ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
NGUYỄN THỊ BẢO TRANG
BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC HỢP TÁC CHO HỌC SINH QUA
DẠY HỌC NHÓM CHƢƠNG “MẮT.CÁC DỤNG CỤ QUANG”
VẬT LÍ 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
Chuyên ngành: Lí luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Vật lí
Mã số: 60140111
LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO KHOA HỌC GIÁO DỤC
THEO ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS. TS. LÊ VĂN GIÁO
Thừa Thiên Huế, Năm 2017
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của
riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu nêu trong luận
văn là trung thực, chưa từng được công bố trong một công
trình nào khác.
Tác giả luận văn
Nguyễn Thị Bảo Trang
ii
Lời Cảm Ơn
Bồi dƣỡng năng lực hợp tác cho học sinh qua dạy học nhóm trong dạy học Vật lí là một vấn đề mà tôi rất quan tâm. Trên cơ sở lí luận và những kiến thức đã học và đƣợc sự hƣớng dẫn, giảng dạy của các thầy cô, sự cộng tác giúp đỡ của các bạn, luận văn của tôi đã hoàn thành.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, phòng Sau Đại học, khoa Vật lí và Bộ môn phƣơng pháp và giảng dạy vật lí trƣờng Đại học Sƣ phạm Huế
Đặc biệt, tôi xin chân thành cảm ơn sâu sắc đến Phó Giáo Sƣ - Tiến Sĩ Lê Văn Giáo, ngƣời đã tận tình giúp đỡ và trực tiếp hƣớng dẫn trong suốt thời gian nghiên cứu để tôi hoàn thành luận văn này.
Tôi xin bày tỏ lòng viết ơn tới Ban Giám hiệu và giáo viên Vật lí trƣờng THPT Phan Đăng Lƣu - huyện Phú Vang - tỉnh Thừa Thiên Huế đã tạo điều kiện để tôi tiến hành thực nghiệm sƣ phạm đề tài.
Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn tới gia đình, bạn bè và ngƣời thân đã giúp đỡ, động viên trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn này.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng, tuy nhiên Luận văn cũng sẽ còn thiếu sót, tôi rất mong nhận đƣợc ý kiến đóng góp của Quý Thầy, Cô, bạn bè và đồng nghiệp. Xin chân thành cảm ơn!
Huế, ngày 15 tháng 9 năm 2017 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Bảo Trang
iii iii
MỤC LỤC
TRANG PHỤ BÌA ...................................................................................................... i
LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................... ii
LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................... iii
MỤC LỤC .................................................................................................................. 1
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT....................................................................... 6
DANH MỤC BẢNG, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ ................................................................. 7
A. MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 8
1. Lí do chọn đề tài ...................................................................................................... 8
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu .................................................................................... 10
3. Mục tiêu đề tài ....................................................................................................... 12
4. Giả thuyết khoa học ............................................................................................... 12
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................. 12
6. Đối tƣợng nghiên cứu ............................................................................................ 13
7. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................... 13
8. Phƣơng pháp nghiên cứu ....................................................................................... 13
9. Đóng góp của luận văn .......................................................................................... 14
10. Cấu trúc của luận văn .......................................................................................... 14
NỘI DUNG .............................................................................................................. 15
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ TỔ CHỨC DẠY HỌC NHÓM THEO ĐỊNH
HƢỚNG BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC HỢP TÁC CHO HỌC SINH .................. 15
1.1. Dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực ................................................... 15
1.1.1. Các xu hƣớng tiếp cận trong xây dựng chƣơng trình giáo dục phổ thông ...... 15
1.1.1.1. Tiếp cận nội dung dạy học ................................................................. 15
1.1.1.2. Tiếp cận kết quả đầu ra ...................................................................... 15
1.1.1.3. Tiếp cận năng lực ............................................................................... 16
1.1.2. Phát triển chƣơng trình theo hƣớng tiếp cận năng lực ............................. 16
1.1.2.1. Bản chất và lí do chuyển sang cách tiếp cận năng lực ....................... 17
1.1.2.2.Thiết kế chƣơng trình theo hƣớng tiếp cận năng lực .......................... 17
