§¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 4A-2007 Thµnh phÇn loµi vi t¶o ë hå C«ng viªn Trung t©m, thµnh phè Vinh - NghÖ An
Lª ThÞ Thuý Hµ (a), Tèng ThÞ Minh ThuyÕt (b)
Tãm t¾t. Ph©n tÝch c¸c mÉu vi t¶o thu ®−îc ë hå C«ng viªn Trung T©m – thµnh phè Vinh – NghÖ An qua 3 ®ît nghiªn cøu (th¸ng 4, th¸ng 6 vµ th¸ng 8/2007), chóng t«i ®· x¸c ®Þnh ®−îc 112 loµi vµ d−íi loµi thuéc 7 bé, 23 hä, 44 chi cña 4 ngµnh: Cyanophyta, Euglenophyta, Heterokontophyta vµ Chlorophyta, trong ®ã −u thÕ nhÊt thuéc vÒ Chlorophyta víi 62 loµi vµ d−íi loµi chiÕm 55,36% tæng sè loµi gÆp, ngµnh Cyanophyta víi 22 loµi vµ d−íi loµi (19,64%), ngµnh Heterokontophyta cã 20 loµi vµ d−íi loµi (17,86%). Ngµnh cã sè loµi gÆp Ýt nhÊt lµ Euglenophyta víi 8 loµi vµ d−íi loµi chiÕm 7,14%. C¸c chi chñ ®¹o thuéc vÒ: Scenedesmus, Pediastrum, Tetraedron vµ Merismopedia. Thµnh phÇn loµi cã sù biÕn ®éng gi÷a c¸c ®ît nghiªn cøu: ®ît 1 gÆp 69 loµi vµ d−íi loµi, ®ît 2: 53 vµ ®ît 3 cã 56 loµi vµ d−íi loµi.
Vi t¶o lµ nh÷ng thùc vËt bËc thÊp cã kh¶ n¨ng tù d−ìng. Chóng cã cÊu tróc rÊt ®a d¹ng vµ kh¸c nhau bëi c¸c chÊt mµu vµ chÊt dù tr÷. ViÖc kh¶o s¸t vµ ph¸t hiÖn thµnh phÇn c¸c loµi vi t¶o trong n−íc ngät lµ rÊt cÇn thiÕt, ®Æc biÖt lµ c¸c hå ë c¸c thµnh phè lín nh»m gãp phÇn nghiªn cøu ®a d¹ng sinh häc còng nh− t×m ra gi¶i ph¸p khèng chÕ sù ph¸t triÓn cña c¸c loµi vi t¶o ®éc h¹i. Hå C«ng viªn Trung t©m lµ mét ®Þa ®iÓm vui ch¬i gi¶i trÝ cña ng−êi d©n thµnh phè Vinh. Do hå míi ®−îc thµnh lËp ch−a ®Çy 2 n¨m nªn nh÷ng nghiªn cøu vÒ quÇn x· vi t¶o ë ®©y cßn ch−a ®−îc ®Ò cËp ®Õn. Bµi viÕt nµy giíi thiÖu nh÷ng dÉn liÖu vÒ ®a d¹ng sinh häc vi t¶o ë hå C«ng viªn Trung t©m trong n¨m 2007, lµ tiÒn ®Ò cho nh÷ng nghiªn cøu s©u h¬n sau nµy.
I. §Æt vÊn ®Ò
II. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
MÉu ®−îc lÊy t¹i 5 ®iÓm cña hå b»ng l−íi vít thùc vËt næi N075, sau ®ã cè ®Þnh b»ng foocmol 4%. TiÕn hµnh thu mÉu vµo 3 ®ît: ®ît 1 (th¸ng4/2007), ®ît 2 (th¸ng 6/2007), ®ît 3 (th¸ng 8/2007). MÉu vi t¶o ®−îc quan s¸t, vÏ h×nh vµ chôp ¶nh d−íi kÝnh hiÓn vi ®é phãng ®¹i 600 lÇn. Riªng mÉu t¶o Silic ®−îc ®èt trªn bÕp ®iÖn 4 - 6 h vµ cè ®Þnh b»ng baume Canada. §Þnh danh c¸c loµi vi t¶o dùa theo c¸c kho¸ ®Þnh lo¹i hiÖn hµnh [1,3,4,6,7,8].
