C S PHÂN T C A S DI TRUY N
Ử Ủ Ự
Ơ Ở
Ề
M C TIÊU H C T P
Ọ Ậ
Ụ
Hi u và trình bày đ c : ể ượ
1. C u trúc c a phân t ADN ủ ấ ử
2. C u trúc c a phân t ARN ủ ấ ử
3. C u trúc c a phân t Protein ủ ấ ử
ADN (Acid Deoxyribonucleic)
ADN
ụ
các ph ươ ệ
ử ụ ể ậ ọ
ề
c các thí nghi m khoa h c ch ng ứ
ọ minh r ng ADN là v t ch t di truy n. ệ ấ ậ
M c tiêu 1. Mô t ng pháp và thí nghi m đã ả c các nhà khoa h c s d ng đ tìm ra v t đ ượ ch t di truy n. ấ 2. Nêu đ ượ ằ quá trình khám phá ra c u trúc xo n 3. Mô t ề ấ ắ
4. Mô t c u trúc ADN và nucleotides. ả kép ADN. ả ấ
L ch s khoa h c
ọ
ử ị – T.H. Morgan (1908) • Gen n m trên NST ằ – Frederick Griffith (1928)
• Nhân t
ph c u khu n
ố ế
ạ ở
ế ầ
ẩ
bi n n p – Avery, McCarty & MacLeod (1944)
• Nhân t
ố ế
bi n n p là DNA ạ
• Qui lu t Chargaff : A = T, C = G
– Erwin Chargaff (1947) ậ
• Xác nh n ADN là v t ch t di truy n
ề
ấ
– Hershey & Chase (1952) ậ ậ – Watson & Crick (1953)
c u trúc xo n kép c a DNA
• Xác đ nhị
ủ
ấ
ắ
L ch s c a DNA ử ủ
ị
Friedrich Miescher, 1871
- Bác sĩ ng iườ Th y S , nhà sinh hóa ụ ỹ
- Phân l p nhân tb b ch c u t m v t th ầ ừ ủ ế ậ ạ nươ g
- Tìm ra m t ch t v i nhi u nito và phospho ấ ớ ề ộ
nuclein - Ông đ tặ tên ch t là ấ
- Sau đó, nuclein đ cượ g i là acid nucleic ọ
L ch s c a DNA ử ủ
ị
Frederick Griffiths, 1928
- Nhà vi trùng h c ng
ọ
iườ Anh
- Nghiên c u ph c u khu n
ế ầ
ẩ Streptococcus pneumonia,
ứ
v i 2 ch ng ớ
ủ
- Ch ng S (Smooth) = có v bao
ủ
ỏ
- Ch ng R (Rough) = không có v bao
ủ
ỏ
- V bao liên k t v i tính gây
ế ớ
ỏ
độc c a vi khu n
ủ
ẩ
Khám phá s bi n n p c a vi khu n
ự ế
ủ
ẩ
ạ
Ch ngủ
R s ngố
S s ngố
S ch t vì nhi ế
t ệ
R s ng + S ch t ế
ố
Tiêm
K t quế
ả
Chu t ch t ế ộ
Chu t kh e m nh ỏ
ạ
ộ
Chu t kh e m nh ỏ
ạ
ộ
Chu t ch t ế ộ
Ch ng S s ng trong ố ủ máu chu t ch t ế ộ
L ch s
ị
ử c a DNA
ủ
Avery, MacLeod, and McCarty, 1944
- Các bác sĩ ng i ườ M ỹ
- X lý ph c u khu n ch ng S b ng Protease ế ầ ủ ử ằ ẩ
và Dnase
- Ch có Dnase ng ăn c n hi n t ỉ ệ ả nượ g bi n n p ế ạ
- Như v y, DNA là nhân t ậ ố ế bi n n p có th ể ạ
chuy n ch ng R thành S ủ ể
Nhân t
bi n n p
ố ế
ạ
Figure 9.1
Figure 9.2
L ch s ADN ử
ị
Alfred Hershey and Martha Chase, 1953
- Hai nhà vi trùng h c ng
ọ
iườ Mỹ
- Đ i tố
nượ g nghiên c u: Bacteriophage T2
ứ
- Virus có đ u protein và lõi ADN
ầ
ử ụ
ồ
ạ 35S and 32P đ đánh d u
ể
ấ
- S d ng đ ng v phóng x ng ng. ứ
ị protein và DNA t ươ
- Thí nghi m cho th y r ng virus chuy n DNA, không
ệ
ể
chuy n protein vào t
bào vi khu n.
