Bài giảng Tế bào vi khuẩn - ThS. Nguyễn Thanh Tố Nhi

TẾ BÀO VI KHUẨN TẾ BÀO VI KHUẨN

GV: Ths. Nguyễn Thanh Tố Nhi

TẾ BÀO VI KHUẨN

(cid:1)HÌNH DẠNG & CÁCH SẮP XẾP TBVK (cid:2)Cầu khuẩn (cid:2)Trực khuẩn (cid:2)Xoắn khuẩn (cid:1)CẤU TRÚC TBVK (cid:2)Bộ phận bắt buộc (cid:2)Bộ phận không bắt buộc

HÌNH DẠNG & CÁCH SẮP XẾP TB VK

(cid:1) CẦU KHUẨN (cid:2) TB dạng tròn (Staphylococcus), dạng bầu dục (Streptococcus),

dạng lõm ở 1 cạnh (Neisseria)

(cid:2) Cách sắp xếp đa dạng nhất: (cid:3) Song cầu: xếp thành từng đôi một. VD: Pneumococcus pneumoniae (cid:3) Tứ cầu (cid:3) Bát cầu (cid:3) Liên cầu: xếp thành chuỗi. VD: Streptococcus pyogenes (cid:3) Tụ cầu: xếp thành hình chùm nho. VD: Staphylococcus aureus

Cách sắp xếp tế bào của cầu khuẩn

Cách sắp xếp tế bào của cầu khuẩn

Ảnh chụp qua kính hiển vi điện tử của ba dạng cầu khuẩn

HÌNH DẠNG & CÁCH SẮP XẾP TB VK

(cid:1) Trực khuẩn (cid:2) TB dạng que dài hoặc ngắn (cid:2) Cách sắp xếp: không đặc sắc, phần lớn riêng lẻ (cid:3) Chuỗi dài: liên trực khuẩn. VD: Bacillus (cid:3) Hàng rào: Corynerbacterium diphteriae (cid:3) Hàng rào: Corynerbacterium diphteriae

HÌNH DẠNG & CÁCH SẮP XẾP TB VK

(cid:1) Xoắn khuẩn (cid:2) Dạng cong (phẩy khuẩn): Vibrio (cid:2) Dạng xoắn: Spirilla (di động = tiêm mao), VK giang mai (di động = nội tiêm mao)

HÌNH DẠNG & CÁCH SẮP XẾP TB VK

CẤU TRÚC TẾ BÀO VI KHUẨN

(cid:2)Những phần bắt buộc (cid:2)Những phần không bắt buộc

NHỮNG PHẦN BẮT BUỘC

(cid:2)Thành tế bào (cid:2)Màng tế bào chất (cid:2)Tế bào chất (cid:2)Thể nhân (cid:2)Thể nhân (cid:2)Ribosom

THÀNH TẾ BÀO VI KHUẨN

(cid:2) Ngoại trừ Mycoplasma, tất cả các VK đều có thành tế bào (cid:2) Dựa vào cấu trúc thành tế bào: (cid:3) VK Gram âm (cid:3) VK Gram dương

THÀNH TẾ BÀO VI KHUẨN

(cid:1) Thành tế bào vi khuẩn Gram dương: 1 lớp (cid:2) Thành phần hóa học: (cid:3) Peptidoglycan (glycopeptid), dày ~ 25 nm, chiếm 60 – 90% (cid:3) Peptidoglycan = glycan (N-acetylglucosamin + N-acetyl

muramic) + mucopeptid (4 aa) muramic) + mucopeptid (4 aa)

(cid:3) Lipid: 1 – 2% (cid:3) Acid techoic

THÀNH TẾ BÀO VI KHUẨN

(cid:1) Thành tế bào vi khuẩn Gram dương: 1 lớp (cid:2) Acid techoic: (cid:3) Gắn với lớp peptidoglycan (cid:3) Cấu tạo bởi polyol-phosphat (ribitol hoặc glycerol) (cid:4) Điều hòa sự di chuyển các cation ra/vào TB (cid:4) Điều hòa sự di chuyển các cation ra/vào TB (cid:4) Tính kháng nguyên

