Báo cáo khoa học: Biến Động của một số chỉ tiêu vật lý và hoá học trong n-ớc ở một số ao nuôi trồng thuỷ sản thuộc huyện Gia lâm, Hà Nội
BIÕN §éng cña mét sè chØ tiªu vËt lý vµ ho¸ häc trong n−íc ë mét sè ao nu«i trång thuû s¶n thuéc huyÖn Gia l©m, Hµ Néi
Variations in some physical and chemical parameters of the fish pond water in Gialam district of Hanoi
L¹i ThÞ Cóc, Chu §øc Th¾ng
Summary
A study was undertaken in order to generate recommendations for fish farmers to have suitable interventions for fish farming with high productivity and quality. Water samples were taken from 30 fish ponds of 3 size groups, each pond at 5 sites, 2 depths and 3 different hours of the day. Assessing several physical and chemical parameters of the water samples it was shown that the differences between the surface water and bed water in terms of temperature, DO and COD, as well as pH, CO2 and H2S concentrations were not significant. The levels found for the parameters were not stressful to fish raised. The mentioned parameters did not have great variations during the daytime. However, a further study on their variations in Summer is required.
Key words: Fish pond, water, DO, COD, pH, CO2, H2S
1. §ÆT VÊN §Ò
N−íc lµ m«i tr−êng sèng b¾t buéc cña c¸ vµ c¸c ®éng vËt thuû s¶n. C¸c yÕu tè tù nhiªn cña n−íc nh− nhiÖt ®é, pH, hµm l−îng c¸c chÊt trong n−íc t¹i c¸c ao hå nu«i c¸ cã ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña c¸c loµi c¸. ChÊt l−îng n−íc trong c¸c thuû vùc cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn t×nh h×nh bÖnh tËt, ®Õn ®êi sèng cña c¸c ®éng vËt thuû sinh, ®Õn s¶n l−îng vµ chÊt l−îng thùc phÈm, tõ ®ã ¶nh h−ëng ®Õn gi¸ thµnh ch¨n nu«i vµ vÊn ®Ò vÖ sinh an toµn thùc phÈm. NguyÔn §øc Héi (2001) cho r»ng trong c¸c ao- hå nu«i c¸, tÝnh chÊt cña n−íc thay ®æi th−êng xuyªn tuú thuéc vµo quy tr×nh ch¨n nu«i, theo ®é s©u tÇng n−íc vµ thêi gian trong ngµy, trong n¨m t¹o nªn nh÷ng biÕn ®éng kh¸c nhau vÒ c¸c gi¸ trÞ cña c¸c chØ tiªu vËt lý vµ ho¸ häc trong nguån n−íc. ChÝnh v× vËy, nghiªn cøu nµy ®−îc tiÕn hµnh, b−íc ®Çu ®−a ra nh÷ng khuyÕn c¸o gióp ng−êi nu«i trång thuû s¶n cã nh÷ng t¸c ®éng thÝch hîp, t¹o ®iÒu kiÖn tèt cho ngµnh ch¨n nu«i c¸ ®¹t n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng cao.
2. Néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
ThÝ nghiÖm ®−îc tiÕn hµnh t¹i Gia L©m, Hµ Néi. §©y lµ mét huyÖn ngo¹i thµnh n»m ë phÝa ®«ng b¾c Hµ Néi, cã diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp lµ 3145 ha, trong ®ã diÖn tÝch ®Êt nu«i trång thuû s¶n lµ 525,95 ha; ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu ë 22 x· (Phßng khuyÕn n«ng huyÖn Gia L©m, 2004). C¸c thuû vùc nu«i trång chñ yÕu lµ c¸, c¸c ao- hå nu«i c¸ cã thÓ ph©n thµnh 3 nhãm: diÖn tÝch < 1000 m2 (quy m« nhá) cã 123 ao, tõ 1000 – 3000 m2 (quy m« trung b×nh): 207 ao vµ diÖn tÝch >3000m2 (quy m« lín) cã 185 ao. TiÕn hµnh lÊy mÉu n−íc trong 30 ao-hå ë c¸c hé nu«i c¸ thuéc huyÖn Gia L©m, Hµ Néi theo 3 nhãm ao hå cã diÖn tÝch kh¸c nhau nãi trªn, mçi nhãm lÊy mÉu ®¹i diÖn ë 10 ao hå, mçi ao hå lÊy t¹i 5 ®iÓm, ë 5 vÞ trÝ vµ t¹i 2 ®é s©u kh¸c nhau: tÇng mÆt (c¸ch mÆt n−íc 0,3 m) vµ tÇng ®¸y (c¸ch ®¸y 0,3 m), vµ tiÕn hµnh lÆp l¹i 3 lÇn. Thêi gian lÊy mÉu: 6-7h, 11-12h vµ 16-17h. §Þnh kú mçi tuÇn 1 lÇn. C¸c mÉu n−íc lÊy vÒ ®−îc tiÕn hµnh ph©n tÝch c¸c chØ tiªu: nhiÖt ®é, ®é trong, pH, DO, COD vµ mét sè chÊt ho¸ häc theo ph−¬ng ph¸p th−êng quy cña viÖn thuû s¶n 1 vµ vÖ sinh thó y, tr−êng §HNNI.
