SINH LÝ NÝ NỘỘI TI SINH L
I TIẾẾTT
MMỤỤC TIÊU C TIÊU 1.1. TrTrìình bnh bàày đưy đượợc 2c 2 c cơ chơ chếế ttáác dc dụụng cng củủa Hormon t
a Hormon tạại i
ttếế bbàào đo đííchch
2.2. TrTrìình bnh bàày đưy đượợc cơ ch 3.3. TrTrìình bnh bàày đưy đượợc bc bảản chn chấất hot hoáá hhọọc, tc, táác dc dụụng vng vàà i tiếết tt từừng hormon c
c cơ chếế đi điềều hou hoàà bbàài ti i tiếết hormon. t hormon.
ng dướới đi đồồi, i,
p, tuyếến tun tuỵỵ
ng hormon củủa va vùùng dư p, tuyếến cn cậận gin giááp, tuy ng thậận.n. n yên, tuyếến gin giááp, tuy n thượợng th t, tuyếến thư
điđiềều hou hoàà bbàài ti tuytuyếến yên, tuy i tiếết, tuy nnộội ti 4.4. TrTrìình bnh bàày đưy đượợc ngu c nguồồn gn gốốc, tc, táác drc drụụng cng củủa a
5.5. GiGiảải thi thíích đư
histamin, prostaglandin. histamin, prostaglandin.
c trưng củủa a
ch đượợc nhc nhữững bi i tiếết thư ng biểểu hiu hiệện đn đặặc trưng c t thườờng gng gặặp.p. mmộột st sốố bbệệnh nnh nộội ti
I.I. Đ ĐẠẠI CƯƠNG V
I TIẾẾT T
I CƯƠNG VỀỀ HHỆỆ NNỘỘI TI HORMON VVÀÀ HORMON
nh nghĩĩaa
1.1. ĐĐịịnh ngh Phân loạại hormon i hormon 2.2. Phân lo 3.3. BBảản chn chấất hot hoáá hhọọc cc củủa hormon a hormon t tiếếp nhp nhậận hormon t 4.4. ChChấất ti 5.5. Cơ chCơ chếế ttáác dc dụụng cng củủa hormon a hormon i tiếết hormon 6.6. Cơ chCơ chếế đi điềều hou hoàà bbàài ti t hormon 7.7. ĐĐịịnh lưnh lượợng hormon ng hormon
n hormon tạại ti tếế bbàào đo đíích (r eceptor) ch (receptor)
1.1. Đ Địịnh ngh
nh nghĩĩa a
nh nghĩĩa tuy
i tiếếtt ng tuyếến không c
n không cóó ốống dng dẫẫn, n, c cơ quan, m, mô ô
a tuyếến nn nộội ti i tiếết lt làà nhnhữững tuy t đưa vàào mo mááu ru rồồi ti tớới ci cáác cơ quan gây ra cáác tc táác dc dụụng tng tạại đi đóó..
ng chấất hot hoáá hhọọc do m
t tuyếến nn nộội ti i tiếết bt bàài ti
c do mộột nht nhóóm tm tếế i tiếết vt vàào mo mááu, ru, rồồi i c nhau trong o, mô kháác nhau trong
u đưa đếến cn cáác tc tếế bbàào, mô kh ng sinh lý ởở đ đóó gây ra táác dc dụụng sinh lý aa))ĐĐịịnh ngh TuyTuyếến nn nộội ti chchấất bt bàài ti i tiếết đưa v trong cơ thểể vvàà gây ra c trong cơ th b)b) Đ Địịnh ngh a hormon nh nghĩĩa hormon Hormon làà nhnhữững ch Hormon l bbàào hoo hoặặc mc mộột tuy đưđượợc mc mááu đưa đ cơ thểể vvàà gây ra t cơ th
2. Phân loạại hormon i hormon 2. Phân lo
a) Hormon tạại chi chỗỗ :: a) Hormon t
hormon do mộột nht nhóóm tm tếế bbàào bo bàài ti
u đưa đếến cn cáác tc tếế bbàào kho kháác c ởở ggầần nơi b
i tiếết vt vàào mo mááu ru rồồi i n nơi bàài ti
i tiếết đt đểể
c tuyếến nn nộội ti
i tiếếtt
i tiếết đưt đượợc mc mááu đưa đ
u đưa đếến cn cáác c
c tuyếến nn nộội ti xa nơi bơi bàài ti
i tiếết vt vàà gây ra c
gây ra cáác tc táác dc dụụng sinh ng sinh
c mô ởở ng lên hầầu hu hếết ct cáác mô
Hormon t Hormon t
u lên mộột mô ho
t mô hoặặc cơ quan n
c cơ quan nàào o
LLàà hormon do m đưđượợc mc mááu đưa đ gây ra cáác tc táác dc dụụng sinh lý. ng sinh lý. gây ra c b) Hormon mon củủa ca cáác tuy b) Hormon mon c Hormon củủa ca cáác tuy Hormon c cơ quan ởở xa n mô, mô, cơ quan lý lý ởở đ đóó. C. Cóó 2 lo2 loạại:i: Hormon táác dc dụụng lên h Hormon táác dc dụụng đng đặặc hic hiệệu lên m đđóó
3. B3. Bảản chn chấất hot hoáá hhọọc cc củủa Hormon a Hormon
Các hormon có bản chất hoá học thuộc một trong 3
chất sau đây.
