Bài giảng Vai trò của nước ối đối với sức khỏe và bệnh tật thai nhi

VAI TROØ CUÛA NÖÔÙC OÁI ÑOÁI VÔÙI SÖÙC KHOÛE VAØ BEÄNH TAÄT THAI NHI

BS. CKII Huyønh Vaên Nhaøn BS Ngoâ Thò Kim Loan

Vai troø cuûa nöôùc oái

1. Baûo veä thai nhi choáng laïi nhöõng chaán thöông cô

hoïc.

2. Cung caáp 1 moâi tröôøng aám aùp oån ñònh. 3. Cung caáp dinh döôõng cho söï phaùt trieån cuûa phoâi

trong giai ñoaïn ñaàu.

4. Giuùp ngaên ngöøa nhieãm truøng. 5. Cho pheùp thai nhi phaùt trieån co duoãi deã daøng 6. Cho pheùp heä hoâ haáp, tieâu hoùa, cô xöông phaùt

trieån moät caùch bình thöôøng.

THAØNH PHAÀN CUÛA NÖÔÙC OÁI

➢ Nöôùc oái goàm 97% laø nöôùc, coøn laïi laø muoái khoaùng vaø caùc

chaát höõu cô.

➢ Caùc ñieän giaûi chính laø Na+, K+, Cl+, ngoaøi ra coøn coù

phosphor calcium vaø magneùsium.

➢ Caùc thaønh phaàn höõu cô goàm: protein (urea, creatinine, acid uric, protide), glucide, lipide, caùc hormone (hCG, estrogen…) vaø chaát maøu (bilirubine…). ➢ Teá baøo trong nöôùc oái coù nhieàu loaïi goàm:

Teá baøo da (xuaát hieän töø 16 tuaàn tuoåi) Teá baøo nieâm maïc troùc ra töø nieâm maïc cuûa thai nhi Teá baøo nhieàu nhaân, ñaïi thöïc baøo Teá baøo khoâng nhaân

➢ Ngöôøi ta coøn caáy teá baøo trong nöôùc oái ñeå khaûo saùt baát

thöôøng nhieãm saéc theå baøo thai.

NGUOÀN GOÁC TAÏO THAØNH VAØ SÖÏ TAÙI HAÁP THU NÖÔÙC OÁI

➢ Nöôùc oái xuaát hieän töø ngaøy thöù 12 sau thuï

tinh.

➢ Töø ngaøy thöù 12  28 sau khi thuï tinh, tuaàn hoaøn nhau thai ñöôïc thaønh laäp, coù söï thaåm thaáu giöõa tuaàn hoaøn vaø nöôùc oái.

➢ Sau ñoù nöôùc oái ñöôïc taïo thaønh töø 3 nguoàn

goác: thai nhi, maøng oái, meï

NGUOÀN GOÁC TAÏO THAØNH VAØ SÖÏ TAÙI HAÁP THU NÖÔÙC OÁI

➢ Trong giai ñoaïn ñaàu, da thai nhi coù lieân quan ñeán söï taïo thaønh nöôùc oái, chæ khi chaát gaây xuaát hieän, khoaûng tuaàn 20  28 thì con ñöôøng naøy môùi chaám döùt.

➢ Trong nöûa sau cuûa thai kyø thì thaän vaø phoåi thai nhi laø 2 nguoàn taïo nöôùc oái, ñaëc bieät laø thaän cuûa thai

trong tröôøng hôïp thieåu oái ñeå

➢ Söï cheá tieát nöôùc tieåu töø thaän thai ñöôïc ghi nhaän töø tuaàn thöù 12. Vaøo tuaàn thöù 18, thaän thai saûn xuaát ra 7 – 17 ml nöôùc tieåu/ ngaøy vaø tieáp tuïc taêng leân trong thai kyø. Do ñoù caàn baét buoäc khaûo saùt heä nieäu thai nhi tìm nhöõng dò daïng nhö baát saûn thaän thai thi.

