CHƯƠNG III
THẦN KINH
206
CẤU TRÚC BÊN TRONG TỦY GAI
Tủy gai (medulla spinalis) hay tủy sống là phần thần kinh trung ương nằm
trong ống sống có hai nhiệm vụ chính:
- Dẫn truyền các xung động thần kinh từ ngoại vi lên não bộ, từ não bộ đi
xuống để tới các cơ quan ngoại biên và liên hợp giữa các phần trong nội bộ tủy
gai.
207
- Là trung ương của các phản xạ tủy gai, không cần có sự tham gia của vỏ não.
Cũng như các phần khác của thần kinh trung ương, tủy gai có cấu tạo cơ bản
là chất trắng và chất xám.
1. Chất xám.
Trên thiết đồ cắt ngang tủy gai, chất xám (substantia grisea) có hình chữ H
và mỗi bên có 3 sừng:
1.1. Sừng trước (cornu anterius) hay sừng vận động, lớn và chứa các neuron,
mà các sợi trục của chúng tạo thành rễ bụng (rễ trước) của dây thần kinh gai
(thần kinh sống).
Trong sừng trước có hai nhân: nhân trước ngoài (nucleus anterolateralis) và
nhân trước trong (nucleus anteromedialis).
1.2. Sừng bên (cornu laterale) thấy rõ từ đoạn tủy cổ VIII đến đoạn tủy thắt
lưng II hoặc III, có nhân ngực (n. thoracicus) là những neuron trước hạch của
thần kinh giao cảm, mà sợi trục của nó đi theo rễ bụng tới dừng ở các hạch giao
cảm cạnh sống hoặc trước tạng.
Từ đoạn tủy cùng II, III, IV có nhân phó giao cảm cùng (nuclei
parasympathici sacrales).
Ở bờ sau ngoài sừng bên có tổ chức sợi nối chằng chịt với nhau xen kẽ những
tế bào thần kinh nhỏ gọi là tổ chức lưới (formatio reticularis).
1.3. Sừng sau (cornu posterins) hay sừng cảm giác, hẹp và dài. Ở đầu sừng
có vùng xốp (zona spongiosa) và chất keo (substantia gelatinosa) viền xung
quanh sừng sau gọi là vùng viền (zona marginalis). Đi vào sừng sau có các sợi
trục của các neuron ở hạch gai, mà nhánh gai của chúng là thành phần cảm giác
của các dây thần kinh gai.
1.4. Mép xám: còn gọi là chất trung gian (substantia intermedia centralis),
phía sau nằm sát vách giữa sau, phía trước cách khe giữa trước bởi mép trắng
(commissura alba) ở giữa có ống trung tâm. Mép xám là trung khu thực vật, ở
trước vận động các cơ trơn (vận tạng) ở sau cảm giác các tạng (cảm tạng).
1.5. Ống trung tâm (canalis centralis) hay ống nội tủy là ống rất nhỏ ở trên
thông với não thất IV thuộc hành não, ở dưới phình ra tạo thành thất tận cùng
(ventriculus terminalis) nằm trong phần dưới của nón tủy. Ống nằm giữa tủy gai,
chứa dịch não tủy, những có thể bị tắc ở một vài nơi.
2. Chất trắng.
Chất trắng (substantia alba) là các đường dẫn truyền thần kinh nằm bao xung
quanh chất xám gồm có hai nửa nối với nhau ở phía trước bởi mép trắng
208
(commissura alba) còn ở phía sau được vách giữa sau (septum medianum
posterius) phân đôi.
Mỗi nửa có ba thừng (hay ba cột tủy): trước, bên và sau.
2.1. Thừng trước (funiculus anterior) có các bó:
- Bó vỏ - gai trước (tractus corticospinalis anterior) hay bó tháp trước
(tractus pyramidalis anterior), còn gọi là bó tháp thẳng gồm 1/10 bó tháp. Ở
từng đoạn tủy bó này cho các sợi bắt chéo qua mép trước sang sừng trước bên
đối diện và do đó thực hiện chức năng vận động có ý thức nửa người bên đối
diện.
- Bó tiền đình - gai (tractus vesticulospinalis) đi từ nhân tiền đình ở hành não
xuống sừng trước tủy gai, thuộc hệ ngoại tháp, vận động không có ý thức.
- Bó gai - đồi thị trước (tractus spinothalamicus anterior) còn gọi bó cung
trước đi từ hạch gai đến đồi thị, nằm hai bên bó tháp trước, trước sừng trước, sau
bó tiền đình gai, có chức năng dẫn truyền xúc giác.
