Xác định kĩ năng rèn luyện nghiệp vụ sư phạm thường xuyên cho sinh viên Địa lí trong phương thức đào tạo tín chỉ ở các trường đại học sư phạm

TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Nguyễn Ngọc Minh<br /> _____________________________________________________________________________________________________________<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> XÁC ĐỊNH KĨ NĂNG RÈN LUYỆN NGHIỆP VỤ SƯ PHẠM<br /> THƯỜNG XUYÊN CHO SINH VIÊN ĐỊA LÍ<br /> TRONG PHƯƠNG THỨC ĐÀO TẠO TÍN CHỈ<br /> Ở CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM<br /> NGUYỄN NGỌC MINH*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Bài báo khái quát tầm quan trọng và các nhân tố ảnh hưởng đến rèn luyện các kĩ<br /> năng nghiệp vụ sư phạm (NVSP) cho sinh viên (SV) trong các trường đại học sư phạm<br /> (ĐHSP). Nhằm nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên (GV) Địa lí theo phương thức tín<br /> chỉ, bài viết trình bày 7 nhóm kĩ năng cơ bản về NVSP và các hình thức tổ chức cần phải<br /> hình thành và rèn luyện cho SV trong quá trình đào tạo GV ở các trường đại học.<br /> Từ khóa: kĩ năng nghiệp vụ sư phạm, đào tạo tín chỉ, sinh viên Địa lí.<br /> ABSTRACT<br /> Identifying professional pedagogical skills training for geography students<br /> in the credit modality of pedagogical universities<br /> The article outlines the importance of and factors affecting the training of<br /> professional pedagogical skills for students of pedagogical universities. In order to<br /> enhance the quality of geography teacher training in the credit modality, the article<br /> introduces 7 groups of basic professional pedagogical skills and organizational forms<br /> necessary for students in the process of teacher training in pedagogical universities.<br /> Keywords: professional pedagogical skills, credit modality, Geography students.<br /> <br /> 1. Đặt vấn đề chưa cấu thành các tín chỉ, do đó chưa<br /> Đào tạo GV ở trường ĐHSP không đáp ứng được yêu cầu nâng cao chất<br /> chỉ trang bị cho SV kiến thức chuyên lượng đào tạo GV. Nhiều SV ra trường<br /> môn mà còn phải rèn luyện hệ thống kĩ vẫn còn yếu về kĩ năng sư phạm. Vì vậy,<br /> năng NVSP. Chất lượng các thế hệ GV ra việc xác định các nội dung để nâng cao<br /> trường cao hay không phụ thuộc rất lớn chất lượng rèn luyện NVSP thường<br /> vào việc rèn luyện NVSP cho SV. xuyên cho SV nói chung và ngành Địa lí<br /> Thực tế nội dung rèn luyện kĩ năng nói riêng là rất cần thiết.<br /> NVSP cho SV trong những năm qua ở 2. Tầm quan trọng của việc rèn<br /> các trường ĐHSP (Hà Nội, Vinh, Huế, luyện nghiệp vụ sư phạm cho sinh viên<br /> Đà Nẵng, Quy Nhơn, Thành phố Hồ Chí đại học sư phạm<br /> Minh) chưa giống nhau, chưa toàn diện, Mục đích giáo dục của nước ta là<br /> chưa thống nhất, chưa thường xuyên và đào tạo nguồn nhân lực cho nền sản xuất<br /> <br /> *<br /> TS, Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế; Email: nnminhdhsp@gmail.com<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 179<br /> Tư liệu tham khảo Số 3(68) năm 2015<br /> _____________________________________________________________________________________________________________<br /> <br /> <br /> <br /> hiện đại, đào tạo những con người có  Các nhân tố bên ngoài:<br /> trình độ và kĩ năng lao động sáng tạo. - Phương pháp và hình thức