HỘI CHỨNG LIỆT NỬA NGƯỜI

Ths. Nguyễn Thanh Bình

BM THẦN KINH ĐH Y HÀ NỘI

ĐẠI CƯƠNG

1. §Þnh nghÜa: LiÖt nöa ng êi lµ hiÖn t îng giảm hoÆc mÊt vËn ®éng chñ ®éng cña mét nöa bªn c¬ thÓ gåm: ch©n tay cïng bªn vµ cã thÓ kÌm theo liÖt nöa mÆt cïng bªn do mét tæn th ¬ng trung ¬ng x©m ph¹m vµo bã th¸p.

2. Giải phÉu ® êng ®i cña bã th¸p:

ĐẠI CƯƠNG

ChÈn ®o¸n x¸c ®Þnh liÖt nöa ng êi

1. LiÖt nöa ng êi ®iÓn hinh 1.1. LiÖt mÒm nöa ng êi - LiÖt mÒm nöa ng êi th êng chØ xuÊt hiÖn t¹m thêi, ngay sau khi tæn

th ¬ng.

- Cã thÓ liÖt hoµn toµn hoÆc kh«ng hoµn toµn, xuÊt hiÖn ë c¸c c¬ duçi ë chi trªn vµ c¸c c¬ gÊp ë chi d íi. C¸c c¬ cµng cã chøc năng vËn ®éng chñ ®éng nhiÒu thì cµng thÓ hiÖn râ (vÝ dô c¸c c¬ phô tr¸ch ®éng t¸c tinh vi cña c¸c ngãn tay).

- Tr ¬ng lùc c¬ giảm: C¬ nhÏo, ®é gÊp duçi c¸c khíp tăng, ®é ve vÈy tăng. - MÊt hoÆc giảm phản x¹ g©n x ¬ng bªn liÖt. Tuy nhiªn trong giai ®o¹n nµy

cã thÓ ®· cã dÊu hiÖu Babinski .

1.2.LiÖt cøng nöa ng êi Trong ®a sè c¸c tr êng hîp liÖt cøng lµ giai ®o¹n tiÕp theo sau cña liÖt mÒm . Kh¸m l©m sµng sÏ thÊy liÖt vËn ®éng nöa ng êi vµ kÌm theo c¸c dÊu hiÖu: - Tăng phản x¹ g©n x ¬ng: Phản x¹ ®¸p øng m¹nh, lan táa, ®a ®éng. Cã thÓ

thÊy dÊu hiÖu rung giËt bµn ch©n hoÆc rung giËt x ¬ng b¸nh chÌ.

- Co cøng th¸p: BiÓu hiÖn co cøng c¬ cã tÝnh chÊt ®µn håi ë bªn liÖt, u thÕ ë

mét sè nhãm c¬ t¹o nªn t thÕ gÊp ë chi trªn vµ duçi ë chi d íi.

- DÊu hiÖu Babinski hoÆc c¸c dÊu hiÖu t ¬ng ® ¬ng .

ChÈn ®o¸n x¸c ®Þnh liÖt nöa ng êi

2. LiÖt nöa ng êi kÝn ®¸o - Quan s¸t d¸ng ®i: Giảm c¸c ®éng t¸c tù ®éng cña tay bªn liÖt khi ®i,

ch©n h¬i duçi do tăng tr ¬ng lùc nhãm c¬ tø ®Çu ®ïi vµ c¬ gÊp c¸c ngãn (ch©n ®i kiÓu ph¸t cá).

- Th¨m kh¸m kü cã thÓ ph¸t hiÖn c¸c thiÕu sãt vÒ vËn ®éng ë ngän chi. - Tr êng hîp triÖu chøng rÊt kÝn ®¸o cÇn tiÕn hµnh mét sè nghiÖm ph¸p

nh»m lµm râ c¸c thiÕu sãt vËn ®éng:

+ NghiÖm ph¸p BarrÐ + NghiÖm ph¸p Mingazini + NghiÖm ph¸p gÊp phèi hîp ®ïi – mình cña Babinski - MÊt ®èi xøng cña phản x¹ g©n x ¬ng hai bªn; giảm hoÆc mÊt phản x¹

da bông vµ da bìu bªn liÖt.

