Mời các bạn tham khảo bài giảng Sinh lý sinh dục nữ của GV.BS.CKII Nguyễn Thị Huệ để nắm bắt được những kiến thức về quá trình tạo trứng và thành lập hoàng thể của buồng trứng; tác dụng của progesteron và estrogen trên cơ thể phụ nữ; vai trò của tuyến yên và vùng dưới đồi, điều hòa chức năng buồng trứng; chu kỳ kinh nguyệt bình thường.
GV.BS.CKII.NGUYỄN THỊ HUỆ
1. Trình bày được quá trình tạo trứng và thành
lập hoàng thể của buồng trứng.
2. Nêu được tác dụng của Progesteron và
Estrogen trên cơ thể phụ nữ
3. Phân tích được vai trò của tuyến yên và vùng dưới đồi, điều hòa chức năng buồng trứng
4. Trình bày chu kỳ kinh nguyệt bình thường
Bộ phận sinh dục nữ bao gồm : Cơ quan sinh dục ngoài: âm hộ, âm đạo và tầng sinh môn. Cơ quan sinh dục trong: o Tử cung: cổ, thân và đáy tử cung. o Vòi tử cung o Buồng trứng
Chức năng ngoại tiết: tạo trứng hoàng thể
Chức năng nội tiết: Estrogen Progesteron.
Đầu chu kỳ: ở buồng trứng chỉ có các nang trứng nguyên thủy, 6-12 nang trứng nguyên thủy phát triển to lên thành
Nang trứng sơ cấp Nang trứng thứ cấp Nang trứng có hốc.
Các nang trứng còn lại bị thoái hóa đến
phóng noãn chỉ còn lại một nang.
Phát triển của nang trứng
hình thành của hai lớp áo:
Hốc chứa dịch bên trong nang trứng cũng lớn dần lên và đẩy noãn về một cực của nang.
Giai đoạn phóng noãn
có tác dụng feedback(+)
Tuyến yên: tăng bài tiết FSH và LH. Khi FSH/LH=1/3 nang trứng chín Dưới
tác dụng của LH nang trứng tăng bài
Progesteron
Trứng rụng : loa vòi đón lấy và đưa vào 1/3 ngoài loa vòi. Nếu không thụ tinh, trứng sẽ tự thoái hoá.
Hoàng thể hình thành: tiết progesteron và
estrogen ,chủ yếu là progesteron.
có thể
Đặc tính sinh dục nữ Trên tử cung:
o
o
o
Cơ tử cung: tăng khối lượng và kích thước tử cung cơ tử cung. Tăng tính nhạy cảm của cơ tử cung với oxytocin, tăng co bóp tử cung. Nội mạc tử cung: tái tạo lớp chức năng từ lớp nền sau khi hành kinh và làm tăng trưởng nội mạc tử cung, làm các động mạch dài ra và thẳng, các tuyến dài ra, thẳng, tích trữ nhiều glycogen nhưng không bài tiết. Cổ tử cung: làm các tế bào tuyến cổ tử cung tiết nhiều chất nhầy trong, dai và loãng.
mô lông rung.
tính acid (3,8-4,2).
Nguồn gốc: Progesteron được tiết ra từ hoàng thể, lớp áo trong nang trứng, tuyến vỏ thượng thận và nhau thai.
Bản chất
Progesteron là hợp chất steroid được tổng hợp
từ cholesterol hoặc từ acetylcoenzym A.
ESTROGENE PROGESTERONE
Nguồn gốc:
lớp áo trong nang trứng, hoàng thể, vỏ thượng thận, nhau thai hoàng thể, lớp áo trong nang trứng, tuyến vỏ thượng thận và nhau thai.
Bản chất
cholesterol và có thể từ acetylcoenzym A. steroid được tổng hợp từ cholesterol, acetylcoenzym A
Nội mạc tử cung
Tăng trưởng nội mạc tử cung lớp chức năng,
Cơ tử cung giảm co bóp
ESTROGEN PROGESTERON
Cổ tử cung
Bài tiết một lớp dịch đục, đặc và bở.
Vòi tử cung
tăng hoạt động biểu mô lông rung.
Giảm hoạt động của các tế bào có lông niêm mạc vòi trứng,
Trên âm đạo:
TB biểu mô tiết glycogen niêm mạc âm đạo mỏng đi.
Trên tuyến vú
tăng lắng đọng mỡ ở vú. to lên và trở nên có khả năng bài tiết.
tăng lắng đọng mỡ dưới da, giữ nước và Na
tăng tái hấp thu Na+, Cl- và nước ở ống lượn xa.
Vùng hạ đồi bài tiết GnRH kích thích thuỳ trước tuyến
yên bài tiết FSH và LH
FSH: kích thích nang trứng phát triển đặc biệt là kích thích sự tăng sinh lớp tế bào hạt để tạo thành lớp áo của nang trứng.
