Xét nghi m c n lâm sàng h th ng th n ti t ni uệ ậ ệ ố ậ ế ệ
XÉT NGHI M C N LÂM SÀNG H TH NG TH N TI T NI U Ệ Ậ Ệ Ố Ậ Ế Ệ
Muc tiêu
1. V n d ng đc các xét nghi m đ phát hi n t n th ng c th bênh h c c aậ ụ ượ ệ ể ệ ổ ươ ơ ể ọ ủ
th n-ti t ni u và xét nghi m tìm vi khu n ni u.ậ ế ệ ệ ẩ ệ
2. Ch đnh các xét nghi m thăm dò hình thái và ch c năng th n ti t ni u.ỉ ị ệ ứ ậ ế ệ
Đ ch n đoán b nh th n ti t ni u ngoài vi c thăm khám lâm sàng còn ể ẩ ệ ậ ế ệ ệ
ph i ti n hành làm nhi u xét nghi m c n lâm sàng đ kh ng đnh ch n đoán. ả ế ề ệ ậ ể ẳ ị ẩ
Thăm dò và xét nghi m c n lâm sàng h th ng th n ti t ni u có r t nhi u và ệ ậ ệ ố ậ ế ệ ấ ề
ph c t p. Có th chia làm 4 lo i khám xét l n: ứ ạ ể ạ ớ
1. Nh ng khám xét CLS đ phát hi n t n th ng c th b nh h c.ữ ể ệ ổ ươ ơ ể ệ ọ
2 Nh ng xét nghi m tìm nguyên nhân.ữ ệ
3. Nh ng khám xét v hình thái h c. ữ ề ọ
4. Nh ng ph ng pháp thăm dò ch c năng th nữ ươ ứ ậ .
Trong th c t lâm sàng, th ng ph i dùng ít nh t là hai ph ng pháp trên,ự ế ườ ả ấ ươ
có khi 3 ho c c 4 ph ng pháp đ ch n đoán b nh.ặ ả ươ ể ẩ ệ
II. KHÁM XÉT C N LÂM SÀNG Đ PHÁT HI N T N TH NG CẬ Ể Ệ Ổ ƯƠ Ơ
TH B NH H CỂ Ệ Ọ
1.Tính ch t lý h c n c ti u ấ ọ ướ ể
1.1. Kh i l ngố ượ
Thay đi t 1,1-1,8 l/ 24h. N u d i 500 ml/ 24h: thi u ni u; d i 100ổ ừ ế ướ ể ệ ướ
ml /24h: vô ni u; trên 2000 ml/ 24h: ti u nhi u.ệ ể ề
1.2. Màu s cắ
Không màu ho c vàng nh t. ặ ạ
Thay đi sinh lý: lúc m t nh c n c ti u nâu s m, thu c Quinin, Santonin:ổ ệ ọ ướ ể ẫ ố
vàng; Phenolphtalein, Piramidon: đ; Bleu Methylene: xanh. ỏ
Thay đi b nh lý: Màu đ: có máu; Nâu: Hemoglobin, Pocphyrin; Đc:ổ ệ ỏ ụ
Phosphat, Urat.
1.3. pH
Bình th ng Axit nh : 5,8 - 6,2.ườ ẹ
1.4. T tr ngỷ ọ
Xét nghi m c n lâm sàng h th ng th n ti t ni uệ ậ ệ ố ậ ế ệ
Bình th ng 1,018 - 1,020. Gi m trong suy th n, đái tháo nh t; tăng trongườ ả ậ ạ
ăn nhi u Protit, rau, đái tháo đng.ề ườ
2. Phân tích v sinh hóa ề
2.1. Bình th ngườ
Không có Protein, đng, d ng ch p, Hemoglobin, mu i m t, s c t m tườ ưỡ ấ ố ậ ắ ố ậ
trong n c ti u, vì v y khi có các ch t này trong n c ti u ch ng t có t n ướ ể ậ ấ ướ ể ứ ỏ ổ
th ng h th ng th n ti t ni u. ươ ệ ố ậ ế ệ
2.2. Urê ni uệ
Bình th ng 20 - 30 g/l; Creatinine ni u: 80 - 100 mg%.ườ ệ
3. Tìm t bào và các thành ph n h u hình qua kính hi n viế ầ ữ ể
3.1. Tìm h ng c u, b ch c uồ ầ ạ ầ
Bình th ng có 1 - 3 t bào trong m t vi tr ng. ườ ế ộ ườ
3.2. Các lo i t bàoạ ế
