H¶i YÕn, Ngäc HiÒn §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ bï dÞch sau vËn ®éng..., TR. 74-84 §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ bï dÞch sau vËn ®éng b»ng n−íc dõa non, dung dÞch oresol vµ n−íc kho¸ng
Tãm t¾t. Mét nghiªn cøu giao chÐo víi h×nh thøc nghiªn cøu tr−íc sau, ®−îc thùc hiÖn trªn 25 nam sinh viªn Tr−êng Cao ®¼ng TDTT Thanh Ho¸, nh»m ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ bï dÞch sau vËn ®éng b»ng n−íc dõa non, dung dÞch oresol vµ n−íc kho¸ng Lavie. KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy, nång ®é Na+, K+, Ca++, Cl-, chØ sè huyÕt häc (Hb, Hct) vµ c¸c chØ sè sinh ho¸ n−íc tiÓu tr−íc vËn ®éng, sau vËn ®éng vµ sau khi bï dÞch lµ kh¸c nhau cã ý nghÜa thèng kª víi (p< 0,05). Sù phôc håi n−íc vµ ®iÖn gi¶i lµ cã ý nghÜa khi sö dông n−íc dõa non hoÆc dung dÞch Oresol hoÆc n−íc kho¸ng.
Ph¹m ThÞ H¶i YÕn (a), NguyÔn Ngäc HiÒn (b)
I. §Æt vÊn ®Ò
Trong tËp luyÖn TDTT th× t×nh tr¹ng mÊt n−íc vµ chÊt ®iÖn gi¶i qua må h«i dÔ x¶y ra [1]. L−îng n−íc mµ c¬ thÓ mÊt trong tËp luyÖn cã thÓ v−ît qu¸ 1lÝt n−íc 1giê (Costill, 1977). MÊt n−íc vµ ®iÖn gi¶i sÏ lµm ¶nh h−ëng ®Õn ho¹t ®éng sinh lý cña c¬ thÓ [1, 3].
Sù bï ®¾p n−íc vµ ®iÖn gi¶i tr−íc vµ trong qu¸ tr×nh vËn ®éng kh«ng ®ñ ®Ó bï l¹i l−îng chÊt láng ®· bÞ mÊt nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn tËp luyÖn víi c−êng ®é cao vµ khÝ hËu nãng Èm nh− ë ViÖt Nam. Ngoµi ra, phôc håi sù mÊt n−íc sau tËp luyÖn kh«ng chØ yªu cÇu bï l−îng n−íc ®· tæn hao mµ cßn cÇn tÝnh ®Õn bï ®ñ ®iÖn gi¶i ®· mÊt. Do vËy, ®Ó gióp c¬ thÓ chãng håi phôc c©n b»ng n−íc vµ ®iÖn gi¶i, cÇn bï ®¾p mét l−îng n−íc vµ ®iÖn gi¶i sau vËn ®éng. Mét trong nh÷ng yªu cÇu ®Ó phôc håi ®−îc l−îng dÞch ®· mÊt sau tËp luyÖn thÓ dôc thÓ thao lµ l−îng dÞch uèng bï vµo ph¶i lín h¬n l−îng dÞch ®· tæn hao (Shirreffs vµ céng sù 1996). V× vËy c¶m quan cña n−íc uèng rÊt quan träng v× nã sÏ kÝch thÝch vÞ gi¸c cña ng−êi uèng gióp uèng ®−îc nhiÒu h¬n [10].
NhËn bµi ngµy 21/12/2009. Söa ch÷a xong 25/01/2010.
T¹i ViÖt Nam th× theo kh¶o s¸t cña Trung t©m dinh d−ìng vµ Së ThÓ dôc ThÓ thao Thµnh phè Hå ChÝ Minh th× ®a sè vËn ®éng viªn bï n−íc mét c¸ch tù ph¸t do kh¸t chø ch−a ý thøc râ rµng vÒ viÖc bï n−íc ®Ó phôc håi c©n b»ng chÊt láng cho c¬ thÓ [8]. Trªn thÕ giíi còng ®· cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ bï dÞch cho vËn ®éng viªn sau vËn ®éng nh− “®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ bï dÞch cña n−íc dõa víi ®å uèng gi¶i kh¸t chøa carbonhydrate, hay “ phôc håi sù mÊt n−íc sau vËn ®éng víi n−íc gi¶i kh¸t th«ng th−êng vµ n−íc tinh khiÕt”. Dï vËy, sè l−îng c¸c nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy cßn Ýt, c¸c lo¹i dÞch dïng ®Ó bï n−íc vµ ®iÖn gi¶i sau vËn ®éng còng ch−a phong phó vµ ®Æc biÖt lµ kh«ng thÝch hîp cho ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam. §Ó lµm phong phó thªm c¸c nghiªn cøu cho vÊn ®Ò nµy vµ ®−a ra ®−îc gîi ý cho viÖc lùa chän vµ sö dông mét lo¹i dÞch phï hîp nh»m phôc håi tæn hao chÊt láng vµ ®iÖn gi¶i sau vËn ®éng chóng t«i thùc hiÖn nghiªn cøu: “§¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña bï dÞch sau vËn ®éng b»ng n−íc dõa non, oresol vµ n−íc kho¸ng” nh»m môc ®Ých: - §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ bï dÞch sau vËn ®éng cña n−íc dõa non, dung dÞch Oresol vµ n−íc kho¸ng.
74
T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIII, sè 4A-2009
tr−êng §¹i häc Vinh
- So s¸nh hiÖu qu¶ bï dÞch sau vËn ®éng gi÷a n−íc dõa non víi dung dÞch Oresol vµ víi n−íc kho¸ng.
II. Ph−¬ng ph¸p vµ ®èi t−îng nghiªn cøu
2.1. ThÓ lo¹i nghiªn cøu §©y lµ mét nghiªn cøu giao chÐo víi h×nh thøc nghiªn cøu tr−íc sau nh»m ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ bï n−íc vµ ®iÖn gi¶i cña n−íc dõa non, Oresol vµ n−íc kho¸ng.
