HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
PHAN THỊ THU HIỀN
NGHIÊN CỨU MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT
NHẰM NÂNG CAO KHẢ NĂNG CHỊU HẠN CHO CÂY
ĐẬU XANH VỤ HÈ THU TRÊN VÙNG ĐẤT CÁT
VEN BIỂN TỈNH NGHỆ AN
CHUYÊN NGÀNH: KHOA HỌC CÂY TRỒNG
Mã số: 62 62 01 10
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ
HÀ NỘI - 2017
Công trình hoàn thành tại:
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
Ngƣời hƣớng dẫn: 1. PGS.TS. Phạm Văn Chƣơng
2. TS. Nguyễn Đình Vinh
Phản biện 1: PGS.TS. Ninh Thị Phíp
Học viện Nông nghiệp Việt Nam
Phản biện 2: PGS.TS. Nguyễn Hữu Hồng
Trƣờng Đại học Nông Lâm, Đại học Thái Nguyên
Phản biện 3: PGS.TS. Nguyễn Tấn Hinh
Hội Giống cây trồng
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng đánh giá luận án cấp Học viện họp tại:
Học viện Nông nghiệp Việt Nam
Vào hồi giờ, ngày tháng năm 2017
Có thể tìm hiểu luận án tại thƣ viện:
- Thƣ viện Quốc gia Việt Nam
- Thƣ viện Học viện Nông nghiệp Việt Nam
1
PHẦN 1. MỞ ĐẦU
1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Vùng đất cát ven biển Nghệ An có diện tích 21.428 tập trung ở các
huyện ven biển Quỳnh Lưu, Diễn Châu, Nghi Lộc, thị xã Cửa Lò và thành
phố Vinh. Đất có thành phần cơ giới thô, kết cấu rời rạc, dung tích hấp thụ
thấp. Các chất dinh dưỡng như mùn, đạm, lân, kali đều nghèo, trên loại đất
này đã đưa vào các loại cây trồng như rau, dâu tằm, dưa hấu, vừng và các
cây đậu đỗ có tác dụng cải tạo đất như lạc, đậu xanh, … (UBND tỉnh Nghệ
An, 2012). Sản xuất nông nghiệp ở vụ Hè Thu trong điều kiện khí hậu khô
nóng kéo dài, canh tác chủ yếu dựa vào nước trời, đất cát dễ bị khô hạn nên
hiệu quả mang lại thấp. Cây trồng trên đất chuyên màu của vùng đất cát ven
biển trong vụ Hè Thu chủ yếu là vừng, đậu xanh ngoài ra một diện tích nhỏ
trồng dưa hấu, lạc. Cây vừng có khả năng chịu hạn tốt song sản xuất vừng
dễ gặp rủi ro có năm mất trắng do gặp mưa sớm vừng bị chết hàng loạt, giai
đoạn quả chín thường gặp mưa vỏ quả bị nứt gây thối hạt làm cho năng suất
vừng thấp và không ổn định (năng suất biến động từ 1,92-6,37 tạ/ha từ năm
2008-2013). Cây dưa hấu chỉ phát triển ở qui mô nông hộ có đầu tư hệ
thống tưới và cây cần được cung cấp nước đầy đủ trong quá trình sinh
trưởng phát triển. Đối với cây lạc, do không có tính ngủ nghỉ nên dễ bị mọc
mầm trên ruộng khi gặp mưa lớn. Tại Nghệ An lượng mưa chủ yếu tập
trung từ cuối tháng 8 đến đầu tháng 10 trùng với thời gian quả lạc chín, hơn
nữa do có thời gian sinh trưởng dài nên cây lạc ít được lựa chọn để đưa vào
cơ cấu cây trồng vụ Hè Thu.