- Cã thÓ thÊy dÊu hiÖu Hoffmann, Babinski vµ c¸c dÊu hiÖu t ¬ng ® ¬ng

ë bªn liÖt.

- Ph¸t hiÖn liÖt mÆt kiÓu trung ¬ng ë nöa ng êi bªn liÖt.

ChÈn ®o¸n x¸c ®Þnh liÖt nöa ng êi

3. LiÖt nöa ng êi ë bÖnh nh©n h«n mª

Ph¸t hiÖn ® îc liÖt nöa ng êi trong tr êng hîp bÖnh nh©n h«n mª cã ý nghÜa

rÊt quan träng, nã cho phÐp kh¼ng ®Þnh cã mét tæn th ¬ng t¹i n·o g©y h«n mª. Tuy nhiªn th êngkhã, ®ßi hái phải kh¸m xÐt cÈn thËn vµ cÇn ®¸nh gi¸ mét c¸ch thËn träng.

- Ph¸t hiÖn giảm vËn ®éng cña mét bªn c¬ thÓ (quan s¸t c¸c vËn ®éng tù ph¸t hoÆc c¸c ®¸p øng vËn ®éng cña bÖnh nh©n sau khi kÝch thÝch ®au). - Ph¸t hiÖn hiÖn t îng giảm tr ¬ng lùc c¬ ë bªn liÖt víi biÓu hiÖn bµn ch©n

bªn liÖt ®æ ra ngoµi, ® a tay bÖnh nh©n lªn cao råi bu«ng thả tay bªn liÖt sÏ r¬i xuèng mét c¸ch nÆng nÒ (dÊu hiÖu Raimistes).

- MÊt ®èi xøng phản x¹ g©n x ¬ng hai bªn; mÊt phản da bông vµ da bìu bªn liÖt, cã dÊu hiÖu Babinski hoÆc c¸c dÊu hiÖu t ¬ng ® ¬ng ë bªn liÖt . - Ph¸t hiÖn dÊu hiÖu liÖt mÆt trung ¬ng ë bªn nghi liÖt nöa ng êi. LiÖt mÆt cã

thÓ quan s¸t thÊy mét c¸ch tù nhiªn: Nh©n trung lÖch vÒ bªn lµnh, r·nh mòi - m¸ ë bªn liÖt mê, m¸ bªn liÖt phËp phång theo nhÞp thë, miÖng lÖch kiÓu ngËm tÈu. C¸c dÊu hiÖu lÖch mÆt thÓ hiÖn râ khi lµm nghiÖm ph¸p PiÌrre-Marie-Foix .

ChÈn ®o¸n ®Þnh khu liÖt nöa ng êi

1. LiÖt nöa ng êi do tæn th ¬ng vá n·o LiÖt nöa ng êi bªn ®èi diÖn kh«ng ®ång ®Òu, x©m ph¹m kh«ng c©n xøng ba bé phËn (mÆt, tay vµ ch©n). Tæn th ¬ng mÆt ngoµi cña håi tr¸n lªn sÏ g©y liÖt u thÕ ë tay vµ mÆt. Tæn th ¬ng mÆt trong vµ phÝa trªn cña vïng vËn ®éng sÏ g©y liÖt u thÕ ë ch©n.

ThiÕu sãt vËn ®éng th êng kÌm theo c¸c triÖu chøng kh¸c cña tæn th ¬ng vá n·o nh rèi lo¹n cảm gi¸c ë nöa ng êi bªn liÖt, thÊt ng«n trong tr êng hîp cã tæn th ¬ng b¸n cÇu u thÕ, ®éng kinh, rèi lo¹n t©m thÇn, mÊt nhËn thøc bÖnh tËt trong tr êng hîp tæn th ¬ng b¸n cÇu kh«ng u thÕ, b¸n manh...

Tãm l¹i liÖt nöa ng êi do tæn th ¬ng vá n·o cã 3 ®Æc ®iÓm næi bËt: LiÖt kh«ng ®ång ®Òu, kh«ng toµn bé vµ kh«ng thuÇn tóy.

