Bình luận án lệ số 42/2021/AL về quyền lựa chọn tòa án giải quyết tranh chấp của người tiêu dùng trong trường hợp hợp đồng theo mẫu có thỏa thuận trọng tài

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:6

Thêm vào BST

Báo xấu

11
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Án lệ số 42/2021/AL ngày 12/3/2021 của Tòa án nhân dân tối cao là một sự khẳng định nguyên tắc bảo vệ đối với người tiêu dùng Việt Nam trong mối quan hệ với các thương nhân. Thông qua án lệ này, người tiêu dùng cũng như thương nhân sẽ biết mình cần phải làm gì để có thể tránh được các rủi ro pháp lý khi ký hợp đồng soạn sẵn, nhất là khi hợp đồng được thực hiện trên môi trường mạng internet.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bình luận án lệ số 42/2021/AL về quyền lựa chọn tòa án giải quyết tranh chấp của người tiêu dùng trong trường hợp hợp đồng theo mẫu có thỏa thuận trọng tài

Soá 10/2021 - Naêm thöù möôøi saùu BÌNH LUAÄ N AÙ N BÌNH LUẬN ÁN LỆ SỐ 42/2021/AL VỀ QUYỀN LỰA CHỌN TÒA ÁN GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP CỦA NGƯỜI TIÊU DÙNG TRONG TRƯỜNG HỢP HỢP ĐỒNG THEO MẪU CÓ THỎA THUẬN TRỌNG TÀI Vũ Văn Tính1 Tóm tắt: Án lệ số 42/2021/AL ngày 12/3/2021 của Tòa án nhân dân tối cao là một sự khẳng định nguyên tắc bảo vệ đối với người tiêu dùng Việt Nam trong mối quan hệ với các thương nhân. Thông qua án lệ này, người tiêu dùng cũng như thương nhân sẽ biết mình cần phải làm gì để có thể tránh được các rủi ro pháp lý khi ký hợp đồng soạn sẵn, nhất là khi hợp đồng được thực hiện trên môi trường mạng internet. Từ khoá: Bảo vệ người tiêu dùng, hợp đồng soạn sẵn, điều khoản trọng tài, hợp đồng sở hữu kỳ nghỉ. Nhận bài: 17/9/2021; Hoàn thành biên tập: 23/9/2021; Duyệt đăng: 18/10/2021. Abstract: The case No.42/2021/AL dated 12/3/2021 of the Supreme People’s court concretes principle of protection for Vietnamese consumers in relation with traders. Via this case, consumers as well as traders know how to avoid legal risks when signing drafted contract, especially when the contract is made via internet environment. Keywords: Protect consumers, drafted contract, arbitration provision, contract of owning vacation. Date of receipt: 17/9/2021; Date of revision: 23/9/2021; Date of Approval: 18/10/2021. Nội dung án lệ: “Hợp đồng sở hữu kỳ nghỉ theo các quy tắc trọng tài của SIAC có hiệu lực số PBRC-S-064621 thuộc loại hợp đồng soạn tại thời điểm giải quyết tranh chấp. Tuy nhiên vợ sẵn do nhà cung cấp dịch vụ đưa ra, soạn sẵn quy chồng ông T (người tiêu dùng) đã nộp đơn khởi định thỏa thuận trọng tài, nay nguyên đơn là kiện ra toà án nhân dân thành phố Nha Trang, người tiêu dùng không đồng ý lựa chọn trọng tài tỉnh Khánh Hoà (nơi bị đơn có trụ sở), đề nghị và yêu cầu Tòa án nhân dân (TAND) thành phố toà án tuyên hợp đồng vô hiệu. Toà án đã thụ lý Nha Trang giải quyết là phù hợp Điều 38 Luật đơn khởi kiện và sau đó đã tuyên không chấp bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, Điều 17 Luật nhận yêu cầu của nguyên đơn. trọng tài thương mại và hướng dẫn tại Khoản 5 Sau khi có quyết định của Toà án nhân dân Điều 4 của Nghị quyết số 01/20I4/NQ-HĐTP (TAND) thành phố Nha Trang, nguyên đơn không ngày 20/3/2014 của Hội đồng Thẩm phán TAND kháng cáo nên bản án có hiệu lực pháp luật. Ngày tối cao. Do đó, Tòa án nhân dân thành phố Nha 12/3/2021 TAND tối cao ra Quyết định số 42/QĐ- Trang thụ lý và giải quyết tranh chấp là đúng CA công nhận bản án được chọn làm án lệ. thẩm quyền theo Khoản 3 Điều 26, Khoản 1 Điều Câu hỏi pháp lý đặt ra