quan niÖm míi vÒ sù sèng trong tËp th¬...,tr. 16-21
NguyÔn thÞ hiÒn
Quan niÖm míi vÒ sù sèng trong tËp th¬ Bµi ca nh÷ng con chim ®ªm cña nguyÔn quang thiÒu
Tãm t¾t. Bµi b¸o ®i s©u nghiªn cøu nh÷ng nÐt míi trong quan niÖm vÒ sù sèng trong tËp Bµi ca nh÷ng con chim ®ªm, mét trong nh÷ng tËp th¬ thµnh c«ng nhÊt, thÓ hiÖn râ nÐt phong c¸ch th¬ NguyÔn Quang ThiÒu. 1. NguyÔn Quang ThiÒu lµ mét trong nh÷ng c©y bót cã ®ãng gãp vµo c«ng cuéc c¸ch t©n th¬ ViÖt Nam ®−¬ng ®¹i víi sù ®æi míi vÒ t− duy, c¶m xóc vµ ng«n ng÷. Mét trong nh÷ng nÐt míi trong c¶m xóc th¬ NguyÔn Quang ThiÒu chÝnh lµ nh÷ng suy ngÉm s©u s¾c vÒ sù sèng - c¸i chÕt, sù huû diÖt - sù t¸i sinh. Cã thÓ nãi, th¬ NguyÔn Quang ThiÒu lµ “sù tr¨n trë vÒ sù suy kiÖt vÒ câi thÕ vµ kh¶ n¨ng t¸i sinh cña nh©n lo¹i”[1]. Trong c¸c tËp th¬ Sù mÊt ngñ cña löa, Ng−êi ®µn bµ g¸nh n−íc s«ng vµ NhÞp ®iÖu ch©u thæ míi, NguyÔn Quang ThiÒu ®· c¶nh b¸o vÒ sù tan r· cña ®êi sèng tinh thÇn vµ sù khñng ho¶ng, c« ®¬n cña con ng−êi thêi hiÖn ®¹i. VÉn tiÕp tôc m¹ch c¶m xóc tõ c¸c tËp th¬ tr−íc nh−ng ë Bµi ca nh÷ng con chim ®ªm, c¶m xóc Êy “chÝn” h¬n, s©u s¾c h¬n vµ cã lÏ còng ch−a bao giê thi sÜ c« ®¬n nh− ë thi phÈm nµy. C« ®¬n v× kh«ng t×m kiÕm ®−îc tri ©m, tuyÖt väng v× sù tan r· cña ®êi sèng. C¸i t«i tr÷ t×nh nh− giËt m×nh thøc nhËn l¹i cuéc sèng vµ chÝnh m×nh, nhËn ra nçi c« ®¬n tuyÖt väng:
NguyÔn ThÞ HiÒn (a)
NhËn bµi ngµy 23/9/2008. Söa ch÷a xong 28/11/2008.