ể
ẩ
ấ ằ ế
Kh ng đ nh ADN là v t ch t di truy n
ề
ấ
ậ
ẳ
ị
QUIZ
1. Griffith’s experiment with pneumonia
bacteria in mice showed that harmless bacteria could turn virulent when mixed with hk bacteria that cause disease. True or False?
2. Avery’s experiments clearly demonstrated that the genetic material is composed of DNA. True or False?
They confirmed that DNA was hereditary material in viruses
3. The experiments of Hershey and Chase cast doubt on whether DNA was the hereditary material. True or False?
Khám phá c u trúc ADN ấ
Phoebus Levine
i Nga-M ườ
ỹ ng ribose 5-carbon năm 1909 và
ủ ộ
- Nhà sinh hóa ng - Tìm ra đ ườ deoxyribose năm 1929 - Phát hi n 3 thành ph n c a m t nucleotide ầ có t l b ng nhau
ệ ỉ ệ ằ - Sugar - Phosphate - Base
Khám phá c u trúc ADN ấ
Erwin Chargaff, 1951
- Nhà sinh hóa ng i Áo-M ườ ỹ
- Phân tích thành ph n base c a ADN t ủ ầ ừ
nhi u loài khác nhau và quan sát th y t l ấ ỉ ệ ề
- Adenine + Guanine = Thymine + Cytosine
th ườ ng xu t hi n: ấ ệ
- A = T và C = G
Khám phá c u trúc ADN ấ
Rosalind Franklin and Maurice Wilkins, 1952
- Các nhà khoa h c Anh, s d ng kt tán x tia X ử ụ ạ ọ
- Franklin m t 100 hours đ thu đ c “b c hình: ể ấ ượ ứ
d ng B c a ADN ủ ạ
- Franklin l p lu n r ng ADN là m t c u trúc ậ ậ ằ ấ ộ
xo n v i các đ n v đ c t ch c đ i x ng ị ượ ổ ắ ơ ớ ố ứ ứ
Khám phá c u trúc ADN ấ
Khám phá c u trúc ADN ấ
James Watson and Francis Crick
- Không th c hi n b t kỳ thí nghi m nào ấ ự ệ ệ
- Đúng h n, h s d ng ọ ử ụ ơ
các nghiên c u k t qu t ế ả ừ ứ
tr c đó và suy ra t vi c ướ ừ ệ
xây d ng mô hình c u ự ấ
trúc ADN
Quá trình d n đ n chu i xo n kép ế
ắ
ẫ
ỗ
ADN (Acid deoxyribonucleic)
Ấ
C U TRÚC • B c 1ậ • B c 2ậ • B c 3 ậ
Ể Ặ
trong ADN Đ C ĐI M • Tính ch tấ • Phân lo i trình t ạ ự
C U TRÚC PHÂN T ADN
Ử
Ấ
B c 1: Là trình t nucleotide trên phân t ADN ậ ự ử
M i nucleotide g m: ồ ỗ
- 1 phân t ng deoxyribose đ ử ườ
- 1 nhóm phosphate - 1 base nitric; m t trong 4 lo i ạ ộ
- Adenine (A), Guanine (G) = Purines - Cytosine (C), Thymine (T) = Pyrimidines
Nucleotide ADN Nucleotide ADN
Nhóm Phosphate Nhóm Phosphate
O
5 CH2
O
O=P- O O
C1
C4
N Base nitric Base nitric (A, G, C, or T) (A, G, C, or T)
Đ ngườĐ ngườ (deoxyribose) (deoxyribose)
21
C3
C2
Nitrogenous Bases Nitrogenous Bases
• PURINES PURINES Adenine (A) 1. Adenine (A)
Guanine (G) 2. Guanine (G)
A or G
• PYRIMIDINES PYRIMIDINES Thymine (T) 3. Thymine (T)
T or C
Cytosine (C) 4. Cytosine (C)
.
