Xét nghi m c n lâm sàng tiêu hoáệ ậ
XÉT NGHI M C N LÂM SÀNG TIÊU HOÁỆ Ậ
M c tiêu ụ
1. N m đc các ch s bình th ng và b t th ng m t s xét nghi m tiêu hoáắ ượ ỉ ố ườ ấ ườ ộ ố ệ
thông th ng ườ
2.Ch đnh đc m t s xét nghi m tiêu hoáỉ ị ượ ộ ố ệ
3.ng d ng đc các xét nghi m trong ch n đoán b nh lý tiêu hoáỨ ụ ượ ệ ẩ ệ
1. Thăm dò ch c nănứ
1.1.Th c qu nự ả
1.1.1.Đo áp l c th c qu nự ự ả
Ch đnh:ỉ ị
- C n đau gi th t ng c v i đi n tâm đ bình th ng.ơ ả ắ ự ớ ệ ồ ườ
- Khó nu t nh ng n i soi bình th ng.ố ư ộ ườ
- Đ phát hi n các t n th ng th n kinh c th c qu n.ể ệ ổ ươ ầ ơ ự ả
M c đích nghiên c u v n đng th c qu n, đ xác đnh tr ng l c và s c đụ ứ ậ ộ ự ả ể ị ươ ự ứ ề
kháng c vòng th c qu n. Th c hi n b ng cathater có l bên và cho truy n dòngơ ự ả ự ệ ằ ỗ ở ề
n c ch y liên t c. S bi n đi c a áp l c truy n t ng quan v i s bi n đi ápướ ả ụ ự ế ổ ủ ự ề ươ ớ ự ế ổ
l c trong lòng th c qu n. Hi n nay có máy đ cùng đo áp l c và pH th c qu n nh tự ự ả ệ ể ự ự ả ấ
là đo n d i th c qu n liên t c trong 24 gi .ạ ướ ự ả ụ ờ
1.1.2.Đo pH th c qu n ự ả
Ch đnh: đc dùng trong trào ng c d dày- th c qu n.ỉ ị ượ ượ ạ ự ả
Th c hi n b ng m t đi n c c thu tinh n i v i m t máy pH k , có th theo dõi pHự ệ ằ ộ ệ ự ỷ ố ớ ộ ế ể
liên t c trong 24 gi .ụ ờ
1.2.D dàyạ
1.2.1.Kh o sát đ toan d ch vả ộ ị ị
Nghi m pháp Histamin: ệ
B ng cách tiêm 1ml dung d ch histamin 1%, r i đnh l ng HCL m i 15 phútằ ị ồ ị ượ ỗ
trong 6-8 ng. Bình th ng cao các ng 2-3, l ng ti t trung bình trong 90 phút làố ườ ở ố ượ ế
100-150ml; đ toan toàn ph n là55meq/l. Trong loét tá tràng th òng tăng ti t nhi uộ ầ ư ế ề
và léo dài, kèm theo tăng toan. Trong biêm d dày m n và nh t là ung th d dàyạ ạ ấ ư ạ
th ng gi m. ườ ả
Nghi m pháp insulin:ệ
Kh o sát s ti t acid dich v qua kích thích th n kinh ph v b ng h đngả ự ế ị ầ ế ị ằ ạ ườ
máu, th c hi n t ng t nghi m pháp histamin, nh ng tiêm d i da 10 đn vự ệ ươ ự ệ ư ướ ơ ị
Xét nghi m c n lâm sàng tiêu hoáệ ậ
insulin đ đng máu gi m còn kho ng 50mg%. D ch v acid th ng tăng trongể ườ ả ả ị ị ườ
c ng ph v .ườ ế ị
1.2.2.Đo s v i d dày ự ơ ạ
Đ kh o sát s v n đng c a d dày tu thu c m t ph n tính ch t v t lý và hoáể ả ự ậ ộ ủ ạ ỳ ộ ộ ầ ấ ậ
h c c a th c ăn.ọ ủ ứ
-V i th c ăn l ng, th i gian n a v ilà 30-100phút.ớ ứ ỏ ờ ử ơ
-V i th c ăn đc, tiêu đc, th i gian n a v i là 2-4 gi .ớ ứ ặ ượ ờ ử ơ ờ
-V i th c ăn đăc không tiêu, th i gian n a v i là 3-6 gi .ớ ứ ờ ử ơ ờ
-V i m , th i gian v i là ch m nh t.ớ ỡ ờ ơ ậ ấ
1.2.3.Đo b ng ph ng pháp nh p nháy phóng xằ ươ ấ ạ
Cho b nh nhân ăn th c ăn có ch a đng v phóng x nh Technitium 99ệ ứ ứ ồ ị ạ ư