1.2. Năng lực và năng lực hợp tác trong dạy học vật lí ............................................ 19
1
1.2.1. Năng lực ................................................................................................... 19
1.2.1.1. Khái niệm năng lực ........................................................................... 19
1.2.1.2. Phân loại năng lực .............................................................................. 21
1.2.2. Năng lực hợp tác ...................................................................................... 22
1.2.2.1. Khái niệm năng lực hợp tác ............................................................... 22
1.2.2.2. Biểu hiện của năng lực hợp tác .......................................................... 23
1.2.3. Các năng lực thành tố của năng lực hợp tác ............................................. 24
1.2.3.1. Năng lực tổ chức nhóm hợp tác ......................................................... 24
1.2.3.2. Năng lực hoạt động hợp tác nhóm ..................................................... 24
1.2.3.3. Thái độ hợp tác .................................................................................. 25
1.2.3.4. Năng lực đánh giá và tự đánh giá ...................................................... 25
1.2.4. Hệ thống các kĩ năng hợp tác trong dạy học vật lí ................................... 26
1.2.5. Bộ tiêu chí đánh giá năng lực hợp tác ...................................................... 28
1.2.5.1. Cơ sở xây dựng bộ tiêu chí đánh giá năng lực hợp tác ...................... 28
1.2.5.2. Bộ tiêu chí đánh giá kĩ năng hợp tác .................................................. 29
1.3. Bồi dƣỡng năng lực hợp tác cho học sinh trong dạy học vật lí .......................... 32
1.3.1. Tầm quan trọng của việc bồi dƣỡng năng lực hợp tác cho học sinh trong
dạy học vật lí ...................................................................................................... 32
1.3.2. Các yếu tố ảnh hƣởng đến việc bồi dƣỡng năng lực hợp tác cho học sinh
trong dạy học vật lí ............................................................................................. 34
1.3.3. Các biện pháp bồi dƣỡng năng lực hợp tác cho học sinh ......................... 34
1.3.3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp bồi dƣỡng năng lực hợp tác cho học sinh . 34
1.3.3.2. Các biện pháp bồi dƣỡng năng lực hợp tác cho học sinh .................. 35
1.4. Các yếu tố liên quan đến dạy học nhóm theo định hƣớng bồi dƣỡng năng lực
hợp tác cho học sinh .................................................................................................. 41
1.4.1. Mối liên hệ giữa bồi dƣỡng năng lực hợp tác với việc tổ chức dạy học
nhóm ................................................................................................................... 41
1.4.2. Khái niệm dạy học nhóm.......................................................................... 42
1.4.3. Đặc điểm dạy học nhóm ........................................................................... 43
1.4.4. Phân loại nhóm hợp tác ............................................................................ 43
2
1.4.4.1. Nhóm học hợp tác chính thức ............................................................ 44
1.4.4.2. Nhóm hợp tác không chính thức ........................................................ 44
1.4.4.3. Nhóm hợp tác nền tảng ...................................................................... 44
1.4.5. Các tiêu chí thành lập nhóm ..................................................................... 44
1.4.5.1. Các nhóm gồm những ngƣời tự nguyện, chung mối quan tâm.......... 44
1.4.5.2. Các nhóm ngẫu nhiên ......................................................................... 45
1.4.5.3. Nhóm ghép hình ................................................................................. 45
1.4.5.4. Các nhóm với những đặc điểm chung ............................................... 45
1.4.5.5. Các nhóm cố định trong một thời gian dài ........................................ 45
1.4.5.6. Nhóm có học sinh khá giỏi để hỗ trợ học sinh yếu kém .................... 45
1.4.5.7. Phân chia theo năng lực học tập khác nhau ....................................... 46
1.4.5.8. Phân chia theo các dạng học tập ........................................................ 46
1.4.5.9. Nhóm với các bài tập khác nhau ........................................................ 46
1.4.5.10. Phân chia học sinh nam và nữ .......................................................... 46
1.4.6. Các hình thức tổ chức nhóm học tập ........................................................ 46
1.4.6.1. Nhóm nhỏ thông thƣờng .................................................................... 46
1.4.6.2. Nhóm làm việc theo cặp .................................................................... 47
1.4.6.3. Nhóm kim tự tháp .............................................................................. 47
1.4.6.4. Nhóm đồng tâm .................................................................................. 47
1.4.6.5. Nhóm chuyên gia ............................................................................... 47