ở trong vụ án này: Khi 35 Bộ luật tố tụng dân sự và còn trong thời hiệu nào thì toà án có thẩm quyền giải quyết vụ tranh khởi kiện quy định tại Điều 429 Bộ luật dân sự chấp giữa người tiêu dùng và nhà cung cấp hàng năm 2015, Điều 184 Bộ luật tố tụng dân sự”. hoá, dịch vụ (trong bài này chúng tôi gọi chung Dẫn nhập: Vợ chồng ông T ký hợp đồng sở là “thương nhân”) một khi các bên đã có thoả hữu kỳ nghỉ “Hợp đồng” với một Công ty du lịch thuận lựa chọn trọng tài? V và đã đặt cọc trước một phần. Sau khi nhận Bản án số 54/2018/DS-ST ngày 16/11/2018 được yêu cầu đóng nốt tiền từ Công ty du lịch V, của Tòa án nhân dân thành phố Nha Trang, tỉnh hai vợ chồng ông T xem lại hợp đồng thì thấy có Khánh Hòa đã đưa ra câu trả lời cho câu hỏi này. những điều khoản không hợp lý, nên đã chủ động Bằng việc lựa chọn bản án này làm án lệ, đề nghị chấm dứt hợp đồng, nhưng không được TAND tối cao muốn khẳng định nguyên tắc bảo phía Công ty du lịch V chấp nhận. Hợp đồng quy vệ người tiêu dùng trong việc ký kết hợp đồng định nếu có tranh chấp thì các bên sẽ chọn cơ do thương nhân soạn sẵn. Tuy nhiên phạm vi áp quan và phương thức giải quyết tranh chấp là dụng của nguyên tắc này vẫn bộc lộ một số hạn Trung tâm Trọng tài quốc tế Singapore (SIAC) chế cần được làm rõ. 1 Tiến sỹ, Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội. 71
HOÏC VIEÄN TÖ PHAÙP 1. Khẳng định quyền của người tiêu dùng không thể thực hiện được. Trong trường hợp được lựa chọn toàn án khi ký hợp đồng theo này rõ ràng các bên đã có thoả thuận trọng tài và mẫu soạn sẵn do thương nhân đưa ra thoả thuận này không bị vô hiệu. Một trong những cái khó đối với toà án trong Như vậy theo nguyên tắc trên lẽ ra khi vợ vụ án này là tìm biện pháp để giải quyết mâu chồng ông T nộp đơn khợi kiện yêu cầu huỷ hợp thuẫn giữa nguyên tắc tôn trọng thoả thuận của đồng lên TAND thành phố Nha Trang, TAND các bên trong việc lựa chọn cơ quan giải quyết phải từ chối thụ lý đơn khởi kiện2. Tuy nhiên tranh chấp và nguyên tắc bảo vệ bên yếu thế trong trường hợp này, TAND cấp sơ thẩm đã thụ trong quan hệ hợp đồng. lý đơn khởi kiện của vợ chồng ông T và đã xét xử 1.1. Nguyên tắc chung về tôn trọng thoả dựa trên việc áp dụng các quy định pháp luật về thuận của các bên trong việc lựa chọn cơ quan bảo vệ người tiêu dùng. giải quyết tranh chấp 1.2. Điều kiện để người tiêu dùng được lựa Tồn tại một thoả thuận trọng tài hợp pháp. chọn toà án giải quyết tranh chấp với thương nhân Trong vụ án này toà án cấp sơ thẩm đã phải xử lý Bằng các nhận định của mình, toà án đã xác một vấn đề không hề dễ dàng, đó là xác định định các điều kiện để người tiêu dùng được lựa thẩm quyền của toà án trong vụ án đã có một thoả chọn toà án giải quyết tranh chấp với thương thuận về lựa chọn trọng tài làm cơ quan xét xử nhân, toà án cũng đã đưa ra các cơ sở pháp lý để khi tranh chấp xảy ra. Thật vậy, trong Hợp đồng bảo vệ cho lập luận của mình. Lập luận của Toà các bên có thoả thuận nếu tranh chấp xảy ra thì án cũng phù hợp với thông lệ quốc tế về bảo vệ cơ quan và phương thức giải quyết tranh chấp là người tiêu dùng. Trung tâm Trọng tài quốc tế Singapore (SIAC) - Các điều kiện để người tiêu dùng được lựa theo các quy tắc trọng tài của SIAC có hiệu lực chọn Toà án. tại thời điểm giải quyết tranh chấp. Thoả thuận Toà án cấp sơ thẩm nhận định “Nhà cung cấp này hoàn toàn hợp pháp vì tại thời điểm ký kết Hợp đồng các bên hoàn toàn có đầy đủ năng lực hàng hóa, dịch vụ và người tiêu dùng có điều hành vi, năng lực pháp luật, thoả thuận cũng khoản về thỏa thuận