HỘI THẢO KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH GIẢI PHẪU BỆNH CÁC TỈNH PHÍA NAM LẦN THỨ 14
624
BIỂU HIỆN CK19 VÀ MỐI LIÊN QUAN VỚI CÁC YẾU TỐ LÂM SÀNG –
MÔ BỆNH HỌC CÓ Ý NGHĨA TIÊN LƯỢNG Ở CARCINÔM TẾ BÀO GAN
Đặng Minh Xuân1, Nguyễn Đức Duy1, Hoàng Anh Vũ2,
Đoàn Thị Phương Thảo1, Nguyễn Thanh Tú1
TÓM TẮT79
Mục tiêu: Cytokeratin 19 (CK19) là mt dấu
hiệu cho mc đ ác tính của u và tiên lượng xấu
carcinôm tế bào gan (HCC). Tuy nhiên, vai trò của
CK19 trong tương tác vi các đc điểm lâm sàng,
mô bệnh học và nguy cơ tái phát sm HCC vẫn
chưa rõ ràng. Đối tượng và phương pháp nghiên
cứu: Hồi cu 108 trường hợp carcinôm tế bào gan
được phẫu thuật cắt gan từ tháng 01/2018 đến tháng
12/2018 và theo dõi sau điều tr tại Bệnh viện Đại
học Y Dược TP. Hồ Chí Minh; tiến hành nhum
hoá mô miễn dch vi CK19 trên các mẫu bệnh
phẩm. Nguy cơ tái phát u sm được đnh nghĩa là
tái phát trong vòng 24 tháng sau phẫu thuật. Kết
quả: Tỉ lệ biểu hiện CK19 là 21,3%. Biểu hiện
CK19 c xu hưng dương tnh u c nguy cơ tiến
triển, nhưng không thể hiện mối liên quan vi các
đc điểm mô bệnh học c ý nghĩa tiên lượng của
HCC (đ mô học u, tình trạng xâm nhập mạch, giai
đoạn u, tình trạng xơ hoá và phn loại mô học u).
Không có mối liên quan c ý nghĩa thống kê giữa
1Khoa Giải phẫu bệnh – Bệnh viện Đại học Y
Dược Thành phố Hồ Chí Minh
2Trung tâm sinh học phân tử - Đại học Y Dược
Thành phố Hồ Chí Minh
3Bộ môn Mô phôi – Giải phẫu bệnh – Đại học Y
Dược Thành phố Hồ Chí Minh
Chu trách nhiệm chính: Nguyễn Đc Duy
ĐT: 0904974422
Email: duy.nd1@umc.edu.vn
Ngày nhận bài: 30/09/2024
Ngày phản biện khoa học: 14/10/2024
Ngày duyệt bài: 15/10/2024
biểu hiện CK19 và tỉ lệ tái phát u sm. Kết luận:
Biểu hiện CK19 cần kết hợp vi các yếu tố lâm
sàng và mô học hơn là yếu tố tiên lượng đc lập
nguy cơ tái phát sm bệnh nhân HCC.
Từ khóa: carcinôm tế bào gan, CK19, tái phát
sm
SUMMARY
CK19 EXPRESSION IN CORRELATION
WITH CLINICALLY AND
HISTOLOGICALLY PROGNOSTIC
FACTORS OF TUMOR RECURRENCE
IN HEPATOCELLULAR CARCINOMA
Background: Cytokeratin 19 (CK19) is a
marker of tumor aggressiveness and poor prognosis
in hepatocellular carcinoma (HCC). However, the
role of CK19 in the interaction with
clinicopathological features and the risk of early
tumor recurrence in HCC remains unclear.
Methods: A retrospective study of 108 cases of
hepatocellular carcinoma who underwent liver
resection from 01/2018 to 12/2018 and were
followed up at the University Medical Center, Ho
Chi Minh City. Immunohistochemical staining for
CK19 was performed on tissue samples. Early
tumor recurrence was defined as recurrence within
24 months after surgery. Results: The rate of CK19
expression was 21.3%. CK19 expression tended to
be positive in tumors with a higher risk of
progression but did not show an association with
histopathological features of prognostic
significance in HCC (tumor grade, vascular
invasion, tumor stage, fibrosis status, and tumor
histological classification). There was no
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
625
statistically significant correlation between CK19
expression and the rate of early tumor recurrence.
