BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN
VIỆN KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
HÀ QUANG THƯỞNG
NGHIÊN CỨU MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT CHỦ YẾU NÂNG CAO
NĂNG SUẤT GIỐNG VẢI CHÍN SỚM PH40
Ở VÙNG MIỀN NÚI PHÍA BẮC
Chuyên ngành: Khoa học Cây trồng
Mã số: 9620110
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP
HÀ NỘI - 2023
Công trình được hoàn thành tại:
VIỆN KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
Người hướng dẫn khoa học:
GVHD 1: GS.TS Vũ Mạnh Hải
GVHD 2. TS Nguyễn Hữu La
Phản biện 1: ........................................................
Phản biện 2: ..........................................................
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Viện họp tại Viện Khoa
học Nông nghiệp Việt Nam ngày ..... tháng...... năm 2023
Có thể tìm hiểu luận án tại:
1. Thư Viện Quốc gia
2. Thư Viện Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam
3. Thư Viện Viện Khoa học Kỹ thuật Nông lâm nghiệp miền núi phía Bắc
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Cây vải (Litchi chinensis Sonn,) thuộc họ Bồ hòn (Sapindaceae), có nguồn gốc từ miền Nam Trung
Quốc và Bắc Việt Nam. Hiện nay, Trung Quốc là nước có sản lượng và xuất khẩu đứng đầu thế giới, tiếp
theo là Ấn Độ và Việt Nam (xếp ở vị trí thứ 3, chiếm 10% tổng sản lượng) cùng một số nước khác như
Madagascar, Đài Loan, Thái Lan, ….
Ở nước ta, vải được coi là loại cây có vị trí quan trọng trong phát triển kinh tế quốc gia. Tính đến hiện
tại, diện tích trồng vải ở Việt Nam là 58,3 nghìn héc ta, tập trung ở một số ít địa phương, với giống vải thiều
Thanh Hà chiếm trên 80%, các giống chín sớm chỉ khoảng 20%,và gần như chưa có giống chín muộn.Công
nghệ bảo quản quả tươi và chế biến chưa đáp ứng được đòi hỏi thực tiễn, gây nên áp lực lớn cho việc tiêu thụ
quả tươi, làm giảm giá trị thương mại và thu nhập của người sản xuất.
Để giải quyết vấn đề này, một số giống vải chín sớm đã được bổ sung vào cơ cấu mùa vụ, như : vải
Phúc Hòa, vải Bình Khê, vải chín sớm Hùng Long, … song vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của sản xuất.
Viện Khoa học Kỹ thuật Nông lâm nghiệp miền núi phía Bắc đã tiến hành tuyển chọn từ sản xuất giống vải
chín sớm PH40, có ưu điểm: chín sớm, quả to, chất lượng khá tốt, tiềm năng năng suất cao nhưng lại thiếu
ổn định do quá trình phân hóa hoa phụ thuộc nhiều vào điều kiện thời tiết. Đề tài : Nghiên cứu một số biện
pháp kỹ thuật chủ yếu nâng cao năng suất giống vải chín sớm PH40 ở Vùng miền núi phía Bắc, trong bối
cảnh đó là một vấn đề cấp thiêt.
2. Mục tiêu của đề tài
Đánh giá được đặc điểm nông sinh học trong mối quan hệ đến sinh thái vùng trồng và một số biện
pháp kỹ thuật chủ yếu nhằm cải thiện khả năng ra hoa và ổn định năng suất giống vải chín sớm PH40, góp
phần bổ sung giống mới cho sản xuât và nâng cao thu nhập cho người trồng.
3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Xây dựng cơ sở khoa học về các đặc trưng hình thái giống vải chín sớm PH40. Bổ sung dẫn liệu có cơ
sở khoa học về tác động các biện pháp kỹ thuật đến quá trình phân hóa mầm hoa bổ sung vào quy trình kỹ
thuật sản xuất.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
- Giống vải chín sớm PH40.
- Các chất điều tiết sinh trưởng, phân bón lá đa, trung, vi lượng …
4.2. Phạm vi nghiên cứu
- Không gian nghiên cứu: Một số địa phương Vùng trung du miền núi phía Bắc, gồm: Phú Thọ, Bắc
Giang, Yên Bái, Tuyên Quang;
- Thời gian nghiên cứu: Đề tài được thực hiện từ năm 2016 đến 2020.
- Giới hạn nghiên cứu: Các nghiên cứu của đề tài tập trung vào việc mô tả đặc điểm hình thái, theo dõi
các động thái vật hậu của giống, mức độ ảnh hưởng của yếu tố C và N đến khả năng ra hoa, các biện pháp kỹ
thuật xử lý ra hoa và thời điểm thực hiện phù hợp với giống, công thức phân bón phù hợp, kỹ thuật bón phân
mới, sâu bệnh hại chính và loại thuốc phòng trừ hiệu quả.