III. KÕt qu¶ nghiªn cøu
3.1. Thµnh phÇn loµi vi t¶o
Ph©n tÝch c¸c mÉu vi t¶o thu ®−îc qua 3 ®ît nghiªn cøu, chóng t«i ®· x¸c ®Þnh ®−îc 112 loµi vµ d−íi loµi thuéc 4 ngµnh: Cyanophyta, Chlorophyta, Euglenophyta, Heterokontophyta (b¶ng 1), trong ®ã −u thÕ thuéc vÒ ngµnh
.
NhËn bµi ngµy 23/11/2007. Söa ch÷a xong ngµy 28/12/2007.
25
Lª T. T. Hµ, Tèng T. M. ThuyÕt Thµnh phÇn loµi vi t¶o ... NghÖ An, tr. 25-31 Chlorophyta víi 62 loµi vµ d−íi loµi chiÕm 55,36 %, tiÕp ®Õn lµ Cyanophyta víi 22 loµi vµ d−íi loµi chiÕm 19,64 %, ngµnh Heterokontophyta víi 20 loµi vµ d−íi loµi chiÕm 17,86 %; Ýt nhÊt lµ ngµnh Euglenophyta chiÕm 7,14 % víi 8 loµi vµ d−íi loµi. So s¸nh víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ NguyÔn §×nh San (2001), Lª ThÞ Thóy Hµ vµ céng sù (2007), chóng t«i nhËn thÊy sù ®a d¹ng vi t¶o ë ®©y lín h¬n nhiÒu so víi mét sè hå chøa n−íc th¶i sinh ho¹t cña thµnh phè Vinh nh−: hå Goong, hå T©y S©m, Kªnh B¾c, kªnh CÇu Th«ng [5] vµ hå Cöa Nam [2].
B¶ng 1. Danh lôc thµnh phÇn vi t¶o ë hå C«ng viªn Trung t©m - thµnh phè
Vinh - NghÖ An
STT Tªn taxon
Ngµnh Cyanophyta Líp Cyanophyceae Bé Chroococcales Hä Chroococcaceae 1 Aphanothece microscopica Nag. 2 Merismopedia elegans A.Br. 3 Merismopedia glauca (Ehr.) Nag. 4 Merismopedia marssonii Lemm. 5 Merismopedia minima G.Beck. 6 Merismopedia punctata Meyen. 7 Merismopedia tenuissima Lemm. 8 Microcystis aeruginosa Kutz. 9 Microcystis flos-aquae (Wittr.) Kirchner 10 Microcystis pulverea forma parasitica (Kutz.) Elenk.
Bé Oscillatoriales Hä Oscillatoriaceae 11 Lyngbya allorgei Fremy 12 Lyngbya contorta Lemm. 13 Lyngbya circumcreta G.S.West. 14 Oscillatoria chlorina Kutz. ex Gomont 15 Phormidium molie (Kutz.) Gom. 16 Phormidium mucicola Hub. Pestalozzi et Naum 17 Spirulina rhaphidioides Geitl. 18 Spirulina sp.
Bé Nostocales Hä Nostocaceae
19 Anabaena flos-aquae (Lyngb.) Breb. forma aptekariana Elenk. 20 Anabaena flos - aquae forma jacutica (Kissel.) Elenk. 21 Anabaenopsis raciborskii Wolosz. 22 Anabaenopsis sp.
§ît nghiªn cøu §ît 1 §ît 2 §ît 3 + + + + + ++ + + ++ + + ++ + + + + + +++ + + + +++ + + + + + ++ ++ +++ ++ ++ + Ngµnh Heterokontophyta Líp Bacillariophyceae Bé Centrales
26
§¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 4A-2007
Hä Coscinodiscaceae
23 Cyclotella meneghiniana Kutz. 24 Cyclotella kuetzingiana Thw. ++ + ++ + ++ +
25 ++ + + Melosira granulata (Ehr.) Ralfs var. angustissima (O.Mull.) Hust.