Conclusion: CK19 expression should be
considered alongside clinical and histological
factors rather than as an independent prognostic
factor for early recurrence risk in HCC patients.
Keywords: hepatocellular Carcinoma, CK19,
early tumor recurrence
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Ung thư biểu mô tế bào gan (HCC) là ung
thư gan nguyên phát phổ biến nhất và là
nguyên nhân gây t vong do ung thư đng th
tư trên thế gii. Tiên lượng của HCC thường
kém, đc biệt giai đoạn tiến triển hoc tái
phát u sm sau điều tr khỏi bệnh. Tái phát u
sm, th phát do u di căn tiềm ẩn trong gan,
thường được ghi nhận trong vòng 2 năm sau
phẫu thuật cắt u hoc điều tr tại chỗ
(TACE/RFA) và chiếm hơn 70% trường hợp
HCC tái phát. Đy là yếu tố liên quan đến đc
điểm của u nguyên phát nhiều hơn bệnh lí gan
nền so vi tái phát mun và giảm tỉ lệ sống còn
toàn b [1]. Do đ, việc xác đnh các dấu ấn
sinh học và cơ chế phân t đáng tin cậy để dự
đoán tái phát u sm c ý nghĩa lm sàng quan
trọng.
Cytokeratin 19 (CK19) là mt protein sợi
trung gian loại I, và là dấu ấn của tế bào gốc/tế
bào đầu dòng gan hoc thể hiện biệt hoá hưng
đường mật. CK19 có thể được tái biểu hiện
trong HCC, cho thấy quá trình hồi biệt hoá và
chuyển đổi biểu mô-trung mô của tế bào gan
ung thư. Trong nhiều nghiên cu, HCC biểu
hiện CK19 dương tnh c liên quan vi các yếu
tố nguy cơ tiến triển u như tỉ lệ xâm nhập,
kháng thuốc và khả năng di căn cao hơn so vi
nhm m tnh. Đồng thời, biểu hiện CK19 liên
quan đến giảm sống còn, tăng khả năng tái
phát u sm bệnh nhn HCC và được gợi ý
như mt phân loại HCC tiến triển. Tuy nhiên,
vai trò tiên lượng tái phát của CK19 trong
HCC và mối liên quan vi các yếu tố lâm sàng
– mô bệnh học khác không đồng nhất trong các
nghiên cu [3].
Tại Việt Nam và các nưc Đông Nam Á, tỉ
lệ HCC tái phát sm cao hơn và thời gian sống
còn ngắn hơn so vi các nưc phương Ty.
Điều này có thể do tỉ lệ nhiễm HBV cao, cũng
như các vấn đề kinh tế xã hi khác. HCC liên
quan đến HBV đ được chng minh c các đc
điểm phân t và hành vi sinh học đc trưng so
vi HCC do các nguyên nhn khác như nhiễm
HCV hoc do rượu [2,7]. Vì thế, chúng tôi cho
rằng vai trò tiên lượng của CK19 có thể khác
nhau tùy vào từng nhóm bệnh nhân các vùng
đa lý khác nhau. Nghiên cu này được thực
hiện nhằm khảo sát biểu hiện của CK19 trong
HCC và mối liên quan giữa biểu hiện CK19
vi các đc điểm lâm sàng – mô bệnh học có ý
nghĩa tiên lượng và tỉ lệ tái phát sm.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Trên 108 trường hợp phẫu thuật cắt u gan
có kết quả giải phẫu bệnh là HCC tại Bệnh
viện Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh trong
năm 2018.
Tiêu chuẩn lựa chọn:
- Mẫu phẫu thuật cắt u gan vi kết quả giải
phẫu bệnh là HCC
- Cđầy đủ hồ sơ bệnh án điện t
- Cđầy đủ lam và block
Tiêu chuẩn loại trừ:
- Bệnh nhn c hai ung thư tr lên ngoài
ung thư gan, ung thư di căn gan.
- Chất lượng mẫu block paraffin không
còn đủ để thực hiện hóa mô miễn dch.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cu đoàn hệ
hồi cu.