5. Những đóng góp mới của đề tài
- Luận án là công trình nghiên cứu có tính hệ thống và tương đối toàn diện về các đặc tính nông sinh
học nguồn gen bản địa mới đang rất có triển vọng – giống vải chín sớm PH40 trong mối quan hệ di truyền
với một số giống đang có mặt trong sản xuất như giống Hùng Long, giống Thiều Thanh Hà, Thiều Phú Thọ,
U Hồng, vừa làm căn cứ khoa học cho việc xây dựng quy trình canh tác hợp lý tại các tỉnh vùng trung du
2
miền núi phía Bắc, vừa là nguồn tài liệu tham khảo tin cậy cho các nghiên cứu sâu hơn trên đối tượng cây vải
nói chung.
- Kết quả nghiên cứu về hàm lượng carbonhydrat tổng số (C) và đạm tổng số (N) cùng với tỷ lệ C/N
trong lá ở cây trưởng thành trong mối tương quan với khả năng ra hoa của giống vải chín sớm PH40 góp
phần mở ra hướng khắc phục hiện tượng ra hoa, quả không ổn định vốn đang là một trở ngại rất đáng kể ở
các vùng trồng vải, nhất là với những giống có yêu cầu sinh thái khắt khe trong những năm điều kiện thời tiết
không thuận lợi.
- Các kết quả nghiên cứu về kỹ thuật áp dụng trên giống vải chín sớm PH40 trong giai đoạn mang quả
bao gồm quản lý dinh dưỡng, quản lý dịch hại, các tác động cơ giới... tạo tiền đề cho việc xây dựng và hoàn
thiện quy trình thâm canh giống vải chín sớm PH40, giúp cho đội ngũ chỉ đạo kỹ thuật cũng như người trồng
sản xuất bền vững và có hiệu quả giống vải PH40.
6. Cấu trúc của Luận án :
Luận án gồm Luận án gồm 161 trang: Mở đầu (04 trang). Tổng quan tài liệu nghiên cứu (35 trang).
Vật liệu, nội dung và phương pháp nghiên cứu (19 trang). Kết quả nghiên cứu và thảo luận (63 trang). Kết
luận và đề nghị (2 trang). Danh mục 2 công trình đã công bố (1 trang). Tài liệu tham khảo (8 trang). Luận án
gồm 3 chương, 42 bảng biểu, 7 hình, 03 hình ảnh minh họa và 03 phụ lục. Luận án sử dụng 68 tài liệu tham
khảo trong nước và trên thế giới có uy tín, cập nhật tính mới.
Chương I: TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU
2.1. Tổng quan tài liệu nghiên cứu trong và ngoài nước về cây vải
2.1.1. Nguồn gốc, sự phân bố và phân loại cây vải
2.1.1.1. Nguồn gốc và sự phân bố cây vải
Cây vải, tên khoa học Litchi chinenis Sonn. (hay Nephelium Litchi Cambess), có nguồn gốc ở miền
Nam Trung Quốc và Bắc Việt Nam, sau đó di thực đến các vùng trồng khác trong khoảng đầu thế kỷ 17.
Ngày nay, vải được trồng nhiều ở các nước nằm trong phạm vi vĩ độ 200-300 Bắc và vùng cận nhiệt đới với
hơn 95% diện tích nằm ở phía Bắc bán cầu, trong đó Trung Quốc, Ấn Độ, Việt Nam và Thái Lan là những
nước sản xuất chính. Ở phía Nam bán cầu, các nước có diện tích trồng vải tương đối nhiều là Madagascar,
Nam Phi và Úc, Một số nước như Bangladesh, Philippines, Indonesia, Sri Lanka, Israel, Mỹ, Brazil, Mexico,
Quần đảo Canary, Mauritius, Zimbabwe và Mozambique cũng có trồng vải nhưng diện tích và sản lượng ít
hơn (Mitra và Pathak, 2010; Cronje, 2013).
2.1.1.2. Phân loại cây vải và các giống vải hiện có
a) Phân loại vải:
Theo Hoàng Thị Sản (2003), Panday và cộng sự (1989); Schaffer (1994), cây vải (Litchi chinensis
Sonn.) thuộc họ Bồ hòn (Sapindaceae), bộ Bồ hòn (Sapindales), phân lớp hoa hồng (Rosidae).
Vải có 3 loài phụ: Litchi chinensis; Litchi philippinensis và Litchi javenensis.
b) Các giống vải trên thế giới và ở Việt Nam:
i) Giống vải trên thế giới:
Thống kê các giống vải trên thế giới tại bảng 1.1.