NGUOÀN GOÁC TAÏO THAØNH VAØ SÖÏ TAÙI HAÁP THU NÖÔÙC OÁI

➢ Theå tích nöôùc oái bình thöôøng ôû 3 thaùng giöõa vaø 3 thaùng cuoái cuûa thai kyø laø baèng chöùng coù ít nhaát 1 thaän cuûa thai hoaït ñoäng.

➢ Töø tuaàn thöù 20 xuaát hieän nguoàn nöôùc oái töø khí – pheá quaûn do huyeát töông cuûa thai nhi thaåm thaáu qua nieâm maïc hoâ haáp.

➢ Maøng oái bao phuû baùnh nhau vaø daây roán

cuõng tieát ra nöôùc oái.

NGUOÀN GOÁC TAÏO THAØNH VAØ SÖÏ TAÙI HAÁP THU NÖÔÙC OÁI

➢ Söï taùi haáp thu nöôùc oái ñöôïc thöcï hieän chuû yeáu qua heä tieâu hoùa cuûa thai nhi (söï nuoát). ➢ Töø tuaàn thöù 20, thai nuoát nöôùc oái. Khi tieâm chaát caûn quang vaøo trong buoàng oái, sau ñoù chuïp X quang seõ thaáy coù chaát caûn quang trong ruoät thai nhi.

➢ Treân laâm saøng thöôøng thaáy ña oái do heïp

thöïc quaûn thai nhi.

➢ Ngoaøi ra nöôùc oái coøn ñöôïc taùi haáp thu qua

da, daây roán vaø maøng oái.

NGUOÀN GOÁC TAÏO THAØNH VAØ SÖÏ TAÙI HAÁP THU NÖÔÙC OÁI

➢ Nhö vaäy, coù hieän töôïng tuaàn hoaøn cuûa nöôùc

oái. Nöôùc oái luoân ñöôïc taùi taïo.

➢ Vaøo cuoái thai kyø, nöôùc oái ñoåi môùi moãi 3h, töùc löu löôïng nöôùc oái töông ñöông 4 – 8 l/ ngaøy. taùi

taïo naøy taêng daàn leân khi

thai ñuû

➢ Söï

ngaøy vaø giaûm daàn sau ñoù.

NGUOÀN GOÁC TAÏO THAØNH VAØ SÖÏ TAÙI HAÁP THU NÖÔÙC OÁI

Caùc yeáu toá aûnh höôûng leân söï taùi taïo – haáp

thu nöôùc oái:

1. Tuoåi thai 2. Caân naëng thai 3. Huyeát ñoäng hoïc meï: cao huyeát aùp gaây thieåu

oái.

CAÙC PHÖÔNG PHAÙP ÑAÙNH GIAÙ LÖÔÏNG NÖÔÙC OÁI

 Theå tích nöôùc oái thay ñoåi töø 50 ml ôû thai 1 – 2 thaùng ñeán 1000 ml luùc thai 38 tuaàn

 Sau ñoù

theå

tích nöôùc oái giaûm daàn coøn khoaûng 800 ml vaøo tuaàn thöù 40 cuûa thai kyø.

Caùc phöông phaùp ño löôøng nöôùc oái:

1.Phöông phaùp chuû quan:

+ ++ +++ ++++ +++++

ít hôi ít trung bình hôi nhieàu nhieàu

2.Phöông phaùp ño khoang oái lôùn nhaát (MVP):

< 1cm 1 – 2 cm 6 cm > 8 cm

voâ oái thieåu oái thöøa oái ña oái

3.Phöông phaùp ño chæ soá oái (AFI): Chia töû cung thaønh 4 vuøng, ño ñoä saâu khoang oái lôùn nhaát trong töøng vuøng

(cm) roài sau ñoù coäng laïi ra AFI.

4.Caét ngang buïng thai nhi thaáy khoang nöôùc oái beân caïnh coøn ñuû choã ñeå

chöùa theâm moät buïng thai nhi nöõa laø ña oái.