Quy trình nghiên cứu:
HỘI THẢO KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH GIẢI PHẪU BỆNH CÁC TỈNH PHÍA NAM LẦN THỨ 14
626
- Các bưc tiến hành nghiên cu:
o Thu thập thông tin: tuổi, gii tính, tình
trạng nhiễm viêm gan siêu vi, giai đoạn bệnh
theo BCLC, kết quả xét nghiệm cận lâm sàng
và thời gian tái phát u được thu thập từ hồ sơ
bệnh án điện t.
o Đnh danh và thu thập dữ liệu về đc
điểm mô bệnh học của HCC trên tiêu bản
nhum HE, theo tiêu chuẩn của TCYTTG
2019
o Tiến hành nhum dấu ấn CK19 s dụng
máy nhum HMMD tự đng BenchMarkXT
của hãng Roche -Ventana và kháng thể kháng
CK19 đơn dòng (A53-B/A2.26) theo hưng
dẫn của nhà sản xuất Dako. Block u được chọn
khi có số lượng tế bào u hiện diện nhiều nhất
và ít hoại t nhất
o Đánh giá kết quả nhum CK19.
- Sau phẫu thuật, bệnh nhân sẽ được hẹn
tái khám mỗi 3 – 6 tháng và được làm siêu âm
bụng. Nếu có tổn thương nghi ngờ mi xuất
hiện gan, bệnh nhân sẽ được chụp CT scan
bụng có cản quang. Bệnh nhân sẽ được xác
đnh là tái phát nếu xuất hiện mt nốt gan vi
đc điểm CT scan điển hình của HCC.
Biến số nghiên cứu: Các biến số nghiên
cu quan trọng được đnh nghĩa theo Bảng 1.
Bảng 1: Định nghĩa các biến số quan trọng được sử dụng trong nghiên cứu
STT
Tên biến
Định nghĩa
Giá trị biến
1
Tuổi
Hiệu số năm chẩn đoán và năm sinh
-
2
Gii tính
Gii tính ghi nhận trong hồ sơ bệnh án
Nam, Nữ
3
Nồng đ AFP
Xét nghiệm nồng đ AFP trong máu trưc mổ
< 400 ng/ml
≥ 400 ng/ml
4
Kch thưc u
Đường kính ln nhất của u ln nhất tính bằng centimét ghi
nhận từ mô tả đại thể của phiếu trả lời kết quả giải phẫu bệnh
< 2 cm,
2-5cm,
> 5 cm
5
Giai đoạn u
Ghi nhận trong hồ sơ bệnh án theo phn đ BCLC
0-A
B-C
6
Phân nhóm mô
bệnh học
Theo tiêu chuẩn chẩn đoán và phn nhm HCC của
TCYTTG năm 2019
Thông thường
Khác
7
Phn đ mô
học
Theo phân loại của Edmondson – Steiner
1-2
3-4
8
Tình trạng xâm
nhập mạch
Sự hiện diện tế bào u trong lòng mạch máu – mạch lymphô
trên các tiêu bản cha u
Không
Có
9
Xơ gan
Theo tiêu chuẩn Ishak – Knodell
Không, Có
10
Biểu hiện
CK19
Đánh giá trên tế bào u. Kết quả dương tnh khi > 5% tế bào u
bắt màu
Âm tính
Dương tnh
Phân tích dữ liệu: Dữ liệu thu thập được
phân tích bằng phần mềm thống kê Stata 14.0,
lựa chọn các phép kiểm đnh phù hợp (2,
Fisher và hồi quy Cox), giá tr p < 0,05 được
xem là c ý nghĩa thống kê tất cả phép kiểm.