Steroid : c
ng cholesterol, đ đưượợc tc tổổng ng hư hormon vỏỏ th thưượợng ng
n sinh dụục.c.
Steroid : cấấu tru trúúc gic giốống cholesterol, hhợợp tp từừ Cholesterol Cholesterol, n, như hormon v n, tuyếến sinh d ththậận, tuy DDẫẫn xun xuấất ct củủa acid amin l tyrosin: hormon tuỷỷ
a acid amin làà tyrosin: hormon tu n (adrenalin, noadrenalin ), tuyếến n ng thậận (adrenalin, noadrenalin ), tuy
Peptid: hầầu hu hếết ct cáác hormon còn l c hormon còn lạại i
thưthượợng th p ( T3 –– T4 )T4 ) gigiááp ( T3 Protein vàà Peptid: h Protein v thuthuộộc loc loạại ni nààyy
4. Chấất tit tiếếp nhp nhậận hormon t 4. Ch
n hormon tạại ti tếế bbàào đo đííchch
c hormon thườờng gng gắắn vn vớới i
trên bềề mmặặt t
chchấất ti hohoặặc c ởở trong t
Khi đKhi đếến tn tếế bbàào đo đíích cch cáác hormon thư t tiếếp nhp nhậận n –– ccáác receptor c receptor ởở trên b trong tếế bbàào đo đíích.ch. p hormon receptor sau đóó ssẽẽ phpháát đt độộng ng PhPhứức hc hợợp hormon receptor sau đ trong tếế bbàào.o. t chuỗỗi ci cáác phc phảản n ứứng ho MMỗỗi ti tếế bbàào co cóó khokhoảảng 2000 100 000 receptor. ng 2000 –– 100 000 receptor. i receptor thườờng đng đặặc hic hiệệu vu vớới mi mộột hormon. MMỗỗi receptor thư t hormon.
ng hoáá hhọọc c ởở trong t mmộột chu
5. 5. Cơ chCơ chếế ttáác dc dụụng cng củủa receptor a receptor
i receptor tạại ti tếế bbàào đo đíích, ch,
receptor gây ra táác dc dụụng ng
tutuỳỳ bbảản chn chấất hot hoáá hhọọc cc củủa hormon m
Hormon gắắn vn vớới receptor t Hormon g hormon sẽẽ hohoạạt hot hoáá receptor gây ra t hormon s trtrựực tic tiếếp. p.
a hormon màà vvịị trtríí ggắắn n y ra trên mààng tng tếế
ccủủa hormon v bbàào, trong b a hormon vớới receptor s o, trong bàào tương i receptor sẽẽ xxảảy ra trên m , trong nhân tếế bbàào.o. o tương, trong nhân t
a hormon gắắn n
5.1 5.1 Cơ chCơ chếế ttáác dc dụụng cng củủa hormon g i receptor trên mààng tng tếế bbààoo vvớới receptor trên m c hormon cóó bbảản chn chấất hot hoáá hhọọc lc làà protein protein, ,
CCáác hormon c peptid, dx a.a đa đềều gu gắắn vn vớới receptor trên m peptid, dx a. bbààoo
PhPhứức hc hợợp hormon
i receptor trên mààng tng tếế
p hormon -- receptor t đđộộng cng củủa ta tếế bbàào thông qua ch receptor táác đc độộng vng vàào hoo hoạạt t n tin thứứ 2.2. o thông qua chấất truy t truyềền tin th
a) Chấất truy a) Ch
t truyềền tin th
n tin thứứ 2 l2 làà AMP vòng AMP vòng
Sau khi g
o, phứức c
p hormon receptor sẽẽ hohoạạt hot hoáá enzym n i receptor trên mààng tng tếế bbàào, ph enzym nằằm m
phân tửử ATP ATP..
