BIỂU HIỆN HỘI CHỨNG LIỆT NỬA NGƯỜI

Chia sẻ: Nguyen Uyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

63
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu tham khảo dành cho giáo viên, sinh viên cao đẳng, đại học chuyên ngành y khoa - Các triệu chứng bệnh thường gặp, cách chuẫn đoán và điều trị.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: BIỂU HIỆN HỘI CHỨNG LIỆT NỬA NGƯỜI

H I CH NG LI T N A NGƯ I BS CK II Lưu Xuân Thu M c tiêu bài gi ng 1. Mô t gi i ph u ch c năng bó tháp liên quan. 2. Mô t tri u ch ng c a h i ch ng li t m m và li t c ng n a ngư i. 3. Phân bi t các h i ch ng li t ½ ngư i theo các v trí t n thương (V não, bao trong, thân não, t y s ng ). 4. Ch n ñóan các nguyên nhân c a h i ch ng li t n a ngư i. 5. Ch ñ nh c n lâm sàng phù h p. 6. Hi u ñư c nguyên t c ñi u tr . I. GI I PH U CH C NĂNG BÓ THÁP: Bó v – gai ( bó tháp) là c u trúc gi i ph u c a th n kinh v n ñ ng, ñư c mô t theo ñư ng ñi t v não – ñ n t y. B t ngu n t t bào tháp di n v n ñ ng nguyên phát hai bên bán c u (di n s 4 Broadmann kho ng 80%); vùng ti n v n ñ ng hay (di n s 6) ; vùng c m giác b n th nguyên phát hay (di n 1,3,5,7 và 2 ). VÙNG V NÃO V N ð NG M i m t nhóm neuron ch huy m t nhóm cơ nh t ñ nh c a cơ th theo hình ngư i l n ngư c trên di n v n ñ ng c a bán c u não. M t s cơ quan v n ñ ng tinh vi như bàn tay, môi chi m di n tích r t l n ph n th p, chân n m m t trong bán c u, di n chi ph i v n ñ ng bàn chân l n hơn ñùi. Các s i tr c t v não t o thành vòng tia ñi qua cánh tay sau bao trong, ñ n tr c ti p t y s ng t o thành bó v - gai, hay m t s ñ n các nhân dây s cu ng não, c u não, hành t y, có tên là bó v - hành. Ngòai ra bó tháp còn cho nhánh ñ n nhân lư i, th vân, ñ i th , nhân ñ , ti u não . Bó tháp t i m i t ng thân não có v trí khác nhau. Bó v - hành g m các s i t vùng v n ñ ng m t, m t, h u, h ng lư i c a v não, ñi qua g i c a bao trong, thân não. 16
Các s i tr c v a cho nhánh ñ n các nhân s cùng bên v a b t chéo ngay t i khoanh ñ ñ n nhân dây s ñ i bên. T i cu ng não bó v hành ñi ñ n các nhân III, IV C u não, bó v hành ñi ñ n nhân V,VI,VII,VIII. Hành não, bó v hành ñi ñ n nhân dây IX, X, XI, XII M T TRƯ C THÂN NÃO ð n ph n th p hành não, bó tháp tách ra hai ph n: Khi ñ n ñi m n i hành não và t y c thì h u h t s i tr c (kho ng 90%) c a bó tháp b t chéo sang bên ñ i di n t o nên bó tháp bên hay v gai bên ( bó tháp chéo) n m c t bên t y s ng; Các s i tr c trong bó tháp s p x p theo th t t trong ra ngoài g m c - ng c – th t lưng- cùng. ð n khoanh t y tương ng các s i tr c này ti p h p v i t bào v n ñ ng s 2 n m s ng trư c t y . Các s i không b t chéo ti p t c ñi xu ng c t trư c t o nên bó tháp th ng hay bó v - gai trư c, t n cùng ph n trư c t y s ng. Các s i này cu i cùng cũng b t chéo t i khoanh t y tương ng ñ n nhân s ng trư c ñ i bên; r t ít các s i tr c th c s không b t chéo và chi ph i neuron v n ñ ng s 2 cùng bên. ðƯ NG ðI C A BÓ THÁP ðO N T Y S NG 17