1
Thêi gian tiÕn hµnh: tõ th¸ng 9/2004 ®Õn th¸ng 1 /2005.
3. KÕt qu¶ vµ th¶o luËn
B¶ng 1. Mét sè chØ tiªu vËt lý vµ ho¸ häc cña n−íc t¹i c¸c ao nu«i c¸ cã diÖn tÝch kh¸c nhau
ChØ tiªu §¬n vÞ < 1000 >3000 CTCP
-
-
0C Cm - mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l 0§ mg/l
18,25± 0,132 16,20± 0,148 7,04± 0,008 10,21± 0,080 8,19± 0,039 9,26± 0,059 4,95± 0,053 0,13± 0,005 0,86±0,011 DiÖn tÝch ao (m2) 1000-3000 18,50 ± 0,091 18,42± 0,104 7,16± 0,011 10,04± 0,048 9,23± 0,170 9,22± 0,014 5,25± 0,051 0,12± 0,004 0,69± 0,005 17,96± 0,081 19,20± 0,142 7,19± 0,008 11,69± 0,084 8,94± 0,035 9,58± 0,017 5,85± 0,045 0,04± 0,001 0,94± 0,002 0 0 0
-, PO4
+, NO3
20-30 10- 20 6,5-8,5 5-8 10-20 10-20 3-10 0 1 0 1 - 0,5 5-10 <0,3 0,54± 0,006 11,81± 0,038 0,39± 0,007 9,55± 0,042 1,00± 0,021 0,62± 0,006 11,5± 0,027 0,42± 0,002 9,85± 0,047 0,64± 0,009 0,58± 0,04 12,14± 0,05 0,45± 0,004 9,77± 0,032 0,72± 0,004 NhiÖt ®é §é trong pH DO COD( H+) COD(OH-) CO2 H2S + NH4 NO2 NO3 Cl- 3- PO4 §é cøng ∑ Fe
B¶ng 1 cho biÕt thùc tr¹ng chÊt l−îng n−íc trong c¸c ao-hå nu«i c¸ t¹i mét sè hé, trong ®ã c¸c chØ tiªu nh−: ®é trong, pH, DO, CO2, NH3 vµ ®é cøng ®¹t tiªu chuÈn cho phÐp vÒ m«i tr−êng cho c¸ (TCCP theo NguyÔn §øc Héi, 2001). Cßn mét sè chØ tiªu kh«ng ®¹t tiªu chuÈn cho phÐp vÒ m«i tr−êng cho c¸ nh− nhiÖt ®é n−íc thÊp h¬n TCCP:1,5- 2,04 0C, ë thêi ®iÓm tõ th¸ng 9/ 2004 ®Õn th¸ng 1/2005 nhiÖt ®é n−íc chØ ®¹t tõ 17,96-18,5 0C. Víi nhiÖt ®é n−íc thÊp sÏ h¹n chÕ qu¸ tr×nh ph©n huû c¸c hîp chÊt h÷u c¬, gi¶m tèc ®é sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña t¶o vµ ®éng vËt phï du, dÉn ®Õn l−îng thøc ¨n cho c¸, ®Æc biÖt lµ c¸ ¨n næi, bÞ gi¶m (FAO, 1989; NguyÔn §øc Héi, 1994); C¸c 3- biÓu thÞ cho c¸c chÊt dinh d−ìng nh− nit¬, ph«tpho, kali cung cÊp chØ tiªu COD, NH4 cho c¸ vµ c¸c thuû sinh vËt kh¸c sinh s¶n vµ ph¸t triÓn trong m«i tr−êng n−íc ®Òu cã gi¸ trÞ thÊp h¬n TCCP vÒ m«i tr−êng cho c¸, nªn ch−a ®¸p øng ®−îc nhu cÇu dinh d−ìng cho ®éng – thùc vËt thuû sinh, nhÊt lµ c¸ nu«i; Nång ®é s¾t tæng sè vµ H2S trong c¸c ao ®Òu lín h¬n TCCP nhiÒu lÇn. Nång ®é s¾t tæng sè cao h¬n chØ tiªu cho phÐp