BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT
VI VIỆN KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM C NÔ
--------------------
VŨ THỊ QUYỀN
NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA NGUYÊN TỐ DINH DƯỠNG
KẾT HỢP VỚI CHẤT ĐIỀU HÒA SINH TRƯỞNG THỰC VẬT ĐẾN
NĂNG SUẤT, CHẤT LƯỢNG HOA LAN DENDROBIUM SONIA
Ở GIAI ĐOẠN SẢN XUẤT
Chuyên ngành: KHOA HỌC ĐẤT
Mã số: 9620103
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP
Thành phố Hồ Chí Minh - Năm 2018
Công trình được hoàn thành tại:
VIỆN KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
Người hướng dẫn khoa học:
1. PGS.TS TRẦN HỢP
2. TS. DƯƠNG CÔNG KIÊN
Phản biện 1: ............................................................
Phản biện 2: .............................................................
Phản biện 3: ............................................................
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Viện họp tại Viện khoa học
Kỹ thuật Nông nghiệp miền Nam, ngày .... tháng ...... năm ......
Có thể tìm hiểu luận án tại:
1. Thư viện Quốc gia
2. Thư viện Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam
3. Thư viện Viện khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp miền Nam
1
M ĐU
1. Đt vn đ
Dendrobium Sonia (D.Sonia) là giống lan được trồng phổ biến để lấy hoa cắt cành và
hoa chậu bởi đặc điểm ưu trội về hình thái và khả năng ra hoa quanh năm.Trong tự nhiên, hoa
lan hấp thụ chất dinh dưỡng từ nước mưa, sương và hơi nước thông qua hệ rễ; nhưng khi
trồng công nghiệp, lan được bón phân với tỷ lệ thích hợp sẽ cho hoa đều và đẹp hơn, giai
đoạn trưởng thành sớm hơn và tăng khả năng kháng sâu bệnh [115].
Quá trình nghiên cứu về dinh dưỡng cho lan, Erickson (1957) đã ghi nhận ở giai đoạn
sinh trưởng sinh dưỡng có sự truyền tải mạnh mẽ chất dinh dưỡng (N, P, K, Ca, Mg, B) từ lá
già sang mô của lá non [72]. Rodrigues (2005) cũng chỉ ra một thực tế là thiếu Ca, B và một
số nguyên tố vi lượng trong cây sẽ làm cho hệ rễ của lan bị suy yếu, cây sinh trưởng chậm và
dễ bị nhiễm bệnh [121]. Đặc biệt, việc bổ sung chất dinh dưỡng cho lan càng cần thiết khi mà
việc sử dụng các giá thể trơ để trồng lan ngày càng phổ biến. Ở mỗi giai đoạn sinh trưởng
khác nhau, yêu cầu cung cấp dưỡng chất cho lan cũng khác nhau ở cả loại phân bón, liều
lượng bón, cách thức và kỹ thuật bón [70], [71]. Ngoài ra, cây lan cũng rất cần có các chất
điều hoà sinh trưởng thực vật, ở giai đoạn nhỏ để kích thích cây ra rễ, ở giai đoạn lớn để kích
thích ra hoa [47], [136].
Trên thế giới, các nghiên cứu về sinh lý ra hoa của lan vẫn chưa được biết một cách
đầy đủ [101], do đó việc nghiên cứu ảnh hưởng của các yếu tố tác động đến sự ra hoa ở lan là
cần thiết. Ở nước ta, mặc dù đã có một số nghiên cứu về phân bón và chất điều hòa sinh
trưởng đối với lan, tuy nhiên ảnh hưởng của chúng đối với sự ra hoa của lan vẫn chưa hoàn
toàn được sáng tỏ. Từ tất cả các vấn đề nêu trên, đề tài nghiên cứu “Ảnh hưởng của 3 nguyên
tố dinh dưỡng (P, Ca, B) và 3 chất điều hòa sinh trưởng thực vật (Cyt, Ntp, AbA) đến quá
trình sinh trưởng và ra hoa của lan Dendrobium Sonia 9 và 12 tháng tuổi ở giai đoạn sản
xuất” đã được thực hiện nhm xác định ảnh hưởng hỗ tương của 3 nguyên tố dinh dưỡng (P,
Ca và B) cũng như 3 chất điều hòa sinh trưởng thực vật (Cyt, Ntp, AbA) đến sinh trưởng và ra
hoa của lan, góp phần hoàn thiện qui trình kỹ thuật bón phân cho loài cây này.