Kyõ thuaät ño AFI

➢ Tö theá saûn phuï: naèm ngöûa. ➢ Ñaàu doø: Linear, curvilinear hoaëc sector. ➢ Töû cung ñöôïc chia thaønh 4 phaàn, baèng caùch söû duïng maët caét ngang qua roán meï vaø maët caét ñöùng doïc giöõa.

➢ Ñaàu doø phaûi ñöôïc giöõ song song vôùi maët phaúng ñöùng doïc (sagittal plane) vaø vuoâng goùc vôùi maët phaúng ñöùng ngang (coronal plane) cuûa cô theå meï.

Kyõ thuaät ño AFI

➢ Choïn khoang oái saâu nhaát khoâng chöùa daây roán vaø caùc phaàn thai, roài ño theo phöông thaúng ñöùng (strictly vertical direction).

➢ Quaù trình naøy ñöôïc laëp laïi cho moãi phaàn tö cuûa buïng, sau ñoù coäng caû 4 vuøng laïi ta coù chæ soá AFI.

Kyõ thuaät ño AFI

 Hill vaø Phelan ñaõ nhaän thaáy caùch ño AFI naøy chöa ñeà caäp ñeán vieäc neáu khoang oái coù chöùa daây roán coù ñöôïc choïn hay khoâng?

 Rutherford vaø coäng söï ñaõ phaùt bieåu raèng: daây roán hoaëc chi thai coù theå baêng qua khoang oái ñöôïc ño (hình), nhöng neáu khoang oái naøy chöùa ñaày daây roán hoaëc chi thai thì noù khoâng neân ñöôïc choïn ñeå ño.

 Tuy nhieân caàn nhaán maïnh raèng haàu heát caùc nhaø sieâu aâm ñeàu choïn khoang oái khoâng chöùa daây roán hoaëc 1 phaàn thai (chi thai) ñeå ño.

Caùc yeáu toá aûnh höôûng leân quaù trình ño khoang oái treân Sieâu aâm

 Khoang oái bò laáp ñaày bôûi daây roán khoâng neân ñöôïc duøng ñeå ño theå tích nöôùc oái. (Doppler seõ xaùc ñònh söï hieän dieän cuûa daây roán)

 Thaønh buïng daày môõ cho aûnh giaû hoaëc söû duïng ñaàu doø coù ñoä phaân giaûi thaáp laøm khoang oái ño ñöôïc nhoû hôn thöïc teá.

 Ôû 3 thaùng cuoái cuûa thai kyø, nhöõng chaát troâi noåi töï do (chaát gaây) coù theå laøm cho khoang oái khoù quan saùt.

 Hình aûnh chuïp tónh 1 khoang oái coù theå khoâng ñaïi

dieän cho theå tích nöôùc oái noù chöùa ñöïng.

THIEÅU OÁI (oligohydramnios)

THIEÅU OÁI

 Ñònh nghóa: Goïi laø thieåu oái khi theå tích nöôùc oái ño ñöôïc <

250 ml.

 Ñònh nghóa thieåu oái treân sieâu aâm khi:

Ño khoang oái lôùn nhaát (MVP) < 1 cm.

Hoaëc AFI< percentile thöù 5 töông öùng vôùi AFI

< 7 – 8 cm

THIEÅU OÁI

 Tuy nhieân Rutherford vaø coäng söï laïi duøng ngöôõng AFI < 5 cm, vaø moät soá ít taùc giaû khaùc laïi duøng ngöôõng AFI < percentile thöù 1 ñeå chaån ñoaùn thieåu oái.

 Duø coøn nhieàu tranh caõi nhöng giaù trò AFI trong

khoaûng 5cm < AFI < 18– 20cm ñöôïc haàu heát caùc nhaø sieâu aâm xem laø bình thöôøng. Vì vaäy nguyeân taéc 1 cm ñaõ ñöôïc thay theá baèng 5 cm.

