ViÖt Nam – Trung Quèc…
21
®ç tiÕn s©m*
I. Më ®Çu
Do vÞ thÕ ®Þa chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸ cña ViÖt Nam cïng víi sù t¸c ®éng vµ ¶nh h−ëng lÉn nhau vÒ nhiÒu mÆt gi÷a ViÖt Nam – Trung Quèc nªn quan hÖ gi÷a hai n−íc cã mét vÞ trÝ vµ vai trß quan träng trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña mçi n−íc.
Cã thÓ nãi, quan hÖ ViÖt Nam – Trung Quèc ph¸t triÓn tèt ®Ñp kh«ng nh÷ng ®¸p øng lîi Ých c¬ b¶n vµ l©u dµi cña nh©n d©n hai n−íc, mµ cßn phï hîp víi xu thÕ hoµ b×nh, hîp t¸c, ph¸t triÓn cña khu vùc vµ trªn toµn thÕ giíi.
§¶ng ®· ®−îc duy tr× th−êng xuyªn hµng n¨m víi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. §iÒu ®ã ®· gãp phÇn t¨ng c−êng sù hiÓu biÕt vµ tin cËy lÉn nhau, thóc ®Èy quan hÖ hai n−íc n−íc ph¸t triÓn toµn diÖn vµ nhanh chãng. Nh©n c¸c cuéc gÆp gì nµy, l·nh ®¹o hai n−íc ®· ký 5 b¶n Th«ng c¸o chung (n¨m 1991, 1992, 1994, 1995 vµ 2004) vµ 3 b¶n Tuyªn bè chung (n¨m 1999, 2000 vµ 2001). Trªn c¬ së c¸c nguyªn t¾c ®· ®−îc x¸c ®Þnh trong c¸c b¶n Tuyªn bè chung vµ Th«ng c¸o chung cïng víi nhËn thøc chung ®· ®¹t ®−îc gi÷a l·nh ®¹o hai n−íc, t¹i cuéc gÆp gì cÊp cao th¸ng 2-1999, hai bªn ®· tho¶ thuËn x©y dùng quan hÖ ViÖt Nam - Trung Quèc theo ph−¬ng ch©m 16 ch÷ “l¸ng giÒng h÷u nghÞ, hîp t¸c toµn diÖn, æn ®Þnh l©u dµi, h−íng tíi t−¬ng lai”.
II. Nh÷ng thµnh tùu vµ vÊn ®Ò ®ang ®Æt ra trong quan hÖ gi÷a hai n−íc
Bµi viÕt nµy tr×nh bµy vµ ph©n tÝch nh÷ng thµnh tùu, nh÷ng vÊn ®Ò ®ang ®Æt ra trong quan hÖ ViÖt Nam – Trung Quèc tõ khi b×nh th−êng ho¸ n¨m 1991 ®Õn nay, sau ®ã nªu lªn mét sè kiÕn nghÞ vÒ viÖc t¨ng c−êng hîp t¸c gi÷a hai n−íc nh»m h−íng tíi môc tiªu chung lµ cïng nhau ph¸t triÓn.
Cïng víi c¸c cuéc gÆp gì cÊp cao, hµng n¨m trung b×nh cã hµng tr¨m cuéc tiÕp xóc h÷u nghÞ vµ giao l−u hîp t¸c gi÷a c¸c ban ngµnh, c¸c tæ chøc quÇn chóng vµ c¸c ®Þa ph−¬ng cña hai n−íc. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, tæ chøc ®oµn thanh niªn hai n−íc còng ®· triÓn khai mét sè
A. Nh÷ng thµnh tùu chñ yÕu
1. VÒ mÆt chÝnh trÞ - ngo¹i giao
* TS. ViÖn Nghiªn cøu Trung Quèc.
Tõ khi b×nh th−êng ho¸ quan hÖ n¨m 1991 ®Õn nay, trªn c¬ së nguyªn t¾c chung ®· ®−îc tho¶ thuËn, c¸c cuéc gÆp gì cÊp cao cña l·nh ®¹o hai n−íc, hai cuéc giao l−u h÷u nghÞ víi nh÷ng ph−¬ng thøc vµ h×nh thøc phong phó ®a d¹ng. §Æc biÖt, c¸c ngµnh ngo¹i giao, quèc phßng vµ an ninh cña hai n−íc ®·
22
nghiªn cøu trung quèc sè 1(59) - 2005
quan hÖ th−¬ng m¹i, ®Çu t− vµ du lÞch v.v…
chÝnh thøc ký kÕt c¸c v¨n b¶n hîp t¸c song ph−¬ng, qua ®ã t¨ng c−êng sù hiÓu biÕt vµ tin cËy lÉn nhau. Riªng trong lÜnh vùc ngo¹i giao, hai bªn ®· tho¶ thuËn tiÕp tôc t¨ng c−êng c¬ chÕ trao ®æi ý kiÕn hµng n¨m gi÷a quan chøc cÊp cao Bé Ngo¹i giao nh»m trao ®æi ý kiÕn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò song ph−¬ng, khu vùc vµ quèc tÕ mµ hai bªn cïng quan t©m. Ngoµi ra, hai bªn cßn t¨ng c−êng hîp t¸c, phèi hîp víi nhau t¹i c¸c diÔn ®µn ®a ph−¬ng quèc tÕ vµ khu vùc nh− Liªn Hîp quèc, ARF, Hîp t¸c §«ng ¸, APEC, ASEM v.v...…
VÒ th−¬ng m¹i, tõ n¨m 1991 ®Õn n¨m 2003, tæng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ hai bªn tõ 32,23 triÖu USD t¨ng lªn ®¹t tíi 4,63 tû USD, t¨ng h¬n 144 lÇn. Trong ®ã ViÖt Nam xuÊt khÈu hµng ho¸ sang Trung Quèc tõ 10,83 triÖu USD t¨ng lªn 1,456 tû USD, t¨ng h¬n 134 lÇn; cßn Trung Quèc xuÊt khÈu sang ViÖt Nam tõ 21,40 triÖu t¨ng lªn 3,178 tû USD, t¨ng h¬n 148 lÇn(2). 7 th¸ng ®Çu n¨m 2004, kim ng¹ch th−¬ng m¹i hai n−íc ®¹t 3,749 tû USD, t¨ng 39,32% so víi cïng kú n¨m tr−íc, ®−a Trung Quèc trë thµnh b¹n hµng lín nhÊt cña ViÖt Nam(3). N¨m 2004 theo ®¸nh gi¸ s¬ bé cña c¸c ngµnh h÷u quan, kim ng¹ch th−¬ng m¹i hai n−íc ®· ®¹t h¬n 6 tû USD, v−ît møc mµ l·nh ®¹o hai n−íc ®Ò ra.
