50 NĂM MỸ THUẬT QUẢNG
NINH
Thế kỷ XX, trong giới văn nghệ
chúng ta rất tự hào về phong trào văn
hóa nghệ thuật của vùng mỏ, các
phong trào ca hát, sân khấu, văn, thơ,
âm nhạc, hội họa trong đó nổi hơn cả
là phong trào mỹ thuật đã tạo được
tiếng vang lớn, tiêu biểu cho cả nước.
Quảng Ninh có phong trào quần
chúng sáng tác mỹ thuật từ năm
1959. Từ những ngày đầu phong trào
đã có khoảng sáu mươi anh chị em
theo học các lớp mỹ thuật do Ty
VHTT và Hội VHNT Quảng Ninh
ĐẶNG ĐÌNH NGUYỄN-Bác đứng ra tổ chức phối hợp với các đơn
Hồ với dân tộc tỉnh Quảng vị của mỏ như Công ty than Hòn Gai,
Ninh-Lụa, 88x65cm, 2009 Cẩm Phả, Liên hiệp Công đoàn tỉnh
Quảng Ninh mở hàng trăm lớp học
vẽ cho hàng nghìn anh chị em công nhân, nông dân và cán bộ theo học.
Đa số các anh chị em theo học để vẽ tranh tường, pano khẩu hiệu phục
vụ nhiệm vụ chính trị của tỉnh, động viên cổ vũ lao động sản xuất trong
các cơ quan, nhà máy xí nghiệp. Từ những phong trào này tỉnh lại chọn
lựa một số anh chị em có năng khiếu, đam mê học vẽ nâng cao để tạo
nguồn cho việc sáng tác mỹ thuật. Một số anh đã tốt nghiệp ở các
trường Mỹ thuật của Việt Nam, đây là những hạt nhân của phong trào
mỹ thuật Quảng Ninh.
Đến thập kỷ 70 - 80 của thế kỷ XX phong trào mỹ thuật Quảng Ninh có
thể nói là phát triển rực rỡ nhất đạt được nhiều thành tựu lớn bằng các
giải thưởng của Hội Mỹ thuật Việt Nam ở các cuộc triển lãm mỹ thuật
toàn quốc. Thời kỳ này phong trào mỹ thuật Quảng Ninh hoạt động vô
cùng sôi động rất nhiều tác phẩm Mỹ thuật thời kỳ này được giới thiệu,
trưng bày tại hàng trăm cuộc triển lãm ở trong tỉnh và Hà Nội. Rất
nhiều các cuộc hội thảo được tỉnh Quảng Ninh tổ chức và mời các họa
sỹ có tên tuổi về tham dự và có những đánh giá nhận xét rất sâu sắc,
mở ra nhiều hướng mới cho các họa sỹ Quảng Ninh.
Từ các hoạt động phong trào này đã sản sinh ra rất nhiều họa sỹ có tên
tuổi và vị trí của họ đã được công nhận ở trong giới mỹ thuật như: Ngô
Phương Cúc, Bùi Đình Lan, Nguyễn Hoàng, Lê Chuyền, Lê Vân Hải...
Tất cả những thành tựu này không phải ngẫu nhiên mà có, mà nó được
tạo dựng nên bằng cả một quá trình dài, bằng sự vận động nội lực của
từng họa sỹ dưới sự quan tâm chỉ đạo sát sao của các cấp chính quyền ở
địa phương, sự quan tâm tạo điều kiện của trung ương là những điều
kiện thuận lợi để phong trào mỹ thuật Quảng Ninh từng bước phát triển
cả bề rộng và chiều sâu.
Tác phẩm mỹ thuật của các họa sỹ Quảng Ninh đã tạo được dấu ấn đậm
nét trong lòng người hâm mộ mỹ thuật cả nước, phong phú về thể loại.
Các tác phẩm của họ mang đặc trưng của vùng mỏ, tác phẩm của các
họa sỹ không chuyên không chênh lệch mấy với các họa sỹ chuyên
nghiệp, tác phẩm của họ mang các cảm xúc chân thật, biểu hiện tạo
hình với thế giới xung quanh một cách gần gũi dễ hiểu và sâu lắng tạo
ra một diện mạo riêng của vùng mỏ. Lịch sử mỹ thuật thế giới đã chứng
minh có rất nhiều họa sỹ tự học nhưng tác phẩm của họ có chỗ đứng
trang trọng trong nền mỹ thuật Thế giới.