26 Melosira islandica forma curvata O.Mull. 27 Melosira islandica subsp. helvetica O.Mull. 28 Melosira italica (Ehr.) Kutz. var. valida (Grun.) Hust. 29 Melosira italica (Ehr.) Kutz. var. tenuissima (Grun.) O.Mull. Bé Pennales Hä Fragilariaceae
30 Fragilaria crotonensis Kitton 31 Fragilaria construens (Ehr.) Grun. var. subsalina Hust. 32 Synedra sp. 33 Synedra tabulata (Ag.) Kutz. 34 Synedra ulna (Nitzch) Ehr. Hä Naviculaceae 35 Cymbella tumidula Grun. + ++ + ++ + + + + ++ + + ++ + + + + + + + +
36 + Gomphonema angustatum (Kutz.) Rabenh. var. productum Grun.
37 Navicula cuspidata Kutz. var. ambigua (Ehr.) Grun. 38 Navicula protracta Grun. 39 Rhopalodia sp. Hä Nitzschiaceae
40 Nitzschia acicularis W.Sm. 41 Nitzschia gracilis Hantzsch. var. capitata Wisl. et Poretzky 42 Nitzschia sublinearis Hust.
Ngµnh Euglenophyta Líp Euglenophyceae Bé Euglenales Hä Euglenaceae
43 Euglena hemichromata Skuja 44 Euglena mucifera Mainx 45 Euglena proxima Dang. 46 Euglena sp. 47 Trachelomonas abrupta Swir. var. obesa (Playf.) Defl. 48 Trachelomonas sp1. 49 Trachelomonas sp2. 50 Trachelomonas volvocinopsis Swir. var. puncata (Roll) Popova
Ngµnh Chlorophyta Líp Protococcophyceae Bé Chlorococcales Hä Ankistrodesmaceae 51 Ankistrodesmus bibraianus (Reinsch.) Korsch. + + ++ + + + + + + + + ++ + + + + + + + + + + ++ + + +
52 + Ankistrodesmus longissimus (Lemm.) Wille var. acucilaris (Chod.) Brunnth.
27
Lª T. T. Hµ, Tèng T. M. ThuyÕt Thµnh phÇn loµi vi t¶o ... NghÖ An, tr. 25-31
53 Hyaloraphidium curvatum Korsch. 54 Kirchneriella lunaris (Kirchn.) Moebius var. lunaris Hä Botryococcaceae
55 Botryosphaera sudetica (Lemm.) Chod. Hä Characiaceae 56 Schroederia spiralis (Printz.) Korsch. Hä Chlorococcaceae 57 Chlorococum infusionum (Schrank) Menegh. Hä Chlorosarcinaceae 58 Chlorosphaera angulosa (Corda) Klebs Hä Coelastraceae
59 Coelastrum microsporum Naeg. 60 Coelastrum reticulatum (Dang.) Senn. Hä Dictyosphaeriaceae 61 Westella botryoides (W.West) de Wild. Hä Elakatothrichaceae 62 Elakatothrix lacustris Korschik. Hä Hydrodictyaceae 63 Pediastrum biradiatum Meyen. var. biradiatum 64 Pediastrum boryanum (Turp.) Menegh. var. boryanum 65 Pediastrum boryanum var. longicorne Reinsch 66 Pediastrum duplex Meyen var. duplex 67 Pediastrum duplex var. gracillium W.et.W 68 Pediastrum tetras var. tetraodon (Corda) Hansig. 69 Pediastrum simplex var. duodenarium (Bailey) Rabenh. 