Cã thÓ nãi, mèi quan hÖ chÝnh trÞ ngo¹i giao gi÷a hai n−íc trong giai ®o¹n ®o¹n hiÖn nay lµ thuËn lîi nhÊt tõ tr−íc ®Õn nay, nã kh«ng nh÷ng ®¸p øng vµ thÓ hiÖn ®Çy ®ñ c¸c nguyªn t¾c ®· ®−îc tho¶ thuËn gi÷a hai n−íc, hai §¶ng, kh«ng chÞu bÊt kú sù chi phèi hay søc Ðp nµo tõ bªn ngoµi nh− trong thêi kú chiÕn tranh l¹nh (1), mµ cßn cã t¸c dông thóc ®Èy lµm cho quan hÖ hai n−íc ph¸t triÓn nhanh chãng trªn c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, v¨n ho¸ vµ c¸c lÜnh vùc kh¸c; ®ång thêi còng lµ nh©n tè quan träng nhÊt gãp phÇn gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng nh÷ng vÊn ®Ò lÞch sö ®Ó l¹i, trong ®ã cã vÊn ®Ò biªn giíi l·nh thæ trong quan hÖ hai n−íc.
2. VÒ mÆt kinh tÕ
VÒ ®Çu t−, ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi cña Trung Quèc t¹i ViÖt Nam trong thêi gian 1991 – 2003 ®· t¨ng tõ 1 h¹ng môc n¨m 1991 lªn ®¹t 249 h¹ng môc vµo n¨m 2003; cßn vÒ kim ng¹ch ®Çu t− trùc tiÕp theo hiÖp ®Þnh trong thêi gian t−¬ng øng còng tõ 20 v¹n USD t¨ng lªn ®¹t h¬n 500 triÖu USD(4), ®øng thø 15 trong sè 66 quèc gia vµ vïng l·nh thæ ®Çu t− trùc tiÕp vµo ViÖt Nam. B−íc sang n¨m 2004, 8 th¸ng ®Çu n¨m, Trung Quèc ®Çu t− vµo ViÖt Nam 43 dù ¸n víi sè vèn ®¨ng ký ®¹t 50,227 triÖu USD, ®øng thø 9 trong sè 34 quèc gia vµ vïng l·nh thæ ®Çu t− trùc tiÕp vµo ViÖt Nam (5).
VÒ du lÞch, cïng víi sù ph¸t triÓn nhanh chãng vÒ th−¬ng m¹i vµ ®Çu t−, quan hÖ du lÞch gi÷a hai n−íc còng ph¸t triÓn nhanh chãng, trë thµnh mét trong Tõ khi b×nh th−êng ho¸ quan hÖ n¨m 1991, ®−îc sù thóc ®Èy cña quan hÖ chÝnh trÞ, ngo¹i giao, sù b¶o ®¶m cña quan hÖ an ninh, sù bæ sung lÉn nhau vÒ kinh tÕ cïng víi nh÷ng thuËn lîi vèn cã vÒ ®iÒu kiÖn ®Þa lý, v¨n ho¸ v.v…, mèi quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam – Trung Quèc ®· cã sù ph¸t triÓn nhanh chãng trªn nhiÒu lÜnh vùc, trong ®ã næi bËt nhÊt lµ
ViÖt Nam – Trung Quèc…
23
®Çu t− vµ du lÞch, mèi quan hÖ hîp t¸c vÒ mÆt v¨n ho¸, gi¸o dôc, khoa häc kü thuËt gi÷a hai n−íc còng kh«ng ngõng ®−îc cñng cè vµ ph¸t triÓn.
nh÷ng ®iÓm t¨ng tr−ëng míi trong quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam – Trung Quèc. Theo thèng kª, kh¸ch Trung Quèc sang ViÖt Nam du lÞch n¨m 1991 míi ®¹t kho¶ng 1 v¹n l−ît ng−êi, ®Õn n¨m 2003 ®· ®¹t 693.423 kh¸ch, t¨ng gÇn 70 lÇn(6), chiÕm 1/3 tæng sè kh¸ch du lÞch quèc tÕ ®Õn ViÖt Nam. T¸m th¸ng ®Çu n¨m 2004, kh¸ch du lÞch Trung Quèc ®Õn ViÖt Nam ®øng ®Çu trong tæng sè kh¸ch du lÞch quèc tÕ, ®¹t 519.800 l−ît ng−êi, t¨ng 39% so víi cïng kú n¨m tr−íc, chiÕm 36% tæng sè kh¸ch du lÞch quèc tÕ ®Õn ViÖt Nam(7). Ng−îc l¹i, kh¸ch ViÖt Nam sang du lÞch Trung Quèc còng ngµy mét t¨ng. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, mçi n¨m ®¹t kho¶ng 2 v¹n l−ît ng−êi.