trọng tài được ghi nhận không vi phạm điều cấm của pháp luật, không vi trong các điều kiện chung về cung cấp hàng hóa, phạm đạo đức xã hội. dịch vụ do nhà cung cấp soạn sẵn quy định tại Điều 17 Luật trọng tài thương mại nhưng khi Nguyên tắc tôn trọng thoả thuận của các bên. phát sinh tranh chấp, người tiêu dùng không Theo quy định tại Khoản 2 Điều 3 Bộ luật dân đồng ý lựa chọn trọng tài giải quyết tranh chấp”. sự năm 2015 (BLDS) một thoả thuận hợp pháp phải được tôn trọng. Điều 6 Luật trọng tài thương Hợp đồng do thương nhận soạn sẵn. Trong mại năm 2010 (Luật TTTM) cũng quy định giao dịch dân sự một trong các bên có quyền “Trong trường hợp các bên tranh chấp đã có thoả soạn thảo đề xuất hợp đồng và chuyển cho bên thuận trọng tài mà một bên khởi kiện tại Toà án kia xem xét, đàm phán rồi ký kết. Trong trường thì Toà án phải từ chối thụ lý, trừ trường hợp thoả hợp này, người tiêu dùng (nguyên đơn) cho rằng thuận trọng tài vô hiệu hoặc thoả thuận trọng tài hợp đồng được thương nhân (bị đơn) soạn sẵn và không thể thực hiện được”. Như vậy Luật chuyển cho mình. Do thời gian eo hẹp nên TTTM cũng khẳng định nguyên tắc tôn trọng nguyên đơn đã không đọc kỹ hợp đồng sở hữu thoả thuận của các bên khi lựa chọn phương kỳ nghỉ trước khi giao kết. Bị đơn không phủ thức giải quyết tranh chấp. Điều đo cũng đồng nhận điều này, do đó toà án đã xác định nguyên nghĩa với việc khi các bên đã thoả thuận lựa đơn đã ký thoả thuận được ghi nhận trong “điều chọn trọng tài để giải quyết tranh chấp thì khi kiện chung về cung cấp hàng hóa, dịch vụ do nhà một trong các bên nộp hồ sơ khởi kiện ra toà án, cung cấp soạn sẵn”, hay nói cách khác nguyên toà án phải từ chối thụ lý, trừ trường hợp thoả đơn đã ký vào bản hợp đồng có mẫu do thương thuận trọng tài vô hiệu hoặc thoả thuận trọng tài nhân soạn thảo trước. 2 Trên thực tế, trước đó Toà án nhân dân TP Nha Trang tỉnh Khánh Hoà đã từng yêu cầu một nguyên đơn phải cung cấp thoả thuận của các bên về việc lựa chọn toà án để giải quyết tranh chấp và khi không cung cấp được thì toà án đã trả lại đơn khởi kiện. Xem: Tâm Lụa, “Khách hàng sở hữu kỳ nghỉ Vịnh Thiên Đường bị trả đơn kiện”, Báo Tuổi Trẻ online ngày 27/10/2017, truy cập được vào ngày 20/9/2021 tại: https://tuoitre.vn/khach-hang-so-huu-ky-nghi- vinh-thien-duong-bi-tra-don-kien-20171027085725761.htm/. 72
Soá 09/2021 - Naêm thöù möôøi saùu Trong hợp đồng soạn sẵn có điều khoản trọng - Cơ sở pháp lý để toà án đưa ra lập luận. tài. Trên thực tế, thoả thuận trọng tài có thể là Áp dụng của Điều 38 Luật bảo vệ quyền lợi một điều khoản của hợp đồng hoặc là một văn người tiêu dùng. Bản án nhắc đến một trong bản riêng, độc lập với hợp đồng được các bên ký những căn cứ để toà khẳng định thẩm quyền của ký. Dù ở dạng nào thì thoả thuận trọng tài cũng mình, đó là căn cứ vào Điều 38 Luật bảo vệ tồn tại độc lập với hợp đồng. Tính độc lập của quyền lợi người tiêu dùng, theo đó “Tổ chức, cá thỏa thuận trọng tài nhằm mục đích đảm bảo nếu nhân kinh doanh hàng hóa, dịch vụ phải thông một bên cho rằng đã có một vi phạm cơ bản hợp báo về điều khoản trọng tài trước khi giao kết đồng thì thoả thuận trọng tài cũng sẽ không bị hợp đồng và được người tiêu dùng chấp thuận. hủy bỏ mà nó vẫn tồn tại với mục đích đánh giá Trường hợp điều khoản trọng tài do tổ chức, cá các yêu cầu khởi kiện phát sinh từ vi phạm, và nhân kinh doanh hàng hóa, dịch vụ đưa vào hợp điều khoản trọng tài vẫn tồn tại để quyết định đồng theo mẫu hoặc điều kiện giao dịch chung hình thức giải quyết tranh chấp3. thì khi xảy ra