nh AMP vòng hoạạt hot hoáá ccáác c
Sau khi gắắn vn vớới receptor trên m hhợợp hormon receptor s trên mààng tng tếế bbàào lo làà Adenylcyclase. Adenylcyclase. trên m c phân tửử Enzym nàày xy xúúc tc táác phc phảản n ứứng tng tạạo co cáác phân t Enzym n adenosin monophosphat ( AMP cyclic 3’’ –– 55’’ adenosin monophosphat ( AMP cyclic 3 vòng ) từừ phân t vòng ) t Sau khi đượợc tc tạạo tho thàành AMP vòng ho Sau khi đư enzym theo kiểểu dây chuy enzym theo ki VVớới mi mộột lưt lượợng nh u dây chuyềền.n. ng nhỏỏ hormon c hormon cũũng gây ra đ ng gây ra độộng ng
llựực hoc hoạạt hot hoáá mmạạnh cho to nh cho toààn tn tếế bbààoo
Màng
Hormon
Receptor
ATP
cAMP
Protein kinase
Protein Kinase hoạt động
Tổng hợp protein
Protein
Tổng hợp enzym
Protein hoạt động
Co, giãn cơ/ bài tiết
b) Chấất truy b) Ch
t truyềền tin th
n tin thứứ 2 l2 làà ion Calci ion Calci Calmodulin vvàà Calmodulin
hormon gắắn vn vớới receptor (protein kênh) i receptor (protein kênh) ng TB đíích lch lààm mm mởở kênh Calci v Calci kênh Calci vàà Calci
o trong tếế bbàào.o.
MMộột st sốố hormon g trên mààng TB đ trên m n chuyểển vn vàào trong t vvậận chuy Trong bàào tương Calci g Trong b Calmodulin đượợc hoc hoạạt hot hoáá vvàà gây ra m Calmodulin đư o như AMP vòng.. ng trong tếế bbàào như AMP vòng ttáác dc dụụng trong t
o tương Calci gắắn vn vớới Calmodulin, i Calmodulin, gây ra mộột lot loạạt t
5.2 5.2 Cơ chCơ chếế ttáác dc dụụng cng củủa ca cáác Hormon c Hormon
i receptor trong tếế bbààoo
ggắắn vn vớới receptor trong t c hormon Steroid đếến TB đ
CCáác hormon Steroid đ qua mqua mààng bng bàào tương g tương tạạo tho thàành ph tương t phphứức hc hợợp np nàày vy vàào nhân TB o nhân TB
ch khuếếch tch táán n n TB đíích khu o tương gắắn vn vớới receptor trong b i receptor trong bàào o nh phứức hc hợợp hormon receptor , p hormon –– receptor ,
i nhân TB phứức hc hợợp gp gắắn vn vàào co cáác vc vịị trtríí đ đặặc c a nhiễễm sm sắắc thc thểể vvàà DNA củủa nhi u trên phân tửử DNA c p gen đểể ttạạo tho thàành RNA nh RNA sao chéép gen đ
o tương thúúc đc đẩẩy quy quáá trtrìình dnh dịịch mã ch mã
TTạại nhân TB ph hihiệệu trên phân t hohoạạt hot hoáá ssựự sao ch thông tin thông tin RNA ra bàào tương th RNA ra b ttạại ribosom đ mmớới.i.
i ribosom đểể ttổổng hng hợợp cp cáác phân t c phân tửử protein protein
Màng tế bào
ribosom
nhân
RNA thông tin
Receptor
Phức hợp hormon receptor
6. 6. Cơ chCơ chếế đi
điềều hou hoàà bbàài ti
i tiếết hormon t hormon
CCáác hormon đư
i tiếết theo cơ ch điềều u
huy đếến tuy
t theo cơ chếế đi n tuyếến đn đíích vch vàà theo theo c (feed back ) từừ tuytuyếến n
c hormon đượợc bc bàài ti khikhiểển tn từừ tuytuyếến chn chỉỉ huy đ cơ chếế đi cơ ch đđíích đch đếến tuy điềều hou hoàà ng ngưượợc (feed back ) t n tuyếến chn chỉỉ huy . huy .