- VÒ mÆt v¨n ho¸, tõ sau ngµy b×nh th−êng ho¸ quan hÖ, mèi quan hÖ hîp t¸c vÒ v¨n ho¸ gi÷a hai n−íc ViÖt Nam - Trung Quèc ngµy cµng ph¸t triÓn c¶ vÒ bÒ réng lÉn bÒ s©u. Hai n−íc ®· ký nhiÒu HiÖp ®Þnh, kÕ ho¹ch vµ ch−¬ng tr×nh hîp t¸c vÒ v¨n ho¸, trong ®ã nªu râ c¸c nguyªn t¾c b×nh ®¼ng, khuyÕn khÝch giao l−u, t¨ng c−êng hîp t¸c trªn c¸c lÜnh vùc v¨n ho¸ nghÖ thuËt, thÓ dôc, thÓ thao, b¸o chÝ, ph¸t thanh truyÒn h×nh, ®iÖn ¶nh, th− viÖn, b¶o tµng; ®ång thêi khuyÕn khÝch c¸c ho¹t ®éng hîp t¸c vµ giao l−u trªn c¸c lÜnh vùc biÓu diÔn nghÖ thuËt, triÓn l·m, hîp ®ång xuÊt b¶n c¸c t¸c phÈm −u tó, cö c¸n bé th¨m viÕng trao ®æi lÉn nhau v.v...
Ngoµi hîp t¸c giao l−u trªn lÜnh vùc th−¬ng m¹i, ®Çu t− vµ du lÞch, thêi gian qua, ChÝnh phñ Trung Quèc cßn dµnh cho ViÖt Nam mét sè kho¶n viÖn trî kh«ng hoµn l¹i trÞ gi¸ h¬n 200 triÖu NDT vµ c¸c kho¶n vay −u ®·i trÞ gi¸ h¬n 300 triÖu USD ®Ó gióp ViÖt Nam c¶i thiÖn mét sè c«ng tr×nh c¬ së h¹ tÇng nh− ®−êng s¾t, c¶i t¹o vµ n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt cña mét sè c¬ së s¶n xuÊt quan träng(8).
Tãm l¹i, thêi gian qua, sù hîp t¸c ViÖt - Trung trong lÜnh vùc kinh tÕ- th−¬ng m¹i tuy sè l−îng ch−a nhiÒu, quy m« ch−a lín nh−ng ®· mang nh÷ng néi dung vµ ph−¬ng thøc hÕt søc míi thÓ hiÖn ®óng tinh thÇn hîp t¸c b×nh ®¼ng, cïng cã lîi vµ b−íc ®Çu tu©n theo c¸c quy luËt cña kinh tÕ thÞ tr−êng.
3. VÒ mÆt v¨n ho¸, gi¸o dôc vµ khoa häc
Nhê vËy, c¸c ho¹t ®éng giao l−u v¨n ho¸ gi÷a hai n−íc ®· ph¸t triÓn m¹nh mÏ, tõ khi ký HiÖp ®Þnh hîp t¸c v¨n ho¸ ®Õn nay, phÝa ViÖt Nam ®· cö hµng tr¨m ®oµn ®¹i biÓu c¸c cÊp thuéc c¸c lÜnh vùc b¸o chÝ, mü thuËt, b¶o tµng, ©m nh¹c, phim ¶nh, kÞch nãi, truyÒn h×nh, nhiÕp ¶nh, v¨n ho¸ truyÒn thèng ®Õn Trung Quèc kh¶o s¸t, nghiªn cøu, biÓu diÔn, triÓn l·m v.v... Ng−îc l¹i, nhiÒu ®oµn v¨n ho¸ thuéc c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau cña Trung Quèc còng ®· sang ViÖt Nam biÓu diÔn, nhËn ®−îc sù hoan nghªnh nhiÖt liÖt cña ®ång nghiÖp vµ ng−êi xem ViÖt Nam. §Æc biÖt, gÇn ®©y, §¶ng, ChÝnh phñ vµ nh©n d©n Trung Quèc cßn göi tÆng ViÖt Nam kho¶n tiÒn 150 triÖu NDT ®Ó x©y dùng Cung v¨n ho¸ ViÖt – Trung t¹i thñ ®« Hµ Néi. Thêi gian qua, cïng víi sù ph¸t triÓn cña mèi quan hÖ hîp t¸c vÒ th−¬ng m¹i,
24
nghiªn cøu trung quèc sè 1(59) - 2005
gi÷ g×n vµ nh©n réng gièng mét sè c©y qu¶ ngon, quý hiÕm cã nguy c¬ tuyÖt chñng; hîp t¸c nghiªn cøu qu¶n lý, sö dông hîp lý vµ hiÖu qu¶ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, nguån n−íc s«ng Mª K«ng, s«ng Hång; hîp t¸c trong lÜnh vùc b¶o vÖ m«i tr−êng v.v...
Trong lÜnh vùc nghiªn cøu lý luËn, giíi nghiªn cøu lý luËn hai n−íc ®· tæ chøc thµnh c«ng bèn cuéc héi th¶o khoa häc lín: Héi th¶o “Chñ nghÜa x· héi - tÝnh phæ biÕn vµ tÝnh ®Æc thï” (B¾c Kinh, th¸ng 6 - 2000) vµ Héi th¶o “Chñ nghÜa x· héi - kinh nghiÖm cña ViÖt Nam, kinh nghiÖm cña Trung Quèc” (Hµ Néi, th¸ng 11 - 2000); Héi th¶o "Chñ nghÜa x· héi vµ kinh tÕ thÞ tr−êng - Kinh nghiÖm ViÖt Nam, kinh nghiÖm Trung Quèc" (B¾c Kinh 10-2003); Héi th¶o "X©y dùng ®¶ng cÇm quyÒn - Kinh nghiÖm ViÖt Nam, kinh nghiÖm Trung Quèc" (Hµ Néi, th¸ng 2-2004).