trong m«i tr−êng nu«i c¸ tõ 2,13- 3,33 lÇn, l−îng s¾t nµy cã thÓ kÕt tña ë mang c¸ d−íi d¹ng hydroxyt s¾t lµm cho c¸ kh«ng h« hÊp ®−îc (TrÇn V¨n Vü vµ Huúnh ThÞ Dung, 2003; NguyÔn §øc Héi, 1994). Nång ®é H2S, ®¹t gi¸ trÞ trung b×nh 0,04 – 0,13 mg/l, cã mÉu ®¹t 0,24 mg/l (TCCP: 0) do ao l©u ngµy kh«ng ®−îc n¹o vÐt, tÝch ®äng nhiÒu mïn b· h÷u c¬ hoÆc do trong thuû vùc cã x¸c ®éng vËt chÕt. H2S g©y ®éc, lµm gi¶m sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña c¸; víi nång ®é > 1 mg/l cã thÓ lµm c¸ m¾c bÖnh, chÕt; thùc phÈm tõ c¸ kh«ng ®¶m b¶o ®é an toµn (Claude and Craig, 2001; NguyÔn §øc Héi, 2001).
B¶ng 2. BiÕn ®éng cña mét sè chØ tiªu lÝ, ho¸ theo ®é s©u cña ao nu«i c¸ (n=180)
ChØ tiªu TÇng mÆt- TÇng ®¸y Chªnh lÖch
mg/l 0,82 - 0,24 - 0,1 0,94 1,59 % 4,4 - 3,45 - 0,96 10,29 16,16 §¬n vÞ 0C NhiÖt ®é - pH mg/l DO COD(H+) mg/l COD(OH-) mg/l x ± mx 17,82±0,093 7,20±0,006 10,55±0,057 8,19±0,028 8,26±0,042 x ± mx 18,64±0,092 6,96±0,005 10,45±0,055 9,13±0,029 9,84±0,04
2
mg/l mg/l 1,72 0,07 29,96 53,85 CO2 H2S 5,02±0,037 0,06±0,003 5,74±0,042 0,13±0,004
NhiÖt ®é n−íc ao thay ®æi theo nhiªt ®é cña kh«ng khÝ khÝ quyÓn. ë mïa hÌ, nhiÖt ®é líp n−íc tÇng mÆt cao h¬n tÇng ®¸y vµ kh«ng cã sù ®èi l−u, t¹o nªn sù chªnh lÖch vÒ nhiÖt ®é vµ nång ®é c¸c chÊt ho¸ häc trong c¸c tÇng n−íc cña ao. ThÝ nghiÖm ®−îc tiÕn hµnh ë giai ®o¹n mïa ®«ng, do nhiÖt ®é kh«ng khÝ khÝ quyÓn thÊp nªn nhiÖt ®é líp n−íc tÇng mÆt thÊp h¬n, nÆng vµ ch×m xuèng, t¹o nªn sù ®èi l−u vÒ nhiÖt ®é vµ c¸c chÊt ho¸ häc trong c¸c tÇng n−íc (NguyÔn V¨n B¶o, 2002). Nhê ®ã, gi¸ trÞ cña c¸c chØ tiªu ph©n tÝch trong tÇng n−íc bÒ mÆt vµ tÇng ®¸y chªnh lÖch Ýt, tõ 0,07 mg/l – 1,72 mg/l. NhiÖt ®é ë tÇng mÆt thÊp h¬n tÇng ®¸y 0,820C, nªn kh«ng cã sù ph©n tÇng vÒ nång ®é oxy hoµ tan trong n−íc, DO tÇng mÆt lµ 18,64, tÇng ®¸y thÊp h¬n 0,1 mg/l, ®¹t 10,45 mg/l. COD(H+) ë tÇng mÆt lµ 8,19 mg/l, tÇng ®¸y: 9,13 mg/l, vÒ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi, chªnh lÖch lín nhÊt lµ CO2, tÇng mÆt lµ 5,02 mg/l , tÇng ®¸y: 5,74 mg/l. Song so s¸nh vÒ t−¬ng ®èi chªnh lÖch lín nhÊt l¹i lµ H2S, t−¬ng øng víi 53,85% (b¶ng 2).