d ng keo tr n v i lòng tr ng tr ng. S gi m ho t tínhphóng x giúp tính đc sạ ộ ớ ắ ứ ự ả ạ ạ ượ ự
v i d dày. ơ ạ
1.2.4.Dùng X quang
Th c hi n b ng ch p X quang d dày có baryt. Trong tr ng h p d dàyự ệ ằ ụ ạ ườ ợ ạ
gi m tr ng l c ho c h p môn v , d dày th ng dãn và kém tr ng l c, baryt quaả ươ ự ặ ẹ ị ạ ườ ươ ự
d dày r t ch m và ít ho c không qua đc.ạ ấ ậ ặ ượ
- Dùng siêu âm: th c hi n b ng nhi u lát c t qua hang v sau m t b a ăn và đo sự ệ ằ ề ắ ị ộ ữ ự
gi m di n tích ho c th tích c a hang v qua quá trình co bóp c a đ dày.ả ệ ặ ể ủ ị ủ ạ
- Thăm dò h p môn vẹ ị
Nghi m pháp no mu i: th c hi n b ng cách cho b nh nhân nh n đói tr c 12ệ ố ự ệ ằ ệ ị ướ
gi , hút h t dich v g i là dich đói, bình th ng d i 100ml. Sau đó cho b m nhanhờ ế ị ọ ườ ướ ơ
vào d dày 750ml dung d ch mu i 9%ạ ị ố 0, sau 30 phút hút d ch ra h t g i là d ch ,ị ế ọ ị ứ
bình th ng < 200ml.ườ
Trong tr ng h p h p môn v , d ch đói > 200ml và nh t là d ch > 200ml.ườ ợ ẹ ị ị ấ ị ứ
N u d ch 200-300 ml là h p ítế ị ứ ẹ ,t 300-500ml là h p v a, >500mllà h p nhi u.ừ ẹ ừ ẹ ề
Trong tr ng h p h o hoàn toàn d ch 750ml.ườ ợ ẹ ị ứ
Đ đánh giá h p c năng hay th c th , c n làm nghi m pháp no mu i kéoể ẹ ơ ự ể ầ ệ ố
đài, b ng cách cho b nh nhân nh n (nuôi b ng đng truy n) trong vòng 72 gi vàằ ệ ị ằ ườ ề ờ
làm l i no mu i. N u d ch và d ch đói tr l i bình th ng là h p c năng.N uạ ố ế ị ứ ị ở ạ ườ ẹ ơ ế
gi m m t ph n là có góp ph n c a h p c năng, nh do phù n , ho c co th t mônả ộ ầ ầ ủ ẹ ơ ư ề ặ ắ
v . N u d ch và d ch đói v n không thay đi là do h p th c th .ị ế ị ứ ị ẫ ổ ẹ ự ể
1.1. Đo trào ng c d dày th c qu nượ ạ ự ả
B ng đt m t ng thông qua môn v , ch t phóng x đc b m vào tá tràngằ ặ ộ ố ị ấ ạ ượ ơ
ho c là ch t ti t qua m t nh Technitium 99 sau đó đc phát hi n trong d dày.ặ ấ ế ậ ư ượ ệ ạ
1.3.Ru t nonộ
1.3.1.kh o sát s h p thu c a ru t nonả ự ấ ủ ộ
Xét nghi m c n lâm sàng tiêu hoáệ ậ
-Nghi m pháp D-xylose: bu i sáng b ng đói cho b nh nhân u ng 25g D-ệ ổ ụ ệ ố
xylose trong 250ml n c( là lo i đng ch đc h p thu đo n đu ru t non). Đoướ ạ ườ ỉ ượ ấ ở ạ ầ ộ
đng xylose trong máu sau 2gi và xylose ni u sau 5 gi . Bình th ng D-xyloseườ ờ ệ ờ ườ
máu >250mg/l và Dxylose ni u ssau 5gi > 5g. Tri s này gi m trong teo vi nhungệ ờ ố ả
mao nh trong b nh Coeliac ho c c t đo n ru t non dài.ư ệ ặ ắ ạ ộ
1.3.2.Xét nghi m tìm khu n chí ru tệ ẩ ộ
Th c hi n b ng cách c y d ch thông h ng tràng, binh th ng <10ự ệ ằ ấ ị ỗ ườ 6 vi
khu n/ml.Ho c test th v i glycocholat có Cẩ ặ ở ớ 14 m t s nhi m khu n s kh liên k tộ ự ễ ẩ ẽ ử ế
c a mu i m t và phóng thích s m ủ ố ậ ớ 14CO2.