tranh chấp, người tiêu dùng là cá Trong trường hợp này, toà án nhận định “điều nhân có quyền lựa chọn phương thức giải quyết khoản về thỏa thuận trọng tài được ghi nhận tranh chấp khác”. Điều luật này cho thấy, trường trong các điều kiện chung về cung cấp hàng hóa, hợp thương nhân đưa vào hợp đồng mẫu điều dịch vụ do nhà cung cấp soạn sẵn”. Như vậy điều khoản trọng tài thì phải thông báo cho người tiêu khoản trọng tài đã được ghi nhận trong hợp đồng dùng biết và phải được người tiêu dùng chấp mà thương nhân đã soạn sẵn. thuận. Theo tinh thần của điều luật thì việc chấp Người tiêu dùng phản đối lựa chọn trọng tài thuận điều khoản về trọng tài phải được thể hiện để giải quyết tranh chấp. Đây là một trong những một cách rõ ràng. Việc ký kết hợp đồng theo mẫu điều kiện quan trọng để toà án xác định thẩm không đồng nghĩa với việc chấp nhận điều khoản quyền của mình. Như đã phân tích ở trên, khi đã trọng tài. Như vậy trong trường hợp này toà án có một thoả thuận được xác lập hợp pháp thì không thấy bị đơn cung cấp được chứng cứ cho người ký kết phải bị ràng buộc bởi thoả thuận đó. thấy có sự chấp thuận một cách rõ ràng của người Người tiêu dùng trong trường hợp này đã ký hợp tiêu dùng về điều khoản trọng tài. Do đó, toà áp đồng sở hữu kỳ nghỉ, trong đó có điều khoản lựa dụng điều 38 Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu chọn trọng tài để giải quyết tranh chấp. Tuy dùng theo hướng toà đồng ý rằng người tiêu dùng nhiên khi tranh chấp xảy ra thì người tiêu dùng là cá nhân có quyền lựa chọn phương thức giải không đưa vụ việc ra trọng tài để giải quyết như quyết tranh chấp khác với phương thức trọng tài. thoả thuận đã ký mà lại nộp đơn ra toà án. Bản án Phù hợp với Luật trọng tài thương mại. Việc không nói rõ việc người tiêu dùng phản đối lựa toà chấp nhận đơn khởi kiện của nguyên đơn là chọn trọng tài như thế nào. Chỉ qua các sự kiện người tiêu dùng cũng phù hợp Điều 17 Luật ta thấy người tiêu dùng thay vì nộp đơn khởi kiện trọng tài thương mại (TTTM) quy định về quyền ra toà trọng tài SIAC thì đã nộp đơn khởi kiện tại lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp của toà án thành phố Nha Trang để yêu cầu giải quyết người tiêu dùng, theo đó “[…] mặc dù điều tranh chấp. Như vậy việc nộp đơn ra toà án được khoản trọng tài đã được ghi nhận trong các điều coi như hành vi gián tiếp phản đối thoả thuận kiện chung về cung cấp hàng hoá, dịch vụ do nhà trọng tài đã ký trước đây. Hay nói cách khác cung cấp soạn sẵn thỏa thuận trọng tài thì người người tiêu dùng không nhất thiết phải có văn bản tiêu dùng vẫn được quyền lựa chọn Trọng tài phản đối trọng tài mới có thể nộp hồ sơ khởi kiện hoặc Tòa án để giải quyết tranh chấp[…]”4. Như ra toà án mà việc phản đối có thể được thể hiện vậy, luật TTTM cũng cho phép người tiêu dùng qua hành vi nộp đơn trực tiếp ra toà án để yêu được quyền chọn toà án để giải quyết tranh chấp cầu giải quyết tranh chấp. trong trường hợp điều khoản trọng tài được ghi 3 Về tính độc lập của thoả thuận trọng tài, xem: VIAC, “Tính độc lập của thỏa thuận trọng tài”,đăng tải ngày 30/10/2019, truy cập được vào ngày 25/9/2021 tại https://www.viac.vn/thu-tuc-trong-tai/tinh-doc-lap-cua-thoa- thuan-trong-tai-a57.html. 4 Điều 17 Luật trọng tài thương mại quy định về quyền lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp của người tiêu dùng, theo đó “Đối với các tranh chấp giữa nhà cung cấp hàng hóa, dịch vụ và người tiêu dùng, mặc dù điều khoản trọng tài đã được ghi nhận trong các điều kiện chung về cung cấp hàng hoá, dịch vụ do nhà cung cấp soạn sẵn thỏa thuận trọng tài thì người tiêu dùng vẫn được quyền lựa chọn Trọng tài hoặc Tòa án để giải quyết tranh chấp. Nhà cung cấp hàng hóa, dịch vụ chỉ được quyền khởi kiện tại Trọng tài nếu được người tiêu dùng chấp thuận”. 73