6.16.1 Đi
Điềều hou hoàà ng ngưượợc âm t
c âm tíínhnh
hormon tuyếến đich gi
huy bàài ti
n đich giảảm , nm , nóó ssẽẽ t nhiềều hormon u hormon ch tuyếến n ch thíích tuy ch tăng trởở llạại mi mứức c
khi nồồng đng độộ hormon tuy LLàà khi n i tiếết nhi ch tuyếến chn chỉỉ huy b ch thíích tuy kkíích th huy lạại ki kíích th i hormon tuyếến chn chỉỉ huy l rrồồi hormon tuy ch đưa nồồng đng độộ tuytuyếến đn đíích tăng tr đđíích đưa n nh thườờng. ng. bbìình thư NgưNgượợc lc lạại khi n i khi nồồng đng độộ hormon tuy hormon tuyếến đn đíích tăng ch tăng
huy lààm gim giảảm m
llạại ci cóó ttáác dc dụụng ng ứức chc chếế tuytuyếến chn chỉỉ huy l t hormon tuyếến chn chỉỉ huyhuy bbàài ti i tiếết hormon tuy
Vùng dưới đồi TRH
( - )
Tuyến yên TSH
( - )
( - )
Tuyến giáp T3 – T4
6.26.2 Đi
Điềều hou hoàà ng ngưượợc dương t
c dương tíínhnh hormon tuyếến đn đíích ch
MMộột st sốố tr trưườờng hng hợợp np nồồng đng độộ hormon tuy
ch tuyếến chn chỉỉ huy v m tăng huy vàà ccààng lng lààm tăng
ch thíích tuy tăng kíích th tăng k hormon tuyếến chn chỉỉ huy.huy. hormon tuy KiKiểểu điu điềều hou hoàà nnàày không l
hormon màà còn l hormon m còn lààm tăng thêm s
KiKiểểu điu điềều hou hoàà nnàày chy chỉỉ xxảảy ra trong th điềều hou hoàà ng ngưượợc âm t
y không lààm m ổổn đn địịnh nnh nồồng đng độộ m tăng thêm sựự mmấất t ổổn đn địịnh.nh. i gian ngắắn, n, y ra trong thờời gian ng nh thông c âm tíính thông
NNếếu ku kééo do dàài chi chắắc sc sẽẽ gây ra t
sau đóó llạại tri trởở vvềề đi sau đ thưthườờng.ng.
gây ra tìình tr nh trạạng bng bệệnh lý. nh lý.
Vùng dưới đồi CRH
( + )
Tuyến yên ACTH
( + )
Vỏ thượng thận Cortisol
7.7. Đ Địịnh lưnh lượợng hormon ng hormon
TTấất ct cảả ccáác hormon đ
c hormon đềều cu cóó mmặặt trong m
t trong mááu vu vớới i ng nanogam/ml ( 10 --99g ) g )
c picogam/ml ( 10--1212g )g )
cao làà
p miễễn dn dịịch.ch. p miễễn dn dịịch ph ch phóóng xng xạạ ccạạnh tranh nh tranh
Phương ph
lưlượợng rng rấất nht nhỏỏ ttíính bnh bằằng nanogam/ml ( 10 hohoặặc picogam/ml ( 10 Phương phááp cp cóó đ độộ nhnhạạy,y, đ độộ đ đặặc hic hiệệu lu làà cao l Phương ph phương phááp mi phương ph Phương phááp mi Phương ph (RIA) (RIA) Phương phááp bp báánh knh kẹẹp thp thịịt t
7.1 7.1 Phương ph
Phương phááp mi
ch phóóng ng
p miễễn dn dịịch ph xxạạ ccạạnh tranh nh tranh
a hormon tựự a trên sựự ggắắn cn cạạnh tranh gi nh tranh giữữa hormon t
DDựựa trên s nhiên vàà hormon đ nhiên v ththểể đ đặặc hic hiệệu. u.
Đo phĐo phứức hormon g
hormon đáánh dnh dấấu phu phóóng xng xạạ vvớới khi khááng ng
c hormon gắắn đn đồồng vng vịị phphóóng xng xạạ -- ng thểể bbắắng mng mááy đy đếếm phm phóóng xng xạạ rrồồi di dựựa va vàào o nh đượợc lưc lượợng hormon ng cong chuẩẩn ta t n ta tíính đư ng hormon trong dịịch cch cầần đn địịnh lưnh lượợng.ng. khkhááng th đưđườờng cong chu ccóó trong d
7.2 7.2 Phương ph
Phương phááp p ““ bbáánh knh kẹẹp thp thịịt t ““
DDùùng 2 kh
ơn dòng ““kkẹẹpp”” vvàào đo đầầu chu chấất t KT đưượợc đc đáánh dnh dấấu u t trong 2 KT đ ng enzym hoặặc c
ng thểể đ đơn dòng ng 2 khááng th ( hormon ). Mộột trong 2 ththửử ( hormon ). M bbằằng đng đồồng vng vịị phphóóng xng xạạ hohoặặc bc bằằng enzym ho chchấất hut huỳỳnh quang. nh quang.
NNồồng đng độộ phphứức hc hợợp KN thuthuậận vn vớới lưi lượợng KN. ng KN.
ĐĐồồng vng vịị phphóóng xng xạạ (IRMA) (IRMA) Enzym(ELISA) Enzym(ELISA) ChChấất hut huỳỳnh quang(FIA) nh quang(FIA)
p KN –– KT sau ph KT sau phảản n ứứng tng tỉỉ llệệ