THIEÅU OÁI

Khi coù thieåu oái treân sieâu aâm 

baét buoäc phaûi tìm caùc baát thöôøng veà hình thaùi cuûa thai nhi cuõng nhö phaàn phuï cuûa tröùng.

Caùc xeùt nghieäm caän laâm saøng khaùc cuûa thai chaäm taêng tröôûng trong töû cung cuõng phaûi ñöôïc thöïc hieän.

THIEÅU OÁI

Nguyeân nhaân gaây ra thieåu oái:

1. Veà phía thai vaø caùc phaàn phuï cuûa thai: Dò taät thai: thöôøng gaëp nhaát laø caùc dò taät heä tieát nieäu gaây voâ nieäu cho thai nhi. Moät tình traïng voâ oái xuaát hieän sôùm laø bieåu hieän cuûa 1 beänh lyù traàm troïng. Caùc beänh lyù thöôøng gaëp laø:

Baát saûn thaän. Loaïn saûn thaän. Heïp van nieäu ñaïo sau.

Thai chaäm taêng tröôûng trong töû cung, thai quaù ngaøy. Nhieãm khuaån baøo thai: trò lieäu baèng khaùng sinh coù theå laøm

theå tích nöôùc oái gia taêng trôû laïi.

Ñoäng maïch roán duy nhaát. U maïch cuoáng roán. Vôõ oái non.

NANG DAÂY ROÁN + 1 ÑOÄNG MAÏCH ROÁN DUY NHAÁT

THAÄN ECHO DAØY TRONG LOAÏN SAÛN THAÄN GAÂY THIEÅU OÁI

THAÄN ECHO DAØY + TAÊNG KÍCH THÖÔÙC

LOAÏN SAÛN THAÄN GAÂY THIEÅU OÁI

BAÁT SAÛN THAÄN GAÂY VOÂ OÁI

BAÁT SAÛN THAÄN / DOPPLER: khoâng thaáy 2 ÑM Thaän

THIEÅU OÁI

Nguyeân nhaân gaây ra thieåu oái

2. Veà phía meï: Meï maéc caùc beänh lyù gaây thieáu oxy tröôøng daãn cho thai, laøm giaûm

löôïng maùu qua thaän vaø phoåi thai nhö: Cao huyeát aùp. Huùt thuoác laù. Nhöôïc giaùp.

Meï söû duïng caùc thuoác khaùng prostagandine (VD: indomethacine) hay hoùa trò lieäu ung thö cuõng coù theå gaây thieåu oái. Töø tuaàn thöù 21 cuûa thai kyø, thaän thai nhi nhaïy caûm vôùi indomethacine vaø ñaùp öùng 1 caùch nhanh choùng (gaây giaûm saûn xuaát nöôùc tieåu moät caùch traàm troïng) ngay sau khi söû duïng thuoác ñöôïc 5h vaø tieáp tuïc naëng leân ngay caû sau khi ñaõ ngöng duøng thuoác. Tuy nhieân hieäu öùng khoâng mong muoán naøy cuûa thuoác laïi ñöôïc öùng duïng ñeå laøm giaûm nöôùc oái ôû nhöõng ca ña oái.

3. Coù 30 % caùc tröôøng hôïp thieåu oái khoâng tìm thaáy nguyeân nhaân.

THIEÅU OÁI

Haäu quaû cuûa thieåu oái

Haäu quaû cuûa tình traïng giaûm suùt löôïng nöôùc oái laø trieån cuûa baøo thöôøng trong söï phaùt

nhöõng baát thai, thöôøng thaáy nhaát laø:

 Thieåu saûn phoåi.

 Bieán daïng heä bì cô: caùc chi bò cöùng khôùp hoaëc ôû trong nhöõng tö theá baát thöôøng, maët thai nhi bò bieán daïng.

 Cheøn eùp daây roán gaây suy dinh döôõng hoaëc töû vong

thai.