Bình th ng có ít t bào n i mô. T bào có h t c a ng th n th ng cóườ ế ộ ế ạ ủ ố ậ ườ
trong viêm th n, tìm t bào ung th th n ti t ni u.ậ ế ư ậ ế ệ
3.3. Tìm tr hìnhụ
Tr hình đn, tr t bào, tr h t, tr h ng c u,b ch c u. Th chi t quang,ụ ơ ụ ế ụ ạ ụ ồ ầ ạ ầ ể ế
tìm c n k t tinh: Phosphat, Acid Uric, Oxalat,...ặ ế
3.4. Ph ng pháp đm c n Addisươ ế ặ
Đ tìm h ng c u, b ch c u và tr hình chính xác, Bu i sáng b nh nhân đi ể ồ ầ ạ ầ ụ ổ ệ
đái h t n c ti u, u ng m t c c n c 200 ml, sau 3 gi đái h t vào m t c c, ghi ế ướ ể ố ộ ố ướ ờ ế ộ ố
s l ng n c ti u trong 3 gi , l y 10 ml n c ti u quay ly tâm, hút b 9 ml ố ượ ướ ể ờ ấ ướ ể ỏ
ph n trên, còn 1 ml c n, l c đu cho lên bu ng đm. K t qu đm đc chia choầ ặ ắ ề ồ ế ế ả ế ượ
10 r i nhân v i th tích ml n c ti u / phút. Do đó tính đc s l ng h ng c u,ồ ớ ể ướ ể ượ ố ượ ồ ầ
b ch c u , tr hình ti u ra / phút.ạ ầ ụ ể
Bình th ng: 1 phút đái ra d i 1000 h ng c u .ườ ướ ồ ầ
B nh lý: 2000 - 3000 h ng c u, b ch c u, 20 - 30 tr h t ch n đoán viêmệ ồ ầ ạ ầ ụ ạ ẩ
th n; Trên 100.000 h ng c u / phút nghi s i th n, ung th . Khi b ch c u trênậ ồ ầ ỏ ậ ư ạ ầ
200.000 / phút, h ng c u ít th ng g p trong viêm th n b th n , viêm bàngồ ầ ườ ặ ậ ể ậ
quang. Ph ng pháp này ch có giá tr khi l ng n c ti u 3 gi trên 180 ml.ươ ỉ ị ượ ướ ể ờ
II. XÉT NGHI M TÌM VI KHU N NI U Ệ Ẩ Ệ
L y n c ti u qua sonde hay gi a dòng cho c y ngay ho c soi. Vi khu nấ ướ ể ữ ấ ặ ẩ
th ng g p là E. Coli, Proteus, t c u, liên c u, tr c khu n lao,...ườ ặ ụ ầ ầ ự ẩ
Khi nghi ng tr c khu n lao thì cho c y vào môi tr ng Lowenstein, hay tiêmờ ự ẩ ấ ườ
n c ti u cho súc v t. Đnh l ng vi khu n m c theo Brod n u v t trênướ ể ậ ị ượ ẩ ọ ế ượ
Xét nghi m c n lâm sàng h th ng th n ti t ni uệ ậ ệ ố ậ ế ệ
100.000 khu n l c / 1ml n c ti u đc coi là b nh lý, 10.000 - 100.000: nghiẩ ạ ướ ể ượ ệ
ng .ờ
III. THĂM DÒ HÌNH THÁI TH N TI T NI UẬ Ế Ệ
1. X quang th nậ
Là ph ng pháp đc áp d ng ph bi n, có giá tr thăm dò hình thái th n.ươ ượ ụ ổ ế ị ậ
1.1. Ch p h ti t ni u không chu n bụ ệ ế ệ ẩ ị
Th t tháo tr c 2 l n, ch p phim th ng, nghiêng. ụ ướ ầ ụ ẳ
K t qu : Bình th ng th n n m sát b ngoài c đái ch u, hình qu đu,ế ả ườ ậ ằ ờ ơ ậ ả ậ
b ngoài l i b trong lõm, kích th c 12 ờ ồ ờ ướ 6 3 cm. B nh lý: phát hi n bóngệ ệ
th n l n h n bình th ng, s i c n quang th n, trên đng đi ni u qu n, vậ ớ ơ ườ ỏ ả ở ậ ườ ệ ả ở ị
trí bàng quang,...