ChÈn ®o¸n ®Þnh khu liÖt nöa ng êi

2. LiÖt nöa ng êi do tæn th ¬ng bao trong LiÖt nöa ng êi bªn ®èi diÖn mang tÝnh chÊt toµn bé vµ ®ång ®Òu, thÓ hiÖn liÖt c©n ®èi ë 3 bé phËn (mÆt, tay vµ ch©n). Bao trong lµ vÞ trÝ toµn bé c¸c sîi cña bã th¸p ®i qua mét diÖn rÊt hÑp, mét tæn th ¬ng nhá ë vïng nµy ®ñ ®Ó g©y nªn mét bÖnh cảnh liÖt rÊt nÆng nÒ trªn l©m sµng.

LiÖt vËn ®éng thuÇn tóy. Mét sè tr êng hîp cã rèi lo¹n

Tãm l¹i liÖt nöa ng êi do tæn th ¬ng bao trong cã 3 ®Æc ®iÓm næi bËt: LiÖt toµn bé, liÖt ®ång ®Òu vµ liÖt thuÇn tóy vËn ®éng .

cảm gi¸c do tæn th ¬ng lan réng vµo ®åi thÞ .

ChÈn ®o¸n ®Þnh khu liÖt nöa ng êi

3. LiÖt nöa ng êi do tæn th ¬ng th©n n·o LiÖt nöa ng êi bªn ®èi diÖn kÌm theo liÖt mÆt nÕu tæn th ¬ng tõ cÇu n·o trë lªn, nÕu tæn th ¬ng d íi møc cÇu n·o thì kh«ng kÌm liÖt mÆt .

T ¬ng øng víi mçi khu vùc cña th©n n·o, liÖt nöa ng êi bªn ®èi diÖn víi tæn th ¬ng sÏ kÌm theo liÖt mét sè d©y thÇn kinh sä cïng bªn víi tæn th ¬ng (héi chøng giao bªn). C¸c héi chøng giao bªn nµy sÏ cho phÐp x¸c ®Þnh vÞ trÝ tæn th ¬ng ë th©n n·o

ChÈn ®o¸n ®Þnh khu liÖt nöa ng êi

Héi chøng

TriÖu chøng bªn ®èi diÖn

VÞ trÝ tæn th ¬ng

TriÖu chøng bªn tæn th ¬ng

Cuèng n·o

Weber

LiÖt d©y III

LiÖt nöa ng êi

Foville cÇu n·o

LiÖt liÕc ngang

LiÖt nöa ng êi

CÇu n·o

Millard- Gubler

LiÖt mÆt ngo¹i biªn

LiÖt nöa ng êi

Hµnh n·o

Babinski - Nageotte Héi chøng tiÓu

LiÖt nöa ng êi kh«ng kÌm liÖt mÆt rèi lo¹n cảm gi¸c nöa ng êi

n·o,Claude-Bernard- Horner LiÖt mµn hÇu, l ìi .

ChÈn ®o¸n ®Þnh khu liÖt nöa ng êi

nöa ng êi víi c¸c ®Æc ®iÓm sau:

4. LiÖt nöa ng êi do tæn th ¬ng tñy sèng Tæn th ¬ng nöa tñy cæ cao (tõ C1 - C4) cã thÓ g©y liÖt

- LiÖt nöa ng êi cïng bªn víi tæn th ¬ng, kh«ng kÌm

- Cã héi chøng Brown - SÐquard: Héi chøng th¸p, mÊt cảm gi¸c s©u ë bªn tæn th ¬ng, mÊt cảm gi¸c n«ng ë bªn ®èi diÖn vµ cã thÓ kÌm rèi lo¹n c¬ trßn.

theo liÖt mÆt.

ChÈn ®o¸n ph©n biÖt 1. C¸c tr êng hîp liÖt chøc năng (rèi lo¹n ph©n ly) Th êng xảy ra trong những hoµn cảnh ®Æc biÖt nh sang chÊn t©m lý. C¸c triÖu chøng l©m sµng thay ®æi theo t¸c ®éng cña bªn ngoµi vµ chÞu t¸c dông cña ¸m thÞ.

