1
Chương I : Dược lý đại cương
1. Một số kháiniệm cơ bản
- Dược lý học (pharmacology) và đối tượng của môn học.
- Thuốc (Drugs)
- Các loại thuốc (5loại) trong đó ten hoá học hay tên hoá chất là quan trọng
hơn cả .
- Nguồn gốc của thuốc
- Dược lý học thực nghiệm (exprimental pharma cology)
- Dược lý lâm sàng (clinical pharma cology)
- Dược lý y học (Medical pharma cology)
Dược lý học bao gồm:
- Dược lực học (Pharmacodynamics)
- Dược động học ( Pharmaco kinetics)
Những khái niệm khác (các phạm vi nghiên cứu chuyên biệt )
- Dược lý thời khác (Chronopharmacology)
- Dược lý di truyền (Pharmacogenetic)
- Dược lý cảnh giác (Pharmaco vigilance)
2. Mục tiêu môn học
- Hiểu trình bầy và giải thích được các tác dụng chính và cơ chế tác dụng,
những áp dụng lâm sàng cảu các thuốc đại diện cho từng nhóm thuốc.
- Nắm chắc tác dụng phụ-độc tính –tai biến của các thuốc và cách đề phòng
và sử trí.
- Kê được đơn thuốc đúng nguyên tắc (chuyên môn – pháp lý).
2
3. Sơ đồ tóm tắt quá trình chích yếu (các bước giai đoạn) nguyên cứu
một phân tử dùng làm thuốc trong y học (dùng chữa bệnh cho người).
Bài: 1 Nhắc lại quá trình dược động học
(pharmacokinetics)
Các mục tiêu học tập
Các vấn đề chính :
- Vận chuyển thuốc qua màng tế bào sinh học.
- Hấp thu thuốc.
- Phân phối thuốc
- Chuyển hoá thuốc
- Thải trừ thuốc.
Sơ đồ về vận chuyển thuốc trong cơ thể.
H/c có nguồn gốc tự nhiên
Các hợp chất tổng hợp (bán
tổng hợp) có tác dụng sinh học
NC tìm hoạt chất NC thực vật học
NC dạng bào
ch
ế
Xác định c/thức
NC lý hóa tính
NCDL thực nghiệm
NCDL lâm sàng
NC áp dụng lâm sàng
3
Ngăn trung tâm (máu) Ngăn ngoại vi (mô)
Hấp thu (ngoài Thuốc-protein
đường tiêm)
+ protein
Thuốc Thuốc (T’)
Tiêm
tĩnh
mạch
M
Thải trừ
Dự trữ
T T + Receptor
Tác dụng
Chuyển hóa
Chất chuyển hóa
(metobolit) M
1. Vận chuyển thuốc
* Vận chuyển thuốc qua màng sinh học phụ thuộc vào.
+ Đặc tính lý – hoá của thuốc
- Các phân tử dùng làm thuốc thường có trọng lượng phân tử nhỏ ≤ 600,
có bản chất là broe yếu – acid yếu (có khả năng phân ly choiva các anion và
proton H+
- Chỉ có như thế mới có thể gắn vào receptor đặc hiệu
+ Các thuốc phải được bào chế dưới dạng khác nhau và cần có hệ số phân
phối hợp lý để được hấp thu.
+ Hằng số phân ly (pKa), dùng cho cả acid và base; pKa =-logK base có
pKa lớn và base mạnh, acid có pK lớn là acid yếu.
Ví dụ:
Base yếu pKa Acid yếu pKa
Resepin 6,6 Acid salisylic 3,00
Codein 7,9 Acid acety salisylic 3,49
Quinin 8,4 Sulfx diazin 6,48
Procain 8,8 Bacbital 7,91
Atropin 9,65 Acid boric 9,24
Tóm tắt điều kiện để một thuốc dễ được hấp thu cần có 3 điều kiện
- TLPT thấp.