Đạo đức nghiên cứu: Nghiên cu đ được
thông qau Hi đồng Đạo đc bệnh viện Đại
học Y Dược TP. Hồ Chí Minh, số 91/GCN-
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
627
HĐĐĐ, ngày 01/12/2023.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Bảng 2: Mối liên quan giữa biểu hiện CK19 với các đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng
Đặc điểm
Biểu hiện CK19
p
Tổng (n=108)
Dương tính (n=23)
Tuổi¥ (n = 108)
56,02 (12,60)
57,78 (11,12)
0,452a
Giới tính (n = 108)
Nam
89 (82,41)
15 (16,85)
0,027b
Nữ
19 (17,59)
8 (42,11)
AST (U/L) (n = 105)
≤ 90
86 (81,90)
15 (17,44)
0,205b
> 90
19 (18,10)
6 (31,58)
ALT (U/L) (n = 105)
≤ 60
81 (77,14)
15 (18,52)
0,563b
> 60
24 (22,86)
6 (25,00)
AFP (ng/mL) (n = 54)
< 400
43 (79,63)
3 (6,98)
0,006b
≥ 400
11 (20,37)
5 (45,45)
Điểm ALBI (n = 106)
> -2,6
66 (62,26)
14 (21,21)
0,876c
≤ -2,6
40 (37,74)
9 (22,50)
GGT (mg/L) (n = 61)
≤ 50
22 (36,07)
5 (22,73)
0,504b
> 50
39 (63,93)
6 (15,38)
WBC (G/L) (n = 107)
≤ 8,65
72 (67,29)
13 (18,06)
0,214c
> 8,65
35 (32,71)
10 (28,57)
Hb (g/L) (n = 107)
> 114
107 (100)
23 (21,50)
PLT (G/L) (n = 107)
< 225
73 (68,22)
16 (21,92)
0,876c
≥ 225
34 (31,78)
7 (20,59)
PT (s) (n = 106)
< 13
59 (55,66)
11 (18,64)
0,548c
≥ 13
47 (44,34)
11 (23,40)
HbsAg (n = 92)
Âm tính
25 (27,17)
7 (28,00)
0,374c
Dương tnh
67 (72,83)
13 (19,40)
HỘI THẢO KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH GIẢI PHẪU BỆNH CÁC TỈNH PHÍA NAM LẦN THỨ 14
628
Đặc điểm
Biểu hiện CK19
p
Tổng (n=108)
Dương tính (n=23)
Anti - HCV (n = 92)
Âm tính
67 (72,83)
15 (22,39)
0,870c
Dương tnh
25 (27,17)
6 (24,00)
Giai đoạn bệnh (theo BCLC) (n = 105)
0 - A
67 (63,81)
15 (22,39)
0,874c
B - C
38 (36,19)
8 (21,05)
¥ Báo cáo trung bình và độ lệch chuẩn, a Kiểm định t với phương sai bằng nhau
b Kiểm định chính xác Fisher, c Kiểm định Chi bình phương
Nghiên cu này cho thấy có 23/108 ca
dương tnh vi CK19, tỷ lệ dương tnh là
21,3%.
Tuổi trung bình tại thời điểm chẩn đoán là
56,02 ± 12,60 tuổi, nhỏ nhất là 9 tuổi và ln
nhất là 82 tuổi. Nghiên cu của chúng tôi cho
thấy đa số bệnh nhân là nam gii (chiếm
82,41%). Tỷ lệ bệnh nhân nữ dương tnh vi
CK19 cao hơn nam gii (42,11 % và 16,85%,
p = 0,027). Đa số bệnh nhân HCC có nhiễm
HBV (67 ca, 72,83%) trong khi chỉ có 27,17 số
ca có nhiễm HCV. Đa số bệnh nhân trong
nghiên cu có nồng đ AFP <400 ng/mL,
chiếm 79,63% số ca bệnh. Nhóm bệnh nhân
dương tnh vi CK19 có tỷ lệ AFP tăng > 400
ng/mL cao hơn đáng kể so vi nhm ≤ 400
ng/mL (45,46% so vi 6,98%,
p = 0,006). Những bệnh nhn HCC được phẫu
thuật thường đến khám giai đoạn sm vi
63,81% các ca được chẩn đoán giai đoạn
0/A.
Bảng 3: Mối liên quan giữa biểu hiện CK19 và các đặc điểm mô bệnh học
Đặc điểm
Biểu hiện CK19
p
Tổng
(n=108)
Âm tính
(n=85)
Dương tính
(n=23)
Kích thước u (n = 108)
< 2 cm
11 (10,19)
9 (81,82)
2 (18,18)
0,932a
2 - 5 cm
73 (67,59)
58 (79,45)
15 (20,55)
> 5 cm
24 (22,22)
18 (75,00)
6 (25,00)
Phân nhóm mô học u (n = 108)
Dạng thông thường
74 (68,52)
57 (77,03)
17 (22,97)
0,386a
Dạng viêm gan thoái hóa mỡ
17 (15,74)
15 (88,24)
2 (11,76)
Dạng tế bào sáng
8 (7,41)
7 (87,50)
1 (12,50)
Dạng bè ln
5 (4,63)
3 (60,00)
2 (40,00)
Dạng xơ ha
2 (1,85)
2 (100)
0 (0)
Dạng kỵ màu
1 (0,93)
1 (100)
0 (0)
Dạng giàu lymphô bào
1 (0,93)
0 (0)
1 (100)