Như v y các s i tr c c a t bào tháp ñ u chi ph i cho n a ngư i ñ i bên. Khi t n thương trên ñi m b t chéo gây li t ñ i bên, t n thương dư i ñi m b t chéo gây li t cùng bên. M t s cơ vùng m t trên, cơ nhai, cơ thân mình, cơ hô h p b nh hư ng ít có th do ñư c chi ph i t c hai bên bán c u. II. LÂM SÀNG : Li t n a ngư i là li t m t tay, m t chân cùng bên, có th có kèm li t m t cùng bên hay ñ i bên, ho c m t s tri u ch ng khác cùng v trí t n thương như li t dây th n kinh s , ñ ng kinh, r i lo n ý th c, r i lo n c m giác... ðây là bi u hi n t n thương m t ph n hay tòan ph n ñư ng v n ñ ng h u ý (bó tháp). V trí t n thương ña ph n là neuron v n ñ ng trên (neuron s 1), lâm sàng li t v n ñ ng ki u trung ương, giai ño n ñ u li t m m, giai ño n sau li t c ng, kèm theo có ph n x b nh lý tháp. Khi t n thương thân t bào hay b t c nơi nào trên s i tr c ñ u ñưa ñ n y u li t n a ngư i, tri u ch ng lâm sàng g m 1. H i ch ng li t m m n a ngư i: • Cơ l c: bi u hi n y u li t n a ngư i • Trương l c cơ gi m: ñ co dõai tăng, ñ ve v y tăng, ñ ch c nhão gi m • Ph n x gân cơ gi m • Ph n x b nh lý tháp Babinski có th (+) • Ph n x da b ng da bìu gi m hay m t 2. H i ch ng li t c ng n a ngư i: • Li t m t trung ương cùng bên li t n a ngư i n u t n thương phía trên c u não. • Cơ l c: y u ñ n li t n a ngư i hòan tòan, ng n chi n ng hơn g c chi. Tư th b nh nhân tai bi n m ch máu não là tay co chân du i. • Trương l c cơ tăng: ñ ve v y gi m, ñ co doãi gi m, ñ ch c nhão tăng • Ph n x gân cơ tăng, ña ñ ng g i và gót. • Ph n x b nh lý tháp: Babinski (+), Hoffmann (+) • Ph n x da b ng da bìu gi m hay m t • Hi n tư ng ñ ng ñ ng: yêu c u b nh nhân làm ñ ng tác h u ý bên chi lành, chi bên b nh xu t hi n các ñ ng tác thô sơ, t ñ ng, vô nghĩa. 3. Th n ng có th kèm hôn mê: • Nhìn: bàn chân li t ñ ra ngòai, má ph p ph ng theo nh p th • Khám nhãn c u: quan sát hư ng quay ñ u m t ph n x m t búp bê ñ ñánh giá m c ñ hôn mê và v trí t n thương • Th ph n x m t búp bê ñ xem xét s tòan v n c a thân não: Ph n x m t búp bê d c: dùng hai tay nâng ñ u và gi c g p du i ñ u nhanh nhãn c u b nh nhân di chuy n theo chi u ngư c l i c a ñ u ph n x còn. Ph n x m t búp bê ngang: dùng hai tay ñ ñ u b nh nhân xoay sang trái r i sang ph i nhãn c u di chuy n theo chi u ngư c l i c a ñ u ph n x còn. • Li t m t: th nghi m pháp Pierre Marie - Foix, dùng ngón tr n vào góc hàm 2 bên hay ñi m th p dư i vành tai, vùng cơ m t bên lành s co l i nghi m pháp dương tính. 18
• Cơ l c: Kích thích ñau n a thân bên b nh không c ñ ng. C m hai tay ñưa lên cao th rơi t do tay bên li t rơi nhanh n ng n hơn bên lành 4. Li t n a ngư i kín ñáo: T n thương m c ñ nh có bi u hi n y u chi kín ñáo phát hi n khi ho t ñ ng lâu, tích c c. Khám lâm sàng cơ l c gi m ít so v i bên lành có th dùng m t s nghi m pháp ñ xác ñ nh y u chi c a b nh nhân như g p du i ñ u mình ph i h p Babinski, Barré, Mingazzini III. CH N ðÓAN V TRÍ T N THƯƠNG: Mu n xác ñ nh ñư c v trí t n thương, c n khám k các d u hi u th n kinh. M i vùng t n thương có m t s bi u hi n lâm sàng riêng 1. T n thương t i v não: • Li t m t trung ương cùng bên v i li t n a ngư i: Li t thư ng không ñ ng ñ u gi a m t, tay và chân; Có th li t m t chi, cánh tay, ng n chi n ng hơn g c chi, hay ñôi khi ch li t m t s cơ c a chi mà thôi. N u t n thương lan r ng, có th kèm theo tri u ch ng sau. • R i l an c m giác sâu tinh vi. • ð ng kinh c c b . • Bán manh ñ ng danh ñ i bên. • N u t n thương bán c u ưu th bên trái v i ngư i thu n tay ph i s có r i l an ngôn ng . 