tổ chức<br /> Cho nên, việc rèn luyện NVSP cho SV là dạy học của giảng viên để hình thành kĩ<br /> rất quan trọng, cụ thể: năng nghề cho SV;<br /> - Là tiêu chuẩn để đo thành quả chất - Cơ sở vật chất, thiết bị dạy học của<br /> lượng đào tạo GV; trường ĐHSP bao gồm tư liệu, tài liệu<br /> - Đào tạo những SV có đầy đủ các tham khảo, các phương tiện sử dụng để<br /> năng lực hành động trong thực tiễn; rèn luyện kĩ năng như bản đồ, sơ đồ,<br /> - Giúp SV có khả năng tự chiếm lĩnh bảng số liệu, mô hình, khối đồ, hình vẽ,<br /> kiến thức, tự phát hiện các vấn đề nảy tranh ảnh, các thiết bị dạy học như máy<br /> sinh trong quá trình rèn nghề; tính, máy chiếu đa năng, phòng rèn luyện<br /> - Giúp SV hoàn thành tốt những công NVSP...;<br /> việc của GV Địa lí, như: chuẩn bị tốt nội - Thời gian dành cho công tác tổ<br /> dung bài giảng, phương tiện và phương chức rèn luyện NVSP trong lớp, ngoài<br /> pháp dạy học, xử lí tốt các tình huống sư lớp, nội khóa, ngoại khóa…;<br /> phạm, tâm lí và các kĩ thuật dạy học Địa - Các chế độ ưu đãi hay phụ cấp...<br /> lí khác...; đối với giảng viên;<br /> - Giúp SV phát huy các năng lực của Ngoài ra còn có các nhân tố khác<br /> bản thân khi ra trường dạy học. Đồng thời ảnh hưởng đến việc rèn luyện NVSP của<br /> hạn chế những nhược điểm không đáng có SV, như: phong trào rèn luyện, địa điểm<br /> trong quá trình hành nghề dạy học Địa lí ở và hình thức rèn luyện kĩ năng...<br /> trường phổ thông; Tất cả các nhân tố nêu trên luôn<br /> - Góp phần trong công tác đào tạo tồn tại trong mối quan hệ ảnh hưởng lẫn<br /> GV chất lượng cao trong các trường nhau; trong đó, nhân tố bên trong luôn có<br /> ĐHSP. ý nghĩa quyết định đến chất lượng rèn<br /> 3. Các nhân tố ảnh hưởng đến việc luyện NVSP của SV.<br /> rèn luyện nghiệp vụ sư phạm cho sinh 4. Xác định các kĩ năng nghiệp vụ<br /> viên đại học sư phạm sư phạm để nâng cao việc hình thành<br /> Chất lượng rèn luyện NVSP cho và rèn luyện thường xuyên cho sinh<br /> SV phụ thuộc hai nhân tố: bên trong và viên Địa lí trong phương thức đào tạo<br /> bên ngoài, cụ thể như sau: tín chỉ<br />  Các nhân tố bên trong: Căn cứ vào mục tiêu đào tạo GV<br /> - Phương pháp tự rèn luyện nghiệp Địa lí; chương trình đào tạo GV Địa lí<br /> vụ của SV; theo học chế tín chỉ; dựa vào các nhóm<br /> - Năng lực bản thân của từng SV; nội dung rèn luyện NVSP từ dễ đến khó,<br /> - Động cơ rèn luyện nghiệp vụ của từ thấp lên cao..., việc hình thành và rèn<br /> SV; luyện kĩ năng NVSP thường xuyên cho<br /> - Hứng thú rèn luyện nghiệp vụ của SV Địa lí tại các trường ĐHSP bao gồm<br /> SV. các nội dung sau đây:<br /> <br /> <br /> 180<br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Nguyễn Ngọc Minh<br /> _____________________________________________________________________________________________________________<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 4.1. Kĩ năng nghiệp vụ sư phạm về lí, nội dung rèn luyện kĩ năng NVSP về<br /> viết, vẽ trên bảng môn Địa lí vẽ các hình liên quan đến Địa lí trên bảng<br /> a. Kĩ năng viết trên bảng: Trong dạy gồm các kĩ năng sau đây:<br /> học Địa lí, nội dung kĩ năng NVSP về - Kĩ năng vẽ lược đồ;<br /> viết trên bảng cần phải rèn luyện cho SV - Kĩ năng vẽ sơ đồ: sơ đồ graph, sơ<br /> gồm có: đồ cấu trúc, sơ đồ quá trình, sơ đồ địa đồ;<br /> - Kĩ năng viết tên bài học, các loại đề - Kĩ năng vẽ các biểu đồ chủ yếu:<br /> mục bài dạy học Địa lí trên bảng; biểu đồ hình vuông, cột, tròn, miền, kết<br /> - Kĩ năng viết trên bảng chữ in hoa, hợp, thanh ngang, đường, tháp dân số...;<br /> in thường và các loại kiểu chữ phù hợp - Kĩ năng vẽ các mô hình sáng tạo<br /> với các mục bài Địa lí; Địa lí trên bảng.