Ph¨ng ph¾c mét l¸ sen giµ §îi ta trªn miÒn n−íc lÆng Hìi ng−êi h¸i hoa kiÕp tr−íc KiÕp nµy cã ho¸ b×nh kh«ng Ph¶i ®µo ba tÊc ®Êt s©u Míi t×m ®−îc ng−êi uèng r−îu? Ph¶i lªn ®Õn b¶y tÇng trêi Míi t×m ®−îc ng−êi hÇu chuyÖn? NgÈng mÆt mét vÇng m©y ®á Næ vang tiÕng sÊm l−ng trêi Cói ®Çu mét miÒn cá tr¾ng Në xoÌ t¸m h−íng bèn ph−¬ng... (LÔ t¹) Ngo¸i tr«ng nh÷ng tri ©m tõ kiÕp tr−íc, lÆn xuèng ba tÊc ®Êt s©u, bay lªn ®Õn b¶y tÇng trêi, ngÈng mÆt, cói ®Çu, më câi lßng ra bèn ph−¬ng, t¸m h−íng, tÊt c¶ nç lùc t×m kiÕm tri ©m còng r¬i vµo hun hót h×nh ¶nh con ®−êng. Bµi th¬ gîi ta nhí ®Õn nçi niÒm cña TrÇn Tö Ngang x−a: “TiÒn bÊt kiÕn cè nh©n. HËu bÊt kiÕn lai gi¶...”. ë tr−êng ca Nh©n chøng cña mét c¸i chÕt, NguyÔn Quang ThiÒu còng viÕt vÒ nçi c« ®¬n cña nh÷ng thi sÜ: “Hä sinh ra trªn xø së nµy nh− sø mÖnh vµ nh− sù ®µy ®o¹... §· bao nhiªu n¨m råi hä nãi nh−ng qu¸ Ýt ng−êi nghe tiÕng hä. Hä nãi nh− ph¸n xÐt, nh− tha thø, nh− mét bæn phËn... Khi ®i ngang qua nh÷ng ®¸m ®«ng hä kh«ng bao giê ®−îc céng vµo ®«ng vµ ®¸m ®«ng kh«ng céng ®−îc hä”. Nh÷ng nhµ th¬ ®· c¶nh b¸o vÒ sù tan r· cña ®êi sèng tinh thÇn nh−ng th«ng ®iÖp Êy ®· kh«ng cã ai ®ãn nhËn, thÊu hiÓu. §Ó råi cuèi cïng “Hä võa ®i qua võa than khãc, võa ca h¸t, vµ khuÊt dÇn trong nh÷ng c¸i chÕt xum xuª nh− mét vô mïa”. “ThÕ gian réng lín lµ kh«ng cã g× ph©n c¸ch vµ mäi ©m thanh. Chµng ®Òu nghe b»ng c¸i tai réng lín cña c« ®¬n” (Nhµ th¬). Trong mét câi ®i vÒ cña nh©n gian, cã lÏ thi sÜ lµ ng−êi mang ¸m ¶nh lín nhÊt vÒ nçi c« ®¬n. Th¬ Hoµng H−ng lµ mét chuçi rïng
16
T¹p chÝ khoa häc, tËp xxxviii , sè 1b-2009
tr−êng §¹i häc Vinh m×nh kh¾c kho¶i tr−íc h− v«. Hoµng CÇm phiªu diªu gi÷a hai bê thùc - ¶o, cuèi cïng còng ch¹m ph¶i “Tr¬ tr¬ mÆt giÊy s¹m mµu c« ®¬n”. Víi D−¬ng KiÒu Minh, cuéc ®êi nh− mét nçi niÒm khã hiÓu ch¬i v¬i, ngËm ngïi, nh− sù nÝu gi÷ nh÷ng ®iÒu thËt máng manh, h− v«:
TiÕng g× ®¬n ®éc, xa h¬n nçi buån ¦íc väng tr−ên trong thanh v¾ng §©y lµ bµi ca x−a, ®©y lµ v−ên tr¨ng x−a VÉn sèng rªu phong m¸i cæ Mét t×nh yªu t×m ®Õn tù t×nh ThÒm son lÆng bãng mai giµ ®æ õ niÒm ®au ch¼ng bao giê nãi õ hy väng mong manh h¬n c¶ kiÕp ng−êi (Cñi löa) NguyÔn Quang ThiÒu ®au ®ín nhËn ra r»ng con ng−êi trong ®êi sèng hiÖn ®¹i dÔ cã nguy c¬ ®¸nh mÊt m×nh. Hä “gäi m·i bãng m×nh b»ng c¸i tªn xa l¹” (Nh÷ng ng−êi lang thang), “l¹c ngay tr−íc cöa ngâ nhµ m×nh (Håi t−ëng th¸ng 9), hä ph¶i lu«n nç lùc ®Ó chèng l¹i nh÷ng ¶o ¶nh: Vµ t«i b¾t ®Çu cuéc trß chuyÖn víi chÝnh t«i ®Ó chèng l¹i sù can thiÖp
vµ tÊt c¶ r¬i vµo mª lÇm, ngé nhËn. ChØ cã mét ng−êi nh×n ra ®−îc c¶nh ngé Êy: Vµ lóc ®ã cã ng−êi ®øng dËy §i vµo bãng tèi Vµ quay nh×n l¹i ThÊy m×nh mÈy chóng ta c¾m ®Çy gi¸o Phãng tíi tõ mét ®Êu tr−êng kh¸c. 2. C¶m høng nhËn thøc l¹i hiÖn thùc gióp nhµ th¬ cã dÞp suy ngÉm thÊu ®¸o h¬n vÒ sù sèng vµ c¸i chÕt, vÒ lÏ tö sinh trong câi ®êi v« l−îng nµy. §o¶n ca vÒ buæi tèi lµ mét bµi th¬ kh¸ ®éc ®¸o c¶ vÒ ý t−ëng vµ thñ ph¸p. Nhµ th¬ chän bèi c¶nh ®ªm: “Khi nh÷ng ngän ®Ìn lÇn l−ît t¾t vµ chóng ta ®i”. Kh«ng chØ riªng NguyÔn Quang ThiÒu mµ rÊt nhiÒu nhµ th¬ ®· dïng ®ªm ®Ó thÓ hiÖn ý t−ëng. Víi Hoµng CÇm, VÒ Kinh B¾c b¾t ®Çu b»ng n¨m ®ªm: Kim, Méc, Thuû, Ho¶, Thæ lµ mét nçi ®au xÐ ruét; víi TrÇn DÇn, ®ªm còng bÞt bïng vµ ®Çy b·o tè “T«i cßn mét m×nh kh¸ng cù víi mªnh m«ng. T«i ®øng th¼ng trô ng−êi ®ªm ng· b¶y”. ë ®©y, NguyÔn Quang ThiÒu chän bãng ®ªm ®Ó t¹o nªn mét thö th¸ch ®èi víi ®êi sèng con ng−êi. Khi bãng ®ªm ®æ xuèng còng chÝnh lµ lóc “tÊt c¶ nh÷ng ng−êi chÕt trë vÒ” víi thÕ giíi cña ng−êi sèng. Hä trë vÒ m−în nhµ cöa, ®å ®¹c cña nh÷ng ng−êi sèng ®Ó tiÕp tôc sèng l¹i nh÷ng cuéc ®êi lì dë ®· ®¸nh mÊt. Vµ ë ®ã ®· diÔn ra cuéc tranh giµnh gi÷a c¸c thÕ lùc tèi t¨m vµ ¸nh s¸ng trong t©m hån cña con ng−êi: Khi nh÷ng ngän ®Ìn lÇn l−ît t¾t vµ chóng ta ®i
TÊt c¶ nh÷ng ng−êi chÕt trë vÒ thµnh phè Mét c¸nh cöa khÏ rÝt lªn, mét c¸i c©y chît rung xµo x¹c
Mét con chã bÞ xÝch bçng sña th¶ng thèt Nh÷ng ®¸m m©y chÇm chËm v¾t ngang ¸nh s¸ng vÇng tr¨ng Giã thæi nh÷ng tÊm rÌm tung lªn råi tung xuèng bÊt ®éng Cña nh÷ng g× kh«ng t«i mµ l¹i gièng t«i Mét ®Çu bµn t«i ngåi, ®Çu kia lµ ¶o ¶nh... §ã lµ cuéc ®èi tho¹i gi÷a “t«i” vµ “¶o ¶nh”. ¶o ¶nh ®ã - chiÕc bãng ®ã ph¶i ch¨ng lµ nh÷ng ký øc v¨n ho¸, lµ hån vÝa «ng cha? Con ng−êi hiÖn ®¹i lu«n ph¶i lý gi¶i, ph¶i tranh ®Êu ®Ó nhËn ra nh÷ng gi¸ trÞ ®Ých thùc. Cuéc tranh ®Êu Êy kh«ng khoan nh−îng “mét c¸i chÕt ®ang chê hoÆc ¶o ¶nh hoÆc t«i”. Trong bµi th¬ Bøc th− ®Ò ngµy 25/12, NguyÔn Quang ThiÒu ®· miªu t¶ mét ®êi sèng trÇn tôc. T¸c gi¶ sö dông mét lo¹t ®éng tõ: gµo, khãc rèng, s¨n, t×m, xÐ, c¾t, chöi, tranh giµnh, kÕt téi, tè c¸o... ®Ó biÓu lé tr¹ng th¸i dung tôc, xung ®ét vµ tan r· cña ®êi sèng vµ sù th¶m h¹i, “bi th−¬ng vµ hÌn yÕu” cña con ng−êi. “Sù lõa dèi” ®· rãt ®Çy vµo ®êi sèng
17
quan niÖm míi vÒ sù sèng trong tËp th¬...,tr. 16-21
NguyÔn thÞ hiÒn
Trong thµnh phè cßn ®Çy ló lÉn vµ
Nh÷ng ng−êi chÕt trë vÒ ®«ng h¬n nh÷ng ng−êi ®ang sèng trong thµnh phè Hä trë vÒ vµ sèng trong ®êi sèng cña
chóng ta. Nh÷ng ng−êi chÕt ®i l¹i lò l−ît ngã nh×n mäi n¬i Hä ¨n uèng, t¾m röa, trß chuyÖn, c−êi khãc... Hä tiÕp tôc sèng mét ®êi sèng ®ét ngét bÞ c¾t ®øt Hä tiÕp tôc m¬ nh÷ng giÊc mî bÞ tan biÕn gi÷a chõng
Nh÷ng ng−êi chÕt trë vÒ m−în th©n x¸c chóng ta, m−în giäng nãi chóng ta
...Nh÷ng ng−êi chÕt trë vÒ m−în nhµ cöa, ®å ®¹c vµ ph−¬ng tiÖn cña ng−êi ®ang sèng M−în c«ng viÖc cña ng−êi ®ang sèng, lêi thï hËn vÉn vang lªn
téi lçi cña chóng ta. “C¸c thiªn thÇn bay vÒ”, thÕ lùc cña c¸i ¸c ®· kh«ng th¾ng ®−îc c¸i thiÖn. Hay Ýt nhÊt c¸i ¸c ®· kh«ng thÓ x©m ph¹m tíi nh÷ng ®øa trÎ. B¶o vÖ nh÷ng ®øa trÎ Êy tøc lµ b¶o vÖ sù sèng trong tr¾ng, thiªng liªng vµ quÝ gi¸ cña t©m hån con ng−êi. R¹ng ®«ng ®· lªn vµ sù sèng l¹i trë vÒ yªn tÜnh, thanh b×nh. Nh÷ng thiªn thÇn ®· Èn n¸u trong t©m hån trÎ th¬ ®Ó “hiÓn thÞ vµ bµy tá”c¸i thiÖn, c¸i ®Ñp trong thÕ giíi “ló lÉn vµ téi lçi cña chóng ta”. §©y còng lµ mét ý t−ëng nhÊt qu¸n cña NguyÔn Quang ThiÒu trong c¸c tËp th¬. Bµi ca nh÷ng con chim ®ªm lµ bµi th¬ dµi 150 c©u thÓ hiÖn râ nhÊt tinh thÇn ®êi sèng cña nhµ th¬ ë tËp th¬ nµy. Nçi c« ®¬n cña ®êi sèng hiÖn t¹i ®· t¹o nªn nh÷ng lç hæng v« cïng lín trong t©m hån con ng−êi. §Ó lÊp ®Çy kho¶ng trèng ®ã, con ng−êi cÇn mét cuéc sèng “dµy ®Æc” h¬n, gÊp g¸p h¬n. §ã lµ ý t−ëng chñ ®¹o khiÕn cho mËt ®é h×nh ¶nh trong bµi th¬ nµy rÊt cao thËm chÝ, t¸c