0C - mg/l mg/l mg/l mg/l
B¶ng 3. BiÕn ®éng cña mét sè chØ tiªu vËt lÝ vµ ho¸ häc cña n−íc theo thêi gian trong ngµy (n = 90 ) ChØ tiªu §¬n vÞ
NhiÖt ®é pH DO COD ( H+) COD (OH-) CO2 Buæi s¸ng (6-7h) 17,65±0,105 7,25±0,013 9,94±0,056 9,73±0,019 9,64±0,016 5,68±0,058 Buæi tr−a (11-12h) 20,25±0,126 7,15±0,015 11,55±0,059 8,80±0,016 8,50±0,017 4,75±0,062 Buæi chiÒu (16-17h) 18,75±0,118 7,05±0,014 12,55±0,056 8,13±0,017 8,11±0,019 4,03±0,057
T¹i c¸c thêi ®iÓm kh¸c nhau trong ngµy cho thÊy: Gi¸ trÞ cña nhiÖt ®é n−íc trong ao nu«i c¸ phô thuéc vµo nhiÖt ®é kh«ng khÝ vµ biÕn thiªn t−¬ng øng víi quy luËt ngµy- ®ªm cña nhiÖt ®é khÝ quyÓn. NhiÖt ®é thÊp nhÊt vµo s¸ng sím, t¨ng dÇn vµ ®¹t gi¸ trÞ cao vµo buæi tr−a, gi¶m dÇn vÒ chiÒu tèi.Tuy nhiªn, do thÝ nghiÖm ®−îc thùc hiÖn tõ th¸ng 9/ 2004 ®Õn th¸ng 1/ 2005 (mïa ®«ng), bøc x¹ mÆt trêi yÕu nªn nhiÖt ®é cña n−íc t¹i c¸c thêi ®iÓm trong c¸c ao nu«i c¸ chªnh nhau kh«ng nhiÒu, tõ 1,1 – 2,60C; Oxy hoµ tan (DO) trong n−íc ao–hå nu«i c¸, ®Æc biÖt, phô thuéc vµo qu¸ tr×nh quang hîp cña c¸c thùc vËt thuû sinh vµ qu¸ tr×nh h« hÊp cña c¸c ®éng- thùc vËt trong nguån n−íc. DO rÊt cÇn thiÕt cho ho¹t ®éng sèng cña sinh vËt thuû sinh, tham gia vµo qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ c¸c chÊt, cã gi¸ trÞ thÊp nhÊt vµo lóc s¸ng sím. NÕu thêi ®iÓm nµy ®¹t tiªu chuÈn cho phÐp vÒ m«i tr−êng cho c¸ th× nguån n−íc lu«n ®ñ oxy cho c¸ sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn (NguyÔn §øc Héi, 1994; 2001). Qua ph©n tÝch cho thÊy, gi¸ trÞ cña DO lóc 6-7 giê lµ 9,94 mg/l, ®¹t nhu cÇu cho c¸; COD (chØ tiªu gi¸n tiÕp ®¸nh gi¸ nång ®é chÊt h÷u c¬ trong n−íc). Gi¸ tri COD vµ CO2th−êng tû lÖ thuËn víi nhau vµ tû lÖ nghÞch víi DO. Nång ®é chÊt h÷u c¬ vµ CO2 cao nhÊt vµo s¸ng sím, COD ®¹t gi¸ trÞ ë 9,64 – 9,73 mg/l , CO2: 5,68 mg/l vµ thÊp nhÊt vµo chiÒu tèi: COD tõ 8,11 – 8,13 mg/l; CO2: 4,03 mg/l. So víi tiªu chuÈn cho phÐp vÒ m«i tr−êng cho c¸, gi¸ trÞ COD trong c¸c ao nu«i c¸ t¹i huyÖn Gia L©m lµ thÊp, ch−a ®¸p øng ®−îc nhu cÇu vÒ chÊt dinh d−ìng cho sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña c¸. 4 KÕt luËn
ChÊt l−îng n−íc trong c¸c ao-hå nu«i c¸ t¹i c¸c hé cã c¸c chØ tiªu ®¹t tiªu chuÈn cho phÐp
vÒ m«i tr−êng cho c¸ lµ ®é trong, pH, DO, CO2, NH3 vµ ®é cøng.
C¸c chØ tiªu kh«ng ®¹t tiªu chuÈn cho phÐp vÒ m«i tr−êng cho c¸ lµ nhiÖt ®é, COD, NH4
+, 3-, s¾t vµ H2S. C¸c hé ch¨n nu«i c¸ cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p t¨ng c¸c chÊt dinh d−ìng cho
NO3
-, PO4
