HỘI NGHỊ KHOA HỌC THƯỜNG NIÊN CỦA HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH - 2024
42
BÁO CÁO CA TẮC RUỘT CHỨC NĂNG Ở TRẺ SINH NON
Cam Ngọc Phượng1
TÓM TẮT7
Đặt vấn đề: Tắc ruột chức năng ở trẻ sanh
non (Functional Intestinal Obstruction of
Prematurity (FIOP) là chậm trễ hoặc không đi
phân su ở trẻ sanh non. Bệnh kèm theo giảm nhu
động ruột. Bệnh thường biểu hiện các dấu hiệu
tắc ruột ở trẻ sinh non rất nhẹ cân (VLBW) hay
cực nhẹ cân (ELBW). Đối tượng và phương
pháp nghiên cứu: Báo cáo ca lâm sàng. Kết
quả: Chúng tôi báo cáo kết quả điều trị ngắn hạn
của một bệnh nhân sinh non với FIOP điều trị
bảo tồn thành công. Bàn luận: Ca lâm sàng của
chúng tôi đã được thụt tháo với nước muối sinh
lý, N-acetylcysteine, bệnh nhi bú lại bình thường,
giảm chướng bụng, và tự đi tiêu phân su. Kết
luận: Điều trị bảo tồn sớm thành công ở bệnh nhi
FIOP, giúp giảm triệu chứng.
Từ khóa: Tắc ruột chức năng trẻ sinh non,
phân su, trẻ sanh non
SUMMARY
CASE REPORT: FUNCTIONAL
INTESTINAL OBSTRUCTION OF
PREMATURITY
Background: Functional Intestinal
Obstruction of Prematurity (FIOP) is the delay or
failure of meconium evacuation in premature
neonates. It is associated with hypomotility in the
intestine. It mostly presents with signs of
1Bệnh viện Tâm Anh TP.HCM
Chịu trách nhiệm chính: Cam Ngọc Phượng
Email: phuongcn1@tahospital.vn
SĐT: 0908485785
Ngày nhận bài: 05/7/2024
Ngày phản biện: 15/7/2024
Ngày duyệt bài: 18/7/2024
intestinal obstruction in very low (VLBW) or
extremely low birth weight (ELBW) neonates.
Patient and method: Case report. Result: We
present short-term result regarding the
management of a premature newborn with FIOP
treated conservative management. Discussion: In
our case saline irrigations, rectal N-
acetylcysteine were used, patient returned normal
feeding, had reduced abdominal distention, and
showed spontaneous evacuation of meconium.
Conclusion: Early conservative management is
successful in most patients with FIOP, related to
symptom resolution.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Các tiến bộ trong hồi sức sơ sinh giúp
tăng tỉ lệ cứu sống trẻ sinh non rất nhẹ cân
(very low birth weight, VLBW) và cực nhẹ
cân (extremely low birth weight, ELBW).
Theo đó, tỉ lệ các rối loạn dạ dày ruột của trẻ
sinh non gia tăng. Tắc ruột chức năng là
bệnh lý thường gặp và góp phần đáng kể vào
tỉ lệ mắc và tử vong ở trẻ sinh non ELBW và
VLBW. Có nhiều thuật ngữ đã được dùng để
mô tả bệnh lý này như liệt ruột phân su, tắc
ruột phân su ở trẻ sinh non, hội chứng ruột
trẻ sinh non, vi đại tràng trẻ sinh non, và tắc
ruột chức năng trẻ sinh non[1]. Các thuật ngữ
này đề cập đến vấn đề không đi tiêu phân su
do suy giảm chức năng ruột vì sinh non, biểu
hiện lâm sàng với các dấu hiệu của tắc ruột.