THIEÅU OÁI

Höôùng xöû trí treân sieâu aâm tröôùc 1 ca thieåu oái

Tröôùc tieân caàn phaûi loaïi tröø khaû naêng coù 1 tình traïng vôõ oái non, ñieàu naøy raát caàn thieát bôûi vôõ oái non chieám 30 % caùc tröôøng hôïp coù ít nöôùc oái trong buoàng oái ñöôïc phaùt hieän qua sieâu aâm.

Thaän thai nhi

Coù

Khoâng

Baát saûn thaän

Hình daïng vaø kích thöôùc

Bìnhthöôøng

Loaïn saûn thaän

Baát thöôøng (thaän nhoû echo daøy hay thaän lôùn echo daøy hay thaän ña nang)

Baøng quang

Bình thöôøng

Lôùn + daõn nôû beå thaän

Heïp van nieäu ñaïo sau Taéc ngheõn nieäu quaûn

Söï phaùt trieån cuûa thai nhi

Bình thöôøng

Chaäm phaùt trieån

Theo doõi saùt

ÑA OÁI (polyhydramnios)

ÑA OÁI

 Ñònh nghóa:

Goïi laø ña oái khi löôïng nöôùc oái nhieàu hôn bình thöôøng öùng vôùi tuoåi thai naøo ñoù hoaëc khi löôïng nöôùc oái > 1500 – 2000 ml vaøo quí 3 cuûa thai kyø.

 Sieâu aâm chaån ñoaùn ña oái khi

MPV > 8 cm

Hoaëc AFI > 24 cm hoaëc > percentile thöù 97

ÑA OÁI

Ña oái goàm

Ña oái maõn: chieám 95% tröôøng hôp. Ña oái caáp: chieám 5% tröôøng hôïp.

 Ña oái maõn thöôøng xaûy ra vaøo 3 thaùng cuoái thai kyø, löôïng nöôùc oái phaùt trieån khoâng nhieàu, tieán trieån töø töø, ít gaây aûnh höôûng ñeán tình traïng ngöôøi meï.

 Ña oái caáp thöôøng xaûy ra sôùm vaøo 3 thaùng giöõa cuûa thai kyø vaø laø daáu hieäu cuûa 1 beänh lyù cuûa tröùng hoaëc dò daïng thai nhi, dieãn tieán nhanh choùng, aûnh höôûng ñeán tình traïng ngöôøi meï. Phaân nöûa tröôøng hôïp ña oái caáp laø do song thai 1 tröùng.

ÑA OÁI

Nguyeân nhaân

Coù 3 nhoùm nguyeân nhaân:  Do meï: 20 % 20 %  Do thai:  Khoâng roõ nguyeân nhaân: 60 %

loaïi

Tuy nhieân tröôùc khi ñi ñeán keát luaän ña oái khoâng roõ nguyeân nhaân phaûi tröø baát thöôøng nhieãm saéc theå hoaëc roái loaïn phaùt trieån ( growth disturbances) cuûa thai nhi

ÑA OÁI

Do meï coù:

1. Caùc beänh noäi khoa nhö tieåu ñöôøng (thöôøng

gaëp), thieáu maùu naëng.

2. Caùc beänh nhieãm truøng: giang mai,

toxoplasmose, cytomegalo virus 3. Baát ñoàng nhoùm maùu meï – con.

ÑA OÁI

Do thai coù:

Goàm naêm nhoùm nguyeân nhaân

1. Ña thai, ñaëc bieät laø ña thai cuøng 1 tröùng. 2. Roái loaïn nhieãm saéc theå. 3. Phuø nhau thai. 4. Baát thöôøng baùnh nhau daây roán: daây roán chæ coù 1 ñoäng maïch, daây roán thaét ruoät… 5. Dò taät baåm sinh: caùc dò taät thai gaây ña oái thöôøng gaëp laø:

Dò taät heä tieâu hoùa. Dò taät heä thaàn kinh trung öông. Dò taät heä tim maïch. Dò taät heä cô xöông. Dò taät heä hoâ haáp. Dò taät heä tieát nieäu.