Kh«ng cã sù phï hîp giữa c¸c lÇn kh¸m liªn tiÕp . ThiÕu c¸c dÊu hiÖu kh¸ch quan: Phản x¹ g©n x ¬ng b×nh th êng, phản x¹ da bông vµ da bìu bình th êng, kh«ng cã dÊu hiÖu Babinski hoÆc c¸c dÊu hiÖu t ¬ng ® ¬ng.

Tuy nhiªn chØ ®Þnh chôp c¾t líp vi tÝnh sä n·o lµ cÇn thiÕt ®Ó kh«ng bá sãt mét tr êng hîp tæn th ¬ng thùc thÓ phèi hîp víi mét bÖnh lý t©m thÇn .

ChÈn ®o¸n ph©n biÖt

2. Giảm ®éng t¸c trong héi chøng ngo¹i th¸p nöa ng êi (héi chøng

Parkinson)

RÊt nhiÒu tr êng hîp héi chøng Parkinson b¾t ®Çu tõ mét bªn, nhÊt lµ những thÓ mµ triÖu chøng tăng tr ¬ng lùc lµ chñ yÕu cã thÓ nhÇm víi liÖt nöa ng êi . Kh¸m kü vÒ l©m sµng sÏ ph¸t hiÖn c¸c dÊu hiÖu cña tăng tr ¬ng lùc ngo¹i th¸p biÓu hiÖn co cøng kiÓu èng chì, dÊu hiÖu b¸nh xe răng c a. TriÖu chøng co cøng th¸p cã ®Æc ®iÓm kh¸c h¼n: Co cøng c¸c c¬ gÊp ë chi trªn vµ c¸c c¬ duçi ë chi d íi, co cøng cã tÝnh chÊt ®µn håi .

Tìm dÊu hiÖu run kiÓu Parkinson: Run ë ngän chi, ®Òu khoảng 3 chu kú/ gi©y, biªn ®é nhá, run ë t thÕ nghØ. Cã mét sè nghiÖm ph¸p lµm cho bÖnh nh©n tËp trung chó ý mét bªn, bªn kh«ng ® îc chó ý sÏ xuÊt hiÖn run râ h¬n .

CÇn hÕt søc chó ý những tr êng hîp liÖt nöa ng êi do mét tæn th ¬ng s©u (u n·o) cã x©m ph¹m vµo c¸c nh©n x¸m. Trong tr êng hîp nµy giai ®o¹n ®Çu th êng cã biÓu hiÖn run kÌm theo triÖu chøng thiÕu sãt vËn ®éng nöa ng êi .

ChÈn ®o¸n ph©n biÖt

3. HiÖn t îng mÊt chó ý nöa th©n: GÆp trong héi chøng tæn th ¬ng thïy ®Ønh cña b¸n cÇu kh«ng u thÕ. HiÖn t îng nµy th êng phèi hîp víi c¸c triÖu chøng kh¸c cña tæn th ¬ng b¸n cÇu kh«ng u thÕ nh phñ nhËn bªn bÞ bÖnh, mÊt nhËn thøc nöa th©n.

C¸c nguyªn nh©n liÖt nöa ng êi

1. ChÊn th ¬ng sä n·o: - Tô m¸u ngoµi mµng cøng - Tô m¸u d íi mµng cøng - §ông giËp n·o 2. TBMMN - Ch¶y m¸u n·o - Nhåi m¸u n·o - Co th¾t m¹ch n·o sau CMDN 3. U n·o:

C¸c nguyªn nh©n liÖt nöa ng êi

4. NhiÔm trïng thÇn kinh - ¸p xe n·o - Viªm t¾c tÜnh m¹ch n·o - Viªm n·o 5. Tho¸i ho¸ thÇn kinh vµ bÖnh lý mÊt myelin: - BÖnh x¬ cøng cét bªn teo c¬ - X¬ cøng r¶i r¸c