Nucleosides (ADN) – Ti n thân c a Nucleotides ề ủ
Nucleoside = base + đ ngườ
O
NH2
O
NH2
CH3
N
N
H N
N
NH
N
N
N
O
N
O
N
N
N
H2N
O
O
O
O
HOCH2
HOCH2
HOCH2
HOCH2
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
OH
H
OH
H
OH
H
OH
H
2-deoxy-ADENOSINE
2-deoxy-GUANOSINE
2-deoxy-THYMIDINE
2-deoxy-CYTIDINE
ườ
ở
Đ ng = deoxyribose; 5 carbons, không có nhóm OH cacbon s 2 (C2’); base nitric g n v i cacbon s 1
ắ
ố
ớ
ố
.
Nuc le o tid e ADN Nuc le o tid e ADN
NH2
O
N
N
N
2'-deoxyadenosine 5' triphosphate
NH
2'-deoxyguanosine 5' triphosphate
N
N
N
O
O
O
N
H2N
O
O
O
P
P
O
O
O
P
- O
O
CH2 5'
O
O
O
- O
P
P
P
O
CH2 5'
H
H
1'
O -
O -
O -
H
H
1'
O -
O -
O -
4'
4' H
H
H
H
3' OH
2' H
2'
3' OH
H
NH2
O
N
CH3
H N
2'-deoxycytidine 5' triphosphate
thymidine 5' triphosphate
N
O
N
O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
- O
P
P
P
O
CH2 5'
O
O
P
P
P
O
- O
O
CH2 5'
H
H
1'
O -
O -
O -
4'
H
H
1'
O -
O -
O -
H
H
2'
4' H
H
2'
3' OH
H
3' OH
H
Qui lu t Chargaff Qui lu t Chargaff
ậ ậ
• Adenine
Thymine ph i b t c p v i Adenine ph i b t c p v i ớ Thymine ả ắ ặ ớ ả ắ ặ
Guanine ph i b t c p v i
ả ắ ặ
• Guanine
Cytosine ớ Cytosine
C pặ S ố
Pyrimidines Base Liên k t ế H A = T
2
Purines Thymine (T) Adenine (A) Thymine (T) Adenine (A)
C G
3
Cytosine (C) Guanine (G) Cytosine (C) Guanine (G)
H-bonds
G
C
T
A
2. C u trúc b c 2
ấ
ậ
ặ
ỗ
ắ ườ ặ
Xo n ph i ho c trái ả Đ ng kính chu i pt C p base/vòng xo n ắ Rãnh l nớ Rãnh nhỏ
2. C u trúc b c 2
ấ
ậ
ặ
ắ
1. Xo n ph i ả ắ 2. 10 c p base / vòng xo n 3. 34 A0 / vòng xo nắ 4. Có
1 rãnh l n ớ 1 rãnh nhỏ
D ng B
ạ
A
B
Z
Vòng xo nắ
Đ nghiên Base ộ Xo n ph i ả ắ
DNA
Hình d ng xo n kép nh m t c u thang xo n c
ư ộ ầ
ắ ố
ạ
ắ
3. C u trúc b c 3
ậ
ấ
ADN d ng vòng ạ
ử virus, vi khu n Ph n l n là phân t ầ ớ Hay g p ặ ở ẩ
Đ C ĐI M PHÂN T ADN Ử Ặ Ể
Tính ch tấ ADN coù 2 khaû naêng: Bieán tính Hoài tính
Hoài tính
Bieán tính
Bi n tính
ế
• Là s tách r i 2 m ch đ n do các liên k t ự ế ạ ờ ơ
ữ • Các nhân t nh h H gi a các base b c t đ t. ố ả ị ắ ứ ng ưở
ADN ề
ủ ạ ầ
- pH - N ng đ mu i ố ộ ồ - Chi u dài phân t ử - Thành ph n nucleotide lo i G-C c a m uẫ
H i tính
ồ
•Laø söï baét caëp trôû laïi cuûa 2
nh h
ng
ưở
ố ả
sôïi ñôn. • Các nhân t –Nhi t đệ ộ –N ng đ mu i ố ộ ồ –N ng đ DNA ộ ồ –Th i gian ờ
Các trình t
i trong ADN EUKARYOTE
l p l ự ặ ạ
ặ ạ
ặ
ệ ầ
i cao (trăm đ n tri u l n) l p l ế ự ặ ạ i ng u nhiên ho c tu n t ầ ự ẫ ệ
• Trình t – L p l – ADN v tinh ể
• Ti u v tinh (VNTR) ệ • Vi v tinh (STR) ệ l p l ự ặ ạ