<br /> - Kĩ năng viết kí hiệu trên bảng trong 4.2. Kĩ năng nghiệp vụ sư phạm về<br /> dạy học Địa lí; trình bày lời giảng của giáo viên Địa lí<br /> - Kĩ năng viết tắt trên bảng trong dạy Các nội dung sau đây cần hình<br /> học Địa lí; thành và rèn luyện cho SV:<br /> - Kĩ năng bố trí các mục của nội - Kĩ năng sử dụng âm lượng khi dùng<br /> dung bài học Địa lí trên bảng; lời giảng;<br /> - Kĩ năng kẻ chân đề mục trên bảng; - Kĩ năng sử dụng ngữ điệu khi dùng<br /> - Kĩ năng chia cột trên bảng; lời giảng;<br /> - Kĩ năng viết câu trên bảng; - Kĩ năng sử dụng câu khi dùng lời<br /> - Kĩ năng sử dụng tốc độ viết bảng; giảng;<br /> - Kĩ năng viết thẳng hàng nội dung - Kĩ năng sử dụng từ địa phương khi<br /> bài dạy học Địa lí; trình bày bài giảng;<br /> - Kĩ năng viết nháp trên bảng đối với - Kĩ năng xác định vị trí đứng của<br /> môn Địa lí; GV khi trình bày lời giảng;<br /> - Kĩ năng cầm phấn viết bảng; - Kĩ năng kết hợp lời giảng với ghi<br /> - Kĩ năng sử dụng phấn màu khi trình bảng và sử dụng phương tiện dạy học Địa<br /> bày bài dạy học Địa lí trên bảng; lí: kết hợp lời giảng với ghi bảng và<br /> - Kĩ năng sử dụng bút dạ để viết bài ngược lại (ghi bảng với lời giảng của<br /> dạy học Địa lí trên bảng; GV), kết hợp dùng lời giảng với sử dụng<br /> - Kĩ năng xác định độ cao để ghi phương tiện dạy học Địa lí và ngược lại;<br /> bảng; - Kĩ năng kết hợp dùng lời giảng với<br /> - Kĩ năng sử dụng các động tác tay sử dụng các động tác hoạt động tay, mắt<br /> của GV khi ghi bảng; nhìn, nét mặt… của GV;<br /> - Kĩ năng ghi bảng kết hợp với di - Kĩ năng dùng lời giảng theo hướng<br /> chuyển và sử dụng phương tiện dạy học “diễn giảng nêu vấn đề” trong dạy học<br /> Địa lí. Địa lí;<br /> b. Kĩ năng vẽ các hình liên quan đến - Kĩ năng dùng lời giảng “kiểu tổ<br /> môn Địa lí trên bảng: Trong dạy học Địa chức dạy học Địa lí”;<br /> <br /> <br /> 181<br /> Tư liệu tham khảo Số 3(68) năm 2015<br /> _____________________________________________________________________________________________________________<br /> <br /> <br /> <br /> - Kĩ năng dùng lời giảng của GV với sau đây để định hướng về giao tiếp:<br /> ghi chép của học sinh trong dạy học Địa - Giao tiếp với học sinh: GV phải thể<br /> lí; hiện được kĩ năng:<br /> - Kĩ năng sử dụng tốc độ lời giảng + Cần tạo không khí thoải mái để<br /> của GV khi trình bày bài giảng Địa lí. giúp học sinh cảm thấy hấp dẫn, mạnh<br /> 4.3. Kĩ năng nghiệp vụ sư phạm về xử dạn và hứng thú tìm kiếm tri thức để<br /> lí, giao tiếp sư phạm trong dạy học Địa nhận thức trong tiết dạy học Địa lí;<br /> lí + Trong quan hệ với học sinh, cần<br /> a. Kĩ năng xử lí các tình huống sư chia sẻ, đối xử mềm mỏng, biết cách khơi<br /> phạm trong dạy học Địa lí. Nội dung rèn dậy sự tự tin trong mỗi học sinh để các em<br /> luyện phải bao quát các dạng tình huống vươn lên và cần nghiêm khắc, công bằng,<br /> sau (kèm tài liệu: tình huống sư phạm và khoan dung với học sinh nói chung và học<br /> cách xử lí trong dạy học Địa lí): sinh cá biệt nói riêng. GV phải thể hiện<br /> - Dạng tình huống sư phạm xảy ra được mình vừa là bạn vừa là thầy trong<br /> trong tiết dạy học trên lớp; quá trình giao tiếp.