Thuật ngữ tắc ruột chức năng trẻ sinh non
(Functional intestinal obstruction of
prematurity (FIOP) dùng để mô tả rối loạn
sinh lý bệnh nền là vấn đề khởi đầu về chức
năng. FIOP có thể bị chẩn đoán nhầm và xử
trí như viêm ruột hoại tử (necrotising
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
43
enterocolitis (NEC). Chậm trễ trong xử trí
dẫn đến trẻ khó đạt dinh dưỡng đủ qua
đường tiêu hóa và có thể bị biến chứng nặng
hơn, như thủng ruột, với tỉ lệ đã được báo
cáo lên đến 30% [1].
Mục tiêu nghiên cứu là trình bày kết quả
ngắn hạn trong xử trí trẻ sanh rất non với
FIOP tại Bệnh viện Tâm Anh Thành phố Hồ
Chí Minh.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Báo cáo ca lâm sàng
Bé sinh cực non, 26 tuần 3 ngày, CNLS
900gr, sanh tại Bệnh viện Sản. Sau sanh bé
suy hô hấp, đặt nội khí quản thở máy, bơm
Surfactant, sau 7 ngày bé được cai máy, thở
NIPPV, NCPAP. Ăn qua ống 5 ml bé ọc dịch
nâu, xanh. Bé được nhịn ăn đường tiêu hóa,
dẫn lưu dạ dày, dinh dưỡng tĩnh mạch toàn
phần, bé được chẩn đoán theo dõi Viêm ruột
hoại tử và điều trị với nhiều loại kháng sinh
như Ampicillin, Cefotaxim, Tobramycin,
Tienam, Levofloxacin, Vancomycin,
Meropenem, Colistin, Amphotericin B.
Người nhà xin chuyển BV Tâm Anh. Lúc
nhập viện Tâm Anh bé 30 ngày tuổi, cân
nặng chỉ 1000 gr, dịch dạ dày xanh rêu, suy
kiệt, da khô bong tróc. Xét nghiệm công thức
máu cho thấy tiểu cầu bình thường
162.000/mm3, phản ứng viêm không tăng
CRP 0,6 mg/L, Ion đồ máu trong giới hạn
bình thường Na 135,6; K 3,69 mmol/L, cấy
máu không mọc, soi phân Hồng cầu, Bạch
cầu âm tính. Xquang bụng cho thấy các quai
ruột giãn cân đối, không có hình ảnh hơi tự
do hay hơi trong thành ruột.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Xử trí thụt tháo trực tràng với dung dịch
0.9% Saline (10ml/kg/liều) không ra gì, bé
được thụt tháo với 100 mg of N-
acetylcysteine (NAC) mỗi 8-12 giờ. Sau thụt
tháo trực tràng với NAC 48 giờ, bé tiêu phân
su, bụng bớt chướng dần, dịch dạ dày chuyển
sang xanh nhạt và trong dần, dung nạp sữa
mẹ.
IV. BÀN LUẬN
FIOP gia tăng nguy cơ mắc và tử vong ở
trẻ sanh non rất nhẹ cân < 1500 gr hay cực
nhẹ cân < 1000 gr. Bệnh căn FIOP gồm
nhiều yếu tố như sinh non ruột chưa trưởng
thành nhu động kém, gia tăng độ quánh phân
su. Áp lực nhu động ruột ở trẻ 25 tuần tuổi
thai chỉ bằng một nửa trẻ đủ tháng[2]. Ngoài
ra, phân su của trẻ sinh non 28 đến 32 tuần
cũng chứa ít nước hơn trẻ đủ tháng[2].Suy
giảm nhu động dạ dày ruột kèm với gia tăng
độ quánh của phân su dẫn đến sự lèn chặt
phân su ở đoạn cuối hồi tràng và đôi khi ở
đại tràng dẫn đến tắc ruột.