ậ
– T p trung – Phân tán
i trung bình (10 – trăm l n) • Trình t ầ
• Trình t ự gen duy nh t ấ
Short Tandem Repeat (STR) Markers
An accordion-like DNA sequence that occurs between genes
TCCCAAGCTCTTCCTCTTCCCTAGATCAATACAGACAGAAGACA GGTGGATAGATAGATAGATAGATAGATAGATAGATAGATAGA TAGATAGATATCATTGAAAGACAAAACAGAGATGGATGATAGAT ACATGCTTACAGATGCACAC
= 12 GATA repeats (“12” is all that is reported)
7 repeats
The number of consecutive repeat units can vary between people
8 repeats 9 repeats
10 repeats
11 repeats 12 repeats
13 repeats
Target region (short tandem repeat)
The FBI has selected 13 core STR loci that must be run in all DNA tests in order to provide a common currency with DNA profiles
Locus A
C p NST t
ặ
ươ
ng đ ng ồ
Allele 1
Allele 2
4
5
Allele 2
Allele 1
3
C p NST t
ặ
ươ
ng đ ng ồ
6
Locus B
(A) Di truyeàn Mendel
Boá
Meï
A,B
C,D
B,C
con
(B) Ví duï
11,14
8,12
8,14
11,12
12,14
8,11
12,14
14
14
11
14
11
Con baét buoäc phaûi coù moät trong hai alen 11, 14 cuûa cha
Figure 23.2, J.M. Butler (2005) Forensic DNA Typing, 2nd Edition © 2005 Elsevier Academic Press
Thu maãu vaø baûo quaûn maãu Ly trích DNA Ñònh löôïng
Maãu queät NMM
Maãu toùc Thu vaø giöõ maãu
PCR ña moài
Ly trích DNA
Ñònh löôïng DNA
Ñieän di mao quaûn
Khueách ñaïi PCR ña moài
Keát quaû ñieän di mao quaûn
Phaân tích ñoaïn
Keát quaû quy trình phaân tích STR
Neáu moät söï truøng laép xaûy ra, so saùnh daáu vaân tay DNA vôùi taàn soá alen cuûa quaàn tính xaùc theå ñeå suaát truøng laép ngaãu nhieân trong quaàn theå laø bao nhieâu.
Daáu vaân tay DNA Phaân tích keát quaû taàn soá alen
Thôøi gian phaân tích thöôøng töø 1-2 ngaøy (nhanh nhaát laø 5 giôø)
Tìm kieám döõ lieäu DNA
Taïo cô sôû döõ lieäu cho quaàn theå nghieân
cöùu
QUI TRÌNH XEÙT NGHIEÄM HUYEÁT THOÁNG
1
2
3
4
Genetics in the news: Impacting all parts of society
personal genetics education project
ARN (Acid Ribonucleic)
CAÁU TAÏO CHUNG
Laø moät Polymere = n monomere
(ribonucleotid)
1 Ribonucleotide:
Ñöôøng Ribose
Goác phosphate
Base Nitric (A,G,U,C)
Chæ coù moät maïch ñöôïc ñònh höôùng 5’-
>3’
1 soá virus coù ARN chuoãi keùp
S khác nhau gi a ADN và ARN ữ
ự
RNA
ADN
Ribonucleic Acid • M ch đ n ơ ạ • Đ ng Ribose ườ • Uracil (A,C,U,G) • ARN polymerase • 3 lo iạ
Deoxyribonucleic Acid • M ch kép ạ • Đ ng Deoxyribose ườ • Thymine (A,C,T,G) • ADNpolymerase • 1 lo iạ
.
S khác nhau gi a ADN và ARN ữ
ự
Molecular Differences between Ribonucleic Acid (RNA) & 2-deoxy-ribonucleic acid (DNA).