- VÒ mÆt gi¸o dôc, ngµnh gi¸o dôc hai n−íc ®· tiÕn hµnh nh÷ng cuéc héi ®µm vµ ký kÕt c¸c v¨n b¶n tho¶ thuËn vÒ giao l−u vµ hîp t¸c gi¸o dôc. Theo ®ã, tæng sè l−u häc sinh ViÖt Nam ®−îc h−ëng häc bæng l−u häc t¹i Trung Quèc mçi n¨m ®Õn 130 ng−êi. PhÝa ViÖt Nam, mçi n¨m häc còng dµnh cho phÝa Trung Quèc 15 suÊt häc bæng cho l−u häc sinh Trung Quèc sang ViÖt Nam tiÕn tu vµ nghiªn cøu(9). TÝnh ®Õn nay, cã h¬n 30 tr−êng ®¹i häc cña ViÖt Nam cã quan hÖ giao l−u hîp t¸c víi h¬n 40 tr−êng ®¹i häc vµ häc viÖn cña Trung Quèc. Ngoµi ra, b»ng nhiÒu con ®−êng kh¸c nhau, nhiÒu thanh niªn ViÖt Nam ®· sang Trung Quèc du häc tù phÝ vµ do cã thµnh tÝch häc tËp tèt nªn hä ®· nhËn ®−îc c¸c suÊt häc bæng cña phÝa Trung Quèc. Theo thèng kª, riªng n¨m 2003 ®· cã 3.487 ng−êi ViÖt Nam ®−îc nhËn c¸c suÊt häc bæng dµi h¹n vµ ng¾n h¹n kh¸c nhau, ®øng ®Çu c¸c n−íc §«ng Nam ¸ vµ ®øng thø 4 thÕ giíi, sau Hµn Quèc, NhËt B¶n vµ Mü trong sè 165 quèc gia vµ vïng l·nh thæ cã l−u häc sinh t¹i Trung Quèc(10).
- VÒ mÆt khoa häc, tõ sau n¨m 1991, hîp t¸c gi÷a hai n−íc ViÖt Nam, Trung Quèc trong lÜnh vùc khoa häc kü thuËt còng ngµy mét t¨ng c−êng vµ ph¸t triÓn. Hai n−íc ®· ký c¸c HiÖp ®Þnh vµ NghÞ ®Þnh th− hîp t¸c Khoa häc kü thuËt, trong ®ã, sù hîp t¸c vÒ khoa häc kü thuËt n«ng nghiÖp ®−îc hai n−íc rÊt coi träng vµ ®Èy m¹nh, nh− hîp t¸c trong chÕ biÕn n«ng s¶n, x©y dùng khu s¶n xuÊt hµng n«ng nghiÖp ¸p dông c«ng nghÖ cao (nh− dù ¸n lóa lai vµ rau qu¶ chÊt l−îng cao). Ngoµi ra, hai bªn cßn cã c¸c dù ¸n hîp t¸c trong viÖc kh«i phôc, Cßn trong lÜnh vùc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n, ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam ®· ký c¸c HiÖp ®Þnh hîp t¸c víi ViÖn Khoa häc x· héi Trung Quèc vµ mét sè ViÖn Khoa häc X· héi c¸c tØnh Qu¶ng §«ng, Qu¶ng T©y, Tø Xuyªn, ThiÓm T©y, Th−îng H¶i v.v... t¹o ®iÒu kiÖn cho hµng tr¨m nhµ khoa häc cña hai bªn cã ®iÒu kiÖn ®i nghiªn cøu kh¶o s¸t hoÆc trao ®æi khoa häc. Ngoµi ra, ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam cßn phèi hîp víi ViÖn Khoa häc X· héi Qu¶ng T©y Trung Quèc tiÕn hµnh ®Ò tµi nghiªn cøu so s¸nh ®æi míi kinh tÕ ViÖt Nam vµ c¶i c¸ch kinh tÕ Trung Quèc vµ phèi hîp víi ViÖn KHXH Th−îng H¶i tæ chøc thµnh c«ng héi th¶o "Trung Quèc - ASEAN" vµo th¸ng 10-2004 võa qua.
ViÖt Nam – Trung Quèc…
25
4. ViÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò biªn giíi l'nh
thæ tån t¹i gi÷a hai n−íc
vÊn ®Ò thø hai trong ba vÊn ®Ò biªn giíi, l·nh thæ tån t¹i l©u nay gi÷a hai n−íc; t¹o thuËn lîi cho viÖc qu¶n lý vµ duy tr× æn ®Þnh l©u dµi trong VÞnh B¾c Bé, gãp phÇn t¨ng c−êng sù tin cËy gi÷a hai bªn vµ t¹o ®éng lùc thóc ®Èy, t¨ng c−êng quan hÖ hîp t¸c mäi mÆt gi÷a hai n−íc.
Trong quan hÖ gi÷a ViÖt Nam vµ Trung Quèc cã 3 vÊn ®Ò liªn quan ®Õn biªn giíi l·nh thæ lµ: biªn giíi trªn ®Êt liÒn, trªn VÞnh B¾c Bé vµ vÊn ®Ò x¸c ®Þnh chñ quyÒn l·nh thæ, thÒm lôc ®Þa ë BiÓn §«ng, trong ®ã cã hai quÇn ®¶o Hoµng Sa vµ Tr−êng Sa. §©y lµ nh÷ng vÊn ®Ò hÕt søc nh¹y c¶m trong quan hÖ hai n−íc. V× vËy, ngay tõ khi b×nh th−êng ho¸ quan hÖ n¨m 1991, l·nh ®¹o cÊp cao hai n−íc ®· thÓ hiÖn quyÕt t©m gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò biªn giíi, l·nh thæ cßn tån t¹i gi÷a hai n−íc.
Trong b¶n Th«ng c¸o chung ký ngµy 10-11-1991, l·nh ®¹o hai n−íc ®· kh¼ng ®Þnh “Hai bªn ®ång ý th«ng qua th−¬ng l−îng gi¶i quyÕt hoµ b×nh c¸c vÊn ®Ò l·nh thæ, biªn giíi… tån t¹i gi÷a hai n−íc”. Theo tinh thÇn ®ã, víi sù nç lùc cña c¶ hai bªn, ngµy 30-12-1999 ViÖt Nam vµ Trung Quèc ®· ký HiÖp −íc biªn giíi trªn ®Êt liÒn vµ HiÖp −íc nµy ®· cã hiÖu lùc tõ ngµy 6-7-2000, qua ®ã gãp phÇn quan träng vµo viÖc x©y dùng ®−êng biªn giíi ViÖt - Trung thµnh ®−êng biªn giíi hoµ b×nh, h÷u nghÞ vµ æn ®Þnh.