2. T n thương t i bao trong: • Ph n l n li t n a ngư i ñ ng ñ u m t, tay và chân không kèm theo r i l an ngôn ng , r i l an c m giác. • Tuy nhiên cũng có vài trư ng h p có các d u hi u hi m như: Gi m c m giác, ch y u là c m giác sâu, tăng c m giác ñau do t n thương nhân b ng sau ñ i th . • Bán manh ñ ng danh do t n thương tia th phía sau. • Khi t n thương bó v gai, v hành hai bên s gây h i ch ng gi hành: t n thương nhân dây s gây y u các cơ tương ng, bi u hi n li t m t, h u h ng, lư i, y u t chi r i l an c m xúc 3. T n thương t i ñ i th : • Y u li t n a ngư i kín ñáo • R i l an c m giác ki u ñ i th : Nhân b ng sau bên là nơi ti p nh n tòan b c m giác trư c khi lên v não, vì v y ñ i th ñư c xem là trung tâm c m giác dư i v ; Tri u ch ng ch quan: b nh nhân có nh ng cơn ñau d d i, nóng rát khó ch u nư'a ngư i t phát hay sau kích thích; Tri u ch ng khách quan: b nh nhân m t c m giác tư th , gi m c m giác ñau, nhưng khi kích thích v i cư ng ñ m nh hơn thì b nh nhân c m th y ñau d d i 4. T n thương thân não (h i ch ng li t giao bên): T n thương bó tháp ño n thân não có nhi u v trí khác bi t, liên quan ñ n các dây th n kinh s . Tri u ch ng lâm sàng ña d ng, ph c t p nên ñư c mô t nhi u h i ch ng v i tên g i khác nhau. T n thương t i cu ng não: • H i ch ng Weber (t n thương vùng chân cu ng não): Bên t n thương li t th n kinh III; ð i bên t n thương li t VII trung ương + li t n a ngư i 19
• H i ch ng Benedickt (t n thương mái cu ng não): Bên t n thương: li t th n kinh III; ð i bên t n thương: th t ñi u ti u não, run, li t n a ngư i và li t VII trung ương T n thương t i c u não: • H i ch ng Millard - Gubler (t n thương ñáy c u não dư i): Bên t n thương: li t th n kinh VII ngo i biên, th n kinh VI; ð i bên t n thương: li t n a ngư i T n thương t i hành não: • H i ch ng Jackson (t n thương mái hành t y): Bên t n thương li t th n kinh X, XII; ð i bên t n thương li t n a ngư i • H i ch ng Wallenberg (t n thương hành t y sau bên): cùng bên t n thương b li t dây th n kinh s não V, IX, X, XI; Có h i ch ng Claude - Bernard - Horner (HC t n thương giao c m lâm sàng có h p khe mi, co ñ ng t , l i m t), th t ñi u ti u não; ð i bên t n thương m t c m giác ñau nhi t T n thương t y s ng c : • H i ch ng Brow- Séquard (t n thương n a khoanh t y theo b ngang): Bên t n thương b li t n a ngư i, m t c m giác sâu (c m giác tinh vi, tư th , bóp ép, rung âm thoa); ð i bên t n thương m t c m giác nông (s , ñau, nhi t). • T n thương ½ t y c t C5 tr lên gây li t n a ngư i. T n thương ño n t C5-T1 lâm sàng bi u hi n y u tay ki u ngo i biên và li t chân ki u trung ương. 20
IV. CH N ðÓAN CĂN NGUYÊN: H i ch ng li t n a ngư i có nhi u nguyên nhân, ñ t m sóat có h th ng nên d a vào cách kh i phát b nh ñ t ng t hay t t , ñánh giá nhanh v tri giác, ti n s có b nh là y u t nguy cơ, khám th n kinh và t ng quát, th các xét nghi m c n lâm sàng thích h p, nguyên nhân c a li t n a ngư i thư ng g p là : 1. Kh i phát c p tính: Xu t huy t não do cao huy t áp: • Kh i phát ñ t ng t m t ngư i l n tu i, có ti n s cao huy t áp, xu t hi n sau m t g ng s c . • Xu t hi n tri u ch ng th n kinh ñ nh v : li t n a ngư i • B nh nhân r i l an tri giác, r i