2. Mục tiêu nghiên cứu
a) Mục tiêu chung: Hoàn thiện qui trình kỹ thuật bón phân cho lan Dendrobium Sonia đạt
hiệu quả kinh tế và nông học.
b) Mục tiêu cụ thể: (i) Xác định được hiệu lực của 3 nguyên tố dinh dưỡng (NTDD) phốt
pho (P), canxi (Ca) và bo (B) cũng như tác dụng tương hỗ của chúng đến sinh trưởng và ra
hoa của lan D. Sonia.(ii) Xác định được hiệu lực của 3 chất điều hòa sinh trưởng thực vật
(ĐHSTTV) làcytokinin (Cyt), acid abscisic (AbA) và nitrophenol (Ntp) cũng như tác dụng
tương hỗ của chúng đến sinh trưởng và ra hoa của lan D.Sonia. (iii) Đánh giá ảnh hưởng
tương hỗ giữa 3 NTDD (P, Ca và B) và 3 chất ĐHSTTV (Cyt, AbA, Ntp) đến sinh trưởng và
ra hoa của lan D.Sonia. (iv) Đánh giá hiệu quả của loại phân bón nền đến năng suất và chất
lượng của hoa D.Sonia trong giai đoạn sản xuất.
3. Đối tượng, địa điểm và thời gian nghiên cứu:
(i) Đối tượng nghiên cứu: Cây giống lan lai Dendrobium Sonia được tạo bng phương pháp
nuôi cấy mô và trồng ở vườn sản xuất (cây 9 tháng và 12 tháng tuổi). (ii) Địa điểm nghiên
cứu: Vườn ươm Lâm viên Sinh thái, phường An Lợi Đông, Quận 2, TP. Hồ Chí Minh. Chủ sở
hữu là Ban Quản lý Khu Đô thị mới Thủ Thiêm.(iii) Thời gian nghiên cứu: từ tháng 12/2012
đến tháng 6/2016.
2
4. Phạm vi nghiên cứu: (i) Có nhiều nguyên tố dinh dưỡng ảnh hưởng đến sinh trưởng và
phát triển của thực vật, đề tài này chỉ nghiên cứu ảnh hưởng của 1 nguyên tố dinh dưỡng đa
lượng (nguyên tố P); 1 nguyên tố trung lượng (Ca) và 1 nguyên tố vi lượng (B) đối với lan
Dendrobium Sonia. (ii) Có nhiều chất điều hòa sinh trưởng thực vật có ảnh hưởng đến sinh
trưởng và phát triển của cây trồng, trong phạm vi nghiên cứu, đề tài chọn 3 chất có tác dụng
nhiều đến giai đoạn sinh trưởng phát triển của nhiều loài cây, đó là: cytokinin, acid abscisic
và nitrophenol.
5. Ý nghĩa của đ tài
a) Ý nghĩa khoa học: Đề tài góp phần làm rõ: (i) Sự khác nhau về hiệu lực tác động riêng rẽ
và tương hỗ của các nguyên tố dinh dưỡng và chất điều hòa sinh trưởng thực vật đối với sự ra
hoa của lan D.Sonia; (ii) Xác định được giai đoạn hay thời điểm của quá trình ra hoa mà các
chất này có tác động nhiều nhất đối với lan D.Sonia; (iii) góp phần xây dựng phương pháp
luận trong nghiên cứu đánh giá hiệu lực tương hỗ giữa các nguyên tố dinh dưỡng và chất điều
hòa sinh trưởng với hoa và rau.
b) Ý nghĩa thực tiễn: (i) Góp phần làm tăng năng suất và chất lượng hoa lan D.Sonia, từ đó
nâng cao thu nhập cho người trồng hoa lan. (ii) Tạo điều kiện để mọi người trồng lan D.Sonia
đều có thể áp dụng một cách dễ dàng và hiệu quả về mặt kinh tế và nông học.