Đậu xanh (Vigna radiata L. Wilczek) là cây trồng quan trọng trong
vụ Hè Thu của tỉnh Nghệ An, chủ yếu được trồng thuần với diện tích 4.903
ha, năng suất trung bình đạt 0,6-0,8 tấn/ha (số liệu thống kê tỉnh Nghệ An,
năm 2013). Đây là một trong những cây họ đậu điển hình có thời gian sinh
trưởng ngắn, sinh trưởng khỏe, thích ứng với khí hậu khô nóng (Hussain et
al., 2011; Nair et al., 2013). Do không bị chết cây sau những trận mưa lớn,
đang có nhiều giống mới năng suất cao được giới thiệu vào sản xuất nên
đậu xanh có thể cạnh tranh và đem lại hiệu quả kinh tế cao hơn cho nông
dân so với nhiều cây trồng khác trong vụ Hè Thu như lạc, vừng... Đậu xanh
cũng được đánh giá là cây trồng thích ứng với biến đổi khí hậu vì nó có thể
chịu được khô hạn ở đầu thời vụ, có thể chịu được khí hậu khô nóng trong
vụ Hè Thu, có thể sinh trưởng và thích ứng trên đất nghèo dinh dưỡng
(Phạm Văn Chương và cs., 2011; Nguyễn Quốc Khương và cs., 2014). Do
đó cây đậu xanh đang được quan tâm phát triển trên qui mô lớn trong vụ Hè
Thu, đặc biệt là trên vùng đất cát biển của tỉnh Nghệ An canh tác dựa vào
nước trời. Tuy nhiên năng suất đậu xanh trên vùng đất cát ven biển Nghệ
2
An còn rất khiêm tốn, nguyên nhân chính là do trong điều kiện biến đổi khí
hậu hiện nay ngày càng gia tăng theo hướng nóng lên (ở Việt Nam nói
chung và Nghệ An nói riêng là do gió Phơn Tây Nam gây ra từ tháng 5 đến
tháng 8) đúng vào vụ Hè Thu là vụ đậu xanh chính của vùng. Hạn kéo dài
từ khi gieo hạt đến khi thu hoạch lứa quả đầu tiên đã làm giảm sút nghiêm
trọng năng suất, chất lượng đậu xanh. Bên cạnh đó, do sử dụng giống địa
phương năng suất thấp, các biện pháp canh tác còn lạc hậu.
Do vậy, để phát triển bền vững đậu xanh tại vùng đất cát ven biển
Nghệ An và mở ra một cơ hội mới cho việc chinh phục vùng canh tác nông
nghiệp nước trời trên đất cát biển miền Trung trong những năm tới cần có
giống đậu xanh chịu hạn tốt, cho năng suất ổn định và kèm theo là các biện
pháp kỹ thuật thích hợp cho chúng trong điều kiện canh tác dựa vào nước
trời. Đây là những nội dung nghiên cứu có tính cấp thiết cao và cần được
thực hiện trên vùng đất cát ven biển của tỉnh Nghệ An.
1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
1.2.1. Mục tiêu tổng quát
Xác định một số giống đậu xanh và các biện pháp canh tác phù hợp
để đạt năng suất và hiệu quả kinh tế cao trong điều kiện canh tác nhờ nước
trời của vụ Hè Thu trên vùng đất cát ven biển tỉnh Nghệ An.
1.2.2. Mục tiêu cụ thể
- Đánh giá được thực trạng sản xuất đậu xanh nhằm xác định các yếu
tố hạn chế trong sản xuất đậu xanh hiện nay trên vùng đất cát ven biển tỉnh
Nghệ An.
- Đánh giá được khả năng chịu hạn của các giống đậu xanh trong
điều kiện gây hạn nhân tạo.
- Xác định được một số giống đậu xanh có thời gian sinh trưởng
ngắn ngày và trung ngày, có khả năng chịu hạn tốt, thích nghi với điều kiện
sinh thái vụ Hè Thu của vùng đất cát ven biển tỉnh Nghệ An.