1.2. Ch p th n có thu c c n quang qua đng tĩnh m ch (UIV) ụ ậ ố ả ườ ạ
- Ph ng pháp: ch p m t phim th ng tr c, sau đó tiêm thu c c n quangươ ụ ộ ườ ướ ố ả
tĩnh m ch, ép b ng. ạ ụ
Giai đo n ép: sau khi tiêm thu c ng i ta ch p 1 phim. Sau đó ch p 1ạ ố ườ ụ ụ
phim 3 phút và 5 phút, nh ng phim ch m h n m i 15 phút. ữ ậ ơ ỗ
Giai đo n b ép: ch p ngay quan sát 2 ni u qu n, cu i cùng ch p bàngạ ỏ ụ ệ ả ố ụ
quang.
K t qu : Bình th ng th i gian hi n hình bóng th n 5 -6 phút, đài và bế ả ườ ờ ệ ậ ể
th n sau 15 phút.ậ
B nh lý: th n sa, th n nh , th n to n c, m , s i th n, các d t t b mệ ậ ậ ỏ ậ ứ ướ ứ ủ ỏ ậ ị ậ ẩ
sinh, b t th ng ni u qu n, bàng quang,...ấ ườ ệ ả
1.3. Ch p đng m ch th nụ ộ ạ ậ
Đ ch n đoán u th n có tăng sinh m ch, b t th ng m ch máu th n.ể ẩ ậ ạ ấ ườ ạ ậ
1.4. Ch p th n ng c dòngụ ậ ượ
Cho phép nghiên c u ni u đo, bàng quang, ni u qu n, đài b th n, tìmứ ệ ạ ệ ả ể ậ
ch t c. ỗ ắ
1.5. Ch p th n xuôi dòngụ ậ
Qua ch c d n l u b th n, tìm ch t c, b t th ng ni u qu n,...ọ ẫ ư ể ậ ỗ ắ ấ ườ ệ ả
1.6. Ch p c t l p t tr ngụ ắ ớ ỷ ọ
Ch đnh trong u th n, kh o sát khu v c sau phúc m c: tuy n th ng th n. ỉ ị ậ ả ự ạ ế ượ ậ
2. Siêu âm th n ậ
Là ph ng pháp đn gi n, hi u qu , đc áp d ng ngày càng nhi u trong ươ ơ ả ệ ả ượ ụ ề
ch n đoán b nh lý h ti t ni u: thăm dò hình thái, kích th c th n, phát hi n ẩ ệ ệ ế ệ ướ ậ ệ
Xét nghi m c n lâm sàng h th ng th n ti t ni uệ ậ ệ ố ậ ế ệ
th n n c, m , nang th n, s i h ti t ni u, Polype bàng quang ,... Siêu âm ậ ứ ướ ứ ủ ậ ỏ ệ ế ệ
b sung cho UIV và nh t là trong tr ng h p có ch ng ch đnh UIV. ổ ấ ườ ợ ố ỉ ị
3. Ch p th n b ng phóng xụ ậ ằ ạ
Dùng phóng x Hgạ203 ho c Biclorua Hg (Hgặ107) tiêm 1-1,5 milicuri vào tĩnh
m ch. Dùng máy phát hi n phóng x , phát hi n bóng khuy t c a nang th n, uạ ệ ạ ệ ế ủ ậ
th n, lao th n.ậ ậ
4. Soi Bàng quang
Dùng máy soi đa qua ni u đo vào bàng quang đ xem tr c ti p niêmư ệ ạ ể ự ế
m c BQ. ạ
5. Sinh thi t th nế ậ
Phát hi n nh ng t n th ng vi th c a th n, có giá tr cao trong các b nhệ ữ ổ ươ ể ủ ậ ị ệ
c u th n, đc tiêu b n d i kính hi n vi quang h c, kính hi n vi đi n t hayầ ậ ọ ả ướ ể ọ ể ệ ử
b ng ph ng pháp mi n d ch hu nh quang.ằ ươ ễ ị ỳ
IV. NH NG XÉT NGHI M C N LÂM SÀNG THĂM DÒ CH C NĂNGỮ Ệ Ậ Ứ
TH N Ậ
1. Thăm dò ch c năng l c c u th nứ ọ ầ ậ
1.1Đ thanh l c créatinin n i sinhộ ọ ộ
Trong thăm dò này đi u quan tr ng nh t là l y n c ti u chính xác theo gi , đề ọ ấ ấ ướ ể ờ ể
tính đ thanh l c trong ngày c n l y n c ti u trong 24 gi , nh ng cũng có thộ ọ ầ ấ ướ ể ờ ư ể