Cïng víi viÖc ®µm ph¸n hoµ b×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò biªn giíi trªn ®Êt liÒn vµ vÊn ®Ò ph©n ®Þnh VÞnh B¾c Bé, tõ n¨m 1993 hai n−íc ®· ®ång ý thµnh lËp Nhãm chuyªn viªn vÒ vÊn ®Ò trªn biÓn ®Ó ®èi tho¹i vµ bµn b¹c. Trong c¸c b¶n Tuyªn bè chung n¨m 1999 vµ 2000 hai bªn ®· kh¼ng ®Þnh “TiÕp tôc duy tr× c¬ chÕ ®µm ph¸n hiÖn cã vÒ vÊn ®Ò trªn biÓn, kiªn tr× th«ng qua ®µm ph¸n hoµ b×nh ®Ó t×m ra mét gi¶i ph¸p c¬ b¶n, l©u dµi mµ hai bªn ®Òu cã thÓ chÊp nhËn ®−îc. Tr−íc khi vÊn ®Ò ®−îc gi¶i quyÕt, víi tinh thÇn dÔ tr−íc khã sau, hai bªn tÝch cùc bµn b¹c, t×m kiÕm kh¶ n¨ng vµ gi¶i ph¸p triÓn khai hîp t¸c trªn biÓn trong c¸c lÜnh vùc nh−: b¶o vÖ m«i tr−êng biÓn, khÝ t−îng thuû v¨n, phßng chèng thiªn tai. §ång thêi hai bªn kh«ng tiÕn hµnh c¸c hµnh ®éng lµm phøc t¹p thªm hoÆc më réng tranh chÊp, kh«ng sö dông vò lùc hoÆc ®e do¹ sö dông vò lùc. Hai bªn cÇn bµn b¹c kÞp thêi vµ gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng nh÷ng hµnh ®éng n¶y sinh víi th¸i ®é b×nh tÜnh x©y dùng, kh«ng ®Ó bÊt ®ång ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn b×nh th−êng cña quan hÖ hai n−íc”(11).
TiÕp theo ®ã, ngµy 25-12-2000 hai n−íc ®· ký HiÖp ®Þnh ph©n ®Þnh VÞnh B¾c Bé vµ HiÖp ®Þnh hîp t¸c nghÒ c¸. HiÖn nay Quèc héi hai n−íc ®· phª chuÈn HiÖp ®Þnh vµ kÝ kÕt NghÞ ®Þnh th− bæ sung HiÖp ®Þnh hîp t¸c nghÒ c¸. TÊt c¶ b¾t ®Çu cã hiÖu lùc kÓ tõ ngµy 30 – 6 – 2004. Víi viÖc ký HiÖp ®Þnh ph©n ®Þnh, hai n−íc ®· gi¶i quyÕt døt ®iÓm ®−îc Tãm l¹i, viÖc ký HiÖp −íc trªn biªn giíi ®Êt liÒn, HiÖp ®Þnh ph©n ®Þnh VÞnh B¾c Bé vµ HiÖp ®Þnh hîp t¸c nghÒ c¸
26
nghiªn cøu trung quèc sè 1(59) - 2005
thÊp, thêi h¹n ®Çu t− ng¾n, thiÕt bÞ kü thuËt ch−a tiªn tiÕn v.v…
gi÷a ViÖt Nam vµ Trung Quèc lµ mét trong nh÷ng thµnh tùu quan träng trong quan hÖ hai n−íc tõ khi b×nh th−êng ho¸ n¨m 1991 ®Õn nay. Nh÷ng HiÖp ®Þnh trªn cã hiÖu lùc vµ ®i vµo cuéc sèng ®· t¹o xung lùc míi më réng hîp t¸c gi÷a hai n−íc, lµm cho quan hÖ hai n−íc ph¸t triÓn m¹nh h¬n n÷a trong thÕ kû XXI.
B. Nh÷ng vÊn ®Ò ®ang ®Æt ra trong
quan hÖ ViÖt Nam - Trung Quèc.
Nh− ®· nªu ë trªn, quan hÖ ViÖt Nam - Trung Quèc h¬n 10 n¨m qua ®· ph¸t triÓn nhanh chãng vµ toµn diÖn trªn nhiÒu lÜnh vùc. Tuy nhiªn, nh×n nhËn mét c¸ch kh¸ch quan vµ khoa häc, quan hÖ hai n−íc hiÖn nay ®ang ®Æt ra mét sè vÊn ®Ò nh− sau:
Hai lµ, c¬ së h¹ tÇng, trang thiÕt bÞ ë mét sè cöa khÈu trªn ®−êng biªn giíi ®Êt liÒn hai n−íc ch−a ®−îc c¶i thiÖn. Thñ tôc xuÊt nhËp c¶nh ng−êi, xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ vµ c¸c thñ tôc kh¸c nh− kiÓm dÞch, lÖ phÝ v.v… cßn ch−a thËt th«ng tho¸ng. HÖ thèng giao th«ng, nhÊt lµ ®−êng bé, ®−êng s¾t, ®−êng s«ng ë khu vùc biªn giíi ch−a ®−îc c¶i t¹o, n©ng cÊp; hÖ thèng ®−êng hµng kh«ng, nhÊt lµ ®−êng bay trùc tiÕp gi÷a c¸c tØnh, thµnh phè lín cña hai n−íc cßn Ýt. TÊt c¶ ®Òu ¶nh h−ëng ®Õn nhu cÇu giao l−u ngµy cµng t¨ng vÒ ng−êi vµ hµng ho¸ gi÷a hai n−íc. §iÒu ®ã lµm cho −u thÕ gÇn gòi vÒ ®Þa lý gi÷a hai n−íc ch−a ®−îc ph¸t huy triÖt ®Ó.