LH phối hợp với FSH :làm nang trứng chín
và phóng noãn
Kích thích các tế bào hạt và lớp vỏ còn lại
phát triển thành hoàng thể
Kích thích tế bào hạt của nang trứng và
hoàng thể : bài tiết Estrogen và Progesteron.
Nang trứng phát triển
Hoàng thể bài tiết estrogen và progesteron
tác dụng feedback âm lên sự bài tiết GnRH
, FSH, LH
24-48 giờ trước khi phóng noãn:
Estrogen trong máu rất cao
kích thích tuyến yên bài tiết FSH và LH
(feedback dương) Tăng FSH- LH (LH gấp 3 lần FSH).
Hoàng thể :bài tiết inhibin
Ức chế tuyến yên bài tiết FSH,
Tác dụng này xảy ra
vào cuối chu kỳ kinh nguyệt
làm giảm FSH và LH
Các cảm xúc tâm lý: có ảnh hưởng lên trục Hạ đồi - Tuyến yên - Buồng trứng.
Chu kỳ nội mạc tử cung: là sự biến đổi ở niêm mạc tử cung và gây chảy máu một cách có chu kỳ.
Chu kỳ kinh nguyệt:khoảng 25-32
ngày trung bình 28 ngày
Tuyến yên: bài tiết FSH và LH tăng dần mà chủ
yếu là FSH.
Buồng trứng: dưới tác dụng của FSH và LH, nang trứng phát triển và bài tiết estrogen, progesteron mà chủ yếu là estrogen tăng dần
Tử cung: dưới tác dụng của estrogen, lớp chức
Các tuyến dài dần, thẳng, không tiết dịch và xuất
hiện
các động mạch thẳng.
Cuối giai đoạn tăng sinh: 24-48 giờ trước phóng noãn,
estrogen tăng cao gây feedback (+) làm tăng bài tiết FSH và LH lên rất cao, đặc biệt là LH.
Nồng độ FSH và LH cao nhất là khoảng 16 giờ trước phóng
noãn với tỷ số FSH/LH=1/3 rồi giảm xuống.
Dưới tác dụng của FSH và LH
Nang trứng tiết estrogen đến đỉnh rồi giảm xuống ngay
trước khi phóng noãn.
Chỉ còn 1 nang trứng phát triển đến chín, các nang khác
thoái hoá.
Tuyến yên: bài tiết FSH và LH mà chủ yếu là LH.
Buồng trứng:
Dưới tác dụng của LH, hoàng thể được thành lập, phát
Bài tiết tăng dần chủ yếu là progesteron và một phần
triển to nhất 7-8 ngày sau khi phóng noãn
Tử cung: dưới tác dụng của P và E
Nội mạc tử cung phát triển dày 5-6mm
Các tuyến dài ra, ngoằn ngoèo và bài tiết dịch trong gọi
estrogen.
Các động mạch xoắn lại.
là “sữa tử cung”
Cuối giai đoạn phân tiết:
E và P tăng cao gây feedback âm
Ức chế tuyến yên bài tiết LH.
Ở buồng trứng, mất tác dụng của LH, hoàng thể
thoái hoá teo lại, không bài tiết E và P
nồng độ hai hormone này mà đặc biệt là
progesteron giảm đột ngột.
Kết quả là niêm mạc tử cung bắt đầu bị thoái hoá giữa lớp nền và lớp chức năng (khoảng 2 ngày trước khi hành kinh).
Tuyến yên: bài tiết FSH và LH rất ít.
Buồng trứng: hoàng thể đã thoái hoá, chỉ tồn tại các nang
Tử cung: giảm đột ngột P và E nội mạc tử cung:
Lớp chức năng bị thoái hóa thật sự,
Các động mạch xoắn co thắt,
Niêm mạc tử cung không được nuôi dưỡng, bị hoại tử giải
trứng nguyên thủy không bài tiết P và E
Khi động mạch chức năng vỡ, máu chảy ra dưới lớp niêm mạc chức năng. Máu đông lại sau đó tan ra làm tróc lớp niêm mạc chức năng đã hoại tử.
phóng chất co mạch thuộc nhóm prostaglandin tiếp tục gây co thắt động mạch xoắn.
Kết quả: niêm mạc tử cung chỉ còn lại lớp nền và phần bong chảy ra gây hiện tượng hành kinh.
Ngày chảy máu đầu tiên là ngày thứ nhất của chu kỳ kinh nguyệt, thời gian hành kinh trung bình 3-5 ngày. Tính chất của máu kinh nguyệt: Trung bình 30-80mL/lần hành kinh. Chủ yếu là máu động mạch, 25% là máu tĩnh mạch. Máu màu đỏ sẫm, không đông. Thành phần: các thành phần của máu, chất nhầy cổ tử cung, mảnh vụn của niêm mạc tử cung, tế bào niêm mạc âm đạo và nhiều vi trùng trường trú trong âm đạo.