1.3.3.Thăm dò v n đngậ ộ
Đo th i gian v n chuy n đng v phóng x : cho phép đo đc s v i d dàyờ ậ ể ộ ị ạ ượ ự ơ ạ
và làm đy đi tràng, nh v y s đo đc th i gian v n chuy n qua ru t.ầ ạ ư ậ ẽ ượ ờ ậ ể ộ
1.4.Đi tràngạ
1.4.1.Thăm dò v n đng đi tràng ậ ộ ạ
B ng k thu t Couturier và Chaussade đn gi n và d th c hi n. U ngằ ỹ ậ ơ ả ễ ự ệ ố
polyethylen có ch t ch đi m phóng x trong ba ngày liên ti p vào m t gi nh tấ ỉ ể ạ ế ộ ờ ấ
đnh, r i theo di n bi n c a ch t đng v phóng x v n chuy n qua ru t b ng máyị ồ ễ ế ủ ấ ồ ị ạ ậ ể ộ ằ
đm đng v phóng x .ế ồ ị ạ
1.4.1.Th i gian v n chuy n qua đi tràng ờ ậ ể ạ
Đ ch n đoán táo bón hay a ch y. Th ng s d ng ph ng pháp Devroede, choể ẩ ỉ ả ườ ử ụ ươ
b nh nhân u ng 20 li u chu n ch t c ng quang có đánh d u phóng x , r i theo dõiệ ố ề ẩ ấ ả ấ ạ ồ
di n bi n c a thu c c ng quang b ng ch p phim b ng liên ti p qua ba giai đo nễ ế ủ ố ả ằ ụ ụ ế ạ
đi tràng ph i, đi tràng trái, và đi tràng ti u khung và đo ch t phóng x trong t ngạ ả ạ ạ ể ấ ạ ừ
khu v c trên. ng i l n th i gian v n chuy n t i đa đn các đo n ru t trên là:ự Ở ườ ớ ờ ậ ể ố ế ạ ộ
38;37 và 34 gi .ơ
2.Thăm dò hình nhả
2.1.Th c qu nự ả
2.1.1.Ch p th c qu n barytụ ự ả
C n th c hi n v i baryt m n có đ nh n cao( có th tr n v i lòng tr ng tr ngầ ự ệ ớ ị ọ ờ ể ộ ớ ắ ứ
gà), n u thu c qua quá nhanh có th cho b nh nhân ch p phim t th n m.ế ố ể ệ ụ ở ư ế ằ
Trong phim tráng l p m ng, có th th y các l p niêm m c, th ng dùng trongớ ỏ ẻ ấ ớ ạ ườ
tr ng h p dãn tĩnh m ch, tr ng th c qu n, th ng g p 1/3 d i th c qu n v iườ ợ ạ ướ ự ả ườ ặ ở ướ ự ả ớ
hình nh tĩnh m ch dãn l n ngo n ngoèo nh trong tr ng h p x gan. Trong viêmả ạ ớ ằ ư ườ ợ ơ
teo th c qu n có hình nh chít h p đng tâm, trong ung th th c qu n có hình nhự ả ả ẹ ồ ư ự ả ả
choán ch c a kh i u ho c hình nh h p không đòng tâm v i thành nham nh , cóỗ ủ ố ặ ả ẹ ớ ở
hình nh nhi m c ngả ễ ứ
Hình nh t n th ng t bên ngoài đè vào th c qu n nh trong tr ng h pả ổ ươ ừ ự ả ư ườ ợ
nhĩ trái to, phình quai đng m ch ch , kh i u trung th t,..ộ ạ ủ ố ấ
Xét nghi m c n lâm sàng tiêu hoáệ ậ
2.1.2.Soi th c qu nự ả
Ch y u đc dùng đ ch n đoán các b nh viêm loét th c qu n, ung thủ ế ượ ể ẩ ệ ự ả ư
th c qu n giúp ch n đoán v trí, th ng kèm theo sinh thi t đ giúp ch n đoán xácự ả ẩ ị ườ ế ể ẩ