2.2. §èi t−îng nghiªn cøu Nghiªn cøu ®−îc thùc hiÖn t¹i Tr−êng Cao ®¼ng TDTT Thanh Ho¸. §èi t−îng nghiªn cøu lµ nam sinh viªn n¨m thø nhÊt cña Tr−êng Cao ®¼ng TDTT Thanh Ho¸.
2.3. Cì mÉu vµ ph−¬ng ph¸p chän mÉu: 2.3.1. Cì mÉu Cì mÉu ®−îc tÝnh to¸n dùa vµo c«ng thøc: 2C (1-r) 2 x 7,85 x (1-0,6) n = ----------- = --------------------- = 23,26, chän n=25 (ES)2 (2,5/4,8)2 2.3.2. Ph−¬ng ph¸p chän mÉu Chän ngÉu nhiªn 25 nam sinh viªn tõ tÊt c¶ nam sinh viªn n¨m thø nhÊt khoÎ m¹nh, ®ang häc tËp t¹i Tr−êng Cao ®¼ng TDTT Thanh Ho¸ t×nh nguyÖn tham gia nghiªn cøu. TÊt c¶ c¸c ®èi t−îng tham gia thö nghiÖm ®−îc gi¶i thÝch vÒ môc ®Ých vµ c¸ch thøc tiÕn hµnh thö nghiÖm tr−íc khi ký vµ b¶n cam kÕt tham gia thö nghiÖm.
2.4. ThiÕt kÕ thö nghiÖm Mçi nam sinh viªn tham gia thö nghiÖm ®−îc x¸c ®Þnh VO2max th«ng qua test Cooper. Tõ ®ã chóng t«i x¸c ®Þnh tèc ®é ch¹y ë møc 60% VO2max trªn m¸y tËp ch¹y. C¸c ®èi t−îng tham gia nghiªn cøu ®−îc thö nghiÖm 3 lÇn kh¸c nhau c¸ch nhau Ýt nhÊt 1 tuÇn. C¸c lo¹i n−íc dïng ®Ó bï dÞch ®−îc lÇn l−ît thö nghiÖm lµ: n−íc dõa non, dung dÞch bï ®iÖn gi¶i Oresol vµ n−íc kho¸ng Lavie.
TÊt c¸c c¸c thö nghiÖm ®−îc tiÕn hµnh vµo buæi s¸ng vµ 2-3 giê sau khi c¸c ®èi t−îng ®−îc ¨n s¸ng vµ uèng 500ml n−íc ®Ó ®¶m b¶o c©n b»ng n−íc tr−íc khi thö nghiÖm. C¸c ®èi t−îng tham gia thö nghiÖm còng ®−îc yªu cÇu kh«ng tham gia c¸c ho¹t ®éng thÓ lùc c−êng ®é cao trong vßng 48h tr−íc khi tham gia thö nghiÖm.C¸c th«ng sè c©n nÆng, mÉu m¸u vµ mÉu n−íc tiÓu ®−îc thu thËp nh− m« h×nh 1.
Tr−íc khi tËp luyÖn c¸c ®èi t−îng ®−îc nghØ ng¬i tho¶i m¸i trong vßng 15 phót. Sau ®ã cho c¸c ®èi t−îng ch¹y trªn m¸y tËp ch¹y víi tèc ®é ch¹y ë møc 60% VO2max trong vßng 90 phót ë ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é m«i tr−êng tõ 290C- 310C Sau ®ã c¸c ®èi t−îng nghiªn cøu ®−îc nghØ ng¬i tho¶i m¸i vµ håi phôc l¹i t¹i vÞ trÝ trong vßng 2 giê. Thêi ®iÓm lÊy m¸u: LÊy m¸u tr−íc khi vËn déng, ngay sau khi vËn ®éng vµ t¹i thêi ®iÓm 0, 60, 120 phót cña thêi kú bï dÞch. C¸c chØ sè sinh lý m¸u (Hb, Hct) vµ sinh ho¸ m¸u (Na+, K+, Ca++, Cl-) ®−îc ph©n tÝch trªn m¸y Celltac cña NhËt B¶n vµ m¸y Analyzers cña Mü t¹i khoa xÐt nghiÖm bÖnh viÖn Thµnh phè Thanh Ho¸.
Thêi ®iÓm lÊy n−íc tiÓu: LÊy n−íc tiÓu tr−íc khi vËn ®éng vµ t¹i thêi ®iÓm 0,30, 60,90,120 phót cña thêi kú bï dÞch. C¸c chØ tiªu sinh lý n−íc tiÓu (pH vµ tØ
75
H¶i YÕn, Ngäc HiÒn §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ bï dÞch sau vËn ®éng..., TR. 74-84 träng) ®−îc ph©n tÝch trªn m¸y Human cña §øc t¹i khoa xÐt nghiÖm bÖnh viÖn thµnh phè Thanh Ho¸.