III. mét sè ý KiÕn vÒ viÖc t¨ng
c−êng hîp t¸c, cïng nhau ph¸t
triÓn
Ba lµ, vÒ vÊn ®Ò biªn giíi l·nh thæ. Trong thêi gian qua, hai n−íc ®· gi¶i quyÕt ®−îc hai trong sè ba vÊn ®Ò cßn tån t¹i vÒ mÆt l·nh thæ gi÷a hai bªn. Tuy nhiªn, ®©y lµ vÊn ®Ò rÊt nh¹y c¶m. NÕu xö lý kh«ng khÐo sÏ lµm gi¶m sù tin cËy lÉn nhau, ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn b×nh th−êng cña quan hÖ hai n−íc.
1. Nh÷ng nh©n tè thuËn lîi trong
Mét lµ, trong lÜnh vùc kinh tÕ. VÒ mÆt th−¬ng m¹i, mÆc dï tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu hai bªn t¨ng tr−ëng nhanh, nh−ng l¹i mÊt c©n b»ng, ViÖt Nam lu«n lµ bªn nhËp siªu vµ theo dù ®o¸n møc nhËp siªu sÏ tiÕp tôc gia t¨ng trong thêi gian tíi. TÝnh chung, tõ n¨m 2000 ®Õn th¸ng 6-2004, ViÖt Nam nhËp siªu 2,8 tû USD, b»ng 36,26% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu vµo thÞ tr−êng Trung Quèc (12). Ngoµi ra, t×nh tr¹ng bu«n lËu vµ gian lËn th−¬ng m¹i trong bu«n b¸n tiÓu ng¹ch (mËu dÞch biªn giíi) vÉn ch−a ®−îc ng¨n chÆn, g©y nhiÒu hËu qu¶ tiªu cùc c¶ vÒ kinh tÕ lÉn x· héi cho c¸c ®Þa ph−¬ng biªn giíi.
quan hÖ hai n−íc
VÒ mÆt ®Çu t−, ®Çu t− trùc tiÕp cña Trung Quèc t¹i ViÖt Nam tuy t¨ng nhanh c¶ vÒ sè l−îng h¹ng môc lÉn vèn ®Çu t−, nh−ng chÊt l−îng ®Çu t− ch−a cao. VÝ dô, quy m« b×nh qu©n vèn ®Çu t− Trong quan hÖ hai n−íc hiÖn nay tuy vÉn cßn mét sè khã kh¨n vµ tån t¹i, nhiÒu tiÒm n¨ng ch−a ®−îc khai th¸c ph¸t huy, nh−ng nh×n nhËn mét c¸ch toµn diÖn vµ l©u dµi, triÓn väng cña mèi
ViÖt Nam – Trung Quèc…
27
quan hÖ ViÖt - Trung trong thêi gian tíi lµ tèt ®Ñp. §ã lµ do nh÷ng nh©n tè thuËn lîi chñ yÕu sau ®©y:
nh÷ng vÊn ®Ò trªn biÓn, chØ cÇn hai n−íc triÖt ®Ó t«n träng nh÷ng hiÖp ®Þnh hay tho¶ thuËn ®· ký kÕt “kh«ng ®Ó nh÷ng bÊt ®ång ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn b×nh th−êng cña quan hÖ hai n−íc.” §©y sÏ lµ mét ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o quan träng cho sù ph¸t triÓn æn ®Þnh, toµn diÖn vµ l©u dµi cña quan hÖ ViÖt Nam – Trung Quèc trong thêi gian tíi.
2. Mét sè kiÕn nghÞ vÒ viÖc t¨ng
c−êng hîp t¸c, cïng nhau ph¸t triÓn
Mét lµ, ViÖt Nam vµ Trung Quèc lµ hai n−íc l¸ng giÒng, cã mèi quan hÖ nhiÒu mÆt vÒ lÞch sö, v¨n ho¸. Nh©n d©n hai n−íc cã truyÒn thèng h÷u nghÞ l©u ®êi, tr−íc ®©y ®Òu tõng bÞ ¸p bøc bãc lét, sau nµy l¹i cïng ñng hé gióp ®ì lÉn nhau trong c«ng cuéc gi¶i phãng d©n téc vµ x©y dùng ®Êt n−íc. Nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Þa lý, lÞch sö, v¨n hãa ®ã ®· g¾n kÕt mét c¸ch tù nhiªn nh©n d©n hai n−íc; ®ång thêi t¹o nªn mèi quan hÖ biÖn chøng, n−¬ng tùa lÉn nhau, kh«ng thÓ t¸ch rêi gi÷a cuéc c¸ch m¹ng cña hai n−íc ViÖt Nam - Trung Quèc.
Nh÷ng ®iÒu tr×nh bµy trªn ®©y cho thÊy, quan hÖ ViÖt Nam – Trung Quèc trong thêi gian qua ®· cã sù ph¸t triÓn nhanh chãng, ®iÒu ®ã ®Æt nÒn mãng tèt ®Ñp cho sù ph¸t triÓn trong thêi gian tõ nay vÒ sau. Giê ®©y, trong bèi c¶nh míi cña t×nh h×nh quèc tÕ, khu vùc vµ mçi n−íc, quan hÖ ViÖt – Trung cã nhiÒu c¬ héi ph¸t triÓn míi, nh−ng còng ®ang ®øng tr−íc nh÷ng khã kh¨n th¸ch thøc. V× vËy, hai n−íc cÇn ph¶i t¨ng c−êng hîp t¸c, h−íng tíi môc tiªu chung lµ cïng nhau ph¸t triÓn. Víi tinh thÇn ®ã, t«i xin nªu mét sè kiÕn nghÞ cô thÓ nh− sau:
Hai lµ, hai n−íc ViÖt Nam - Trung Quèc hiÖn ®ang cã nhiÒu ®iÓm t−¬ng ®ång vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ x· héi: ®Òu lµ n−íc x· héi chñ nghÜa, ®Òu kiªn tr× sù l·nh ®¹o cña §¶ng, ®Òu ®ang tiÕn hµnh c¶i c¸ch vµ më cöa, thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc. C¶i c¸ch vµ më cöa lµ mét sù nghiÖp míi mÎ, v× vËy nhiÒu vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn ®·, ®ang vµ sÏ n¶y sinh rÊt cÇn ®−îc c¸c nhµ nghiªn cøu lý luËn vµ khoa häc hai n−íc t¨ng c−êng hîp t¸c vµ trao ®æi ®Ó cïng tham kh¶o, rót kinh nghiÖm.