BÌNH LUAÄN AÙN nhận trong các điều kiện chung về cung cấp hàng ra toà án để chấp nhận đơn khởi kiện của người hoá, dịch vụ do nhà cung cấp soạn sẵn. tiêu dùng. Các phân tích về cơ sở pháp lý cho Thỏa thuận trọng tài không thể thực hiện thấy pháp luật Việt Nam ưu tiên cho người tiêu được do có sự phản đối của người tiêu dùng. dùng được quyền lựa chọn phương thức giải Khoản 5 Điều 4 của Nghị quyết số 01/2014/NQ- quyết tranh chấp nào mà họ thấy là phù hợp nhất HĐTP ngày 20/3/2014 của Hội đồng Thẩm phán trong trường hợp họ “lỡ” ký các hợp đồng do Tòa án nhân dân tối cao (Nghị quyết số thương nhân soạn sẵn. Điều này là phù hợp với 01/2014/NQ-HĐTP) quy định: “Thỏa thuận thông lệ bảo vệ người tiêu dùng tại nhiều quốc trọng tài không thể thực hiện được” quy định tại gia khác. Bởi lẽ người tiêu dùng, nhất là người Điều 6 Luật TTTM là thỏa thuận trọng tài thuộc tiêu dùng cá nhân, được coi là bên yếu thế trong một trong các trường hợp sau đây: “Nhà cung mối quan hệ với thương nhân5, hoặc nói một cách cấp hàng hóa, dịch vụ và người tiêu dùng có điều cụ thể hơn “người tiêu dùng thường ở một vị trí khoản về thỏa thuận trọng tài được ghi nhận có nhiều nguy cơ bị lạm dụng bởi các điều kiện trong các điều kiện chung về cung cấp hàng hoá, và điều khoản trong hợp đồng in sẵn của người dịch vụ do nhà cung cấp soạn sẵn quy định tại bán hàng hoặc người cung cấp dịch vụ”6. Mặt Điều 17 Luật TTTM nhưng khi phát sinh tranh khác đặc trưng của mỗi quan hệ giữa người tiêu chấp, người tiêu dùng không đồng ý lựa chọn dùng và thương nhân là việc người tiêu dùng Trọng tài giải quyết tranh chấp”. Như vậy theo thường quyết định việc mua hàng hoá tương đối Nghị quyết số 01/2014/NQ-HĐTP trường hợp nhanh, nhất là khi thương mại điện tử phát triển, người tiêu dùng và thương nhân có thoả thuận việc giao kết hợp đồng có thể chỉ thông qua một lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp trong cái nhấp chuột hoặc một cái chạm ngón tay. hợp đồng do thương nhân soạn thảo sẵn, khi Người mua hàng thông thường chỉ quan tâm đến tranh chấp xảy ra nếu người tiêu dùng không mẫu mã và giá cả trên các trang thông tin điện tử đồng ý lựa chọn trọng tài để giải quyết tranh chấp (website) mà không để ý đến các điều khoản thì thoả thuận trọng tài được coi là không thể khác của hợp đồng, trong đó có điều khoản giải thực hiện được. Lập luận của toà án trong trường quyết tranh chấp. Khi xảy ra tranh chấp nếu chỉ hợp này có thể là toà dựa trên giả thiết nếu các căn cứ vào điều khoản hợp đồng đã ký sẽ đẩy bên có đưa ra trọng tài thì trọng tài cũng sẽ cho người tiêu dùng vào cảnh phải chấp nhận “sự đã rằng đây thuộc trường hợp “thỏa thuận trọng tài rồi”. Việc sử dụng trọng tài để giải quyết tranh không thể thực hiện được” và sẽ từ chối thụ lý. chấp đôi khi sẽ là bất hợp lý với người tiêu dùng. Như vậy thẩm quyền xét xử đương nhiên thuộc Bởi lẽ chi phí trọng tài thường cao hơn chi phí về toà án. cho toà án. Ngoài ra nếu chọn trọng tài ở quốc - Phù hợp với thông lệ quốc tế về bảo vệ gia khác với quốc gia nơi người tiêu dùng cư trú người tiêu dùng. thì lại càng gây khó khăn về mặt tài chính đối với Bên yếu thế trong mối quan hệ với thương người tiêu dùng. nhân. Toà án cấp sơ thẩm đã căn cứ vào hai yếu Pháp luật nước ngoài về bảo vệ người tiêu