l an th n kinh th c v t: r i l an thân nhi t, hô h p, tim m ch, v n m ch. Nh i máu não do xơ m ñ ng m ch: • B nh x y ra trong vài phút hay kéo dài vài gi ñ n 24 gi . • Xu t hi n d u th n kinh ñ nh v : li t n a ngư i, có th k t h p v i h i ch ng khác thành tri u ch ng ñ c bi t • B nh nhân có các y u t nguy cơ: Cao huy t áp, xơ m ñ ng m ch, ñái tháo ñư ng, béo phì, hút thu c lá, s d ng thu c ng a thai Nh i máu não l p m ch do b nh lý tim m ch : • B nh c nh c p tính trong vài giây, vài phút . • Tri u ch ng li t n a ngư i có th k t h p thành h i ch ng • B nh lý tim m ch ñi kèm: h p van hai lá, rung nhĩ, l an nh p tim V d d ng m ch máu não: • Thư ng x y ra ngư i tr tu i, có ti n s ñau ñ u Migraine, ñ ng kinh • B nh nhân ñ t ng t nh c ñ u d d i, ói m a, xu t hi n tri u ch ng th n kinh như li t n a ngư i, h i ch ng màng não. Ch n thương s não: Sau ch n thương vùng ñ u b nh nhân li t n a ngư i, có tri u ch ng chèn ép não, tăng áp l c n i s , co gi t, hôn mê, n u không x lý c p c u k p th i r t d t vong. Viêm não c p tính: B nh thư ng kh i phát v i h i ch ng nhi m trùng, r i lo n tâm th n, li t n a ngư i, ñ ng kinh, hôn mê, di n ti n n ng có th t vong. 2. Kh i phát bán c p hay mãn tính : U trong s : • ðau ñ u kéo dài, tăng d n, lúc ñ u còn ñáp ng v i thu c gi m ñau, sau ñó không tác d ng n a. Kèm theo tri u ch ng c a tăng áp l c n i s như nôn ói phù gai th . • Y u li t t ng ñ an chi, sau lan d n n a ngư i, ngày càng n ng, khám có h i ch ng li t c ng n a ngư i • Có th kèm theo ti u ch ng khác tùy theo v trí t n thương và m c ñ tr m tr ng như : ñ ng kinh r i l an tri giác, r i l an th giác, li t th n kinh s Abcès trong s : • B nh nhân thư ng có nhi m trùng vùng tai xoang ngòai da, • Sau ñó xu t hi n tri u ch ng ñau ñ u và d u th n kinh ñ nh v , li t n a ngư i t t hay có d u màng não 21
• Khám có h i ch ng nhi m trùng, h i ch ng tăng áp l c n i s và h i ch ng li t c ng n a ngư i. VN có nhi u mô t b nh c nh viêm màng não do lao, c lao cũng gây HC • li t ½ ngư i. T máu dư i màng c ng mãn tính: • Thư ng x y ra b nh nhân l n tu i, có ti n s ch n thương ñ u • Sau m t th i gian vài tu n hay vài tháng, b nh nhân xu t hi n các tri u ch ng như ñau ñ u, y u li t n a ngư i, r i l an tâm th n, r i l an tri giác, tăng áp l c n i s B nh lý thoái hóa não: Có m t s các b nh lý thoái hóa não gây li t n a ngư i, ngoài tri u ch ng c a b nh n n còn có bi u hi n li t c ng n a ngư i. B nh xơ c ng r i rác t ng ñám, b nh lý não ch t tr ng nhi u , viêm não t y c n nhi m trùng… V. CH N ðÓAN PHÂN BI T: 1. H i ch ng Parkinson n a ngư i: h i ch ng Parkinson n a ngư i có các tri u ch ng tăng trương l c cơ, b t ñ ng, run, • Dáng ñi c ng, ñ u hơi g p v phía trư c, lưng cong co kh p kh yu , kh p g i. ði t ng bư c nh ch m ch p, 2 tay kéo sát vào ngư i không vung v y. • V m t ñ ñ n, không di n t tình c m • Tăng trương l c cơ, khám c ñ ng kh p có d u bánh xe răng • V n ñ ng ch m ch p h n ch • Run khi ngh 2. Gi li t n a ngư i: B nh nhân gi v li t n a ngư i ñôi khi khó phát hi n. C n khai thác rõ tâm sinh lý, hòan c nh xã h i, gia ñình ... • Chú ý các d u hi u khách quan như : v trương l c cơ, ph n x gân cơ, ph n x b nh lý tháp. Khám nghi m pháp Babinski du i ñ u mình