DNA
RNA
O
O
H
H
5 HOCH2
5 HOCH2
H
H
H
H
1
1
4
4
H
OH
H
OH
3 OH
2 OH
3 OH
2 H
RIBOSE
2-DEOXY-RIBOSE
O
O
CH3
H N
H N
O
O
N H
N H
URACIL
THYMINE
Ribose replaces deoxyribose; uracil replaces thymine
CAÁU TAÏO CHUNG
Nhieàu loaïi ARN trong TB coù theå uoán cong hay gaäp khuùc -> caáu truùc baäc 2, baäc 3
Nhöõng choã song song (do gaäp
khuùc laïi) caùc ribonucleotide ñoái dieän seõ lieân keát nhau baèng lieân keát hydro theo NTBS:
A = U G ” C
3 d ng ARN
ạ
ARN THOÂNG TIN (mARN)
Coù caáu truùc ñôn giaûn Maõ hoaù nhieàu chuoãi polypeptide
(polycistronic)
Thôøi gian toàn taïi ngaén (khoaûng 2
phuùt)
ÔÛ Prokaryote:
Coù caáu truùc phöùc taïp Maõ hoaù 1 chuoãi polypeptide
(monocistronic)
Thôøi gian toàn taïi laâu (khoaûng 30
phuùt ñeán 24 giôø)
ÔÛ Eukaryote:
Caáu truùc moät mRNA ~ một gen ôû Prokaryote
3’
5’
Vùng d ch mã ị
Vùng 3’ UTR
Vùng 5’ UTR
ng ch a m t v trí liên k t v i ribosom. ng ch a m t v trí liên k t v i ribosom.
5’UTR g m 100 -1000 Nu, th 5’UTR g m 100 -1000 Nu, th
ồ ồ
ườ ườ
ế ớ ế ớ
ứ ứ
ộ ộ
ị ị
3’UTR quy đ nh tính b n v ng c a mARN và hi u su t d ch mã. quy đ nh tính b n v ng c a mARN và hi u su t d ch mã. ủ ủ
ấ ị ấ ị
ữ ữ
ề ề
ệ ệ
ị ị
3’UTR
Vò trí gaén Rb
Vò trí gaén Rb
Vò trí gaén Rb
Maõ khôûi ñaàu AUG
Maõ khôûi ñaàu AUG
Maõ khôûi ñaàu AUG
5’
3’
Vuøng khoâng maõ hoùa
UAA maõ keát thuùc
UAA maõ keát thuùc
UAA maõ keát thuùc
UTR
P1
P2
P3
Caáu truùc moät mRNA ôû Prokaryote
ARN thoâng tin ôû Eukaryote
Vuøng 5’ gaén muû m7G(capping) Vuøng maõ hoaù mang goàm exon và
intron
Vuøng 3’ gắn coù ñuoâi poly A
Sau khi hình thaønh töø maïch khuoân cuûa gen, mARN seõ traûi qua 1 quaù trình caét xeùn (splicing) ñeå loaïi boû caùc ñoaïn intron, trôû thaønh mARN tröôûng thaønh.
ARN thoâng tin ôû Eukaryote
Các ch c năng c b n c a mũ
ơ ả ủ
ứ
m7G
– B o v đ u 5’ c a mARN kh i b phân h y b i ủ ở
ệ ầ
ỏ ị
ủ
ả
exonuclease trong t
bào ch t.
ế
ấ
– Làm tín hi u cho Rb nh n bi
t đi m Ori c a pt
ệ
ậ
ế
ủ
ể
mARN.
– Tăng c
ng kh năng d ch mã c a mARN.
ườ
ủ
ả
ị
– Góp ph n v n chuy n mARN ra kh i t
bào ch t.
ỏ ế
ể
ậ
ầ
ấ
– Tăng hi u qu c t n i mARN.
ả ắ ố
ệ
Relationship between DNA and RNA
ARN VAÄN CHUYEÅN (tARN)
ạ ả ơ
• M ch đ n, kho ng 73-95 ribonucleotides. • Coù caáu truùc baäc 2, đoâi khi gaäp laïi
(baäc 3) ị
• Đ u 5’ b phosphoryl hóa và th • Đ u 3’ = CCA. Các a.a đ ng là pG c ho t hóa s g n ườ ạ ẽ ắ
ượ adenosine cu i cùng. v i đ u 3’OH ầ ầ ớ ầ
ố ở • Vòng anticodon g m 7 bases. ồ
tARN
tARN
ARN Ribosome (rARN)
Coù trong Rb, ty theå, luïc laïp
Coù theå coù caáu truùc baäc 1, baäc 2.
töø Eo II
Ñöôïc toång hôïp töø gen rARN Chieám gaàn 0.3% boä gen rARN (28S; 18S; 5,8S) fi rARN (5S) fi (ôû ngöôøi fi
töø caùc gen raõi raùc treân caùc NST NST1)
23S; 16S( vi khuẩn)
PROTEIN
C u t o ấ ạ
Protein:
G m 1 ho c nhi u chu i polypeptides.