Thêi ®iÓm c©n thÓ träng thùc tÕ: Vµo thêi ®iÓm tr−íc khi vËn ®éng vµ ngay sau khi vËn ®éng vµ t¹i thêi ®iÓm 0,120 phót cña thêi kú bï dÞch
LÊy m¸u tr−íc khi vËn déng vµ t¹i thêi ®iÓm 0, 60, 120 cña thêi kú bï dÞch
NghØ ng¬i Ch¹y víi c−êng ®é 60% VO2 max Thêi kú bï dÞch
30phót 0
60
90
120
30 0
ë 0 phót bï 50% l−îng dÞch mÊt, 30 phót bï 40% l−îng dÞch mÊt vµ 60 phót bï 30% l−îng dÞch mÊt
C¶m gi¸c bï dÞch
Thêi gian bï dÞch ngay sau khi kÕt thóc tËp luyÖn vµ trong vßng 2h: ë 0 phót bï 50% l−îng dÞch mÊt, 30 phót bï 40% l−îng dÞch mÊt vµ 60 phót bï 30% l−îng dÞch mÊt [10]. M« h×nh 1: M« h×nh thiÕt kÕ thö nghiÖm
90phót nghØ 15phót LÊy n−íc tiÓu ë thêi ®iÓm tr−íc vËn ®éng vµ 0,30, 60, 90, 120 phót cña thêi kú bï dÞch C©n thÓ träng ë thêi ®iÓm tr−íc vËn ®éng, ngay sau vËn ®éng vµ ë 0, 120 phót cña thêi kú bï dÞch
2.5. Xö lý sè liÖu Sè liÖu ®−îc xö lý trªn phÇn mÒm thèng kª SPSS b¶n 13.0 sö dông T-test ®Ó so s¸nh trung b×nh hai nhãm nh»m ®Ó kiÓm ®Þnh sù kh¸c biÖt, kh¸c biÖt cã ý nghÜa khi p<0,05
III. KÕt qu¶
3.1. Thµnh phÇn cña c¸c chÊt trong c¸c lo¹i dÞch
Lo¹i n−íc Na+ Cl- Ca++ K+
N−íc kho¸ng (mg/l) N−íc dõa (g/l)
Oresol (mmol/l) 21 1,5 90 18,6 1,11 20 12 2,9 0 4 3,12 80
76
<0,001
T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIII, sè 4A-2009
tr−êng §¹i häc Vinh
3.2. §Æc ®iÓm cña ®èi t−îng nghiªn cøu Tõ 25 nam sinh viªn cña Tr−êng cao ®¼ng TDTT Thanh Ho¸ ®−îc lùa chän tham gia vµo nghiªn cøu cña chóng t«i, cã 4 nam sinh viªn bÞ lo¹i trõ khái nghiªn cøu do kh«ng thu thËp ®−îc ®Çy ®ñ c¸c chØ tiªu nghiªn cøu. Tuæi trung b×nh cña c¸c ®èi t−îng tham gia nghiªn cøu lµ 19,90 ± 1,84 vµ kh«ng cã tiÒn sö bÖnh tËt.
3.3. Träng l−îng c¬ thÓ tr−íc vµ sau khi tËp luyÖn KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy luyÖn tËp trong m«i tr−êng nhiÖt ®é cao, c¸c ®èi t−îng tæn hao trung b×nh 1,8 ± 0,25kg träng l−îng c¬ thÓ. Trong suèt qu¸ tr×nh bï dÞch, mçi ®èi t−îng uèng trung b×nh mét l−îng dÞch t−¬ng ®−¬ng 2,13 ±0,04 kg. Vµo cuèi thêi kú bï n−íc th× c¸c ®èi t−îng tham gia thö nghiÖm ®Õn møc ®é nµo ®ã vÉn cßn mÊt n−íc theo tÊt c¶ c¸c ®iÒu kiÖn nghiªn cøu (0,07-0,19 kg). 3.4. Hµm l−îng Natri, Clorua, Kali vµ Canxi trong m¸u trong qu¸ tr×nh bï dÞch
3.4.1. Hµm l−îng Natri trong m¸u ë c¸c giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh bï dÞch B¶ng 1: Hµm l−îng Natri trong m¸u ë thêi kú bï dÞch (®¬n vÞ mmol/L) Thêi kú bï dÞch
Lo¹i dÞch P2-1 P3-1 P4-1 P4-4-4
Tr−íc vËn ®éng (L1) Thêi ®iÓm 0 phót (L2) Thêi ®iÓm 120 phót (L4) Thêi ®iÓm 60 phót (L3) 139,14 146,62 142,95 141,43 N−íc kho¸ng X SD 1.85 2,01 2,20
1,94 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,05 >0,05 1,80 1,92 1,81 <0,001 <0,001 <0,05 N−íc dõa non Oresol X SD X SD 139,38 146,90 141,90 140,57 1,75 139,38 146,90 141,76 140,57 1,91 1,80 1,92 1,89
KÕt qu¶ nghiªn cøu ë b¶ng 1 cho thÊy, nång ®é Na+ trong m¸u sau bï dÞch b»ng n−íc dõa non, dung dÞch bï ®iÖn gi¶i Oresol vµ n−íc kho¸ng Lavie lµ kh¸c nhau vµ cã ý nghÜa thèng kª (p< 0,001 vµ p< 0,05). MÆc dï, khi so s¸nh nång ®é Na+ trong m¸u ë thêi ®iÓm 120 phót cña thêi kú bï dÞch th× thÊy nång ®é Na+ trong m¸u cã sù kh¸c nhau gi÷a c¸c lo¹i dÞch ®−îc bï (n−íc dõa non bï dÞch tèt h¬n), nh−ng sù kh¸c biÖt lµ kh«ng cã ý nghÜa thèng kª (p>0,05). 3.4.2. Hµm l−îng Kali trong m¸u ë c¸c giai ®o¹n cña sù bï dÞch B¶ng 2: Hµm l−îng Kali trong m¸u ë thêi kú bï dÞch Thêi kú bï dÞch
Lo¹i dÞch P2-1 P3-1 P4-1 P4-4-4
Tr−íc vËn ®éng (L1) Thêi ®iÓm 120 phót (L4) Thêi ®iÓm 60 phót (L3) X <0,001 <0,001 <0,001 >0,05 Thêi ®iÓm 0 phót (L2) 5,40 0,34 N−íc kho¸ng SD 5,10 0,32 4,90 0,32 4,49 0,34