6. Những đóng góp mới của đ tài
- Xác định được ảnh hưởng đồng thời của 3 nguyên tố dinh dưỡng đa lượng (P), trung lượng
(Ca) và vi lượng (B) đến khả năng tăng trưởng, năng suất và chất lượng hoa lan D.Sonia.
- Đánh giá tác động của 2 chất điều hòa sinh trưởng thực vật thuộc nhóm ức chế sinh trưởng
là acid abscisic và nitrophenol đến năng suất và chất lượng hoa lan D.Sonia.
Chương 1
TỔNG QUAN CC VN Đ NGHIÊN CU
1.1. Giới thiu v họ phong lan
1.1.1. Đc điểm chung của họ phong lan: Theo Hệ thống phân loại thực vật của Takhtajan
(1980,1991) thì họ phong lan (hay họ lan - Orchidaceae) nm trong trong hệ thống thực vật có
mạch - Bộ phong lan (Orchidales) [131], [132]. Họ phong lan có trên 835 chi phân bố rộng rãi
khắp lục địa, là loài thân cỏ sống lâu năm, không sống phụ, đôi khi sống hoại. Ở Việt Nam có
trên 1000 loài phong lan và địa lan thuộc họ phong lan với nhiều loài quí hiếm [13], [25].
1.1.2. Đc điểm của chi lan Hoàng thảo (Dendrobium)
1.1.2.1. Đc điểm hình thái của Dendrobium: Dendrobium là một chi rất lớn, có đến 1.600
loài, với hình dạng và kích thước thay đổi, phân bố rộng rãi ở châu Á, châu c và châu Đại
Dương. Ở Việt Nam có khoảng 200 loài thuộc chi Dendrobium, trong đó có nhiều loài quí
hiếm được xếp trong sách đỏ Việt Nam và thế giới [14], [93], [100].
1.1.2.2. Điu kin sinh thái của lan Dendrobium: là chi lan thuộc nhóm trung tính nên có
thể trồng được ở cả vùng có khí hậu bốn mùa lẫn hai mùa [139]. Cũng như tất cả các loài cây
khác, các yếu tố ánh sáng, nhiệt độ, độ m, sự thông thoáng của môi trường và các chất dinh
dưỡng luôn tác động trực tiếp đến quá trình sinh trưởng cũng như năng suất hoa lan.
1.1.3. Tình hình sản xut và tiêu thụ hoa lan trong và ngoài nước
+ Trên thế giới: Trong suốt thế kỷ 19, nước Anh vẫn luôn đứng ở vị trí thứ nhất về nhập
khu lan, kế đến là Hà Lan và Bỉ [75], [84]. Đến năm 2012, có trên 60 quốc gia nhập khu và
xuất khu hoa lan, đạt giá trị thương mại toàn cầu trên 504 triệu đô la Mỹ. Trong đó, quốc gia
3
xuất khu hoa lan lớn nhất là Hà Lan (39,67% thị trường thế giới), thứ nhì là Thái Lan
(28,41%), Đài Loan (10%), Singapore (10%) và New Zealand (6%). Các quốc gia nhập khu
lan nhiều nhất là Nhật Bản (30%), Anh quốc (12%), Ý (10%), Pháp (7%) và Mỹ (6%) [61].
Thái Lan có lịch sử lâu dài về trồng lan thương mại ở khu vực Đông Nam Á. Ước tính
có trên 54% hoa lan được sản xuất ở Thái Lan xuất khu và 46% còn lại được tiêu thụ ở thị
trường nội địa. [69], [138].
CBI (2007) đánh giá thị trường xuất khu hoa lan trên thế giới ngày càng phát triển,
trong đó các nước châu Âu, Bắc Mỹ, Nhật Bản và Trung Quốc là những quốc gia tiêu thụ hoa
lan cắt cành lớn nhất [57].