70 Pediastrum simplex (Meyen) Lemm. var simplex 71 Pediastrum simplex (Meyen.) var. ovatum (Ehr.) Ergashev 72 Tetraedron bifidum (Turnes) Wille var. bifidum 73 Tetraedron lobulatum (Naeg.) Hansg. var. lobulatum 74 Tetraedron minimum (A. Br.) Hansg. var. minimum 75 Tetraedron muticum (A. Braun) Hansgirg 76 Tetraedron trigonum (Naeg.) Hansg. var. trigonum 77 Tetraedron reticulatum (Reinsch.) Hansg. 78 Tetraedron simmeri Schmidle var. minus Hä Micrastiniaceae 79 Golenkinia pausispina W. et G.S. West 80 Golekinia radiata Chod. 81 Golenkiniopsis longispina Korsch. 82 Golenkiniopsis minutissima (Iyengar et Balkr.) Comb. Hä Oocystaceae
83 Chlorella vulgaris Beijerinck 84 Chodatella sp. 85 Oocystidium ovale Korsch. var. ovale 86 Oocystis gigas Archar var. gigas 87 Oocystis lacustris Chod. 88 Oocystis sp. + + + + ++ ++ + + ++ ++ + + + + + ++ + + + + ++ + + + + + ++ + + + + + + + + + + ++ + + + + + + ++ ++ + + + + + +
28
§¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 4A-2007
Hä Palmellaceae 89 Palmella miniata Leiblein Hä Protococcaceae 90 Coenochloris pyrenoidosa Korsch. 91 Coenocystis manbetalievae Ergashev Hä Scenedesmaceae
92 Crucigenia crucifera (Wolle) Collins 93 Scenedesmus acuminatus (Lagerh.) Chod. var. acuminatus 94 Scenedesmus acuminatus var. biseriatus Reinsch. 95 Scenedesmus acuminatus var. elongatus Smith. 96 Scenedesmus acuminatus var. maximus (Uherk.) Ergashev 97 Scenedesmus arcuatus (Lemm.) var. arcuatus 98 Scenedesmus bicaudatus (Hansg.) Chod. var. bicaudatus + ++ + + ++ + + ++ + ++ + + + + ++
99 ++ Scenedesmus bicaudatus var. skabitschevskii (Skabitsch.)Ergashev
Ghi chó: GÆp nhiÒu: +++, th−êng gÆp: ++, Ýt gÆp: +
Hä gÆp nhiÒu loµi nhÊt lµ Scenedesmaceae víi 20 loµi vµ d−íi loµi, tiÕp ®Õn lµ Hydrodictyaceae víi 16 loµi, hä Chroococcaceae cã 10 loµi, hai hä Oscillatoriaceae vµ Euglenaceae mçi hä cã 8 loµi vµ d−íi loµi, hä Coscinodiscaceae cã 7 loµi… Trong sè 44 chi ®· x¸c ®Þnh ®−îc th× chi Scenedesmus −u thÕ nhÊt víi 19 loµi vµ d−íi loµi, tiÕp ®Õn lµ chi Pediastrum cã 9 loµi, chi Tetraedron 7 loµi vµ chi Merismopedia cã 6 loµi. §©y còng chÝnh lµ nh÷ng chi gÆp nhiÒu vµ chiÕm vÞ trÝ chñ ®¹o trong thuû vùc n−íc ngät, ®Æc biÖt lµ trong n−íc th¶i sinh ho¹t. Mét sè chi nh−: Aphanothece, Oscillatoria, Cymbella, Gomphonema, Rhopalodia, Hyaloraphidium,... mçi chi míi gÆp 1 loµi.