Các yếu tố của bà mẹ và sản khoa như
sản giật/ tiền sản giật hoặc cao huyết áp mãn
(giảm lưu lượng máu ruột) cũng như mẹ
truyền magnesium sulfate (giảm hoạt động
cơ trơn); yếu tố nguy cơ rõ nhất là mẹ nhiễm
trùng tiết niệu/sinh dục, mẹ tiểu đường, hút
thuốc lá, nhau bong non, sử dụng steroids
trước sanh, vỡ ối sớm non tháng, sanh mổ,
thiểu ối, và sử dụng thuốc giảm đau như
morphine là các yếu tố nguy cơ của FIOP [3].
Có đến 25 – 30% trẻ sinh non không đi phân
su trong 48 giờ đầu sau sinh. Một nghiên cứu
của Kim YJ và cộng sự cho thấy 22% của trẻ
sinh non ELBW bị FIOP cần can thiệp[4].
Paradiso và cộng sự nhận thấy trẻ cân nặng
1500g thường được chẩn đoán trong tuần
tuổi đầu tiên[6].
Dấu hiệu tắc ruột xuất hiện vào ngày tuổi
10 – 14, với không dung nạp sữa (ọc dịch
xanh hay dịch mật qua thông dạ dày) và
không tiêu phân su mặc dù kích thích[2].
HỘI NGHỊ KHOA HỌC THƯỜNG NIÊN CỦA HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH - 2024
44
Khám lâm sàng phát hiện bụng chướng và
quai ruột nổi, nhưng khác với viêm ruột hoại
tử ở điểm không có rối loạn huyết động cũng
như dấu hiệu ấn đau, đỏ da thành bụng của
viêm phúc mạc. Chẩn đoán thường dựa vào
lâm sàng, các yếu tố nguy cơ trước và sau
sanh, xét nghiêm phản ứng viêm bình thường,
và Xquang bụng có hình ảnh các quai ruột
giãn cân đối, không có mức khí dịch, không
có các hình ảnh đặc trưng của viêm ruột hoại
tử như hơi trong thành ruột, quai ruột cố định
và hơi trong tĩnh mạch cửa[1]. Chụp đại tràng
cản quang giúp chẩn đoán và điều trị. Nút
phân su biểu hiện như khiếm khuyết thuốc
cản quang trong đại tràng không giãn và
đoạn cuối hồi tràng nếu chất cản quang trào
ngược qua van hồi manh tràng. Chụp đại
tràng cản quang giúp loại trừ các nguyên
nhân gây tắc ruột khác như teo ruột và bệnh
Hirschsprung. Siêu âm cho thấy phân su
echo kém trong các quai ruột với giãn phần
ruột phía trên. Không có đặc điểm của NEC
như hơi trong thành ruột hay dịch ổ bụng[5].
Siêu âm dùng để loại trừ chẩn đoán viêm
ruột hoại tử hoặc khi chụp đại tràng cản
quang giúp xác định chất cản quang qua van
hồi manh tràng[3].
FIOP thường không đáp ứng với bơm
hậu môn, vì không tác dụng với kết thể phân
su ở hồi tràng và đại tràng. Hiện tại điều trị
bảo tồn được chọn lựa bao gồm bơm kích
thích trực tràng với glycerine, thụt tháo trực
tràng với nước muối sinh lý, NAC có thể
dùng đường uống qua thông dạ dày hoặc
qua trực tràng, và thụt tháo chất cản quang.
Tỉ lệ thành công khoảng 75% với điều trị
bảo tồn [5]. Trẻ sinh non với tuổi thai và cân
nặng cao hơn thường đáp ứng điều trị bảo
tồn tốt hơn. Thụt tháo trực tràng với saline
ấm 10 ml/kg 2 đến 4 lần/ngày là điều trị ban
đầu khi đã loại trừ NEC, nhiễm trùng huyết,
thủng ruột. Thụt tháo trực tràng có hiệu quả
15- 20%[4]. Thụt tháo với thuốc cản quang
polysorbate 80 có độ thẩm thấu caogiúp kéo
nước vào lòng ruột và làm mềm phân su đặc.