2.2. Thừng bên (funiculus lateralis) có các bó:
- Bó gai - đồi thị bên (tractus spinothalamicus lateralis) còn gọi là bó
cung sau, đi từ hạch sau đến đồi thị nằm sau bó gai đồi thị trước, nằm trong
bó gai - tiểu não trước, trước bó hồng gai. Chức năng: dẫn truyền cảm giác
đau, nóng, lạnh.
- Bó gai - tiểu não trước (tractus spinocerebellaris anterior) còn gọi bó tiểu
não chéo. Bó gai tiểu não sau (tractus spinocerebellaris posterior) còn gọi bó
tiểu não thẳng, nằm ngoài cùng. Hai bó này dẫn cảm giác sâu không có ý thức.
- Bó vỏ - gai bên (tractus corticospinalis) hay bó tháp bên (tractus
pyramidalis lateralis), còn gọi là bó tháp chéo gồm 9/10 bó tháp, nằm sau bó
hồng gai. Ở mỗi đoạn tủy bó này cho các sợi đến dừng ở sừng trước tủy gai cùng
bên. Từ đây các sợi trục, các nơron đi theo rễ bụng tạo thành thành phần của các
dây thần kinh sống. Chức năng: cũng như bó vỏ gai trước dẫn truyền vận động
có ý thức ở cổ, thân và tứ chi.
- Bó đỏ gai (tractus rubrospinalis) hay bó hồng gai từ nhân đỏ đến tủy gai.
- Bó mái gai (tractus tectospinalis) đi từ nhân mái đến tủy gai, nằm giữa hai
bó gai đồi thị trước và gai đồi thị sau
- Bó lưới gai (tractus reticulospinalis) đi từ nhân mái đến tủy gai, trong bó
gai đồi thị bên.
Chức năng: các bó này (đỏ gai, mái gai, lưới gai) thuộc hệ ngoại tháp.
2.3. Thừng sau (funiculus posterior) gồm các bó:
- Bó thon (fasciculus gracilis) còn gọi bó Goll, nằm hai bên vách sau.
- Bó chêm (fasciculus cuneatus) còn gọi bó Burdach, nằm ngoài bó thon.
Chức năng: hai bó này dẫn cảm giác sâu có ý thức.
209
Hình 128: Thiết đồ cắt ngang qua tủy gai
1. Vách giữa sau (rãnh giữa) 15. Các bó riêng
2. Rễ lưng dây TK gai 16. Bó trám gai
3. Vùng tận cùng 17. Bó gai tiểu não trước
4. Vùng xốp 18. Bó tiền đình gai bên
5. Chất keo 19. Bó gai đồi thị trước và bên
6. Bó dọc của cột chất xám sau 20. Bó riêng của tủy gai
7. Chất lưới (cấu tạo lưới) 21. Bó gai tiểu não sau
8. Ống trung tâm 22. Bó đỏ gai
9. Rễ bụng dây TK gai 23. Bó vỏ gai bên
10. Bó dọc trong 24. Bó lưng chính thức
11. Khe giữa 25. Bó chêm
12. Bó mái gai 26. Bó gian bó
13. Bó vỏ gai trước 27. Bó thon
14. Bó tiền đình gai trước 28. Bó vách viền
Nhìn chung các bó ly tâm hay bó vận động (vỏ gai trước, vỏ gai bên, đỏ gai,
mái gai, tiền đình gai…) là những bó sợi trục thuộc các neuron nằm ở vỏ não,
hay ở các nhân dưới vỏ. Chúng đi xuống và tận hết bằng cách tách dần các sợi
tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp qua một số neuron với các neuron ở các cột nhân
ở sừng trước tủy gai để đi tới các cơ quan vận động.
Các bó hướng tâm hay bó cảm giác có thân neuron nằm ở hạch gai của dây
thần kinh gai (bó thon, bó chêm…) hay ở các cột nhân thuộc sừng sau tủy gai, là
các sợi trục đi lên hành não, tiểu não hoặc đồi thị, rồi từ đó đi lên vỏ não.
CẤU TRÚC BÊN TRONG HÀNH NÃO
Hành não ( medulla oblongata ) hay hành tủy (bulbus medullaris) là phần
quan trọng của não liên tiếp với tủy gai ở dưới. Cấu trúc của hành não rất phức