Ba lµ, c¶ hai n−íc ®Òu ®Æt träng t©m vµo ph¸t triÓn kinh tÕ, v× vËy ®Òu cÇn m«i tr−êng xung quanh hoµ b×nh, æn ®Þnh ®Ó cã ®iÒu kiÖn tËp trung mäi nguån lùc cho viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô träng t©m nªu trªn.
- VÒ mÆt nhËn thøc, cÇn thÊy r»ng t×nh h÷u nghÞ l©u ®êi gi÷a hai d©n téc ViÖt – Hoa lµ mét vèn quý v« gi¸, gièng nh− mét toµ l©u ®µi, mét khi bÞ tæn h¹i hoÆc søt mÎ th× viÖc x©y dùng hay x©y dùng l¹i th−êng rÊt khã kh¨n. Thùc tiÔn cho thÊy, khi quan hÖ hai n−íc ë trong t×nh tr¹ng c¨ng th¼ng kh«ng b×nh th−êng th× ng−êi bÞ thiÖt h¹i kh«ng ai kh¸c chÝnh lµ nh©n d©n hai n−íc. Ngoµi ra, do ®iÒu kiÖn lÞch sö vµ ®Þa lý mµ sù nghiÖp c¸ch m¹ng cña hai n−íc cã mèi Bèn lµ, ®èi víi vÊn ®Ò biªn giíi, l·nh thæ cßn tån t¹i gi÷a hai n−íc, nhÊt lµ
28
nghiªn cøu trung quèc sè 1(59) - 2005
quan hÖ mËt thiÕt g¾n bã víi nhau mét c¸ch biÖn chøng gièng nh− “anh víi em, ch©n víi tay, chµy víi cèi, céi vµ cµnh” (lêi B¸c Hå). H¬n n÷a, c«ng cuéc ®æi míi héi nhËp vµ c¶i c¸ch më cöa mµ hai n−íc ®ang tiÕn hµnh lµ mét sù nghiÖp c¸ch m¹ng hoµn toµn míi mÎ ch−a cã tiÒn lÖ, ®ang ®øng tr−íc nhiÒu vÊn ®Ò gièng nhau. V× vËy, ®©y lµ lóc h¬n lóc nµo hÕt, hai n−íc cÇn t¨ng c−êng ®oµn kÕt, më réng hîp t¸c ®Ó h−íng tíi môc tiªu chung lµ cïng nhau ph¸t triÓn, kh«ng nh÷ng phï hîp víi lîi Ých cña nh©n d©n hai n−íc, mµ cßn ®ãng gãp vµo sù nghiÖp chung cña phong trµo céng s¶n vµ c«ng nh©n quèc tÕ.
IV. KÕt luËn
phÝa §«ng Trung Quèc trong tiÕn tr×nh hîp t¸c §«ng ¸ sau nµy v.v…, tõ ®ã cã thÓ "vùc dËy" nÒn kinh tÕ ®ang chuyÓn ®æi cña hai n−íc, gãp phÇn thu hÑp chªnh lÖch vïng ë mçi n−íc còng nh− gi÷a hai n−íc víi c¸c n−íc kh¸c trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Riªng lÜnh vùc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n, viÖc hîp t¸c gi÷a hai bªn nªn cã sù tæng kÕt rót ra nh÷ng mÆt ®−îc, ch−a ®−îc, tõ ®ã lùa chän nh÷ng vÊn ®Ò hay chñ ®Ò cïng quan t©m ®Ó tiÕn hµnh nghiªn cøu so s¸nh hoÆc héi th¶o, t×m ra nh÷ng kinh nghiÖm mang tÝnh phè biÕn hay quy luËt mµ hai bªn cã thÓ tham kh¶o, cßn nh÷ng kinh nghiÖm nµo chØ mang tÝnh ®Æc thï hay ®Æc s¾c cña mçi n−íc th× kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i tham kh¶o hoÆc häc tËp v.v… Nh− vËy, sù hîp t¸c sÏ thiÕt thùc vµ cã hiÖu qu¶ h¬n.
Tõ khi b×nh th−êng ho¸ n¨m 1991 ®Õn nay, trªn c¬ së nh÷ng nguyªn t¾c ®−îc ghi nhËn trong c¸c b¶n Tuyªn bè chung vµ Th«ng c¸o chung, mèi quan hÖ gi÷a hai n−íc ®· ph¸t triÓn nhanh chãng vµ ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu quan träng trªn tÊt c¶ nh÷ng lÜnh vùc chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸ v.v...còng nh− trong viÖc gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng nh÷ng vÊn ®Ò biªn giíi l·nh thæ cßn tån t¹i gi÷a hai n−íc.
B−íc sang thÕ kû míi, mÆc dï t×nh h×nh thÕ giíi nhÊt lµ ë khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng ®ang cã nh÷ng diÔn biÕn phøc t¹p, khã l−êng, nh−ng H÷u nghÞ - Hîp t¸c - Ph¸t triÓn vÉn lµ trôc chÝnh cña - VÒ mÆt gi¶i ph¸p, trªn c¬ së c¸c tho¶ thuËn ®· ®¹t ®−îc thÓ hiÖn trong c¸c b¶n Tuyªn bè chung vµ Th«ng c¸o chung còng nh− gi÷a c¸c nhµ l·nh ®¹o cÊp cao, c¸c ngµnh h÷u quan hai n−íc cÇn t¨ng c−êng tiÕp xóc, cïng nhau nghiªn cøu t×m ra c¸c gi¶i ph¸p bao gåm c¶ ng¾n h¹n, trung h¹n vµ dµi h¹n nh»m lµm cho sù hîp t¸c gi÷a c¸c lÜnh vùc ®i vµo chiÒu s©u h¬n, thiÕt thùc h¬n vµ còng hiÖu qu¶ h¬n. Ch¼ng h¹n, trong lÜnh vùc kinh tÕ, c¸c nhµ khoa häc hai n−íc nªn phèi hîp nghiªn cøu nh»m hiÖn thùc ho¸ ý t−ëng x©y dùng "hai hµnh lang, mét vµnh ®ai kinh tÕ" cïng víi viÖc lµm sao cã thÓ kÕt nèi chóng víi hµnh lang §«ng - T©y vµ tuyÕn ®−êng xuyªn ¸, hay viÖc ph¸t huy vÞ trÝ cÇu nèi cña ViÖt Nam vµ c¸c tØnh Qu¶ng T©y, V©n Nam Trung Quèc trong khu mËu dÞch tù do ASEAN - Trung Quèc s¾p tíi, còng nh− vÞ trÝ cÇu nèi cña ViÖt Nam vµ c¸c tØnh ven biÓn
ViÖt Nam – Trung Quèc…
29
Th−¬ng m¹i §¹i sø qu¸n Trung Quèc t¹i ViÖt Nam.