tố chính là (i) người tiêu dùng đã ký một thoả dùng. Không chỉ pháp luật Việt Nam mà pháp thuận trọng tài dựa trên hợp đồng được thương luật của nhiều nước cũng thường dành quyền ưu nhân soạn sẵn và (ii) người tiêu dùng đưa vụ việc tiên cho người tiêu dùng trong việc lựa chọn cơ 5 Nguyễn Trọng Điệp, Nguyễn Tiến Đạt “Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng yếu thế trong pháp luật Việt Nam và Đài Loan”, Tạp chí Khoa học Đại học Quốc gia Hà Nội: Luật Học, Vol. 35, No. 2 (2019) 23-30. https://js.vnu.edu.vn/LS/article/view/4220; Cao Xuân Quảng, “Bàn về khái niệm “Người tiêu dùng” trong Luật Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam”, Tạp Chí Công Thương online, ngày 24/10/2020, truy cập tại: https://tapchicongthuong.vn/bai-viet/ban-ve-khai-niem-nguoi-tieu-dung-trong-luat-bao-ve-nguoi-tieu-dung-viet- nam-75940.htm; R Alderman “Pre-Dispute Mandatory Arbitration in Consumer Contracts: A Call for Reform” (Winter 2001) 38 Houston Law Review 1237-1268, 1246 et sequi;varrington “Regulating Dispute Resolution Provisions in Adhesion Contract” (Winter 1998) 35 Harvard Journal on Legislation 225-231, 226; J Sternlight “Panacea or Corporate Tool?: Debunking the Supreme Court’s Preference for Binding Arbitration” (Fall 1996) 74 Washington University Law Quarterly 637-712, 676-677. 6 Xem Thuyết minh chi tiết dự thảo Luật trọng tài. 74
quan giải quyết tranh chấp7. Tại Pháp, Điều 2016 các thương nhân. Thực tế khi các bên ký hợp Bộ luật dân sự bản soạn thảo ngày 18/11/2016 đồng lựa chọn trọng tài quốc tế Singapore để giải quy định “Khi một trong các bên không ký kết quyết tranh chấp thì cũng đồng nghĩa với việc hợp đồng trong khuôn khổ hoạt động nghề các bên có thể thoả thuận lựa chọn luật áp dụng. nghiệp của mình, thì điều khoản này không thể Nếu là hợp đồng do thương nhân soạn sẵn, không ràng buộc chủ thể đã ký kết”. Như vậy có thể có gì đảm bảo rằng thương nhân không cho luôn hiểu khi một bên ký kết hợp đồng không nằm điều khoản về luật áp dụng vào trong đó. Bản án trong phạm vi hoạt động kinh doanh của mình không nói rõ các bên đã chọn luật nào để áp thì không bị ràng buộc bởi một thoả thuận về giải dụng. Trong trường hợp này toà đã áp dụng luật quyết tranh chấp với một bên có hoạt động kinh Việt Nam mà không đưa ra bất kỳ giải thích nào. doanh. Hay nói cách khác người tiêu dùng có Có lẽ Toà án đã áp dụng nguyên tắc bảo vệ người quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp tiêu dùng quy định tại Khoản 5 điều 683 BLDS bằng trọng tài hoặc toà án theo thủ tục thông theo đó “Trường hợp pháp luật do các bên lựa thường8. Tại Anh, hiệu lực của điều khoản trọng chọn trong […] hợp đồng tiêu dùng có ảnh tài cũng thường bị hạn chế trong hợp đồng giữa hưởng đến quyền lợi tối thiểu của người lao người tiêu dùng và thương nhân do chịu sự ảnh động, người tiêu dùng theo quy định của pháp hưởng của học thuyết “vô lương tâm”9. Liên luật Việt Nam thì pháp luật Việt Nam được áp minh Châu Âu từ năm 1993 đã ban hành Nghị dụng”. Như vậy, Toà án đã quyết định lựa chọn định về Hợp đồng bất bình đẳng số 93/13/EEC luật Việt Nam để áp dụng vào việc giải quyết (The Unfair Contract Terms Directive tranh chấp giữa người tiêu dùng và thương nhân. (93/13/EEC)) nhằm bảo vệ người tiêu dùng, 2. Phạm vi áp dụng của án lệ trong đó có quy định về việc người tiêu dùng Bằng việc sử dụng các thuật ngữ như “hợp được quyền lựa chọn toà án hoặc cơ quan hành đồng soạn sẵn”, “thỏa thuận trọng tài” “người chính để yêu cầu giải quyết nếu cho nằng hợp tiêu dùng không