BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG ------------------------------------------
NGUYỄN VĂN CƯỜNG
THỰC TRẠNG BỆNH LAO VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN THỂ LAO TẠI HUYỆN THANH MIỆN – HẢI DƯƠNG GIAI ĐOẠN 2015 - 2019
LUẬN VĂN THẠC SỸ Y TẾ CÔNG CỘNG
Hà Nội - 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG
KHOA KHOA HỌC SỨC KHỎE
BỘ MÔN Y TẾ CÔNG CỘNG
--------------------------------------
NGUYỄN VĂN CƯỜNG – C01384
THỰC TRẠNG BỆNH LAO VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN THỂ LAO TẠI HUYỆN THANH MIỆN – HẢI DƯƠNG GIAI ĐOẠN 2015 – 2019
LUẬN VĂN THẠC SỸ Y TẾ CÔNG CỘNG
CHUYÊN NGÀNH: Y TẾ CÔNG CỘNG
MÃ SỐ: 8720701
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS BẠCH KHÁNH HÒA
Hà Nội - 2020
CHỮ VIẾT TẮT
AIDS
Acquired Immuno-Deficiency Syndrome (Hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải) Acid Fast Bacilli (Trực khuẩn kháng toan) AFB
Bacillus Calmette-Guerin (Vaccin phòng lao) BCG
Bằng chứng vi khuẩn học BCVKH
Bacille de Koch (Vi khuẩn lao) BK
Bệnh viện BV
Công chức
Bộ Y tế BYT
CC
Chương trình chống lao CTCL
Chương trình chống lao quốc gia CTCLQG
DOTS
Directly Observed Treatment Short-Course (Hoá trị liệu ngắn ngày có kiểm soát) Đối tượng nghiên cứu ĐTNC
Ethambutol E (EMB)
Isoniazide H (INH)
HIV
Human Immunodeficiency Virus (Virus gây hội chứng suy giảm miễn dịch ở người) Học sinh HS
Hoàn thành điều trị HTĐT
Kế hoạch hóa gia đình KHHGĐ
Kỹ thuật viên KTV
Kỹ thuật viên xét nghiệm KTVXN
Lao phổi LP
Multiple drug-resistant tuberculosis (Lao đa kháng) MDR-TB
Quyết định QĐ
Rifampicine R (RMP)
Số lượng SL
Sinh viên SV
Tiêm chủng mở rộng TCMR
Tổ chức Y tế Thế giới TCYTTG
Thành phố TP
Tổng số TS
Trung tâm y tế TTYT
Thị xã TX
Trạm y tế TYT
Ủy ban nhân dân UBND
Viên chức VC
Vi khuẩn VK
World Health Organization (Tổ chức Y tế thế giới) WHO
XDR-TB
Extensively drug-resistant tuberculosis (Lao siêu kháng thuốc) Xét nghiệm ứng dụng công nghệ sinh học phân tử để Xpert MTB/RIF
nhận diện vi khuẩn lao kể cả vi khuẩn lao kháng
Xét nghiệm
Rifampicin
XN
X quang XQ
MỤC LỤC
Trang 1 ĐẶT VẤN ĐỀ
3 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Khái niệm bệnh lao 3
1.2. Dịch tễ học bệnh lao 3
1.3. Triệu chứng bệnh lao 4
1.4. Chẩn đoán bệnh lao 5
1.5. Điều trị bệnh lao 7
1.6. Phòng bệnh lao 9
1.7. Tình hình bệnh lao trên thế giới và Việt Nam 10
1. 8. Một số nghiên cứu về yếu tố liên quan đến lao phổi và 17
lao ngoài phổi
1.9. Giới thiệu địa điểm nghiên cứu 20
1.10. Khung lý thuyết nghiên cứu 22
CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng, địa điểm và thời gian nghiên cứu 23
2.2. Phương pháp nghiên cứu 23
2.3. Các biến số, chỉ số nghiên cứu và tiêu chí đánh giá 23
2.4. Phương pháp thu thập thông tin 28
2.5. Phương pháp xử lí và phân tích số liệu 29
2.6. Sai số và biện pháp khắc phục 30
2.7. Đạo đức trong nghiên cứu 30
2.8. Hạn chế của nghiên cứu 30
CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Một số thông tin chung về bệnh lao tại huyện Thanh 32
Miện - Hải Dương giai đoạn 2015-2019
3.2. Thực trạng bệnh lao tại huyện Thanh Miện-Hải Dương giai 36
đoạn 2015 – 2019
46
3.3. Một số yếu tố liên quan đến lao phổi và lao ngoài phổi tại huyện Thanh Miện-Hải Dương giai đoạn 2015-2019
CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN
4.1. Một số thông tin chung về người bệnh lao tại huyện Thanh 49
Miện, tỉnh Hải Dương giai đoạn 2015- 2019
4.2. Về thực trạng bệnh lao tại huyện Thanh Miện- Hải 50
Dương giai đoạn 2015 – 2019
4.3. Về một số yếu tố liên quan đến lao phổi và lao ngoài phổi 59
63 tại huyện được nghiên cứu. KẾT LUẬN
65 KHUYẾN NGHỊ
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Phòng Sau đại học và Quản lý
khoa học cùng toàn thể các Thầy, Cô trường Đại học Thăng Long đã tạo điều kiện
cho tôi trong suốt quá trình học tập, rèn luyện, tu dưỡng tại trường.