77
X <0,001 <0,001 <0,05
H¶i YÕn, Ngäc HiÒn §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ bï dÞch sau vËn ®éng..., TR. 74-84 N−íc dõa non SD Oresol
<0,001 <0,001 <0,05 X SD 4,98 0,32 4,95 0,30 4,49 0,33 4,49 0,34 5,40 0,35 5,40 0,35
4,78 0,34 4,72 0,30 KÕt qu¶ thö nghiÖm thùc hiÖn trong nghiªn cøu cho thÊy nång ®é K+ trong m¸u sau bï dÞch b»ng n−íc dõa non, dung dÞch bï ®iÖn gi¶i Oresol vµ n−íc kho¸ng Lavie lµ kh¸c nhau vµ cã ý nghÜa thèng kª (p< 0,001 vµ p< 0,05). Nh−ng khi so s¸nh nång ®é K+ trong m¸u sau ë thêi ®iÓm 120 phót cña thêi kú bï dÞch th× thÊy sù kh¸c nhau vÒ nång ®é K+ trong m¸u lµ kh«ng cã ý nghÜa thèng kª (p>0,05). 3.4.3. Hµm l−îng Canxi trong m¸u ë c¸c giai ®o¹n cña sù bï dÞch B¶ng 3: Hµm l−îng Canxi trong m¸u ë thêi kú bï dÞch
Lo¹i dÞch P2-1 P3-1 P4-1 P4-4-4
Tr−íc vËn ®éng (L1) Thêi ®iÓm 120 phót (L4) Thêi ®iÓm 60 phót (L3) X <0,001 <0,001 <0,001 N−íc kho¸ng SD Thêi kú bï dÞch Thêi ®iÓm 0 phót (L2) 2,87 0,15 2,66 0,16 2,51 0,16 2,30 0,17
X <0,001 <0,001 <0,05 >0,05
<0,001 <0,001 <0,05 N−íc dõa non SD Oresol X SD 2,30 0,18 2,23 0,16 2,59 0,16 2,78 0,15 2,87 0,15 2,86 0,15
2,41 0,16 2,65 0,15 KÕt qu¶ nghiªn cøu ®−îc biÓu diÔn ë b¶ng 3 cho thÊy nång ®é Ca++ trong m¸u sau bï dÞch b»ng n−íc dõa non, dung dÞch Oresol vµ n−íc kho¸ng Lavie lµ kh¸c nhau cã ý nghÜa thèng kª víi t−¬ng øng p< 0,001 vµ p< 0,05. Khi so s¸nh hiÖu qu¶ c©n b»ng Ca++ trong m¸u cña c¸c lo¹i dÞch ë thêi ®iÓm 120 phót cña thêi kú bï dÞch th× thÊy sù kh¸c biÖt lµ cã ý nghÜa thèng kª víi p<0,05.
3.4.4 Hµm l−îng Cl trong m¸u ë c¸c giai ®o¹n cña sù bï dÞch B¶ng 4: Hµm l−îng Clo trong m¸u ë thêi kú bï dÞch Thêi kú bï dÞch
Lo¹i dÞch P2-1 P3-1 P4-1 P4-4-4
Tr−íc vËn ®éng (L1) Thêi ®iÓm 0 phót (L2) Thêi ®iÓm 120 phót (L4) Thêi ®iÓm 60 phót (L3) X 100,48 107,86 104,20 102,86 <0,001 <0,001 <0,001 2,80 2,71 2,73 X 100,62 108,48 103,71 102,38 >0,05 <0,001 <0,001 <0,05 3,05 3,01 2,92 N−íc kho¸ng SD 2,64 N−íc dõa non SD 2,64 Oresol 100,43 108,48 103,29 102,19 <0,001 <0,001 <0,05 3,01 X SD 2,64 2,87 2,93
78
T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIII, sè 4A-2009
tr−êng §¹i häc Vinh
KÕt qu¶ thö nghiÖm thÓ hiÖn ë b¶ng 4 cho thÊy nång ®é Cl- trong m¸u sau bï dÞch b»ng n−íc dõa non, dung dÞch Oresol vµ n−íc kho¸ng Lavie ë c¸c thêi ®iÓm kh¸c nhau cña qu¸ tr×nh bï dÞch lµ kh¸c nhau cã ý nghÜa thèng kª (p< 0,01 vµ p< 0,05). Khi so s¸nh nång ®é Cl- trong m¸u sau khi bï c¸c lo¹i dÞch ë thêi ®iÓm 120 phót cña thêi kú bï dÞch th× thÊy cã sù kh¸c nhau (dung dÞch bï ®iÖn gi¶i Oresol bï dÞch tèt h¬n) nh−ng sù kh¸c biÖt kh«ng cã ý nghÜa thèng kª (p>0,05). 3.5. Hµm l−îng Hemoglobin trong m¸u ë c¸c giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh bï dÞch B¶ng 5: Hµm l−îng Hemoglobin trong m¸u ë thêi kú bï dÞch
Thêi kú bï dÞch
Lo¹i dÞch P2-1 P3-1 P4-1 P4-4-4
Tr−íc vËn ®éng (L1) Thêi ®iÓm 0 phót (L2) Thêi ®iÓm 60 phót (L3) Thêi ®iÓm 120 phót (L4) 144,38 158,62 154,38 150,48 <0,001 <0,001 <0,001 6,98 6,84 6,90
<0,001 <0,001 <0,05 144,19 158,29 152,43 148,48 >0,05 7,02 6,88 6,83 <0,001 <0,001 <0,05 N−íc X kho¸ng SD 6,81 X N−íc dõa non SD 6,84 Oresol 144,10 158,10 152,52 148,43 X SD 6,76 6,95 7,07
6,93 KÕt qu¶ cña nghiªn cøu thÓ hiÖn ë b¶ng 5 cho thÊy hµm l−îng Hb trong m¸u sau bï dÞch b»ng n−íc dõa non, dung dÞch Oresol vµ n−íc kho¸ng Lavie lµ kh¸c nhau cã ý nghÜa thèng kª (p< 0,001 vµ p< 0,05). Tuy vËy khi so s¸nh hµm l−îng Hb trong m¸u ë thêi ®iÓm 120 phót cña thêi kú bï dÞch th× thÊy hµm l−îng Hb sau khi bï b»ng c¸c lo¹i dÞch lµ kh¸c nhau kh«ng cã ý nghÜa thèng kª (p>0,05).