đồng ý”, Hội đồng thẩm phán đồng đã ký không đảm bảo sự bình đẳng, gây bất TAND tối cao dường như muốn xác định rõ các lợi cho người tiêu dùng10. điều kiện để người tiêu dùng được quyền lựa Quyền chọn luật áp dụng của toà án để bảo chọn toà án để giải quyết tranh chấp giữa người vệ người tiêu dùng. Đây không phải là lần đầu tiêu dùng và thương nhân. Tuy nhiên với việc sử tiên toà án Việt Nam thụ lý vụ án tranh chấp giữa dụng một số thuật ngữ mang tính cụ thể hoá, người tiêu dùng và thương nhân khi đã có điều người ta lo ngại phạm vi áp dụng của án lệ có thể khoản trọng tài11. Tuy nhiên Hội đồng thẩm phán bị giới hạn bởi ngôn ngữ của án lệ hoặc tạo điều TAND Tối cao lựa chọn bản án này làm án lệ kiện cho người tiêu dùng lạm dụng để không bị ngoài lý do xác định thẩm quyền giải quyết tranh ràng buộc bởi chính thoả thuận do mình tự chấp giữa người tiêu dùng và thương nhân thì có nguyện lập nên. lẽ còn do bản án đưa ra giải pháp cho một vấn đề 2.1. Cụ thể hoá điều kiện về quyền lựa đặc trưng của tư pháp quốc tế, đó là lựa chọn luật chọn toà án của người tiêu dùng áp dụng trong giải quyết tranh chấp có yếu tố Điều khoản trọng tài nằm trong hợp đồng do nước ngoài giữa người tiêu dùng Việt Nam và thương nhân soạn sẵn.“Hợp đồng sở hữu kỳ nghỉ 7 Ví dụ về quyền lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp trong pháp luật của Liên minh Châu Âu (EU): Brigitte Petitdemange, “Arbitrage: Priorité à la protection du consommateur face aux clauses abusives”, 10 décembre 2020, truy cập trực tuyến tại: https://www.fidal.com/fr/actualites/arbitrage-priorite-la-protection-du-consommateur-face- aux-clauses-abusives; 8 Đỗ Văn Đại, Pháp luật trọng tài thương mại Việt Nam, bản án và bình luận bản án, NXB Hồng Đức- Hội Luật gia Việt Nam, 2017, tr 257. 9 Học thuyết vô lương tâm là một học thuyết trong luật hợp đồng mô tả các điều khoản cực kỳ bất công, hoặc có lợi cho bên có vị thế vượt trội trong quan hệ hợp đồng, trái ngược với sự bình đẳng. Xem thêm: Julia Hörnle, “Legal controls on the use of arbitration clause in b2c e-commerce contracts” online: 10 https://ec.europa.eu/info/law/law-topic/consumer-protection-law/consumer-contract-law/unfair-contract-terms- directive_en; toàn văn Nghị định bằng tiếng Anh tại: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri= celex%3A31993L0013 11 Xem bản án số 608/2014/DS-ST ngày 16/9/2014 của TAND quận Bình Tân, TP Hồ Chí Minh. 75
HOÏC VIEÄN TÖ PHAÙP số PBRC-S-064621 thuộc loại hợp đồng soạn tiện điện tử. Điều đó cho thấy người tiêu dùng sẵn do nhà cung cấp dịch vụ đưa ra, soạn sẵn quy mua hàng online trên mạng cũng có thể khởi kiện định thỏa thuận trọng tài, nay nguyên đơn là thương nhân ra toà nếu cảm thấy quyền và lợi ích người tiêu dùng không đồng ý lựa chọn trọng tài của mình bị xâm phạm, mặc dầu trong các điều và yêu cầu TAND thành phố Nha Trang giải kiện mua hàng đã có điều khoản giải quyết tranh quyết là phù hợp…”. Như vậy để đáp ứng được chấp tại trọng tài. điều kiện mà án lệ đặt ra, người tiêu dùng phải Hạn chế phạm vi chủ thể bị kiện. Việc án lệ chứng minh được mình đã ký một “hợp đồng sử dụng thuật ngữ “nhà cung cấp dịch vụ” làm soạn sẵn” do thương nhân đưa ra, trong hợp đồng cho người đọc dấy lên câu hỏi: liệu thương nhân đó đã có sẵn “điều khoản trọng tài”. Ngoài ra, cung cấp hàng hoá có chịu sự điều chỉnh bởi án việc sử dụng thuật ngữ “hợp đồng soạn sẵn do lệ này không? Hay nói cách khác liệu người tiêu nhà cung cấp dịch vụ đưa ra” có thể thấy án lệ dùng ký hợp đồng mua bán hàng tiêu dùng với