Bảng 1.1. Các giống vải chính trồng ở các nước
Nước
Giống
Trung Quốc
Baila, Baitangying,Feizixiao, Heiye,Guiwei, Nuomici, Huaizhi
Ấn Độ
Shahi, China, Bombai, Rose Scented, Bedana
Vietnam
Trang Cat, Yang Anh, Vai Do, Thiew Thank Ha, Phu Ho, Wai Chee
Thái Lan
Khom, Cho Rakam, Haeo, Chin Lek, Hong Huai, Chakkraphat
Úc
Kwai Mai Pink, Tai So, FayZeeSiu, Salathiel, WaiChee, Kaimana
3
Bangladesh
Bombai, Muzaffarpur, Bedana, China 3
Indonesia
Local selections
Philipin
Sinco, Tai So, ULPB Red
Nam Phi
Mauritius, McLean’s Red, Third Month Red, Early Delight, Wai Chee
Israel
Mauritius, Hong Long, Brewster, Kaimana, Wai Chee, Yellow Red
Madagascar, Mauritius và Reunion
Mauritius
Florida, Hoa Kỳ
Mauritius, Brewster
Brazil
Bengal
ii) Giống vải ở Việt Nam:
Có khoảng gần 40 giống bao gồm các nguồn gen thu thập trong nước và nhập nội hiện đang có mặt
trong sản xuất và được lưu giữ tại các cơ sở nghiên cứu khoa học.
Phân chia một cách tương đối theo thời gian thu hoạch quả, các giống vải nước ta có thể được phân
thành 3 nhóm chính (Trần Thế Tục;1998):
- Nhóm vải chín sớm: Bao gồm các giống vải có thời gian chín từ 5/5 đến 30/5 hàng năm trong điều
kiện các tỉnh phía Bắc, Việt Nam.
- Nhóm vải chính vụ: là các giống vải có thời gian chín tập trung trong khoảng từ 1/6 đến 30/6 trong
điều kiện các tỉnh phía Bắc, Việt Nam.
- Nhóm vải chín muộn: Cho đến hiện tại, nước ta chưa có giống vải chín muộn mà chỉ mới phát hiện
được một số dòng có thời gian chín trong khoảng thời gian từ 30/6 đến 10/7.
iii) Giống vải chín sớm PH40: Được chọn lọc trong sản xuất, có thể là một biến chủng của giống vải
Thiều Phú Hộ trồng từ hạt tại xã Phú Hộ, thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ. Giống sinh trưởng rất khỏe, quả hình
tim, màu đỏ nhung, khối lượng quả lớn (50 – 55 g/quả), năng suất trung bình 19,5 tấn/ha, chất lượng tốt và
đặc biệt là thời gian thu quả sớm hơn đáng kể so với giống Phú Hộ ban đầu (15 – 25/5).
Giống được Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn công nhận giống chính thức tại Quyết định số
5070/QĐ-BNN-TT, ngày 31 tháng 12 năm 2019.
2.1.2. Tình hình sản xuất và tiêu thụ vải trên thế giới và Việt Nam
2.1.2.1. Tình hình sản xuất và tiêu thụ vải trên thế giới
Quả vải thương mại được sản xuất ở khoảng 30 nước trên thế giới, song tập trung chủ yếu là ở các
nước Châu Á (Bắc bán cầu). Tuy nhiên, một số năm trở lại đây một số nước ở Nam bán cầu cũng chú ý đến
phát triển loại quả này, trong đó điển hình là Madagascar sản xuất được hơn 100.000 tấn (2014); Nam Phi
11.000 tấn (2018 - S.K. Mitral và J.Pan, 2020).
2.1.2.2. Tình hình sản xuất và tiêu thụ vải ở Việt Nam
Do cây vải cần một khoảng thời gian đủ lạnh để phân hóa mầm hoa nên việc trồng vải chủ yếu tập
trung ở một số tỉnh miền Bắc (99% diện tích và sản lượng vải cả nước). Diện tích trồng vải tăng nhanh trong
giai đoạn 1998 đến 2005 (từ 26.000 ha lên 92.000 ha), sau đó có xu hướng giảm dân, đến nay còn 58.300 ha
(Bộ Nông nghiệp và PTNT, 2019). Đáng chú ý là nhờ ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật mới, năng suất vải có sự
tăng trưởng rõ rệt, từ 3 tấn/ha bình quân vào trước năm 2006, lên mức trên 5 tấn/ha ở những năm gần đây,
sản lượng vải ổn định trong khoảng 300.000 – 350.000 tấn/năm. Địa phương có diện tích trồng vải lớn nhất
là Bắc Giang, tiếp đến là Hải Dương, Quảng Ninh, Lạng Sơn, Vĩnh Phúc, Thái Nguyên, Hưng Yên, ….
Sản phẩm quả vải được tiêu thụ ở hầu hết các địa phương trong đó Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh
là hai thị trường lớn nhất.
Về xuất khẩu, ngoại tệ thu được từ quả vải tăng mạnh trong vài năm trở lại đây từ 600.000 USD năm
2010 đến 52,1 triệu USD năm 2016. Năm 2022 sản lượng vải xuất khẩu khoảng 120.000 tấn.