Không phải ngẫu nhiên mà rất nhiều tác phẩm của các họa sỹ vùng mỏ
đã được đứng trong sưu tập của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.
Mỹ thuật Quảng Ninh được xây dựng nên từ một vài cánh chim đầu
đàn chuyên nghiệp, học hành bài bản họ là những hạt nhân của phong
trào. Khi phong trào đã được chắp cánh, thì từ trong phong trào đã xuất
hiện những tài năng. Cơ sở thực tiễn này góp phần cổ vũ động viên
không chỉ của mỹ thuật Quảng Ninh mà nó đã lan rộng ra cả nước
trong sự nghiệp mỹ thuật Việt Nam.
Tranh sơn dầu thì có các họa sỹ Ngô Phương Cúc, Lê Vân Hải, Lê
Chuyền, Nguyễn Hoàng, Hoàng Ngọc Châu, Phạm Phi Châu trong đó
có họa sỹ Ngô Phương Cúc ông là một họa sỹ nghiệp dư lâu năm, các
tác phẩm của ông mang một bút pháp riêng bằng các chấm màu đắp nổi
hình ảnh của các khai trường đất đá của mỏ trên bề mặt toan tạo được
hiệu quả nghệ thuật cao gây sự thích thú cho người thưởng lãm.
Tranh sơn khắc, tranh khắc gỗ, tranh áp - phích cũng phát triển với các
họa sỹ như Vũ Tư Khang, Lê Quốc Huy, Đặng Đình Nguyễn, Nông
Quốc Hiệp... đã có những tác phẩm tiêu biểu được tặng các giải thưởng
của Hội Mỹ thuật Việt Nam, Liên hiệp các Hội Văn hóa Nghệ thuật
Việt Nam, Cục Văn hóa Thông tin cơ sở.
Tranh sơn mài cũng được một số họa sỹ chuyên nghiệp sáng tác và
tham gia ở các cuộc triển lãm mỹ thuật toàn quốc tổ chức tại Hà Nội.
Một số họa sỹ trẻ đã đạt những giải thưởng của Hội Mỹ thuật đây là tín
hiệu tốt của mỹ thuật Quảng Ninh.
Về điêu khắc cũng phát triển các bức tượng đã được sáng tác và cũng
có những thành tựu khá của các họa sỹ Kiều Sỹ Khuê, Nguyễn Tâm
Nhâm với các tác phẩm được làm từ chất liệu than đá tạo được chất
riêng trong tạo không gian ba chiều.
Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam đã sưu tầm trên 70 bức tranh của các họa
sỹ chuyên nghiệp và không chuyên của Quảng Ninh từ trước đến nay.
Bảo tàng Mỹ thuật đánh giá rất cao bộ sưu tập này xét cả về số lượng
và chất lượng là nhiều nhất so với các địa phương khác, xét về đề tài
công nhân đây là bộ sưu tập rất có giá trị mà không phải địa phương
nào cũng có được.
Trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước các họa sỹ Quảng Ninh
đã cùng giai cấp công nhân mỏ cầm súng chiến đấu như một chiến sỹ
và họ vẫn say xưa sáng tác các tác phẩm mỹ thuật để động viên toàn
quốc kháng chiến giải phóng dân tộc thống nhất đất nước và xây dựng
chủ nghĩa xã hội. Thời gian này rất nhiều tác phẩm về đề tài chiến tranh
đã được các họa sỹ sáng tạo ra bằng các cuộc đi thực tế, ký họa trên
trận địa cùng bộ đội chủ lực và dân quân, du kích.
Đến thời kỳ chiến tranh biên giới phía Bắc các họa sỹ Quảng Ninh tổ
chức đi thực tế sáng tác ở biên giới và đã tạo được nhiều tác phẩm có
chất lượng, đưa được những hình ảnh sống động về cuộc chiến đấu bảo
vệ tổ quốc của quân và dân ta. Các tác phẩm này được trưng bày ngay
tại chỗ để công chúng được xem, mang được tính thời sự rất cao, tạo
niềm phấn khởi cho các chiến sỹ và đồng bào các dân tộc miền biên
giới.