- Ýt bÞ ion ho¸ (pK/pH)
- Hệ số phân tử L/N hợp lý
4
* Các phương thức vận chuyển thuốc qua màng tế bào sinh học:
1. lọc (filtration)
- Khái niệm
- ống dẫn màng có kích thước nhỏ (4 – 40Ao
- Một thuốc muốn chui qua ống dẫn cần có kích thước nhỏi (hay TLPT
thấp tan được trong nước, không có tan trong lipid.
Cần có sự chênh lệch áp lực thuỷ tinh.
2. Khuyếch tán thụ động (passive diffusion)
- Khái niệm điều kiện.
- ít bị ion hoá
- Có nồng độ cao ở bề mặt màng
- Có hệ thống phân bố L/N hợp lý.
- Chất ion hoá sẽ được làm tan trong nước, chất không ion hoá sẽ được
làm tan trong mỡ.
- Đối với base yếu, acid yếu: ở phương thức v/c này phụ thuộc vào pKa và
pH môi trường
Đây là cơ sở khoa học để ứng dụng trong lâm sàng để điều trị ngộ độc
cấp tính (thay đổi điều kiện pK)
- Riêng đối với thuốc là chất khí : khuyếch tán từ phế nang vào máu phụ
thuộc vào áp xuất riêng phần của chất khí/máu.
3. Vận chuyển tích cực (acive transport)
Hai hình thái dưới nhóm :
Vận chuyển thuận lợi (ví dụ glucose)
Vận chuyển tích cực thực thụ.
Đặc điểm:
- Có tính bão hoà
- Có tính đặc hiệu
- Có tính cạnh tranh
- Có tính bị ức chế.
Trong phần này cần tư duy làm như thế nào để làm tăng/giảm ở các quá trìh
trên.
* Sơ đồ vận chuyển thuốc qua màng sinh học như sau
* Sơ đồ vận chuyển thuốc qua màng sinh học như sau:
5
C
C
C C ATP
Khuyếch tán Lọc qua
năng lượng
thụ động ống dẫn
Vận chuyển Vận chuyển
thuận lợi tích cực
2. HÊp thu thuèc (Absorption)
Qu¸ tr×nh hÊp thu thuèc trong c¬ thÓ (tõ n¬i
tiÕp nhËn vµo tuÇn hoµn chung ng¨n trung t©m)***®Õn
c¸c m« (ng¨n ngo¹i vi), ®Ðn c¬ quan ®Ých, m« ®Ých,
n¬i thuèc cã t¸c dôngdîc lùc.
 HÊp thu thuèc phô thuéc vµo:
VÒ phÝa thuèc :
 §é hoµ tan
 Nång ®é thuèc t¹i bÒ mÆt mµng.
VÒ phÝa c¬ thÓ :
TuÇn hoµn (tíi m¸u t¹i n¬i hÊp thu)
DiÖn tÝch hÊp thu –thêi gian hÊp thu
pH m«i trêng t¹i chç hÊp thu (¶nh hëng ®Õn
nång ®é ph©n ly®é tan cña thuèc ).
Kh¸i niÖm : chuyÓn thuèc qua gan lÇn ®Çu (firs
pass metabolsm). Ph¬ng thøc hÊp thu thuèc theo c¸c
®êng ®a thuèc kh¸c nhau.
So s¸nh
®êng ®a
thuèc
Theo èng tiªu ho¸ Ngoµi èng tiªu
ho¸ (tiªm)
*¦u ®iÓm  Sinh lý nhÊt
 ThuËn tiÖn nhÊt
 Kinh tÕ nhÊt
Sinh kh¶ ®éng
tèt h¬n, ch¾c
ch¾n h¬n.
KiÓm so¸ ®îc
liÒu ®é/®¸p øng.
dïng cÊp cøu kÞp
Nồng độ màng lipoprotein
thuốc (lopd kép)
T
T
VT V VT
V