3.6. Hematocrit m¸u ë c¸c giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh bï dÞch B¶ng 6: Hct m¸u ë thêi c¸c thêi ®iÓm cña qu¸ tr×nh bï dÞch Thêi kú bï dÞch
Lo¹i dÞch P2-1 P3-1 P4-1 P4-4-4
Tr−íc vËn ®éng (L1)
X <0,001 <0,001 <0,001 Thêi ®iÓm 0 phót (L2) 0,49 0,03 Thêi ®iÓm 60 phót (L3) 0,48 0,21 Thêi ®iÓm 120 phót (L4) 0,47 0,02 N−íc 0,45 kho¸ng SD 0,02
X >0,05 <0,001 <0,001 <0,05
<0,001 <0,001 <0,05 0,48 0,22 0,49 0,32 0,47 0,02 0,47 0,22 0,46 0,02 0,46 0,22 N−íc 0,45 dõa non SD 0,02 X Oresol 0,45 SD 0,02
KÕt qu¶ thö nghiÖm thùc hiÖn trong nghiªn cøu cho thÊy Hct m¸u sau bï dÞch b»ng n−íc dõa non, dung dÞch Oresol vµ n−íc kho¸ng Lavie lµ kh¸c nhau cã ý
79
H¶i YÕn, Ngäc HiÒn §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ bï dÞch sau vËn ®éng..., TR. 74-84 nghÜa thèng kª (p< 0,01 vµ p< 0,05). Nh−ng khi so s¸nh Hct m¸u ë thêi ®iÓm 120 phót cña thêi kú bï dÞch nghiªn cøu cho thÊy Hct sau khi bï b»ng c¸c lo¹i dÞch kh¸c nhau lµ kh¸c nhau kh«ng cã ý nghÜa thèng kª (p>0,05).
3.7. pH cña n−íc tiÓu ë c¸c giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh bï dÞch B¶ng 7: pH cña n−íc tiÓu ë thêi kú bï dÞch Thêi kú bï dÞch
Lo¹i dÞch P6-6-6
N−íc kho¸ng Thêi ®iÓm 120 phót (L6) 5,51 0,70 Tr−íc vËn ®éng (L1) 6,00 0,84 Thêi ®iÓm 90 phót (L5) 5,40 0,70 <0,001 <0,05 Thêi Thêi ®iÓm ®iÓm 0 30 phót phót (L2) (L3) 4,70 4,98 0,69 0,71 <0,001 <0,00 X SD P2-1; 3-1; 4-1; 5-1; 6-1
>0,05 5,60 0,61 N−íc dõa non 6,10 0,83 1 4,96 4,55 0,52 0,57 <0,001 <0,00 5,48 0,63 <0,001 <0,05 X SD P2-1; 3-1; 4-1; 5-1; 6-1
Oresol 1 4,98 0,62 5,50 0,68 6,14 0,85 Thêi ®iÓm 60 phót (L4) 5,17 0,69 <0,00 1 5,27 0,61 <0,00 1 5,63 5,28 4,57 0,60 0,68 0,65 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,05 X SD P2-1; 3-1; 4-1; 5-1; 6-1
KÕt qu¶ nghiªn cøu ë b¶ng 7 chØ r»ng pH n−íc tiÓu sau bï dÞch b»ng n−íc dõa non, Oresol vµ n−íc kho¸ng Lavie lµ kh¸c nhau cã ý nghÜa thèng kª (p< 0,001 vµ p< 0,05). So s¸nh pH n−íc tiÓu ë thêi ®iÓm 120 phót sau khi bï b»ng c¸c lo¹i dÞch thÊy r»ng pH n−íc tiÓu sau khi bï b»ng c¸c lo¹i dÞch lµ kh«ng kh¸c nhau (p>0,05). 3.8. TØ träng n−íc tiÓu ë c¸c giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh bï dÞch B¶ng 8: TØ träng cña n−íc tiÓu ë thêi kú bï dÞch Thêi kú bï dÞch
Lo¹i dÞch P6-6-6
Thêi ®iÓm 120 phót (L6) X Thêi ®iÓm 90 phót (L5) 1,0212 1,0208 >0,0 5 N−íc kho¸ng Thêi ®iÓm 60 phót (L4) 1,023 6 Thêi ®iÓm 0 phót (L2) 1,025 8 Thêi ®iÓm 30 phót (L3) 1,024 9
Tr−íc vËn ®éng (L1) 1,016 8 0,0065 0,0057 0,1272 0,0587 0,0074 0,0061 <0,001 <0,05 <0,001 <0,00 SD P2-1; 3-1; 4-1; 5-1; 6-1 1 X 1,0260 1,023 1,0214 1,0207 9 <0,00 1 1,022 5 N−íc dõa non 0,0059 SD 1,016 8 0,0650 0,0560 0,0593 0,0058 0,059
80
T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIII, sè 4A-2009
tr−êng §¹i häc Vinh
<0,001 <0,00
<0,001 <0,05 P2-1; 3-1; 4-1; 5-1; 6-1 1 X Oresol 1,0260 1,023 1,0215 1,0208 <0,00 1 1,022 5 9
1,016 9 0,0660 0,0570 0,0600 0,0059 0,0601 0,0070 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,05 SD P2-1; 3-1; 4-1; 5-1; 6-1
KÕt qu¶ thö nghiÖm thùc hiÖn trong nghiªn cøu cho thÊy tØ träng n−íc tiÓu sau bï dÞch b»ng n−íc dõa non, dung dÞch Oresol vµ n−íc kho¸ng Lavie lµ kh¸c nhau cã ý nghÜa thèng kª (P< 0,001 vµ P< 0,05). Nh−ng khi so s¸nh tØ träng n−íc tiÓu ë thêi ®iÓm 120 phót cña thêi kú bï dÞch qua c¸c thö nghiÖm bï dÞch chóng t«i nhËn thÊy sù kh¸c biÖt kh«ng cã ý nghÜa thèng kª (P>0,05).