gi¶ cßn t−íc bá c¶ kh«ng gian sèng cña chóng ®Ó t¹o thªm sù “dµy ®Æc” ®ã n÷a: Nh− chØ cßn con tµu nhá ngñ im l×m trªn bÕn Nh− chØ cßn sãng r× rµo, nh− chØ cßn Cïng víi lêi thó téi vµ lêi xin lçi... C¶nh n¸o lo¹n cuång hoan cña nh÷ng linh hån chÕt chiÕm mét phÇn lín trong bµi th¬. Khi nh÷ng linh hån chÕt (nh÷ng “linh hån thiÖn” vµ nh÷ng “linh hån ¸c”) xuÊt hiÖn, hä khiÕn cho nh÷ng ng−êi ®ang sèng ph¶i run rÈy, sî h·i. §Æc biÖt lµ nh÷ng linh hån ¸c, chóng d−êng nh− ngù trÞ, lÊn ¸t trong ®êi sèng, chóng xuÊt hiÖn vµ tranh giµnh quyÒn sèng víi ng−êi sèng ®Ó kiÓm nghiÖm l¹i gi¸ trÞ cña ®êi sèng nµy. KÕt thóc bµi th¬ thËt bÊt ngê: l¹i n−íc Nh− chØ cßn xa x¨m, thiªm thiÕp nh÷ng Tõ nh÷ng ng«i sao c¸c thiªn thÇn bay vÒ §Ëu lªn tr¸n nh÷ng ®øa trÎ ®ang qu¶ ®åi say ngñ.... Nh− chØ cßn giã ®i qua rõng b¹ch ®µn Thµnh phè ®−îc ch÷a ch¹y, ®−îc thÉm tèi... håi søc trong buæi r¹ng ®«ng ...Nh− chØ cßn mét ng−êi giµ ®au r¨ng BÇu trêi trªn nh÷ng m¸i nhµ yªn ©m Ø tÜnh vµ xanh th¼m ...Nh− chØ cßn mét con c¸ nhá b¬i theo TÊt c¶ cöa ®· më, ®· thøc dËy nh÷ng ¸nh s¸ng v× sao ®øa trÎ víi g−¬ng mÆt ng¸i ngñ Nh− chØ cßn ng−êi ®µn bµ ngñ vïi trong chiÕc ch¨n xa l¾c Nh÷ng thiªn thÇn ®· m−în g−¬ng Nh− chØ cßn m×nh t«i, nh− chØ cßn mét mÆt chóng, giäng nãi vµ t©m hån chóng bµn tay… §Ó hiÓn thÞ vµ bµy tá ë l¹i
18
T¹p chÝ khoa häc, tËp xxxviii , sè 1b-2009
thñ ph¸p kh¸ t¸o b¹o: “Trong n¨m tËp th¬ tr−íc, sù bén bÒ, viªn m·n cña ®êi sèng ®−îc ph¸t hiÖn vµ tr×nh bµy d−íi ¸nh s¸ng cña c¶m xóc thi ca. §êi sèng ®ã ®−îc hiÖn lªn khi nhµ th¬ nç lùc khiÕn cho nã ph¶i hiÖn lªn trong ng«n ng÷ cña m×nh... Nh−ng ë tËp thø s¸u nµy vµ ®Æc biÖt trong tr−êng ca Nh©n chøng cña mét c¸i chÕt... ®êi sèng kh«ng cßn bÞ nç lùc c¸i t«i lµm hiÖn lªn n÷a mµ nã ph¶i ®Êu tranh víi tù nã ®Ó giµnh quyÒn tån t¹i... NguyÔn Quang ThiÒu ®· dïng mét ®êi sèng kh¸c ®æ vµo ®êi sèng nh− mét chÊt men kÝch thÝch...”