Tranh tượng của các họa sỹ Quảng Ninh đã tổ chức được hàng trăm
cuộc trưng bày triển lãm trong tỉnh và tại Hà Nội. Các tác phẩm của các
họa sỹ vùng mỏ được các họa sỹ bậc thầy như: Trần Văn Cẩn, Nguyễn
Sáng, Nguyễn Tư Nghiêm, Huỳnh Văn Thuận, Dương Viên… và các
nhà phê bình lý luận mỹ thuật đánh giá rất cao. Phong trào mỹ thuật
Quảng Ninh thời kỳ này được xếp cùng Hà Nội đứng nhất nhì trong
phong trào mỹ thuật toàn quốc. Nhà phê bình lý luận Nguyễn Quân viết
về phong trào mỹ thuật Quảng Ninh Nhân dịp kỷ niệm 25 năm mỹ
thuật Vùng mỏ: “ …Chúng ta có quyền hy vọng và tin rằng rồi có một
lúc nào đó lịch sử của phong trào mỹ thuật Quảng Ninh cũng sẽ là lịch
sử một “Trường phái” một phong cách tạo hình.”
Tranh của các họa sỹ Quảng Ninh còn được giới thiệu ở các triển lãm
tranh công nhân ở nhiều nước phe XHCN (cũ) và các cuộc triển lãm
khu vực do Hội Mỹ thuật Việt Nam tổ chức. Một số các họa sỹ trẻ sau
này cũng đã có được tiếng nói nhất định trong giới mỹ thuật như Vũ
Kim Tuyến, Nguyễn Thị Thiền, Nguyễn Văn Đức, Nguyễn Đức
Cường… các nghệ sĩ đào tạo bài bản ở các môi trường nghệ thuật lớn
như Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam, Trường Đại học mỹ thuật
Công Nghiệp… tác phẩm của họ đã được tuyển chọn trưng bày tại các
triển lãm toàn quốc và khu vực. Đây là những tín hiệu vui cho phong
trào mỹ thuật Quảng Ninh đã có bề dày truyền thống. Nhưng đến thời
kỳ đổi mới của đất nước thì phong trào có dấu hiệu đi xuống, các họa
sỹ không chuyên, không hòa nhập được với sự phát triển của giới mỹ
thuật Việt Nam, các tác phẩm của họ vẫn chỉ dừng lại ở việc sao chép
thiên nhiên không có sự tìm tòi sáng tạo. Sự việc này cũng không có gì
lạ bởi bản thân các họa sỹ đã tự thỏa mãn với cái đã đạt được, sự đam
mê dành cho nghệ thuật đã giảm sút. Hội họa là sự sáng tạo không
ngừng nghỉ, khi sự đam mê sáng tạo đã khô kiệt thì tác phẩm không
còn có hồn nữa, cũng may mắn là vẫn còn một số họa sỹ tâm huyết
nhưng số này còn hiếm, họ vẫn tìm tòi sáng tạo song để đạt được
những thành tựu như trước đây thì còn phải phấn đấu, rèn luyện và học
hỏi rất nhiều.
Mong rằng các cấp chính quyền, các cơ quan quản lý trong lĩnh vực
văn hóa nghệ thuật tạo điều kiện nuôi dưỡng cùng với sự phấn đấu sáng
tạo của các nghệ sỹ để truyền thống mỹ thuật Quảng Ninh có những
bước phát triển hơn nữa. Phong trào mỹ thuật Quảng ninh cần có những
phương cách hoạt động mới phù hợp với chính phong trào. Quảng Ninh
không chỉ giàu và đẹp mà nơi đây còn có những chiến công lịch sử oai
hùng của dân tộc như Bạch Đằng, Vân Đồn.. Giới nghệ thuật phải có
trách nhiệm làm sống lại bằng hình tượng nghệ thuật làm cho giá trị
lịch sử trường tồn cùng đất nước.
LÊ QUỐC HUY