<br /> - Dạng tình huống sư phạm xảy ra - Giao tiếp với phụ huynh học sinh:<br /> trong tiết dạy học ngoài lớp; Khi giao tiếp, GV phải thể hiện được các<br /> - Dạng tình huống sư phạm xảy ra kĩ năng sau đây:<br /> trong dạy học nội khóa; + Cần tạo sự gần gũi, tin tưởng,<br /> - Dạng tình huống sư phạm xảy ra chia sẻ và cảm thông từ hai phía;<br /> trong dạy học ngoại khóa; + Đặt mình vào vị trí, tâm trạng của<br /> - Dạng tình huống sư phạm xảy ra phụ huynh như: khéo léo, tế nhị khi đưa<br /> trong giao tiếp sư phạm. ra những nhận xét về con của họ; tránh<br /> Để thực hiện các kĩ năng xử lí tình căng thẳng, gây tổn thương đối với phụ<br /> huống sư phạm nêu trên, GV cần phải: huynh khi giao tiếp;<br /> bình tĩnh, lắng nghe, chia sẻ và hiểu học + Cần xác định được nội dung, mục<br /> sinh; tôn trọng học sinh; thể hiện thái độ đích cuộc gặp gỡ và hướng giải quyết vấn<br /> bao dung, vị tha; luôn khẳng định cái đề: đưa ra biện pháp giáo dục thuyết<br /> đúng; biết đặt mình vào vị trí học sinh; phục, tạo được sự đồng cảm, hỗ trợ của<br /> không chụp mũ, xúc phạm học sinh và phụ huynh;<br /> cần thể hiện đạo đức của người thầy. + Truyền đạt và hướng dẫn phụ<br /> b. Kĩ năng giao tiếp sư phạm trong huynh hiểu rõ đặc điểm tâm lí, tình cảm<br /> dạy học Địa lí. SV nói chung và SV sư của học sinh thông qua các buổi họp phụ<br /> phạm Địa lí nói riêng khi ra trường cần huynh nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục.<br /> phải có các kĩ năng giao tiếp với 3 đối - Giao tiếp với đồng nghiệp: Giảng<br /> tượng chính là học sinh, phụ huynh và viên trao đổi với SV các nội dung rèn<br /> đồng nghiệp. Do đó, giảng viên có thể luyện kĩ năng qua các yêu cầu sau:<br /> hướng dẫn SV rèn luyện kĩ năng này + Giao tiếp với đồng nghiệp cần<br /> thông qua việc trao đổi về các nội dung phải tế nhị, hòa đồng, giúp đỡ lẫn nhau;<br /> <br /> <br /> 182<br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Nguyễn Ngọc Minh<br /> _____________________________________________________________________________________________________________<br /> <br /> <br /> <br /> + Phải tôn trọng, khiêm tốn học hỏi - Kĩ năng thiết kế bài giảng Địa lí<br /> đồng nghiệp; dựa trên các phần mềm: Powerpoint,<br /> + Cần tạo dựng niềm tin: tạo sự tin Violet, ActivStudio…;<br /> tưởng bằng năng lực chuyên môn và đạo - Kĩ năng NVSP về thiết kế bài kiểm<br /> đức nghề nghiệp; tra, đánh giá học sinh trên lớp: kĩ năng<br /> + Cần khiêm tốn, tôn trọng và có thiết kế đề thi tự luận môn Địa lí; kĩ năng<br /> thiện chí học hỏi; thiết kế đề thi trắc nghiệm khách quan<br /> + Chấp hành và hoàn thành tốt công môn Địa lí; kĩ năng chấm, cho điểm bài<br /> việc được phân công; thi.<br /> + Nhiệt tình đóng góp cho sự phát 4.6. Kĩ năng nghiệp vụ sư phạm về tổ<br /> triển của nhà trường. chức hoạt động ngoại khóa Địa lí<br /> 4.4. Kĩ năng nghiệp vụ sư phạm về sử Các nội dung sau đây cần hình thành<br /> dụng phương tiện, thiết bị dạy học Địa lí và rèn luyện cho SV: kĩ năng tổ chức trò<br /> Các kĩ năng cần rèn luyện cho SV, chơi, tổ chức câu lạc bộ Địa lí, tổ chức dạ<br /> gồm có: hội Địa lí, tổ chức đố vui Địa lí...