Trung Quốc là nước có truyền thống về kỹ nghệ thưởng ngoạn hoa lan và hiện cũng là
nước sản xuất cũng như tiêu thụ hoa lan cắt cành khá lớn trên thế giới (khoảng 1/3 tổng sản
lượng hoa thế giới). Trung Quốc cũng dự báo khả năng phát triển thị trường xuất khu hoa lan
cắt cành đến 2020, ước đạt 5 tỷ cành, tăng 1,2 tỷ cành so với năm 2010 [41].
Năm 2016, USDA đã tổng kết nhu cầu sử dụng hoa lan ở Mỹ, chủ yếu là Dendrobium
và Cattleya. Theo đó, giá trị nhập khu hoa lan 2015 của Mỹ đạt 144 triệu USD, tăng gần
12% so với năm 2014 [143].
+ Vit Nam: Tại Hà Nội, diện tích trồng hoa - cây cảnh năm 2012 là 2.009 ha, trong đó
diện tích trồng lan và lily khoảng 14,4 ha và đến 2016, diện tích trồng lan và lily tăng gấp 19
lần (274 ha so với14,4 ha). Giá trị thu nhập của người trồng lan và lily cho thu nhập lên tới
hàng tỷ đồng/ha/năm [29]. Ở TP. Hồ Chí Minh, diện tích trồng hoa lan 2015 đạt 300 ha (tăng
57,9% so với năm 2010), lợi nhuận trồng lan bình quân 0,6 tỷ đến 0,8 tỷ đồng/ha/năm [31].
1.2. Vai trò của một số nguyên tố dinh dưỡng thiết yếu cho lan
1.2.1. Môi trường sống của lan trong tự nhiên: Một cây lan sinh trưởng trên thân cây chủ
phải nhờ vào nguồn các chất dinh dưỡng trôi từ tán lá, thân cây bởi nước mưa và sương mù.
Một số cây lan phát triển trong các lớp rêu bao phủ như vách đá được chất dinh dưỡng chia sẻ
với rêu để hệ rễ lan sử dụng và phát triển [116], [118], [120].
1.2.2. Vai trò sinh lý của một số nguyên tố dinh dưỡng thiết yếu đối với lan: Lan sử dụng
ánh sáng mặt trời thông qua quá trình quang hợp để chuyển đổi chất dinh dưỡng có sẵn trong
tự nhiên (CO2 và H2) thành năng lượng cho cây [50], [80], [112]. Vai trò của 16 nguyên tố
dinh dưỡng khác cũng được các tác giả [12], [50], [73], [84], [85], [86], [104], [134] mô tả chi
tiết.
1.2.3. Quá trình hp thu dinh dưỡng khoáng ở lan: Lan có thể hấp thu dưỡng chất từ rễ và
từ thân, lá; trong đó, rễ là cơ quan thực hiện chức năng hấp thu dinh dưỡng tốt nhất [74]. Sự
hấp thu dinh dưỡng ở rễ cũng bị lệ thuộc vào nồng độ môi trường, sự đối kháng ion, sự hiện
diện của nhiều loại khoáng chất, pH của giá thể, độ thoáng khí và nhiệt độ giá thể. Bên cạnh,
sự hấp thu dinh dưỡng qua lá tùy thuộc vào nồng độ dung dịch khoáng trên bề mặt lá, pH của
dung dịch và loại khoáng [12], [87].
1.2.4. Yêu cầu dinh dưỡng của sự ra hoa: Sự ra hoa của cây liên quan đến việc cung cấp
dưỡng chất, trong đó bao gồm cả số lượng và chất lượng dưỡng chất, cụ thể: (1) Yêu cầu về
số lượng: Sự cạnh tranh giữa hai quá trình sinh trưởng và phát triển cơ quan sinh sản, có hai
giới hạn: (i) Giới hạn dưới - cây không đủ dưỡng chất cần thiết cho sự ra hoa và (ii) giới hạn
trên - sự phát triển sinh dưỡng chiếm ưu thế. (2) Yêu cầu về chất lượng: Thông thường sự
dinh dưỡng giàu đạm (N) kích thích sự phát triển sinh dưỡng trong khi sự dinh dưỡng giàu
carbon (C) kích thích sự ra hoa. Do đó, cần một tỷ lệ C/N thích hợp cho sự ra hoa: (i) Tỷ lệ