ÑA OÁI

Dò taät heä tieâu hoùa goàm:

Teo thöïc quaûn Heïp taù traøng Tuïy hình voøng Thoaùt vò hoaønh Hôû thaønh buïng Thoaùt vò roán Cheû voøm

(Astomia) (Esophageal atresia) (Duodenal stenosis) (Annular pancreas) (Diaphragmatic hernia) (Gastroschisis) (Omphalocele) (Cleft palate)

Dò taät heä thaàn kinh trung öông goàm:

Thai voâ soï Naõo uùng thuûy Thoaùt vò naõo Taät ñaàu nhoû

(Anencephaly). (Hydrocephaly). (Enecephalocele). (Microcephaly). (Iniencephaly). (Hydranencephaly).

ÑA OÁI

Dò taät heä tim maïch goàm: Khieám khuyeát van Heïp van Loaïn nhòp

(Valvular incompetence) (Valvular stenosis) (Arrhythmias) (Ebstein ‘ s anomaly) (Twin – to – twin transfusion syndrome)

Dò taät heä cô xöông goàm: Loaïn saûn xöông Loaïn döôõng xöông

(Skeletal dysplasia) (Skeletal dystrophy) (Pena – Shokeir syndrome) (Fetal akinesia/hypokinesia syndrome)

Hoäi chöùng maát/giaûm vaän ñoäng thai

Dò taät heä hoâ haáp goàm:

Traøn dòch nhuõ traáp MPhoåi

(Chylothorax) (Cystic adenomatoid malformation of lung)

Dò taät heä tieát nieäu goàm:

Fetal renal hamartoma Unilateral ureteropelvic junction obstruction

HEÏP THÖÏC QUAÛN + TAÙ TRAØNG

HÌNH AÛNH BOÙNG ÑOÂI TRONG HEÏP TAÙ TRAØNG

THOAÙT VÒ ROÁN

HÔÛ THAØNH BUÏNG

CHEÛ ÑOÁT SOÁNG

HOLOPROSENCEPHALY + THOAÙT VÒ NAÕO MAØNG NAÕO

Daï daøy thai nhi

Coù

Khoâng

Teo thöïc quaûn

Hình daïng vaø kích thöôùc

Bình thöôøng

Heïp taù traøng

Hình boùng ñoâi (Double bubble)

Vò trí cuûa daï daøy

Bình thöôøng

Baát thöôøng

Thoaùt vò hoaønh

Söï nuoát cuûa thai nhi

Coù

Khoâng

Dò daïng heä thaàn kinh

Söï phaùt trieån cuûa thai nhi

Bình thöôøng

Thai to

Tieåu ñöôøng thai kyø

Nhieãm truøng?

Ña oái

Thieåu oái

Ñònh nghóa

Theå tích nöôùc oái > 2000 ml MVP > 8 cm AFI > percentile thöù 97

Theå tích nöôùc oái < 400 – 500 ml MVP < 1 cm AFI < percentile thöù 5

Nguyeân nhaân

_Vôõ oái non _Thai löu _Thai chaäm taêng tröôûng _Thai quaù ngaøy _Giaûm cung caáp maùu cho nhau: tieàn saûn giaät, nhau bong non… _Baát thöôøng heä nieäu

_Taêng tieát dòch oái töø baùnh nhau hoaëc caùc baát thöôøng thai gaây caûn trôû söï nuoát vaø haáp thu _Dò taät thai: thaàn kinh, tieâu hoùa, tim maïch, ngöïc, roái loaïn nhieãm saéc theå _Tieåu ñöôøng _Baát ñoàng nhoùm maùu _Song thai _Khoâng roõ nguyeân nhaân

Laâm saøng

_Meï taêng caân nhanh choùng_Meï phuø hai chi döôùi

_Meï taêng caân chaäm hay ñöùng caân_Thai nhoû hôn tuoåi thai

XIN CHAÂN THAØNH CAÛM ÔN