Thời kỳ trẻ em (trước dậy thì)
Giai đoạn dậy thì
Thời kỳ hoạt động sinh dục
Thời kỳ mãn dục
Trong tuổi thiếu niên: buồng trứng ở trong giai đoạn im lặng về mặt nội tiết
Không có sự phát triển của nang
noãn
Sự im lặng của buồng trứng về mặt nội tiết là do sự “chưa chín muồi của vùng dưới đồi“.
Khi các tế bào thần kinh sản xuất GnRH
của vùng dưới đồi
Bắt đầu giải phóng GnRH một cách
đồng bộ và theo nhịp xung vào hệ thống động mạch cửa tuyến yên
Chức năng nội tiết của buồng trứng bắt
đầu hoạt động
Sự phát triển vú: estrogen và prolactin
Núm vú nổi rõ, phát triển mô tuyến vú, tăng sinh biểu
mô ống tuyến và thuỳ tuyến
NGUỒN GỐC Các androgen: một phần buồng trứng, tuyến thượng thận và thông qua chuyển hoá ở ngoại vi.
Sự tăng trưởng cơ thể: Khoảng một năm sau
Các steroid sinh dục tác dụng trên tuyến yên làm gia tăng mạnh sự chế tiết các nội tiết tố tăng trưởng cũng như tăng chế tiết IGF-1 tại gan.
Chiều cao tăng #10 cm/ năm.
Nội tiết tố : tăng và tác dụng lên các vùng phát triển của sụn.
Cuối cùng là sự cốt hoá và kết thúc quá trình tăng trưởng chiều
cao.
Sự hành kinh: sau sự tăng trưởng dậy thì
Hành kinh đầu: tiên này là hậu quả của sự sụt giảm estrogen đơn thuần do không có hiện tượng phóng noãn.
Chu kỳ kinh sau:có phóng noãn với sự hình thành
và hoạt động của hoàng thể.
Sự thay đổi cơ quan sinh dục
Âm đạo: tăng dần đến 11 cm;Biểu mô dày lên. pH âm đạo dưới 4,0.
Môi lớn và môi nhỏ dày lên, vùng gò mu tập trung nhiều mỡ, âm vật cũng to ra.
Hoạt động nội tiết của trục dưới đồi -
tuyến yên - buồng trứng đã được hoàn chỉnh.
Tính chất sinh dục phụ cũng như toàn cơ thể tiếp tục phát triển đến mức tối đa.
Thời kỳ : kéo dài 30 - 35 năm.
Thời kỳ mang thai và cho con bú
Mãn dục: do giảm nồng độ hormon sinh dục và sự ngừng hoạt động của các cơ quan sinh dục. Ở nam: xảy ra sau tuổi 40-50 với biểu hiện Giảm dần khả năng hoạt động tình dục nhưng không chấm dứt hoàn toàn mà vẫn có thể kéo dài đến cuối đời.
Béo phì đặc biệt là béo bụng, giảm khối lượng cơ và sức cơ Giảm mật độ xương, rối loạn về tim mạch (xơ vữa động mạch), hô hấp (ngủ ngáy)
Giảm khả năng làm việc và tập trung, thiếu
máu, thay đổi ở da, tóc.
Buồng trứng ngừng hoạt động, chu kỳ kinh nguyệt thưa dần rồi hết hẳn, nồng độ các hormon sinh dục nữ giảm xuống rất thấp.
Tuổi mãn kinh khoảng 45-55 tuổi. Trước 40 tuổi là mãn
Biểu hiện: ở giai đoạn tiền mãn kinh khoảng 2-5 năm
kinh sớm, sau 55 tuổi là mãn kinh
trước khi mãn kinh thật sự có rối loạn về kinh nguyệt, tăng cân, trằn vùng bụng dưới, đau vú, cơn bốc hỏa, tiết mồ hôi đêm, lo âu, căng thẳng, cáu gắt.
Mãn kinh thật sự :sau 12 tháng liên tiếp vô kinh:
Buồng trứng teo nhỏ, các nang trứng thoái hóa
Không có kinh nguyệt, bộ phận sinh dục ngoài teo
nhỏ, âm đạo khô
Tình dục: giao hợp đau rát, giảm
Nguy cơ :xơ vữa động mạch, loãng xương, nhiễm
trùng sinh dục và tiết niệu…...
Cơ chế của mãn kinh: số lượng noãn bào giảm đáng kể, buồng trứng trở nên kém nhạy cảm đối với những kích thích từ trục hạ đồi - tuyến yên - buồng trứng.
Như vậy Mãn kinh là tình trạng không còn hành kinh của người phụ nữ.
Nếu một thiếu nữ chưa hành kinh là do vùng dưới đổi
hoạt động chưa chín muồi
Mãn kinh: do buồng trứng đã suy kiệt, không còn nhạy cảm trước sự kích thích của các hormon hướng sinh dục
nên không còn chế tiết đủ hormon sinh dục, Kể từ khi mãn kinh, người phụ nữ không còn khả năng có thai nữa.