IV. Bµn luËn
4.1. Sù thay ®æi träng l−îng c¬ thÓ tr−íc vµ sau khi tËp luyÖn Trong qu¸ tr×nh tËp luyÖn TDTT th× t×nh tr¹ng mÊt n−íc vµ chÊt ®iÖn gi¶i (chñ yÕu lµ NaCl) qua må h«i dÔ x¶y ra (kho¶ng 2-2,5 l/h) [1]. Trong må h«i n−íc chiÕm 93-99% do vËy khi tËp luyÖn TDTT th× c¬ thÓ mÊt mét l−îng n−íc b»ng 2% träng l−îng c¬ thÓ qua viÖc ®æ må h«i [4]. Nªn ngay sau khi tËp luyÖn TDTT th× träng l−îng c¬ thÓ sÏ gi¶m. Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña Mohamed saat vµ cs (2002) khi cho 8 ®èi t−îng nam ch¹y víi tèc ®é 60%VO2max th× träng l−îng c¬ thÓ gi¶m 1,6+0,1kg so víi träng l−îng ban ®Çu[10]. Gonzalez- AlonZo vµ cs (1992) th× sau khi cho 19 ®èi t−îng nam ch¹y trªn m¸y tËp ch¹y víi tèc ®é 60%- 80%VO2 max th× träng l−îng c¬ thÓ gi¶m 1,95+0,12kg so víi träng l−îng ban ®Çu [11]. Theo nghiªn cøu cña chóng t«i khi cho 25 nam ch¹y víi tèc ®é 60% VO2max th× träng l−îng c¬ thÓ gi¶m 1,8±0,25 kg so víi träng l−îng ban ®Çu. KÕt qu¶ trªn cho thÊy sau vËn ®éng th× x¶y ra t×nh tr¹ng mÊt n−íc cña c¬ thÓ do vËy cÇn ph¶i bï ngay mét l−îng dÞch cÇn thiÕt ®Ó phôc håi tæn hao chÊt láng sau vËn ®éng.
Nh− vËy lµ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i cao h¬n nghiªn cøu cña Mohamed- Saatva nh−ng thÊp h¬n nghiªn cøu cña Gonzalez- AlonZo. Cã thÓ lý gi¶i ®iÒu nµy lµ bëi sù mÊt n−íc cña c¬ thÓ phô thuéc vµo träng l−îng c¬ thÓ, tèc ®é ch¹y ë 60% VO2max cña c¸c ®èi t−îng nghiªn cøu lµ kh¸c nhau vµ cßn phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é vµ ®é Èm m«i tr−êng khi ë n¬i tiÕn hµnh thÝ nghiÖm.
§Ó gióp c¬ thÓ mau chãng phôc håi c©n b»ng chÊt láng trong c¬ thÓ nªn bï ®¸p ngay mét l−îng n−íc sau vËn ®éng v× sù bï n−íc tr−íc vµ trong qu¸ tr×nh tËp luyÖn lµ kh«ng ®ñ ®Ó bï l¹i l−îng n−íc ®· mÊt nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn tËp luyÖn víi c−êng ®é lín vµ ®é Èm kh«ng khÝ cao. Nªn ngay sau khi tËp luyÖn TDTT chóng t«i tiÕn hµnh bï 120% l−îng chÊt láng bÞ tæn hao, nh− vËy theo nghiªn cøu nµy mçi ®èi t−îng ph¶i uèng l−îng dÞch trung b×nh 2,16 ±0,4g. Tuy nhiªn, cuèi giai ®o¹n phôc håi sù mÊt n−íc th× c¸c ®èi t−îng tham gia thö nghiÖm ®Õn møc ®é nµo ®ã vÉn cßn mÊt n−íc (0,07-0,19 kg). Nghiªn cøu cña Mohamed -Saatva vµ cs, Gonzalez- AlonZo vµ cs còng cho thÊy vµo cuèi giai ®o¹n phôc håi sù mÊt n−íc th× c¸c ®èi t−îng tham gia thö nghiÖm vÉn cßn mÊt n−íc t−¬ng tù nh− nghiªn cøu cña chóng t«i (0,08-0,18 kg vµ 0,49-0,64 kg [10,11]. §iÒu nµy chøng tá r»ng c¸c lo¹i dÞch chóng t«i sö dông lµ n−íc dõa non, orezol vµ n−íc kho¸ng Lavie cã kÕt qu¶ tèt ®èi víi sù phôc håi tæn hao
81
H¶i YÕn, Ngäc HiÒn §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ bï dÞch sau vËn ®éng..., TR. 74-84 chÊt láng sau vËn ®éng. Tuy nhiªn sù phôc håi tæn hao chÊt láng cña chóng t«i gÇn nh− t−¬ng ®−¬ng víi nghiªn cøu cña Mohamed -Saatva céng sù vµ tèt h¬n so víi nghiªn cøu cña Gonzalez- AlonZo vµ cs, ®iÒu nµy ®−îc lý gi¶i lµ do c¸c thÝ nghiÖm sö dông c¸c lo¹i dÞch ®Ó bï mÊt n−íc lµ kh¸c nhau ë nghiªn cøu cña Mohamed -Saatva sö dông n−íc läc, ®å uèng cã chøa cacbonhydrat vµ n−íc dõa non cßn nghiªn cøu cña Gonzalez- AlonZo sö dông Cocacola, n−íc läc vµ ®å uèng cã chøa cacbonhydrat. Sau khi bï n−íc th× c¸c ®èi t−îng vÉn cßn mÊt mét l−îng n−íc ®ã lµ kÕt qu¶ cña sù phôc håi mÊt n−íc kh«ng ®Çy ®ñ sau luyÖn tËp do n−íc trong c¬ thÓ vÉn bÞ mÊt theo con ®−êng må h«i, h¬i thë, trao ®æi chÊt ®iÒu nµy ®óng víi nghiªn cøu cña Costill vµ Sparks (1973); Gonzales vµ cs (1992); Lambert vµ cs (1992).