đnh, đ lan r ng theo b m c và lo i ung th , có th ph i h p v i nhu m toludin ị ộ ộ ề ặ ạ ư ể ố ợ ớ ộ ở
nghi ng .ờ
2.1.3.Siêu âm th c qu n qua n i soiự ả ộ
Đây là xét nghi m có giá tr giúp ch n đoán s m, đc bi t ung th h niêmệ ị ẩ ớ ặ ệ ư ạ
m c, ho c các di căn ung th chung quanh th c qu n.ạ ặ ư ở ự ả
2.1.4.CT-Scanner
Cho k t qu t ng t siêu âm, nó còn giúp đánh giá s xâm nh p và di căn c aế ả ươ ự ự ậ ủ
ung th vào trung th t, vào ph i và x ng.ư ấ ổ ươ
2.2. D dày tá tràngạ
2.2.1.Ch p phim d dày-tá tràng barytụ ạ
Hi n nay có n i soi nên ít s d ng, ch p đi quang kép th ng dùng trong loét dệ ộ ử ụ ụ ố ườ ạ
dày tá tràng, h p môn v , ung th d dày, polyp d dày tá tràng.ẹ ị ư ạ ạ
2.2.2. N i soi d dày tá tràngộ ạ
Đc th c hi n m t cách r ng rãi trong ch n đoán b nh lý viêm, loét. Ungượ ự ệ ộ ộ ẩ ệ
th nh t là kèm sinh thi t làm t bào h c; ngoài ra còn k t h p v i n i soi đi u tr ,ư ấ ế ế ọ ế ợ ớ ộ ề ị
nh t là trong đi u tr ch y máu đng tiêu hoá cao và siêu âm qua n i soi.ấ ề ị ả ườ ộ
2.3.Ru t nonộ
2.3.1. Ch p barayt ru t nonụ ộ
Ít đc th c hi n v th i gian baryt qua ru t kéo dài và do hình nh ch ng chéo lênượ ự ệ ị ờ ộ ả ồ
nhau, không đánh giá đc th ng t n. ượ ươ ổ
2.4.Đi tràngạ
2.4.1.Ch p đi tràng barytụ ạ
C n ch p đi quang kép, ch y u đ ch n đoán các túi th a, polyp, ung th điầ ụ ố ủ ế ể ẩ ừ ư ạ
tràngvà m t ph n trong ch n đoán lao h i manh tràng, b nh Crohn.ộ ầ ẩ ồ ệ
2.4.2.N i soi đi tràngộ ạ
Có th th c hi n v i soi tr c tràng, đi tràng Sigma và đi tràng toàn b giúpể ự ệ ớ ự ạ ạ ộ
ch n đoán và đi u tr nhi u b nh lý đi tràng nh viêm, loét, túi th a, polyp, b nhẩ ề ị ề ệ ạ ư ừ ệ
Crohn và nh t là ung th đi tràng.ấ ư ạ
- Siêu âm đi tràng qua đng n i soiạ ườ ộ
Đc dùng đ ch n đoán các t n th ng ung th n m d i niêm m c, sượ ể ẩ ổ ươ ư ằ ướ ạ ự
lan r ng c a ung th và di căn ra h ch k c n.ộ ủ ư ạ ế ậ
III. XÉT NGHI M T BÀO VI TRÙNGỆ Ế
Xét nghi m c n lâm sàng tiêu hoáệ ậ
1. Xét nghi m t bàoệ ế
Ch n đoán t bào h c ng tiêu hoá đc th c hi n ch y u b ng n i soiẩ ế ọ ố ượ ự ệ ủ ế ằ ộ
sinh thi t, ho c b ng ch i r a ng tiêu hoá nh t l d dày, sau đó quay ly tâm l yế ặ ằ ả ử ố ấ ạ ạ ấ
c n l ng, làm ph t qu t và nhu m b ng ph ng pháp Papanicolaou, ho c b ngặ ắ ế ệ ộ ằ ươ ặ ằ
ph ng pháp qu t nh trong th ng t n niêm m c th c qu n và đi tràngho cươ ệ ư ươ ổ ạ ự ả ạ ặ