- Đánh giá được tác động của một số kỹ thuật trồng, chăm sóc trong điều
kiện canh tác nhờ nước trời nhằm nâng cao khả năng chịu hạn và năng suất của
các giống đậu xanh được lựa chọn trên vùng đất cát ven biển tỉnh Nghệ An.
- Xây dựng mô hình trồng đậu xanh trong vụ Hè Thu trên đất cát ven
biển tỉnh Nghệ An.
1.3. PHẠM VI NGHIÊN CỨU
- Các giống đậu xanh triển vọng có nguồn gốc từ các Viện, Trung
Tâm Nghiên cứu Phát triển đậu đỗ - Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam.
- Đánh giá khả năng chịu hạn của 12 giống đậu xanh nghiên cứu ở
giai đoạn nảy mầm của hạt trong dung dịch thẩm thấu và gây hạn nhân tạo
3
ở giai đoạn ra hoa, ra hoa rộ và quả mẩy.
- Đánh giá khả năng sinh trưởng phát triển và năng suất của 12 giống
đậu xanh trong điều kiện đồng ruộng.
- Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật trồng, chăm sóc trên đồng
ruộng gồm bón phân kali (xác định mức kali khác nhau trên nền N và P2O5
cố định), mật độ trồng và phương thức giữ ẩm đất.
- Đề tài luận án được thực hiện từ năm 2012 – 2016 tại huyện Diễn
Châu và Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An.
1.4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN
- Trên cơ sở khoa học đã xác định được 3 giống đậu xanh triển vọng
ĐX208, ĐX16 và ĐX22 cho vùng đất cát ven biển Nghệ An trong điều kiện
canh tác nhờ nước trời. Các giống này có thời gian sinh trưởng từ 68-82
ngày, khả năng sinh trưởng tốt, chịu hạn và chống đổ tốt, chống chịu tốt với
các loại sâu bệnh hại chính, có năng suất cao tương ứng là 1,5-1,6 tấn/ha,
1,3-1,5 tấn/ha, 1,6-1,7 tấn/ha.
- Đã xác định được một số biện pháp kỹ thuật thích hợp cho các
giống đậu xanh khi trồng trên đất cát ven biển Nghệ An trong điều kiện
canh tác nhờ nước trời: mật độ 20 cây/m2 cho giống ĐX208 và ĐX22, 25
cây/m2 cho giống ĐX16; bón 60 kg K2O/ha trên nền phân bón cho 1 ha
gồm 5 tấn phân chuồng + 30 kg N + 60 kg P2O5 + 300 kg vôi bột; có thể giữ
ẩm cho cây và đất bằng chất giữ ẩm AMS-1 với lượng 30 kg/ha.
1.5. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.5.1. Ý nghĩa khoa học
- Kết quả nghiên cứu của đề tài là các dẫn liệu khoa học có giá trị để
xác định giống đậu xanh mới có khả năng chịu hạn cũng như các biện pháp
kỹ thuật canh tác phù hợp làm tăng tính chịu hạn, khắc phục hạn để đạt
năng suất và hiệu quả kinh tế cao trên vùng đất cát ven biển Nghệ An sản
xuất nông nghiệp chủ yếu dựa vào nước trời.
- Luận án là tài liệu tham khảo có giá trị phục vụ cho công tác giảng
dạy, nghiên cứu về cây đậu xanh, đặc biệt trồng tại nơi đất cát ven biển bị
hạn kéo dài.
1.5.2. Ý nghĩa thực tiễn
Việc xác định được các giống đậu xanh mới và một số biện pháp kỹ
thuật canh tác cơ bản phù hợp cho cây đậu xanh sinh trưởng phát triển tốt,
năng suất, chất lượng cao trong vụ Hè Thu tại vùng đất cát ven biển Nghệ
An sẽ góp phần vào việc hoàn thiện qui trình canh tác, mở rộng diện tích
trồng đậu xanh cho hiệu quả kinh tế cao đối với các vùng đất cát ven biển.