còn được áp dụng cho việc ký kết cả hợp đồng là thương nhân thì có được quyền lựa chọn toà án bản cứng hoặc hợp đồng dưới dạng dữ liệu điện để giải quyết tranh chấp hay không mặc dù họ tử, có nghĩa là được áp dụng trong các quan hệ cũng ký hợp đồng soạn sẵn do thương nhân đưa mua bán trực tuyến phổ biến trên môi trường ra và trong đó cũng bao gồm điều khoản về giải mạng (internet) hiện nay. quyết tranh chấp tại trọng tài. Câu hỏi này có lẽ Không cần phải có văn bản phản đối thẩm cần được Hội đồng thẩm phán giải thích. quyền của trọng tài. Án lệ cho thấy điều kiện Gia tăng khả năng lựa chọn toà án của người “người tiêu dùng không đồng ý lựa chọn trọng tiêu dùng. Việc án lệ chỉ quy định hai điều kiện tài” không nhất thiết phải được thể hiện bằng một chính là: (i) “hợp đồng soạn sẵn” và (ii) “điều hình thức cụ thể nào đó mà chỉ đơn giản được thể khoản trọng tài” để cho phép người tiêu dùng hiện qua việc nộp đơn lên toà án trong khi trước khởi kiện thương nhân tại toà án có thể làm dấy đó đã tồn tại một thoả thuận trọng tài. lên lo ngại về khả năng người tiêu dùng có thể 2.2. Mở rộng phạm vi chủ thể có quyền lạm dụng điều kiện này để “lật kèo”. Đó là khởi kiện, hạn chế phạm vi chủ thể bị kiện, gia trường hợp thương nhân chứng minh được rằng tăng khả năng lựa chọn toà án của người tiêu dù là “hợp đồng soạn sẵn” và tồn tại “điều khoản dùng, áp dụng pháp luật Việt Nam để giải trọng tài” nhưng trước khi ký hợp đồng họ đã quyết tranh chấp giải thích cụ thể cho người tiêu dùng hiểu về Mở rộng phạm vi chủ thể có quyền khởi kiện. “điều khoản trọng tài” và có đủ chứng cứ chứng Án lệ sử dụng thuật ngữ chung “người tiêu dùng” minh người tiêu dùng đã chấp thuận một cách rõ mà không phân biệt cá nhân hay pháp nhân, điều ràng việc mình sẽ bị ràng buộc bởi thoả thuận đó cho thấy kể cả người tiêu dùng là pháp nhân trọng tài đó. Trong trường hợp này liệu Toà án cũng được quyền khởi kiện thương nhân nếu đáp sẽ áp dụng án lệ hay áp dụng nguyên tắc tôn ứng các điều kiện mà án lệ đặt ra. Điều này cho trọng thoả thuận của các bên? thấy chủ thể của án lệ đã được mở rộng hơn Điều Áp dụng pháp luật Việt Nam trong giải quyết 38 Luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Thực các tranh chấp giữa người tiêu dùng với thương tế điều luật này chỉ cho phép người tiêu dùng là nhân. Bằng việc không cần đưa ra lập luận mà “cá nhân” mới được quyền chọn toà án để khởi trực tiếp áp dụng luật Việt Nam để xét xử, ta có kiện thương nhân trong trường hợp không đồng thể nhận thấy Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân ý lựa chọn trọng tài để giải quyết tranh chấp12. dân tối cao dường như muốn khẳng định nguyên Áp dụng cho cả các giao dịch trực tuyến tắc sẽ áp dụng luật Việt Nam để giải quyết các (online). Án lệ chỉ nhắc đến “hợp đồng soạn sẵn” tranh chấp liên quan đến người tiêu dùng Việt do thương nhân đưa ra mà không nhắc đến hợp Nam với các thương nhân, ngay cả khi vụ việc có đồng đó phải được ký trên giấy hoặc qua phương yếu tố nước ngoài./. 12 Điều 38 Luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng “Tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa, dịch vụ phải thông báo về điều khoản trọng tài trước khi giao kết hợp đồng và được người tiêu dùng chấp thuận. Trường hợp điều khoản trọng tài do tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa, dịch vụ đưa vào hợp đồng theo mẫu hoặc điều kiện giao dịch chung thì khi xảy ra tranh chấp, người tiêu dùng là cá nhân có quyền lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp khác”. 76