THÀNH TẾ BÀO VI KHUẨN

(cid:1) Thành tế bào vi khuẩn Gram âm: 2 lớp (cid:2) Lớp peptidoglycan & lớp màng ngoài (cid:2) Thành phần hóa học: (cid:5) Lớp peptidoglycan: (cid:3) Peptidoglycan dày ~ 3 nm (cid:3) Không có acid teichoic (cid:3) Lipid chiếm tỷ lệ lớn 20%

THÀNH TẾ BÀO VI KHUẨN

(cid:1) Thành tế bào vi khuẩn Gram âm (cid:5)Lớp màng ngoài gồm 3 lớp: 2 lớp protein & lớp đôi

phospholipid khảm những protein đặc biệt (cid:3)Lipopolysaccharid (LPS): nội độc tố = lipid A (độc tính) +

polysac (kháng nguyên O) (cid:3)Protein đặc biệt: oProtein xuyên màng ngoài: Omp C, D, F oProtein gắn màng ngoài vào lớp peptidoglycan: Omp A oTính đặc hiệu cao: Lam B, Tsx

Thành tế bào vi khuẩn gram âm

THÀNH TẾ BÀO VI KHUẨN

(cid:1)Chức năng (cid:2) Bảo vệ và giữ hình dạng tế bào vi khuẩn (peptidoglycan) (cid:2) Nhuộm màu giúp phân loại vi khuẩn

THÀNH TẾ BÀO VI KHUẨN

(cid:1)Thể nguyên sinh (protoplast): VK bị mất hoàn toàn thành tế bào (cid:1)Thể cầu: VK G- mất peptidoglycan (cid:1)Vi khuẩn dạng L: (cid:3)Ở dạng thể cầu & nguyên sinh phân chia được Không chất cảm ứng Không chất cảm ứng (cid:3)VK dạng L VK bình thường (cid:3)VK dạng L VK bình thường (cid:3)Nguyên nhân gây nhiễm mạn tính, không nhạy cảm kháng sinh

tác động trên thành tế bào, khó khăn cho trị liệu

THÀNH TẾ BÀO VI KHUẨN

(cid:1)Chức năng

(cid:2) Vai trò trong sự nhuộm màu Gram

VK gram dương: màu tím

VK gram âm: màu hồng

THÀNH TẾ BÀO VI KHUẨN

(cid:1)Chức năng

(cid:2) Vai trò trong sự nhuộm màu Gram

THÀNH TẾ BÀO VI KHUẨN

(cid:1)Chức năng

(cid:2) Vai trò trong sự nhuộm màu Gram

MÀNG TẾ BÀO CHẤT (cell membrane, plasma membrane)

(cid:1) Cấu trúc (cid:2) Gồm 3 lớp: (cid:3) 2 lớp ngoài là protein (cid:3) lớp giữa là lớp đôi phospholipid.

MÀNG TẾ BÀO CHẤT

(cid:1)Cấu trúc (cid:2)Protein nằm ở ngoài: protein ngoại biên (cid:2)Protein nằm ở lớp đôi phospholipid: protein nội (cid:2)Protein: 60% M TBC,Lớp đôi phospholipid: 40% màng TBC

MÀNG TẾ BÀO CHẤT (cell membrane, plasma membrane)

(cid:1) Chức năng (cid:2) Tính linh động (phospholipid), thẩm thấu chọn lọc cao độ (cid:3) Chuyên chở những chất dinh dưỡng vào trong TB (cid:3) Đào thải những chất bài tiết như enzym, độc tố ra khỏi TB

MÀNG TẾ BÀO CHẤT (cell membrane, plasma membrane)

(cid:1) Chức năng (cid:2) Trong sự phân bào (cid:3) Ở 1 số VK (Gram dương): 1 hay nhiều phần màng TBC không đều cuộn lại trong 1 bao – mesosom – xuất hiện khi có sự

phân bào phân bào

CHU CHẤT (PERIPLASMIC SPACE)

(cid:2)Khoảng không gian giữa thành TB & lớp màng TBC (cid:2)Chứa độc tố VK & enzym phá hủy kháng sinh trước khi kháng

sinh đi qua màng TBC

TẾ BÀO CHẤT

(cid:2) Là vùng dịch thể giới hạn bởi màng TB (cid:2) Cấu tạo dạng keo, chứa 80% nước

RIBOSOM

(cid:2)Cấu trúc (cid:3)Nằm trong TBC (cid:3)Cấu tạo bởi rARN (chiếm 60% ribosom, 90% ARN VK)