Trong sè 112 loµi ®· x¸c ®Þnh ®−îc th× cã mét sè loµi xuÊt hiÖn víi tÇn suÊt (Turp.) Breb. var. quadricauda,
lµ: Scenedesmus quadricauda
cao, ®ã
100 Scenedesmus bijugatus (Turp.) Kuet. var. bijugatus 101 Scenedesmus denticulatus Lagerh. var. australis 102 Scenedesmus denticulatus Lagerh var. denticulatus 103 Scenedesmus dimorphus (Turp.) Kuetz. 104 Scenedesmus ellipsoideus Chod. 105 Scenedesmus obliquus var. altenans Christjuk 106 Scenedesmus protuberans Frisch et Rich. var. protuberans 107 Scenedesmus quadricauda var. granulata (Hortob.)Ergashev 108 Scenedesmus quadricauda (Turp.) Brebis. var. quadricauda 109 Scenedesmus quadricauda var. abudan Kirchn 110 Scenedesmus quadricauda var. armatus (Chod.) Dedus 111 Scenedesmus sp. Hä Treubariaceae 112 Treubaria triappendiculata Bernard Tæng sè ++ + + + +++ ++ + + 69 ++ + +++ ++ + 53 ++ + + + ++ ++ 56
29
Lª T. T. Hµ, Tèng T. M. ThuyÕt Thµnh phÇn loµi vi t¶o ... NghÖ An, tr. 25-31 S. quadricauda var. armatus (Chod.) Dedus, S. bijugatus (Turp.) Kuetz. var. bijugatus, Golenkinia radiata Chod., Coelastrum reticulatum (Dang.) Senn., Melosira italica var. tenuissima (Grun.) O. Mull., Lyngbya circumcreta G. S. West., Microcystis flos-aquae (Wittr.) Kirchner… Cã 2 loµi t¶o ®éc thuéc chi Microcystis ®ã lµ: Microcystis aeruginosa Kuetz., Microcystis flos-aquae (Wittr.) Kirchner.
3.2. BiÕn ®éng thµnh phÇn loµi qua c¸c ®ît thu mÉu
XÐt sù ph©n bè cña vi t¶o qua 3 ®ît nghiªn cøu, chóng t«i nhËn thÊy: ®ît 1 cã sè l−îng loµi xuÊt hiÖn nhiÒu nhÊt víi 69 loµi vµ d−íi loµi, ®ît 3: 56 loµi vµ d−íi loµi, ®ît 2 gÆp Ýt nhÊt víi 53 loµi vµ d−íi loµi. Ngµnh chiÕm −u thÕ trong c¸c ®ît nghiªn cøu lµ Chlorophyta, Ýt nhÊt lµ Euglenophyta. Së dÜ ë ®ît 1 gÆp nhiÒu loµi nhÊt do thêi ®iÓm nµy c¸c yÕu tè m«i tr−êng t−¬ng ®èi thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña vi t¶o (vÝ dô: nhiÖt ®é n−íc thÊp nhÊt trong 3 ®ît nghiªn cøu, trung b×nh ë ®ît 1 lµ 26,10C; ®ît 2: 27,20C; ®ît 3: 27,40C). ë mçi ®ît thu mÉu cã nh÷ng loµi −u thÕ kh¸c nhau. Mét sè loµi gÆp c¶ ë 3 ®ît thu mÉu nh−: Coelastrum reticulatum (Dang.) Senn.; Pediastrum tetras var. tetraodon (Corda) Hansig.; Pediastrum duplex Meyen var. duplex; Scenedesmus bijugatus (Turp.) Kuetz. var. bijugatus; S. bicaudatus (Hansg.) Chod. var. bicaudatus; S. quadricauda (Turp.) Brebis. var. quadricauda; Microcystis aeruginosa Kutz. … PhÇn lín ®©y lµ nh÷ng loµi th−êng gÆp trong c¸c thuû vùc n−íc ngät vµ cã kh¶ n¨ng thÝch øng cao víi nh÷ng thay ®æi cña m«i tr−êng sèng ®Æc biÖt lµ yÕu tè nhiÖt ®é, pH. ë vÞ trÝ thu mÉu I t−¬ng øng víi cèng CÇu N¹i cã sè loµi gÆp nhiÒu nhÊt víi 65 loµi do ®©y lµ n¬i tËp trung mét phÇn n−íc th¶i sinh ho¹t tõ nhiÒu n¬i trong thµnh phè ®æ vÒ. C¸c vÞ trÝ thu mÉu cßn l¹i thµnh phÇn loµi Ýt h¬n nhiÒu. Nguyªn nh©n chÝnh lµ do sù thay ®æi c¸c yÕu tè m«i tr−êng còng nh− sù l−u chuyÓn dßng ch¶y cña hå ®· chi phèi sù biÕn ®éng thµnh phÇn loµi vi t¶o t¹i c¸c vÞ trÝ thu mÉu.