4.2. Sù thay ®æi hµm l−îng c¸c chÊt ®iÖn gi¶i cña m¸u trong thêi kú bï n−íc
Trong qu¸ tr×nh luyÖn tËp cã sù mÊt n−íc nh−îc tr−¬ng. Cã nghÜa lµ kÌm theo sù mÊt n−íc lµ mÊt chÊt ®iÖn gi¶i theo ®−êng må h«i [4]. Do vËy sau khi luyÖn tËp cÇn bæ sung thªm c¸c chÊt ®iÖn gi¶i cho c¬ thÓ. Khi vËn ®éng nång ®é cña c¸c chÊt ®iÖn gi¶i trong c¬ thÓ t¨ng nh−ng sau khi bï dÞch th× nång ®é Na+ trong m¸u gi¶m xuèng cßn 134±0.5, 135±0.1,136±0.4 theo thø tù khi dïng orezol, n−íc dõa, n−íc kho¸ng. Theo kÕt qña trªn th× dïng n−íc dõa non vµ orezol cã kh¶ n¨ng phôc håi c¸c chÊt ®iÖn gi¶i tèt h¬n v× sau khi bï dÞch b»ng n−íc dõa non vµ orezol nång ®é Na+ trong m¸u gÇn trë vÒ nh− lóc ban ®Çu h¬n lµ dïng n−íc kho¸ng. So s¸nh víi nghiªn cøu cña Mohamed -Saatva th× cho kÕt qu¶ t−¬ng tù.
4.3. Sù thay ®æi hµm l−îng Hb, Hct cña m¸u trong thêi kú bï n−íc Trong qu¸ tr×nh vËn ®éng ®Ó ®¸p øng víi nhu cÇu vËn ®éng th× sè l−îng hång cÇu t¨ng lªn lµm nhiÖm vô vËn chuyÓn oxy cho tæ chøc vµ tÕ bµo ho¹t ®éng [1,6]. Sù t¨ng hång cÇu trong vËn ®éng dÉn ®Õn sù t¨ng hµm l−îng Hb, Hct trong m¸u ®iÒu nµy phï hîp víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i (Hµm l−îng Hb t¨ng ®Õn 149,0±10,2 vµ Hct t¨ng ®Õn 0,48± 0,028. Ngay sau vËn ®éng ta chóng t«i tiÕn hµnh bï n−íc th× kÕt qu¶ xÐt nghiÖm Hb vµ Hct ®Òu gi¶m, kÕt qu¶ nµy phï hîp víi c¸c nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ kh¸c.
4.4. pH vµ tØ träng trong n−íc tiÓu sau thêi kú bï n−íc Theo nghiªn cøu cña c¸c nhµ khoa häc th× sau khi vËn ®éng tØ träng n−íc tiÓu vµ ®é pH n−íc tiÓu t¨ng lµ do khi ho¹t ®éng c¬ b¾p c¬ thÓ x¶y ra qu¸ tr×nh ph©n bæ l¹i m¸u. L−îng m¸u ®i ®Õn thËn gi¶m ®i. NÕu trong ®iÒu kiÖn b×nh th−êng dßng m¸u thËn vµo kho¶ng 1lÝt/phót th× trong ho¹t ®éng thÓ lùc nÆng l−îng m¸u nµy cã thÓ gi¶m ®Õn 0,25lÝt/phót. Do l−îng m¸u cung cÊp cho thËn gi¶m nªn l−îng n−íc tiÓu ®−îc t¹o ra trong vËn ®éng ®−îc gi¶m ®¸ng kÓ. Bªn c¹nh viÖc cung cÊp Ýt m¸u h¬n cho thËn, l−îng n−íc trong ho¹t ®éng c¬ b¾p bÞ mÊt nhiÒu do mÊt må h«i sÏ lµm cho tuyÕn yªn tiÕt nhiÒu vazoprexin d−íi t¸c dông cña hoocmon nµy, sù t¸i hÊp thô n−íc ë c¸c èng thËn ®−îc t¨ng c−êng vµ v× vËy l−îng n−íc tiÓu l¹i cµng gi¶m ®i [1]. Ngoµi sè l−îng, trong ho¹t ®éng c¬ b¾p thµnh phÇn n−íc tiÓu còng thay ®æi. Do thiÕu oxy, v× ®−îc cung cÊp Ýt m¸u, tÝnh thÊm cña líp niªm m¹c thËn thay ®æi khiÕn mét sè chÊt, nhÊt lµ protein cña huyÕt t−¬ng, lät vµo n−íc tiÓu. ViÖc t¨ng c−êng qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt còng lµm cho hµm l−îng c¸c s¶n phÈm axit vµ s¶n phÈm cuèi cïng cña qu¸ tr×nh trao ®æi ®¹m còng ®−îc th¶i thªm vµo n−íc tiÓu ®iÒu
82
T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIII, sè 4A-2009
tr−êng §¹i häc Vinh nµy dÉn ®Õn tØ träng cña n−íc tiÓu sau khi vËn ®éng t¨ng [1]. §é axit cña n−íc tiÓu t¨ng do nång ®é axit lactic vµ axit photphoric trong n−íc tiÓu t¨ng do ®ã pH cña n−íc tiÓu nhá h¬n 7 ®iÒu nµy phï hîp víi nghiªn cøu cña chóng t«i (pH n−íc tiÓu gi¶m xuèng 5±0,2 vµ tØ träng n−íc tiÓu t¨ng ®Õn1,18 ± 0,028. Sau khi ta tiÕn hµnh bï dÞch th× tØ träng vµ ®é pH n−íc tiÓu gi¶m xuèng lµ do khi cung cÊp n−íc sÏ lµm cho tuyÕn yªn tiÕt Ýt vazoprexin d−íi t¸c dông cña hocmon nµy, sù t¸i hÊp thô n−íc ë c¸c èng thËn ®−îc gi¶m v× vËy l−îng n−íc tiÓu cã xu h−íng t¨ng lªn.
V. KÕt luËn
Tõ nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®−îc qua thö nghiÖm bï dÞch sau vËn ®éng khi cho uèng riªng rÏ tõng lo¹i n−íc kho¸ng Lavie, n−íc dõa non, Oresol ë nh÷ng nam sinh viªn tr−êng TDTT chóng t«i rót ra mét sè kÕt luËn sau:
+ ChØ tiªu sinh hãa m¸u: Hµm l−îng c¸c chÊt ®iÖn gi¶i trong m¸u (Na+, K+, Ca++, Cl-) phôc håi tèt khi bï dÞch b»ng n−íc dõa non hoÆc Oresol hoÆc n−íc kho¸ng Lavie. Sù kh¸c biÖt vÒ nång ®é Na+, K+, Ca++, Cl- tr−íc vµ sau khi bï dÞch lµ cã ý nghÜa thèng kª víi (p<0,05). Nång ®é Na+, K+, Ca++, Cl- sau vËn ®éng phôc håi râ rÖt h¬n khi bï dÞch b»ng n−íc dõa non so víi Oresol vµ n−íc kho¸ng, tuy nhiªn sù kh¸c biÖt lµ kh«ng cã ý nghÜa thèng kª (p>0,05).