RIBOSOM

(cid:2)Chức năng Sinh tổng hợp protein

RIBOSOM

(cid:2)Chức năng Sinh tổng hợp protein

THỂ NHÂN

• Chỉ vùng TBC chứa NST

• NST đơn bội chỉ gồm 1 phân tử ADN kép, dạng vòng, không

liên kết với protein, không có màng nhân bao quanh

NHỮNG PHẦN KHÔNG BẮT BUỘC

(cid:2)Nang,

Glycocalix,

slim layer (cid:2)Tiêm mao (cid:2)Pili (Nhung mao) (cid:2)Pili (Nhung mao) (cid:2)Plasmid (cid:2)Bào tử (cid:2)Hạt

NANG

(cid:3) Bao phía ngoài VK (cid:3) Cấu trúc đậm đặc dạng keo (cid:3) Bản chất polysaccharid hoặc protein (cid:3) Có ở nhiều loại trực khuẩn, cầu khuẩn, không có ở xoắn khuẩn

NANG

(cid:1) Chức năng: (cid:2) Bảo vệ vi khuẩn (cid:2) Chống mất nước (cid:2) Trong cơ thể, chống thực bào (cid:2) VK gây bệnh có nang là VK độc. VD: Streptococcus (cid:2) VK gây bệnh có nang là VK độc. VD: Streptococcus

pneumoniae mất nang sẽ vô hại

GLYCOCALIX (SLIME LAYER)

(cid:1) Bản chất hóa học giống nang (cid:1) Cấu trúc bởi những sợi như mạng lưới, lỏng lẻo, gắn ít với TB (cid:1) Giúp VK gắn vào bề mặt của TB vật chủ

TIÊM MAO (FLAGELLA)

(cid:2) Sợi rất nhỏ, dài, mảnh (cid:2) Cấu tạo bởi 1 protein sợi – flagellin, có tính đàn hồi (cid:2) Vai trò: giúp VK di động (cid:2) Tính kháng nguyên (cid:2) Sự phân bố của tiêm mao: dùng để phân loại VK (cid:3) Tiêm mao ở đầu: đơn mao & đa mao (cid:3) Tiêm mao ở đầu: đơn mao & đa mao (cid:3) Tiêm mao ở 2 đầu: lưỡng mao (cid:3) Tiêm mao bao xung quang VK: chu mao

Cách xắp xếp của tiêm mao

PILI (NHUNG MAO)

(cid:2) Sợi ngắn & nhỏ hơn tiêm mao (cid:2) 2 loại pili: (cid:3) Pili phái: (cid:5) Hiện diện ở những VK có yếu tố phái (cid:5) Vai trò trong tiếp hợp giữa các VK (cid:3) Pili thường: (cid:5) Ngắn hơn pili phái, d lớn hơn, SL nhiều hơn pili phái (cid:5) Vai trò trong sự bám dính của VK vào TB vật chủ

Pili thường ở vi khuẩn

PLASMID

(cid:2)ADN nằm ngoài thể nhân hoặc sát nhập vào thể nhân của VK (cid:2)Có thể sao chép độc lập trong TB (cid:2)Được dùng như vectơ chuyên chở gen

PLASMID

(cid:1) Plasmid F: quyết định yếu tố phái của VK (cid:1) Plasmid R (Yếu tố đề kháng) : Chứa những gen giúp VK

chống lại nhiều kháng sinh

BÀO TỬ (NHA BÀO)

(cid:2) Dạng cấu tạo đặc biệt giúp VK chống những điều kiện không

thuận lợi của môi trường (to cao, lạnh, khô,...)

(cid:2) Có ở 1 số giống VK Gram dương

BÀO TỬ

đề kháng cao với các tác

(cid:2) Vai trò: (cid:3) Gây sự bất thẩm thấu cao độ nhân ngoại cảnh khắc nghiệt

(cid:3) Diệt bào tử: cần các điều kiện nhiệt độ cao, thời gian dài (nhiệt

ẩm, nhiệt khô)

(cid:3) Cấu trúc: Vỏ bào tử (2 lớp: nhiều protein loại cystein ~ keratin) + màng bào tử chất (thành lõi + màng lõi) + nguyên sinh chất

(nước, enzym, acid dipicolinic)

BÀO TỬ

Bào tử vi khuẩn