. Më ®Çu cho b¶n tr−êng ca, nhµ th¬ ®· biÕn ®æi ®êi sèng b»ng mét c¬n m−a tu«n ®æ tõ trêi: Khi m−a ®ªm ®æ xuèng tÊm huyÒn nhung cña trêi, t«i nhËn ra dßng s«ng ®ang ch¶y. TiÕng r× rÇm cña n−íc ®i vÒ ch©n trêi... T«i nghe tiÕng th× thÇm con c¸ c¸i nãi víi con c¸ ®ùc: “n−íc ®· cuèn tr«i nh÷ng tÊm l−íi vïi tËn ®¸y bïn. Vµ ngµy cña chóng ta ®· ®Õn”... Nh©n vËt “t«i” ®ãng vai trß “nh©n chøng” ®Ó chøng kiÕn sù biÕn ®æi cña ®êi sèng trong c¶ 19 khóc Êy: Cã nh÷ng ngµy trong ®êi dµi bÊt tËn. Chóng ta r· rêi vµ thÝch nãi vÒ sù kÕt thóc. “Vµ ngµy cña chóng ta ®· ®Õn”, cã ph¶i lµ lêi cña con c¸ tiªn tri. Hay ®ã lµ tinh thÇn s«ng vang lªn trong nhÞp ch¶y lín §êi sèng con ng−êi cã lóc qu¸ tï tóng vµ môc ruçng. Ngay c¶ ®Õn giÊc m¬ còng “®Çy sù xÕp ®Æt vµ kh«ng d¸m bay lªn nh÷ng ®Ønh c©y”. Lóc Êy “dßng s«ng ®i qua ®êi sèng nÆng nÒ, c»n cçi”, “b»ng sù im lÆng khæng lå, n−íc nhÊn ch×m mäi vËt kh«ng cã c¸nh”. N−íc cuèn tr«i mäi thø, nh÷ng phï hoa h− ¶o, nh÷ng dôc väng tÇm th−êng, nh÷ng giÊc m¬ nhá nhen. Mçi khóc lµ mét bèi c¶nh víi nh÷ng con ng−êi, nh÷ng sù vËt kh¸c nhau: nh÷ng ®øa trÎ, c« g¸i, ng−êi ®µn bµ, t«i vµ em, thi sÜ, diÔn viªn kÞch... Cuéc sèng hiÖn lªn nh−
tr−êng §¹i häc Vinh §iÖp tõ “nh− chØ cßn” lÆp l¹i 13 lÇn ®· lµm hiÓn hiÖn mét thÕ giíi trèng rçng, c¸c sù vËt bÞ cÇm tï, ®¬n ®éc. Cuéc sèng ®−îc ®æ ®Çy b»ng tõng ®êi sèng riªng biÖt cña sù vËt. Mét thÕ giíi t−ëng chõng nh− ®· chÕt. “Nh−ng kh«ng, cã mét tiÕng, chît väng trong ®ªm. Tr«i d¹t trªn mÆt hå mªnh m«ng vµ déi vµo bê ®Êt.... Cßn mét tiÕng, con chim ®ªm ®Ëp c¸nh vµ väng xuèng...”. Trong câi ©m u vµ ®æ n¸t Êy, tiÕng chim ®ªm ®· lµm bõng s¸ng, kh¬i thøc, n¸o ®éng sù sèng: lµm ho¶ng sî, lµm phôt t¾t, lµm bËt tung, lµm xóc ®éng rung lªn... Vµ ®Ó cho con ng−êi: nhËn ra ng«i nhµ, nhËn ra c¬n m¬, nhËn ra cuèn s¸ch, nhËn ra líp häc, nhËn ra mét ng−êi… §Ó cho tÊt c¶ sù vËt v−¬n dËy mét sù sèng míi: ®øng dËy, tho¸t khái, v−¬n lªn, mäc cao h¬n, c¶ mét thÕ giíi nh− vì bïng ra, nh− ch¹y trèn… TiÕng chim ®ªm ®¸nh thøc c¶ nh÷ng linh hån ®· chÕt… ThÕ giíi ®· bõng tØnh trong tiÕng chim khai s¸ng, nh÷ng gi¸ trÞ trinh nguyªn cña buæi ban s¬ ®−îc phôc sinh tho¸t khái nh÷ng ¶o t−ëng, ngé nhËn, tha ho¸. ThÕ giíi trë nªn mét c¸i nÒn thanh b×nh tÜnh lÆng ®Ó tiÕng chim “xèi vµo kh«ng gian”. Cuèi cïng, ng«i sao ®· s¸ng, hå n−íc còng s¸ng lªn nh− mét