ồ
ỗ
ề
ặ
Chu i polypeptides g m nhi u acid amin (a.a) ồ
ỗ
ề
Acid amin:
Nhóm amin (NH2)
Nhóm carboxyl (COOH)
(khác nhau
m i a.a)
G c Rố
ở ỗ
Các acid amin liên k t v i nhau hình thành ế ớ chu i polypeptide b ng liên k t peptide. ằ ỗ ế
ế
ủ
Liên k t peptide gi a nhóm carboxyl c a m t acid amin và m t nhóm amin c a a.a k c n = liên k t c ng hóa tr ị ế ộ ộ ế ậ ữ ộ ủ
4 bậc cấu trúc của phân tử protein
1. Bậc 1 = trình tự acid amin
Được xác định bởi mã di truyền của mARN.
1. Bậc 2 = dạng gấp nếp và xoắn vặn của chuỗi polypeptide
Ví dụ: a xoắn (cuộn) and gấp nếp b .
1. Bậc 3 = hình dạng không gian 3 chiều của một chuỗi
polypeptide.
Kết quả từ nhiều gốc R khác nhau.
1. Bậc 4 = sự kết hợp nhiều chuỗi polypeptides một phân tử
protein nhiều tiểu đơn vị (ví dụ, hemoglobin).
4 b c c u trúc c a Protein
ủ
ậ
ấ
MÃ DI TRUY NỀ
ề ụ
ừ 3’) = mã b ba. ủ ộ ề
ệ ố ộ ậ ổ ộ
- Mã di truy n = c m 3 nu (5’ - T 4 nu (A, T, G và C), h th ng di truy n c a các sinh v t có t ng c ng 64 b ba khác nhau.
- Trong 64 mã b ba, có 3 mã k t thúc và 61 b ộ
c mã hóa b i nhi u h n m t ề ơ ộ
ng này đ c g i là tính thoái hóa ượ ọ
. ế ộ ba mã hóa cho 20 a.a ph bi n. ổ ế m t s a.a đ ở ượ ộ ố mã b ba. ộ Hi n t ệ ượ c a mã b ba ộ ủ
MÃ DI TRUY NỀ
- Các mã b ba đ c dùng đ mã hóa cho ộ ượ ể
mã b ba đ ng cùng m t a.a đ ộ ượ c g i là ọ ộ ồ
nghĩa.
- Nhìn chung, các mã đ ng nghĩa th ng có hai ồ ườ
nu đ u gi ng nhau, nu th ba ho c là C ho c ứ ầ ặ ặ ố
là U, ho c là A và G (thay th nhau). ế ặ
MÃ DI TRUY NỀ
• T t c các h th ng sinh h c đ u s ử
ệ ố
ấ ả
ề
ọ
d ng mã di truy n là mã b ba và
ụ
ề
ộ
dùng m t b ng mã chung.
ộ ả
tính
Đ c đi m này đ ể
ặ
ượ
c g i là ọ
ph bi n c a mã di truy n
ổ ế ủ
ề .
MÃ DI TRUY NỀ
• Tính ph bi n c a mã di truy n đ ủ ề ế ổ ượ c bi u ể
hi n đ ng th i v i các đ c tính chung c a mã ờ ớ ủ ệ ặ ồ
b ba là: ộ – Các mã b ba (trên mARN) luôn đ ộ ượ c đ c ọ
theo chi u 5’
ề 3’ ắ ầ ộ
mã b t đ u (AUG), các mã b ba luôn c đ c liên t c không ng t quãng cho ắ ọ
UAA,UAG,UGA). – K t ể ừ đ ượ đ n khi g p mã k t thúc ( ế ụ ế ặ
Tài li u tham kh o
ệ
ả
1. Lê Thúy Quyên; Slide bài gi ng Di truy n; ề ả
ĐHYD; 2009-2010.
2.Bruce Alberts; Molecular Biology of the Cell,
4th edition; New York: Garland Science; 2002; http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK21054/
3. Harvey Lodish; Molecular Cell Biology, 4th edition; New York: W. H. Freeman; 2000; http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK21475