ph i h p, và d u Hoover ñ phân bi t li t n a ngư i th c s hay gi v • Nghi m pháp Babinski du i ñ u mình ph i h p: b nh nhân n m khoanh tay trư c ng c ng i d y t t , chân y u s nh c lên hay yêu c u b nh nhân ñang ng i t t n m xu ng chân y u s co l i (N u li t gi thì chân lành co l i, chân li t không co) • D u hi u Hoover: th y thu c ñ bàn tay dư i gót chân lành c a b nh nhân và yêu c u nâng cao chân còn l i, nh n xét tay ngư i khám có c m nh n gót chân lành ñè m nh (li t th t s vì ph i dùng kháng l c nh c chân li t lên), gót chân lành không ñè tay ngư i khám (li t gi v ). N u ñ bàn tay dư i gót chân li t và yêu c u nh c chân lành, b nh nhân b li t th t s thì gót chân li t s không ñè m nh lên tay ngư i khám. 3. H i ch ng ti u não n a ngư i: Tri u ch ng th t ñi u ti u não là d ng r i lo n v n ñ ng ph c t p, có th làm gi m s c cơ và v n ñ ng n a ngư i bên li t, m t ph i h p nh p nhàng c ñ ng ñi l i, có th phân bi t khi có kèm theo r i lo n c ñ ng m t, rung gi t nhãn c u, gi ng nói run, lè nhè không r âm. 22
VI. XÉT NGHI M C N LÂM SÀNG: 1. Ch p c t l p ñi n tóan: Giúp ch n ñóan phân bi t s m nguyên nhân li t n a ngư i do nh i máu và xu t huy t não, u não, viêm não ... 2. Ch p c ng hư ng t : Giúp kh o sát t t t n thương nhu mô b nh lý thóai hóa, u , hay viêm nhi m, có giá tr v i tai bi n m ch máu vùng h sau s não... 3. ði n não ñ : Có ý nghĩa trong b nh ñ ng kinh, viêm não, theo dõi s r i l an ch c năng c a não . 4. M ch não ñ : Giúp kh o sát b nh lý m ch máu não, m t s trư ng h p u não, u ác tính , xem m ch máu nuôi tiên lư ng cho cu c m . 5. Ch p m ch máu k thu t s xóa n n (Digital Subtraction Angiography): Cho hình nh m ch máu c t s ng thân n n, h c nh r t rõ ràng, giúp ch n ñóan trong các b nh phình m ch, d d ng thông ñ ng tĩnh m ch, h p t c m ch máu, viêm m ch . 6. Doppler ñ ng m ch não: Giúp kh o sát ñ h p ñ ng m ch c nh, t c ñ dòng ch y, v trí ch h p.. 7. M t s xét nghi m khác: Kh o sát thêm các xét nghi m v sinh hóa, mi n d ch, vi ký sinh, di truy n, sinh h c, .. giúp xác ñ nh các b nh lý liên quan. VII. ðI U TR 1. Nguyên t c ñi u tr chung: • B nh nhân ph i ñư c khám và chăm sóc t i cơ s Y t • Theo dõi di n ti n b nh, b o ñ m sinh t n • Cung c p Oxy, dinh dư ng ñ y ñ • K t h p v t lý tr li u 2. ði u tr nguyên nhân: • ði u tr b nh n n liên quan • ði u tr t n thương não theo nguyên nhân • ði u tr b nh nguyên CÂU H I ÔN T P 1. Mô t c u trúc gi i ph u ch c năng bó tháp chú ý các v trí ñ c bi t. 2. Li t kê tri u ch ng lâm sàng khi t n thương v trí khác nhau c a bó tháp. 3. Ch n ñoán các nguyên nhân thư ng g p. TÀI LI U THAM KH O Lê Văn Thành, (1990:) B nh h c th n kinh, NXBYH. 1. B Môn Th n Kinh, (2005:) Th n kinh h c, ðHYD 2. H H u Lương, (1998): Lâm sàng th n kinh, NXBYH 3. Vũ Anh Nh , (2001): Th n kinh h c Lâm sàng và ði u tr , NXB Cà Mau. 4. B Môn Th n Kinh, (2008): Gi i ph u ng d ng th n kinh, ðHYD. 5. 6. Rowland L.P, (1995): Merritt's texbook of Neurology, 9th Edition, Baltimore, William & Wilkins 7. David A. Greenberg, Michael J. Aminoff, (2002): Clinical Neurology, 5th Edition, Lange Medical books/ McGraw-Hill companies. 8. Allan H. Ropper, Robert H. Brown: Adams and Victor’s Principles of Neurology 8th 2005. 23
24