con m¾t, mét “con ®−êng s¸ng nh− mét vÖt phÊn” ch¹y lªn ®Ønh ®åi: “mÑ h·y mang con lªn ®Ønh ®åi” lµ mét bøc th«ng ®iÖp vÒ sù khao kh¸t b×nh yªn vµ bÊt tö. NÕu nh− Bµi ca nh÷ng con chim ®ªm lµ bµi ca vÒ søc sèng m·nh liÖt vµ qu»n qu¹i cña c¸i ®Ñp, cña th¬ tr−íc thÕ gian téi lçi vµ dung tôc th× Nh©n chøng cña mét c¸i chÕt lµ bµi ca vÒ sù hÊp hèi, ®ín ®au ®Ó t¸i sinh mét ®êi sèng míi. Tr−êng ca nµy gåm 19 khóc, ®−îc dùng lªn nh− mét vë kÞch, mét c©u chuyÖn cã nh©n vËt, cã diÔn biÕn. Theo t¸c gi¶ Quúnh Nhi, ë tr−êng ca nµy NguyÔn Quang ThiÒu ®· ®−a ra mét
19
quan niÖm míi vÒ sù sèng trong tËp th¬...,tr. 16-21
NguyÔn thÞ hiÒn chÝnh nã, ®Ó dßng n−íc cuèn tr«i vµ tÈy röa nh÷ng g× cò kÜ. Vµ cç xe khæng lå cuån cuén ®i qua. Cã mét cuéc ®Êu tranh d÷ déi gi÷a sù sèng vµ c¸i chÕt: “Mét sù sèng lÆng c©m d−íi nh÷ng ®¸m m©y mang theo c¸i chÕt, bªn c¹nh mét c¸i chÕt thÐt gµo ®ßi ®−îc phôc sinh”. Trong dßng n−íc lò, bÇy chim ®· ra ®i “Cã ph¶i sù ra ®i lÇn nµy lµ di c− tõ sù sèng ®Õn c¸i chÕt. Hay lµ cuéc di c− tõ mÆt ®Êt lªn trêi”. Còng trong c¬n biÕn ®éng d÷ déi Êy: “T«i nh×n lªn mét ng«i sao x−a. VÉn nh− thña t«i sinh ra lÆng lÏ s¸ng nh−ng giê t«i thÊy gÇn gòi h¬n vµ t«i thÊu hiÓu”. T«i - nh©n chøng cña c¬n m−a lò Êy ®· nhËn ra ng«i sao bÒn bØ s¸ng Êy ®Ó “kh«ng cßn tuyÖt väng”. Khi tÊt c¶ t−ëng chõng nh− gôc ng· vµ bÞ nhÊn ch×m, cuèn tr«i bçng hiÖn lªn mét c©y cÇu ¸nh s¸ng:
... C©y cÇu vôt lªn nh− ¸nh s¸ng ¸nh s¸ng tõ thÞ x· ra ®i Hay tõ chèn xa x¨m räi vÒ Tõ trong thÞ x· ngËp n−íc Hä ®i lªn cÇu Mét ng−êi ®µn «ng vµ mét ng−êi ®µn bµ ...
“Ng−êi ®µn «ng vµ ng−êi ®µn bµ”- mét cÆp t¹o ra ®êi sèng Êy ®· sèng sãt qua c¬n lò. “Hä kh«ng cßn khãc than. Kh«ng cßn tuyÖt väng, kh«ng cßn dµy vß, vÒ nh÷ng n¨m th¸ng ®· ®i qua. Hä chØ ®ang h×nh dung. Con ®−êng sÏ dÉn hä vÒ thÞ x·. Trong buæi b×nh minh. Cña mét ngµy chñ nhËt”. Bµi th¬ kÕt thóc víi mét niÒm tin bÊt diÖt vµo t©m hån con ng−êi. Mäi thø tÇm th−êng trong ®êi sèng phµm tôc nµy sÏ tan biÕn, chØ cßn l¹i nh÷ng gi¸ trÞ nh©n b¶n vÜnh h»ng. §ã lµ th«ng ®iÖp nh©n v¨n mµ tr−êng ca Nh©n chøng cña mét c¸i chÕt mang ®Õn cho chóng ta.