<br /> - Kĩ năng sử dụng bản đồ giáo khoa, 4.7. Kĩ năng nghiệp vụ sư phạm về<br /> át-lát Địa lí; trình bày bài giảng Địa lí (tập giảng)<br /> - Kĩ năng sử dụng tranh ảnh, hình vẽ, Gồm các nội dung sau:<br /> tài liệu tham khảo Địa lí; - Kĩ năng trình bày bài giảng Địa lí lí<br /> - Kĩ năng sử dụng số liệu thống kê, thuyết trên lớp;<br /> biểu đồ; - Kĩ năng trình bày bài giảng thực<br /> - Kĩ năng sử dụng sơ đồ, sơ đồ tư hành Địa lí trên lớp;<br /> duy, bảng kiến thức, phiếu học tập; - Kĩ năng trình bày bài ôn tập Địa lí<br /> - Kĩ năng sử dụng mô hình, khối đồ, trên lớp.<br /> sách giáo khoa Địa lí; 5. Hình thức tổ chức rèn luyện kĩ<br /> - Kĩ năng sử dụng phòng Địa lí, vườn năng nghiệp vụ sư phạm cho sinh viên<br /> Địa lí, các dụng cụ quan trắc; Địa lí ở trường đại học sư phạm trong<br /> - Kĩ năng sử dụng internet và một số phương thức đào tạo tín chỉ<br /> phần mềm dạy học: Powerpoint, Violet, 5.1. Xây dựng nội dung. Cần xây dựng<br /> ActivStudio… theo hướng:<br /> 4.5. Kĩ năng nghiệp vụ sư phạm về - Xây dựng các kĩ năng từ dễ đến<br /> thiết kế bài dạy học Địa lí khó, từ thấp lên cao;<br /> Các nội dung cần rèn luyện cho SV, - Xây dựng các kĩ năng theo thứ tự từ<br /> đó là: nhóm kĩ năng 1 đến nhóm kĩ năng thứ 7;<br /> - Kĩ năng thiết kế bài giảng lí thuyết - Các nhóm rèn luyện NVSP cho SV<br /> trong dạy học Địa lí; cần được cấu trúc thành các tín chỉ.<br /> - Kĩ năng thiết kế bài giảng thực 5.2. Tổ chức rèn luyện kĩ năng nghiệp<br /> hành Địa lí; vụ sư phạm cho sinh viên Địa lí trường<br /> - Kĩ năng thiết kế bài ôn tập Địa lí; đại học sư phạm<br /> <br /> <br /> 183<br /> Tư liệu tham khảo Số 3(68) năm 2015<br /> _____________________________________________________________________________________________________________<br /> <br /> <br /> <br /> Cần tổ chức rèn luyện kĩ năng + Thời khóa biểu (lịch) rèn luyện<br /> NVSP cho SV theo hướng sau: sắp xếp thành nhiều buổi trong tuần để<br /> - Tổ chức rèn luyện nghiệp vụ phải các nhóm SV sắp xếp thời gian, vạch kế<br /> rải đều trong suốt quá trình đào tạo GV hoạch học tập cho cá nhân trong từng<br /> Địa lí. Từ học kì III đến học kì VII của tuần, tháng và học kì;<br /> khóa học, mỗi học kì xây dựng 1 tín chỉ + Giảng viên cho phép SV có thể<br /> để rèn luyện NVSP cho SV. Riêng học kì đổi nhóm trong quá trình rèn luyện;<br /> I và II, do SV năm thứ nhất chưa hội đủ + Ngoài ra, có thể tổ chức rèn luyện<br /> tri thức khoa học của ngành học, nên có cho SV theo cá nhân;<br /> thể chưa xây dựng tín chỉ rèn luyện - Bố trí giảng viên: Các giảng viên<br /> NVSP; rèn luyện NVSP được sắp xếp theo lịch<br /> - Tổ chức rèn luyện NVSP phải kết trong tuần và học kì. SV có thể chọn<br /> hợp hợp lí giữa lí thuyết và thực hành; giảng viên phù hợp nội dung rèn luyện<br /> - Tăng cường kiểm tra, đánh giá, NVSP của mình.<br /> nhận xét SV trong quá trình rèn luyện; 6. Kết luận<br /> - Tổ chức đào tạo rèn luyện NVSP Hình thành và rèn luyện kĩ năng<br /> cho SV có thể theo nhóm hay cá nhân, cụ NVSP là hai giai đoạn của một quá trình.<br /> thể là: Hai giai đoạn này có sự liên kết chặt chẽ<br /> + Tổ chức rèn luyện NVSP có thể trong quá trình đào tạo GV Địa lí. Để<br /> theo nhóm lớn (với số lượng từ 7 đến nâng cao chất lượng đào tạo GV trong<br /> ≤20 SV); các trường ĐHSP, chúng ta cần xác định<br /> + Tổ chức rèn luyện NVSP có thể và thực hiện tốt 7 nhóm kĩ năng cơ bản<br /> theo nhóm nhỏ (với số lượng