Tôi xin trân trọng cảm ơn các Thầy, Cô thuộc Bộ môn Y tế Công cộng,
trường Đại học Thăng Long đã trang bị cho tôi kiến thức, đạo đức nghề nghiệp,
phương pháp nghiên cứu và tư duy khoa học.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Thầy PGS.TS. Đào Xuân Vinh và
Cô PGS.TS. Bạch Khánh Hòa - những người Thầy, người Cô đã tận tình hướng
dẫn tôi hoàn thành luận văn tốt nghiệp.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo và cán bộ phòng Chỉ đạo tuyến
Bệnh viện Phổi Hải Dương, Ban lãnh đạo và cán bộ Tổ chống lao Trung tâm Y tế
huyện Thanh Miện, Trạm Y tế các xã/thị trấn đã tạo điều kiện, hỗ trợ tôi trong
quá trình thu thập số liệu.
Xin cảm ơn các các anh, chị và các bạn học viên lớp Thạc sỹ Y tế công
cộng 7.1 và 7.2, trường Đại học Thăng Long đã giúp đỡ tôi trong quá trình học
tập.
Đặc biệt, từ tận đáy lòng mình tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, cơ quan,
đã cùng tôi chia sẻ những khó khăn và giành cho tôi những tình cảm quý báu để
tôi hoàn thành tốt luận văn này.
Hà Nội, tháng 10 năm 2020
Học viên
Nguyễn Văn Cường
LỜI CAM ĐOAN
Tôi là Nguyễn Văn Cường, học viên lớp thạc sỹ khóa 2018 – 2020, Trường
Đại học Thăng Long, chuyên ngành Y tế công cộng, xin cam đoan:
Đây là luận văn do bản thân tôi trực tiếp thực hiện dưới sự hướng dẫn của
Thầy PGS.TS. Đào Xuân Vinh và Cô PGS.TS. Bạch Khánh Hòa.
Công trình nghiên cứu này không trùng lặp với bất kỳ nghiên cứu nào khác
đã được công bố tại Việt Nam.
Các số liệu và thông tin trong nghiên cứu là hoàn toàn chính xác, trung thực
khách quan, đã được sự chấp thuận của cơ sở nơi nghiên cứu.
Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về những cam kết này.
Hà Nội, ngày 08 tháng 10 năm 2020
Học viên
Nguyễn Văn Cường
Trang
DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1. Tình hình bệnh lao trên thế giới theo khu vực năm 2018 11
Bảng 1.2. Ước tính tình hình dịch tễ lao tại Việt Nam năm 2018 13
Bảng 1.3. Tình hình bệnh lao tại Hải Dương giai đoạn 2015–2019 17
Bảng 2.1. Biến số và các chỉ số nghiên cứu 24
Bảng 3.1. Phân bố người bệnh lao theo nhóm tuổi theo năm 31
Bảng 3.2. Phân bố người bệnh lao theo giới tính theo năm 32
Bảng 3.3. Phân bố người bệnh lao theo nghề nghiệp theo năm 32
Bảng 3.4. Phân bố người bệnh lao theo địa dư 33
33
Bảng 3.5. Phân bố người bệnh lao theo tiền sử điều trị lao theo năm Bảng 3.6. Phân bố người bệnh lao theo tiền sử gia đình có người mắc lao 34 theo năm
Bảng 3.7. Tỷ lệ biểu hiện lâm sàng ở các thể bệnh lao 35
Bảng 3.8. Tỷ lệ phát hiện lao/100.000 dân theo năm 36
Bảng 3.9. Tỷ lệ phát hiện lao mới/100.000 dân theo năm 37
Bảng 3.10. Tỷ lệ phát hiện người bệnh lao theo theo các tuyến theo năm 38
Bảng 3.11. Tỷ lệ phát hiện các thể bệnh lao theo năm 39
Bảng 3.12. Xét nghiệm HIV ở người bệnh lao và kết quả 40
Bảng 3.13. Tỷ lệ người bệnh lao đồng nhiễm HIV theo năm 40
Bảng 3.14. Tỷ lệ người bệnh lao kháng thuốc theo năm 41
Bảng 3.15. Phác đồ điều trị lao 41
Bảng 3.16. Kết quả điều trị lao các thể theo năm 42
Bảng 3.17. Kết quả điều trị lao phổi AFB(+) theo năm 43
44
Bảng 3.18. Tỷ lệ tử vong ở người bệnh lao theo dân số theo năm Bảng 3.19 Tỷ lệ trẻ tiếp xúc nguồn lây lao được điều trị dự phòng INH 44 theo năm
Bảng 3.20 Liên quan của nhóm tuổi với mắc các thể lao 45
Bảng 3.21 Liên quan của giới tính với mắc các thể lao 45
Bảng 3.22 Liên quan của nghề nghiệp với mắc các thể lao 46
Bảng 3.23 Liên quan của tiền sử điều trị lao với mắc các thể lao