3. TËp th¬ cuèn ta vµo mét bøc tranh réng lín cña cuéc ®êi mµ ë ®ã ta cã thÓ phiªu l−u víi chÝnh t©m hån m×nh. Cuéc sèng ®Çy rÉy nh÷ng c« ®¬n bÊt h¹nh, khæ ®au vµ tuyÖt väng nh−ng khi ë tËn cïng cña sù tan r· vµ t¨m tèi Êy, bçng “ch¸y lªn mét ®êi sèng míi”. Cã nhiÒu ý kiÕn cho r»ng tËp th¬ nµy mang nhiÒu dÊu vÕt, h¬i h−íng cña t«n gi¸o khi nhµ th¬ gi¶ ®Þnh ra mét “ngµy tËn thÕ” vµ kh¶i ca vÒ sù “phôc sinh” cña thÕ giíi. Nh−ng cã thÓ nãi NguyÔn Quang ThiÒu kh«ng chÞu ¶nh h−ëng cô thÓ mét t«n gi¸o nµo c¶. Víi nhµ th¬ chØ cã mét ®øc tin duy nhÊt: ®ã lµ tin vµo sù sèng bÊt diÖt, vÜnh h»ng - ®ã lµ c¸i §Ñp tuyÖt vêi, c¸i §Ñp hoµn h¶o. Kh«ng b»ng lßng víi mét kiÓu kh¸m ph¸ hiÖn thùc gi¶n ®¬n, NguyÔn Quang ThiÒu “mÊt ngñ” ®Ó t×m ra nh÷ng c¸ch thøc míi cho tiÕng nãi thi ca. Tõ chç t¸i hiÖn ®êi sèng kÝ øc, anh ®· x«ng th¼ng vµo hiÖn thùc trÇn trôi, råi l¹i ch¸n ghÐt vµ khao kh¸t biÕn ®æi thµnh mét hiÖn thùc míi… ®ã lµ mét quy luËt tÊt yÕu cña ®êi sèng, cña sù vËn ®éng. Nh−ng nh÷ng nç lùc Êy l¹i buéc nhµ th¬ ph¶i tr¶ gi¸ b»ng sù c« ®¬n vµ tuyÖt väng cña m×nh. Xuyªn suèt c¸c tËp th¬ NguyÔn Quang ThiÒu lµ c©u hái vÒ ý nghÜa cña ®êi sèng. Thi sÜ ®· kh¸t väng vµ hµnh ®éng liªn tôc v× kh¸t väng ®ã. Con l¹c ®µ chë c¸t qua sa m¹c liÖu cã vÒ ®Õn ®Ých hay kh«ng, ch−a ai d¸m x¸c quyÕt ch¾c ch¾n nh−ng hµnh ®éng ®ã ®· mang l¹i ý nghÜa lín lao cho viÖc ®¸nh thøc giÊc ngñ cña loµi ng−êi, h−íng chóng ta ®Õn víi “c©y ¸nh s¸ng vÜnh h»ng cña sù sèng”.
20
T¹p chÝ khoa häc, tËp xxxviii , sè 1b-2009
tr−êng §¹i häc Vinh
Tµi liÖu tham kh¶o
[1] NguyÔn §¨ng §iÖp, N−íc, löa, nh÷ng c¸nh ®ång vµ dßng s«ng, T¹p chÝ Nhµ v¨n, Sè 2, 2000.
[2] Quúnh Nhi, NguyÔn Quang ThiÒu - n¬i con sãng tr¨ng ®ang vËt v·, B¸o ThÓ thao v¨n hãa, Sè 23/1998.
[3] Lª L−u Oanh, Th¬ tr÷ t×nh 1975-1990, NXB §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, 1998.
Summary The view point about life in the Bai ca nhung con chim dem of Nguyen quang thieu
The article has an indepth look into newness in the author’s view point about life in Bai ca nhung con chim dem, one of the most successful poetry books clearly expressing Nguyen Quang Thieu’s poetic style. (a) Khoa Ng÷ v¨n, tr−êng §¹i häc Vinh.
21