(3). DÉn theo Ph¸t biÓu cña Thø tr−ëng
Bé Th−¬ng m¹i TrÇn §øc Minh t¹i Héi th¶o
T¨ng c−êng quan hÖ kinh tÕ – th−¬ng m¹i
ViÖt – Trung tæ chøc t¹i Hµ Néi ngµy 23 – 9 – 2004.
(4). Sè liÖu n¨m 1991. DÉn theo Vò
Ph−¬ng: Nh×n l¹i t×nh h×nh ®Çu t− trùc tiÕp
cña Trung Quèc t¹i ViÖt Nam 10 n¨m qua
(11-1991 - 11-2001). T¹p chÝ Nghiªn cøu
Trung Quèc sè 2 – 2002, tr. 32. Sè liÖu n¨m
2003 dÉn theo Vô §Çu t− n−íc ngoµi thuéc Bé KÕ ho¹ch vµ ®Çu t− ViÖt Nam.
(5). DÉn theo Ph¸t biÓu cña l·nh ®¹o Bé
mèi quan hÖ hai n−íc, trong ®ã: Cïng nhau ph¸t triÓn lµ môc tiªu mµ hai n−íc cïng phÊn ®Êu; H÷u nghÞ lµ nÒn t¶ng; T¨ng c−êng hîp t¸c c¶ song ph−¬ng lÉn ®a ph−¬ng lµ biÖn ph¸p.
KÕ ho¹ch vµ ®Çu t− t¹i Héi th¶o T¨ng c−êng quan hÖ kinh tÕ – th−¬ng m¹i ViÖt – Trung tæ chøc t¹i Hµ Néi ngµy 23 – 9 – 2004.
Chó thÝch:
(6). Sè liÖu cña Tæng côc Du lÞch ViÖt
Nam.
(1). Th«ng c¸o chung ViÖt Nam – Trung
(7). DÉn theo T¹p chÝ Con sè vµ sù kiÖn,
Quèc ký ngµy 10-11-1991 ®· x¸c ®Þnh: - Hai
sè 9 – 2004, tr. 4.
n−íc ViÖt Nam vµ Trung Quèc sÏ ph¸t triÓn
(8). DÉn theo Ph¸t biÓu cña l·nh ®¹o Bé
quan hÖ h÷u nghÞ vµ l¸ng giÒng th©n thiÖn
KÕ ho¹ch vµ ®Çu t−. Tµi liÖu ®· dÉn, tr. 2.
trªn c¬ së 5 nguyªn t¾c: t«n träng chñ quyÒn
(9). Tháa thuËn vÒ giao l−u gi¸o dôc n¨m
vµ toµn vÑn l·nh thæ cña nhau, kh«ng x©m
2001 -2004 gi÷a Bé Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o n−íc
ph¹m lÉn nhau, kh«ng can thiÖp vµo c«ng
viÖc néi bé cña nhau, b×nh ®¼ng cïng cã lîi vµ cïng tån t¹i hoµ b×nh.
Céng hßa XHCN ViÖt Nam vµ Bé Gi¸o dôc n−íc CHND Trung Hoa k Ý t¹i B¾c Kinh ngµy 24-4-2004.
- Hai §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam vµ §¶ng
(10). Ngo¹i giao Trung Quèc, 2004. NXB
Céng s¶n Trung Quèc sÏ kh«i phôc quan hÖ
Tri thøc thÕ giíi, B¾c Kinh, 2004, tr. 500.
b×nh th−êng trªn c¸c nguyªn t¾c: ®éc lËp tù
chñ, hoµn toµn b×nh ®¼ng, t«n träng lÉn
(11). Tuyªn bè chung ViÖt Nam- Trung
nhau, kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña nhau.
Quèc, ký t¹i B¾c Kinh ngµy 27-2-1999, B¸o Nh©n d©n, ngµy 28-2-1999.
(2). Sè liÖu 1991. DÉn l¹i theo s¸ch ViÖc
(12). Xem Hoµi S¬n: Bu«n b¸n víi Trung
x©y dùng Khu mËu dÞch tù do Trung Quèc -
Quèc: C¸n c©n qu¸ lÖch. B¸o DiÔn ®µn doanh nghiÖp, sè 79, ngµy 6 - 10 - 2004, tr. 4.
ASEAN vµ vÊn ®Ò më cöa V©n Nam h−íng sang §«ng Nam ¸. NXB Nh©n d©n V©n Nam, 2003, tr. 230. Sè liÖu dÉn theo Phßng
Trong xu thÕ chung ®ã, mèi quan hÖ hîp t¸c gi÷a c¸c nhµ nghiªn cøu vÒ khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n cña hai n−íc cÇn ®−îc t¨ng c−êng h¬n n÷a, phÊn ®Êu trë thµnh chç dùa tin cËy cho c¸c nhµ l·nh ®¹o §¶ng vµ Nhµ n−íc cña hai n−íc; ®ång thêi lµ cÇu nèi quan träng cho mèi quan hÖ giao l−u gi÷a nh©n d©n hai n−íc, lµm cho mèi t×nh h÷u nghÞ gi÷a nh©n d©n hai n−íc ®−îc l−u truyÒn m·i m·i.