VI. KÕt luËn
4.1. Thµnh phÇn loµi vi t¶o ë hå C«ng viªn Trung t©m kh¸ ®a d¹ng vµ phong phó. §· x¸c ®Þnh ®−îc 112 loµi vµ d−íi loµi vi t¶o thuéc 7 bé, 23 hä, 44 chi cña 4 ngµnh Cyanophyta, Chlorophyta, Heterokontophyta vµ Euglenophyta. Trong ®ã ngµnh Chlorophyta chiÕm −u thÕ vÒ thµnh phÇn loµi. Chi chñ ®¹o thuéc vÒ
Scenedesmus, Pediastrum, Tetraedron, Merismopedia..
4.2. Cã sù kh¸c nhau vÒ thµnh phÇn loµi gi÷a c¸c ®ît nghiªn cøu. §iÒu nµy liªn quan ®Õn sù thay ®æi c¸c yÕu tè sinh th¸i còng nh− sù l−u chuyÓn dßng nuíc trong hå.
30
§¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 4A-2007
Tµi liÖu tham kh¶o
[1] A. E. Ergashev, Kho¸ ®Þnh lo¹i bé Protococcales vïng Trung ¸, 2 tËp, NXB
Tasken (Fan) (TiÕng Nga), 1979.
[2] Lª ThÞ Thuý Hµ, Hoµng Träng Ngäc, Vi t¶o (Microalgae) ë hå Cöa Nam, thµnh phè Vinh, NghÖ An, T¹p chÝ Khoa häc, Tr−êng §¹i häc Vinh, 36 (1A), 2007, 14-18.
[3] M. M Gollerbakh vµ céng sù, T¶o lam. Ph©n lo¹i t¶o n−íc ngät USSR, tËp 2,
NXB Khoa häc X« ViÕt, Matxc¬va (tiÕng Nga), 1953.
[4] N. M. Zabelina vµ céng sù, T¶o Silic. Ph©n lo¹i t¶o n−íc ngät USSR, tËp 5, NXB
Khoa häc X« ViÕt, Matxc¬va (tiÕng Nga), 1951.
[5] NguyÔn §×nh San, Vi t¶o trong mét sè thñy vùc bÞ « nhiÔm ë c¸c tØnh Thanh Hãa, NghÖ An, Hµ TÜnh vµ vai trß cña chóng trong qu¸ tr×nh lµm s¹ch n−íc th¶i, LuËn ¸n tiÕn sÜ Sinh häc, Tr−êng §¹i häc Vinh, 2001.
[6] D−¬ng §øc TiÕn, Ph©n lo¹i vi khuÈn lam ë ViÖt Nam, NXB N«ng NghiÖp, 1996.
[7] D−¬ng §øc TiÕn, Vâ Hµnh, T¶o n−íc ngät ViÖt Nam. Ph©n lo¹i bé t¶o lôc
Chlorococcales, NXB N«ng NghiÖp, 1997.
[8] T. T. Popova, T¶o m¾t. Ph©n lo¹i t¶o n−íc ngät USSR, tËp 4, NXB Khoa häc X«
ViÕt, Matxc¬va (tiÕng Nga), 1955.
Summary
Microalgae species component in central park lake in Vinh city
Analysing the algae patterns yet collection in central park lake, Vinh city over 3 research series (from the April to the August in 2007), we identified 112 microalgae species and subspecies with 7 orders, 23 families and 44 genera of 4 phyla: Cyanophyta, Heterokontophyta, Euglenophyta, Chlorophyta. The dominance to belong Chlorophyta with 62 species and subspecies (55,36%); Cyanophyta is the second rank with 22 species and subspecies (19,64%); Heterokontophyta has 20 species and subspecies (17,86%) and Euglenophyta has 8 species and subspecies (7,14%). The genera are predominantly belonging: Scenedesmus, Tetraedron, Pediastrum, Merismopedia. There have been changes of the species components between 3 collection samples. The first collection gets 69 species and subspecies. The second collection get 53 species and subspecies and the last collection get 56 species and subspecies. (a) Khoa Sinh häc, tr−êng §¹i häc Vinh (b) Cao häc 13 Thùc vËt, tr−êng §¹i häc Vinh.
