br /> chính trị cao nhất đối với sự phát triển của nhà nước kiến tạo khác cả với “nhà nước chỉ<br /> giáo dục, đào tạo; thu hút các chuyên gia huy”, lẫn “nhà nước điều chỉnh” ở phương<br /> đầu ngành trong các lĩnh vực và trao cho họ thức tác động đến phát triển giáo dục, đào<br /> những quyền quyết định tương đối cho phát tạo. Tính chủ động dẫn dắt của nhà nước<br /> triển giáo dục, đào tạo. còn thể hiện ở vai trò thúc đẩy nghiên cứu<br /> 18 Th“ng tin Khoa học xž hội, số 8.2017<br /> <br /> <br /> và triển khai trong các cơ sở giáo dục, đào hiệu quả phát triển giáo dục, đào tạo và<br /> tạo. Nhà nước chủ động định hướng và dẫn phát triển nguồn nhân lực một cách cụ thể,<br /> dắt trong thu hút đầu tư cho các hướng thiết thực và kịp thời <br /> nghiên cứu phát triển, làm nền tảng cho các<br /> lĩnh vực giáo dục, đào tạo được lựa chọn và Tài liệu tham khảo<br /> ưu tiên. 1. D. Acemoglu và J. Robinson (2012),<br /> Thứ ba, nhà nước sử dụng sức mạnh The Origin of Power, Prosperity, and<br /> thực sự của các cơ sở giáo dục công lập, với Poverty: Why Nations Fails (Nguồn<br /> ý nghĩa hiện đại và phát triển của khái niệm gốc của quyền lực, thịnh vượng và<br /> này, làm đầu tàu. Nhà nước tập trung đột nghèo khó: Tại sao các quốc gia thất<br /> phá vào các lĩnh vực quan trọng thông qua bại), Randon House.<br /> sự hợp tác và chủ động dẫn dắt khối cơ sở 2. David Held (2013), Các mô hình quản<br /> giáo dục ngoài công lập, có các chính sách lý nhà nước hiện đại, Phạm Nguyên<br /> ưu tiên định hướng cho sự phát triển giáo Trường dịch, Nxb. Tri thức, Hà Nội.<br /> dục, tạo các động lực cho phát triển giáo 3. Nguyễn Sĩ Dũng (2017), “Nhà nước<br /> dục, đào tạo. kiến tạo phát triển”, Báo Nhân dân<br /> Thứ tư, nhà nước có các chính sách hàng tháng, ngày 15/01.<br /> phúc lợi thích hợp, thúc đẩy sự biến đổi tích 4. Ngô Huy Đức - Nguyễn Thị Thanh<br /> cực trong cơ cấu của nền giáo dục, đào tạo Dung (2016), “Nhà nước kiến tạo phát<br /> quốc gia. triển - khái niệm và thực tế”, Tạp chí Lý<br /> Như vậy, nhà nước kiến tạo phát triển luận chính trị, số 11, tháng 11.<br /> là nhà nước mang lại nhiều nhất những kết 5. Lê Minh Quân (2016), “Nhà nước kiến<br /> quả, hiệu quả cho sự phát triển giáo dục tạo”, Tạp chí Lý luận chính trị, số 8,<br /> và phát triển nguồn nhân lực đáp ứng kịp tháng 8.<br /> thời các yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội. 6. Đinh Minh Tuấn, Phạm Thế Anh (Chủ<br /> Việc đánh giá vai trò kiến tạo phát triển biên, 2016), Từ nhà nước điều hành<br /> của nhà nước trong giáo dục, đào tạo và sang nhà nước kiến tạo, Nxb. Tri thức,<br /> phát triển nguồn nhân lực phải dựa trên Hà Nội.<br /> <br /> <br /> (tiếp theo trang 13) 7. Joschka Fischer, Những người thắng kẻ<br /> bại mới ở Trung Đông, (Posted on<br /> 5. Nguyễn Thanh Hiền (2015), “Sự thay 02/12/2014 by the Observer), Ninh Thị<br /> đổi cán cân quyền lực tại Trung Đông”, Thanh Hà dịch.<br /> Tạp chí Nghiên cứu Châu Phi & Trung 8. Bùi Nhật Quang (Chủ biên, 2011), Một<br /> Đông, số 8. số vấn đề kinh tế, chính trị nổi bật của<br /> 6. John Judis, America’s Failure - and Trung Đông và xu hướng đến năm<br /> Rusia and Iran‘s Success - in Syria’s 2020, Nxb. Khoa học xã hội.<br /> Cataclysmic Civil War, 9. Thông tấn xã Việt Nam, Tài liệu tham<br /> http://www.talkingpointsmemo.com/ khảo đặc biệt, các số liên quan đến chủ<br /> cafe/america-failure-rusia-succes-in- đề nghiên cứu, 2011-2017.<br /> syria-war 10. http://vi.wikipedia.org/wiki/syria<br />