+ ChØ tiªu huyÕt häc: C¸c chØ sè Hb, Hct trong m¸u phôc håi tèt khi bï dÞch b»ng n−íc dõa non hoÆc Oresol hoÆc n−íc kho¸ng Lavie. Sù kh¸c biÖt vÒ c¸c chØ sè Hb, Hct tr−íc vµ sau khi bï dÞch lµ cã ý nghÜa thèng kª víi (p<0,05). Tuy nhiªn kh«ng thÊy sù kh¸c biÖt vÒ c¸c chØ sè Hb, Hct m¸u khi so s¸nh gi÷a c¸c lo¹i dÞch ®−îc thö nghiÖm.
+ ChØ tiªu sinh hãa n−íc tiÓu: C¸c chØ sè pH vµ tØ träng cña n−íc tiÓu phôc håi khi bï dÞch b»ng n−íc dõa non hoÆc Oresol hoÆc n−íc kho¸ng Lavie. Sù kh¸c biÖt vÒ chØ sè PH n−íc tiÓu vµ tØ träng n−íc tiÓu tr−íc vµ sau khi bï dÞch lµ cã ý nghÜa thèng kª víi (p<0,05).
Tµi liÖu tham kh¶o
[1] L−u Quang HiÖp, Sinh lý häc ThÓ dôc ThÓ thao, NXB ThÓ dôc ThÓ thao, Hµ Néi,
2003.
[2] NguyÔn H÷u ChÊn, Hãa sinh, NXB Y häc, Hµ Néi, 2001. [3] D−¬ng NghiÖp ChÝ, NguyÔn Ngäc Cõ, MÖt mái, håi phôc vµ dinh d−ìng cho vËn ®éng viªn, ViÖn Khoa häc ThÓ dôc ThÓ thao, 2000.
[4] Vò TriÖu An, Bµi gi¶ng Sinh lý bÖnh, NXB Y häc, Hµ Néi, 2002. [5] TrÞnh BØnh Dy, §ç ThÞ Hå, Ph¹m Khuª, NguyÔn Quang QuyÒn, Lª Thµnh Uyªn, VÒ nh÷ng th«ng sè sinh häc cña ng−êi ViÖt Nam, NXB Khoa häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi, 1982.
[6] T«n ThÞ BÝch Hoµi, ¶nh h−ëng cña Rabiton vµ H¶i s©m lªn mét sè chØ tiªu sinh lý, sinh hãa cña sinh viªn n¨ng khiÕu TDTT Tr−êng §¹i häc Vinh, LuËn v¨n th¹c sÜ Sinh häc, 2004.
83
H¶i YÕn, Ngäc HiÒn §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ bï dÞch sau vËn ®éng..., TR. 74-84 [7] NguyÔn V¨n §øc, Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra thèng kª sinh häc, NXB Khoa häc vµ Kü
thuËt, Hµ Néi, 2002.
[8] NguyÔn ThÞ Kim H−ng vµ CS, T×nh tr¹ng dinh d−ìng, thãi quen ¨n uèng vµ c¸c vÊn ®Ò søc kháe th−êng gÆp trong tËp luyÖn ë V§V thÓ thao t¹i TPHCM n¨m 2002, §Ò tµi NCKH cÊp thµnh phè n¨m 2002, 2002.
[9] NguyÔn V¨n Quang, Y häc ThÓ dôc ThÓ thao, NXB Y häc, Hµ Néi, 1999. [10] CHOICE Study Group, Multicenter, Randomized, Double-Blind Clinical Trial to Evaluate the Efficacy and Safety of a Reduced Osmolarity Oral Rehydration Salts Solution in Children With Acute Watery Diarrhea, Pediatrics, Vol. 107 No. 4 April 2001, pp.613-618.
[11] Mohamed Saat, Rabindarjeet Singh, Roland Gamini Sirisinghe and Mohd Nawawi, Rehydration after Exercise with Fresh Young Coconut Water, Carbohydrate-Electrolyte Beverage and Plain Water, Journal of physiological anthropology and Applied Human Science, Vol. 21 (2002) , No. 2, pp.93-104. [12] J. Gonzalez-Alonso, C.L. Heaps and E.F. Coyle, Rehydration after exercise with common beverages and water. Int J Sports Med, 13 (1992), pp.399–406.
[13] B. Chavalittamrong, P. Patatcha and U. Thavisri, Electrolytes, sugar, calories, osmolarity and pH of beverages and coconut water, Southeast Asian J Trop Med Public Health, 1982 Sep 13(3), pp.427-431.
Summary The assessment of effetiveness of fiesh young aoconut water, oresol solution and mineral water on body rehydration acter exercise
A Crossover study was performed in 25 healthy student male volunteers who are students of Thanh Hoa College of Physical education and Sports. The study aimed to assess the effectiveness of fresh young coconut water (CW), Oresol solution (OS) and mineral water Lavie (ML) on whole body rehydration and plasma volume restoration after exercise – induced dehydration. The study indicated that strength of Na+, K+, Ca++, Cl-, haematology index (Hb, Hct) and urine biochemistry indexs of subjects before excercise, after excercise and after solution restoration were statistically significant difference (p<0.05). Rehydration and plasma volume restoration were significant when using CW or OS or ML. (a) Cao häc 15, Chuyªn ngµnh Sinh häc thùc nghiÖm, Tr−êng §¹i häc Vinh (b) Khoa Gi¸o dôc TiÓu häc, Tr−êng §¹i häc Vinh.