b ng ph ng pháp dùng bàn ch i đ ch i r ng t bào, sau đó thu gom và nhu m tằ ươ ả ể ả ụ ế ộ ế
bào h c, ho c d a vào tính ch t b t màu m t cách ch n l nc a t bào ung th điọ ặ ụ ấ ắ ộ ọ ọ ủ ế ư ố
v i m t s ch t ch th màu, ví d t bào ung th r t có ái l c v i tetracyclin và phátớ ộ ố ấ ỉ ị ụ ế ư ấ ự ớ
màu vàng v i ánh sáng hu nh quang. Đi u c n l u ý rong ung th ng tiêu hoá c nớ ỳ ề ầ ư ư ố ầ
th c hi n nhi u m u sinh thi t, ví d trong ch n đoán ung th d dày c n l y 6-8ự ệ ề ẫ ế ụ ẩ ư ạ ầ ấ
m u trên nhi u vòng và nh t là b c a t n th ng.ẫ ề ấ ở ờ ủ ổ ươ
2. Xét nghi m vi trùng và ký sinh trùngệ
Ch y u đc l y qua các b nh ph m th i ra t ng tiêu hoá.ủ ế ượ ấ ệ ẩ ả ừ ố
2.1. Xét nghi n d ch v qua ng thông nh trong tr ng h p tìm BK.ệ ị ị ố ư ườ ợ
2.2. Sinh thi t d dày đ nhu m ho c c y tìm vi khu n Helicobacterpylory(HP)ế ạ ể ộ ặ ấ ẩ
Nhu m m u sinh thi t d dày b ng ph ng pháp c đi n Giemsacos thộ ẫ ế ạ ằ ươ ổ ể ể
phát hi n 80% Hp có hình xo n và có 4 tua hình s i.ệ ắ ợ
C y Hp c n môi tr ng đc bi t c n môi tr ng vi y m khí.ấ ầ ườ ặ ệ ầ ườ ế
2.3. Sinh thi t ru t non đ c y vi khu n nh trong b nh Whiple.ế ộ ể ấ ẩ ư ệ
2.4. C y phân ho c soi t i, nhu m Gram đ tìm vi khu n gây b nh ấ ặ ươ ộ ể ẩ ệ
Đây là xét nghi m th ng đc th c hi n đ tìm vi khu n gây b nh nhệ ườ ượ ự ệ ẻ ẩ ệ ư
trong l , th ng hàn, t , lao.ỵ ươ ả
2.5. C y máu trong tr ng h p có nhi m khu n huy t nh th ng hàn, E.coli. .ấ ườ ợ ễ ẩ ế ư ươ
2.6. Ph n ng huy t thanh đ phát hi t kháng nguyên và kháng th c a viả ứ ế ẻ ệ ể ủ
khu n, virus và ký sinh trùngẩ
Đây là lĩnh v c xét nghi m ngày càng đc ph bi n do có nhi u ti n bự ệ ượ ổ ế ề ế ộ
nh mi n d ch hu nh quang, ELISA, ng thông AND, mi n d ch d n dòng và đaư ễ ị ỳ ố ễ ị ơ
dòng, và nh t là b ng ph ng pháp ph n ng chu i trùng h p (Polymerisation chainấ ằ ươ ả ứ ỗ ợ
reaction- PCR).
Các ch t ch đi m ung thấ ỉ ể ư
Ung th d dày : b ng kháng nguyên ACE ít đc hi u vì có th tăng trongư ạ ằ ặ ệ ể
nhi u lo i ung th tiêu hoá khác, vì v y ch đc dùng đ theo dõi s tái phát c aề ạ ư ậ ỉ ượ ể ự ủ
ung th sau ph u thu t .ư ẩ ậ
SGA (sulfoglycoprotein antigen) là m t lo i kháng nguyên glycoprotein do tộ ạ ế
bào ung th d dày ti t ra và tăng cao trong máu. Tuy nhiên giá tr cũng t ng tư ạ ế ị ươ ự
ACE.