Tỉ lệ thành công với thụt tháo thuốc cản
quang Gastrografin hay Telebrix lên đến 70 –
80%[4]. N-acetylcysteine (NAC) có tác dụng
tiêu đàm do phá vỡ cầu nối disulphide trong
đàm từ đó làm giảm độ quánh[7]. NAC là
bước điều trị tiếp theo sau khi thất bại với
thụt tháo saline hay không thể thụt tháo chất
cản quang. Sử dụng 100 mg NAC cho bệnh
nhi cân nặng dưới 1200gr, 150 mg dùng cho
bệnh nhi cân nặng lớn hơn. Tác giả Langer
đề nghị dùng liều 1 – 4 ml dung dịch NAC
10% qua thông dạ dày mỗi 6–8 giờ; hay
dùng nồng độ 1%– 10% qua trực tràng. Đánh
giá đáp ứng gồm giảm chướng bụng, tiêu
phân su sau 48 giờ và thay đổi phương pháp
điều trị nếu không đáp ứng. Theo dõi các
biến chứng như rối loạn nước điện giải khi
dùng Gastrografin và NAC. Thụt tháo
Gastrografin có thể gây giảm thể tích vì kéo
nước vào lòng ruột. Tăng natri máu và rối
loạn chức năng gan đã được báo cáo khi
dùng NAC. Thủng ruột có thể xảy ra do tiến
trình của FIOP hoặc do biến chứng của điều
trị. Thủng ruột do thụt tháo saline và chất cản
quang chiếm 5–10%[5]. Thủng ruột do điều
trị FIOP chậm trễ chiếm tỉ lệ cao hơn 25-
50%. Khoảng 25% trẻ sanh non FIOP cần
phẫu thuật[4]. Tỉ lệ này cao hơn ở trẻ cân
nặng <1500g. Chỉ phẫu thuật khi thất bại
điều trị nội hay biến chứng thủng ruột.
Trường hợp ca bệnh của chúng tôi với thụt
tháo saline, N-acetylcysteine, bệnh nhi đã
tiêu hóa sữa bình thường, giảm chướng bụng
và tự đi tiêu phân su.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
45
V. KẾT LUẬN
Cải thiện trong chẩn đoán FIOP giúp tiếp
cận xử trí bảo tồn đúng thời điểm thành
công, tránh các biến chứng. Chỉ phẫu thuật
khi thất bại điều trị nội hay biến chứng
thủng ruột.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Burge DM, Siddiqui MMF, Drewett M.
Meconium obstruction of prematurity. Arch
Dis Child Fetal Neonatal Ed. 2012; 97:147-50.
2. Dimmitt RA, Moss RL. Meconium diseases
in infants with very low birth weight. Semin
Pediatr Surg. 2000; 9:79-83.
3. Kadigolu Simsek G, Arayici S,
Buyuktiryaki M, Okur N, Kanmaz
Kutman G, Suna Oguz S. Oral N-acetyl
cysteine for meconium ileus of preterm
infants. Gynecol Obstet Reprod Med. 2019;
25:169-73.
4. Kim YJ, Kim EK, Kim ES, Kim HS, Choi
JH, Cheon JE, et al. Recognition, diagnosis
and treatment of meconium obstruction in
extremely low birth weight infants. Neonatol.
2012; 101:172-8.
5. Kim WS, Cho HH, Cheon JE, Choi YH,
Lee SM, Kim IO, et al. Ultrasound-guided
contrast enema for meconium obstruction in
very low birth weight infants: Factors that
affect treatment success. Eur J Radiol. 2015;
84:2024-31.
6. Paradiso VF, Briganti V, Oriolo L, Coletta
R, Calisti A. Meconium obstruction in
absence of cystic fibrosis in low birth weight
infants: an emerging challenge from
increasing survival. Ital J Pediatr. 2011;
14:37-55.
7. Pars BM, Langer JC, Gray S.
Hypernatremia associated with N-
acetylcysteine therapy for meconium ileus in
a premature infant. CMAJ. 1990; 143:202-3.