l y n c ti u trong 3gi , 6 gi , 12 gi , đ tính đ thanh l c tu theo đi u ki nấ ướ ể ờ ờ ờ ể ộ ọ ỳ ề ệ
và yêu c u,. L y m u n c tiêuø đnh l ng créatinin ni u, l y m u máu đnhầ ấ ẫ ướ ị ượ ệ ấ ẫ ị
l ng créatinin máu .Tính m c l c c u th n trung bình c a 24 gi qua h sượ ứ ọ ầ ậ ủ ờ ệ ố
thanh l c créatinin n i sinh b ng công th c:ọ ộ ằ ứ
Ccr = Ucr x V x 1,73 / S ( ml/phút)
Pcr
Ucr : créatinin ni u, Pệcr : créatinin máu , V : th tích n c ti u tính theo ml/phút.ể ướ ể
S : di n tích c th tính theo b ng Dubois.ệ ơ ể ả
1.2. Đ thanh l c créatinin c tínhộ ọ ướ
Qua n ng đ créatinin máu c tính đ thanh l c và m c l c c u th n d aồ ộ ướ ộ ọ ứ ọ ầ ậ ự
vào công th c Cockroft Gault :ứ
Ccr =
xPcr
tuoixP
814,0
140
, n nhân k t qu v i 0,85. Pở ữ ế ả ớ cr : créatinin máu tính b ngằ
mol/l, P : cân n ng tính b ng Kg. ặ ằ
K t qu trên nhân v i h s đi u ch nh 1,73/Sế ả ớ ệ ố ề ỉ
1.2. K t quế ả
Bình th ng 110 ml/phút, gi m trong suy th n. ườ ả ậ
Xét nghi m c n lâm sàng h th ng th n ti t ni uệ ậ ệ ố ậ ế ệ
2. Đnh l ng m t s ch t trong máuị ượ ộ ố ấ
2.1. Creatinin máu
Bình th ng 88,5 ườ 12 micromol/l.
2.2. Urê máu
Bình th ng 5 ườ 1,2 milimol/l.
2.3. Ch t đi n gi iấ ệ ả
Na: 140 mmol/l; K: 4 mmol/l; Cl: 103 mmol/l; Mg: 1 mmol/l; HCO3-:
27mmol/l.
Trong suy th n Cl, Na có th tăng do r i lo n ch c năng l c c u th n, táiậ ể ố ạ ứ ọ ầ ậ
h p thu ng th n, Cl gi m khi nôn nhi u, K và Mg th ng tăng, SOấ ố ậ ả ề ườ 4, PO4 tăng,
Ca gi m, HCOả3- gi m. ả
3. Thăm dò ch c năng ng th n ứ ố ậ
3.1. Ch c năng chuy n hóa n c ứ ể ướ
So sánh l ng n c ti u trong ngày và đêm. ượ ướ ể
Đo t tr ng n c ti u 3 gi 1 l n, bình th ng t tr ng thay đi tùy theoỷ ọ ướ ể ờ ầ ườ ỷ ọ ổ
l ng n c u ng vào. Trong suy th n, t tr ng ít thay đi và th p. ượ ướ ố ậ ỷ ọ ổ ấ
3.2. Ch c năng bài ti t ch t màu ứ ế ấ
Dùng xanh Methylen 1/20 tiêm 1 ml vào tĩnh m ch, sau đó soi bàng quang,ạ
quan sát th i gian ti t xanh Methylen ra n c ti u t ng bên th n. ờ ế ướ ể ừ ậ
4. Thăm dò t ng th n riêng rừ ậ ẽ
Dùng ph ng pháp bài ti t ch t màu, ph ng pháp l y n c ti u t ng bênươ ế ấ ươ ấ ướ ể ừ
(ph i soi bàng quang), ch p nhu m th n có thu c c n quang qua đng t nhả ụ ộ ậ ố ả ườ ỉ
m ch và dùng phóng x Iạ ạ 131.
Tài li u tham kh oệ ả
1.Nguy n văn Xang (2002), Khám phát hi n b nh th n, N i khoa c s , Tr ngễ ệ ệ ậ ộ ơ ở ườ
Đi H c Y Khoa Hà N i, Nhà xu t b n Y H c.ạ ọ ộ ấ ả ọ
2.Bài gi ng N i c s , B môn N i tr ng Đi h c Y Khoa Hu .ả ộ ơ ở ộ ộ ườ ạ ọ ế
3.Alain Castaigne (1989), Sémiologie Médicale, Sandoz Editions.
4.Maurice Bariety (1990), Les examens paracliniques, Sémiologie médicale,
Masson, pp. 203-209.