Bảng 3.24 Liên quan của một số bệnh kèm theo với mắc các thể lao 46 47
Bảng 3.25 Liên quan tiền sử gia đình có người bị lao với mắc các thể lao 47
DANH MỤC BIỂU ĐỒ Trang
Biểu đồ 3.1 . Phân bố người bệnh lao theo tiền sử điều trị lao 34
Biểu đồ 3.2 . Tỷ lệ xét nghiệm AFB ở người bệnh lao phổi 36
Biểu đồ 3.3 . Tỷ lệ lao các thể và lao phổi AFB(+)/100.000 dân 37
Biểu đồ 3.4 . Tỷ lệ phát hiện lao các thể tại các tuyến 38
Biểu đồ 3.5 . Tỷ lệ phát hiện các thể lao 39
1
ĐẶT VẤN ĐỀ
Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO) năm 2018, khoảng 1,7 tỷ người trên thế
giới bị nhiễm lao (chiếm 23% dân số toàn cầu). Bệnh lao là nguyên nhân gây tử vong
đứng hàng thứ 2 trong các bệnh nhiễm trùng (sau HIV/AIDS) với khoảng 1,3 triệu
người tử vong mỗi năm. Đặc biệt hơn, đại dịch HIV/AIDS kéo theo sự gia tăng và
gia tăng trở lại của bệnh lao và lao kháng thuốc ở hầu hết các quốc gia.
Sự tiến bộ của khoa học với nhiều phương pháp và thiết bị phục vụ cho chẩn
đoán, nhiều loại thuốc chống lao được phát hiện và đưa vào sử dụng rộng rãi trên toàn
cầu hơn nửa thế kỉ qua đã giúp nhiều cho việc chẩn đoán và điều trị bệnh lao. Tuy
nhiên, việc điều trị lao hiện tại vẫn chưa đạt được kết quả như mong đợi, tỉ lệ lao mới,
lao tái phát và lao kháng thuốc còn cao, nhiều người bệnh lao không theo dõi được
(bỏ) điều trị.
Ở Việt Nam theo báo cáo năm 2018 của Tổ chức Y tế thế giới về kiểm soát lao
trên toàn cầu (WHO report 2018 - Global Tuberculosis Control), nước ta đứng thứ 16
trong 30 nước có gánh nặng bệnh lao cao nhất trên toàn cầu, đồng thời đứng thứ 15 trong
số 30 nước có gánh nặng bệnh lao kháng đa thuốc cao nhất thế giới [13], [14], [54].
Mặc dù hoạt động của Chương trình chống lao quốc gia ở nước ta trong những
năm vừa qua đạt được nhiều kết quả đáng khích lệ, nhưng những số liệu trên cho
thấy việc phát hiện, chẩn đoán và quản lí điều trị bệnh lao tại nước ta còn gặp nhiều
khó khăn. Những khó khăn này có thể do yếu tố tâm lý xã hội, sự kỳ thị của người
dân, sự mặc cảm của người bệnh, cũng có thể do yếu tố kinh tế, nhận thức và hành
vi chưa phù hợp của người dân, sự tiếp cận với dịch vụ y tế, sự quan tâm của chính
quyền các cấp,… với bệnh lao.
Cùng với việc Chương trình chống lao quốc gia được Thủ tướng Chính phủ
quyết định phê duyệt Chiến lược Quốc gia phòng chống lao đến năm 2020 và tầm
nhìn 2030 với việc triển khai tới tuyến quận huyện công tác chẩn đoán cũng như sự
hỗ trợ người bệnh trong việc điều trị, hoạt động chống lao của huyện Thanh Miện, tỉnh
2
Hải Dương những năm gần đây đã ghi nhận được một số kết quả nhất định. Song ghi
nhận tại các cơ sở điều trị cho thấy số bệnh nhân hàng năm vẫn không giảm nhiều,
tỷ lệ lao tái phát và lao kháng thuốc vẫn cao, vẫn còn nhiều người bệnh lao không
theo dõi được (bỏ điều trị). Điều này gợi ý tình trạng có nguy cơ lây nhiễm và mắc
lao cao trong cộng đồng. Để có bằng chứng và cơ sở cho các biện pháp can thiệp về
y tế công cộng, ghi nhận cụ thể các chỉ số dịch tễ cũng như các yếu tố nguy cơ có
ảnh hưởng trở thành một đòi hỏi khách quan, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài
về “Thực trạng bệnh lao và một số yếu tố liên quan đến thể lao tại huyện Thanh Miện
tỉnh Hải Dương giai đoạn 2015 - 2019” với hai mục tiêu:
1. Mô tả thực trạng bệnh lao tại huyện Thanh Miện tỉnh Hải Dương giai
đoạn 2015 – 2019.
2. Phân tích một số yếu tố liên quan đến lao phổi và lao ngoài phổi tại
huyện được nghiên cứu.