1.4.6.6. Nhóm trà trộn ..................................................................................... 48
1.4.7. Các biện pháp nâng cao hoạt động dạy học hợp tác nhóm ...................... 48
1.4.8. Ý nghĩa của việc tổ chức dạy học theo phƣơng pháp nhóm đối với việc
đổi mới phƣơng pháp dạy học ở trƣờng trung học phổ thông ............................ 50
1.5. Quy trình tổ chức dạy học nhóm theo định hƣớng bồi dƣỡng năng lực hợp tác
cho học sinh ............................................................................................................... 51
1.6. Kết luận chƣơng 1 .............................................................................................. 54
Chƣơng 2: TỔ CHỨC DẠY HỌC NHÓM CHƢƠNG “MẮT. CÁC DỤNG CỤ
QUANG” VẬT LÍ 11 THPT THEO ĐỊNH HƢỚNG BỒI DƢỠNG NĂNG
LỰC HỢP TÁC CHO HỌC SINH ........................................................................ 56
3
2.1. Đặc điểm, cấu trúc, mục tiêu của chƣơng“Mắt. Các dụng cụ quang” Vật lí 11
THPT ......................................................................................................................... 56
2.1.1. Đặc điểm ................................................................................................... 56
2.1.2. Cấu trúc .................................................................................................... 57
2.1.3. Mục tiêu .................................................................................................... 57
2.1.3.1. Mục tiêu kiến thức ............................................................................. 57
2.1.3.2. Mục tiêu kỹ năng ............................................................................... 58
2.2. Đề xuất quy trình thiết kế bài dạy học theo hƣớng bồi dƣỡng năng lực hợp tác
cho học sinh ............................................................................................................... 59
2.3. Thiết kế tiến trình tổ chức dạy học nhóm một số kiến thức chƣơng “Mắt. Các
dụng cụ quang” Vật lí 11 THPT theo định hƣớng bồi dƣỡng năng lực hợp tác cho
học sinh ..................................................................................................................... 62
2.4. Kết luận chƣơng 2 .............................................................................................. 69
CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .......................................................... 70
3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sƣ phạm ............................................. 70
3.1.1. Mục đích ................................................................................................... 70
3.1.2. Nhiệm vụ .................................................................................................. 70
3.2. Đối tƣợng, nội dung và tiến trình thực nghiệm sƣ phạm ................................... 70
3.2.1. Đối tƣợng thực nghiệm sƣ phạm .............................................................. 70
3.2.2. Nội dung thực nghiệm sƣ phạm ............................................................... 71
3.2.3. Tiến trình thực nghiệm sƣ phạm ................................................................ 71
3.3. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm ................................................................... 71
3.3.1. Chọn mẫu thực nghiệm ............................................................................ 71
3.3.2. Quan sát giờ học ....................................................................................... 72
3.3.3. Kiểm tra, đánh giá .................................................................................... 73
3.4. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm............................................................................ 74
3.4.1. Nhận xét về quá trình dạy học .................................................................. 74
3.4.2. Đánh giá kết quả thực nghiệm sƣ phạm ................................................... 75
3.4.2.1. Đánh giá định tính .............................................................................. 75
3.4.2.2. Đánh giá định lƣợng........................................................................... 76
4
3.4.2.3. Các tham số sử dụng để thống kê ...................................................... 79
3.5. Kết luận chƣơng 3 .............................................................................................. 81
KẾT LUẬN .............................................................................................................. 82
1. Kết quả nghiên cứu của đề tài ............................................................................... 82
2. Hƣớng phát triển của đề tài ................................................................................... 83
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 84
PHỤ LỤC
5
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
STT Viết tắt Viết đầy đủ
1 DH Dạy học
2 ĐC Đối chứng
3 GV Giáo viên
4 HS Học sinh
5 NLHT Năng lực hợp tác
6 PP Phƣơng pháp
7 PPDH Phƣơng pháp dạy học
8 SGK Sách giáo khoa
9 TNg Thực nghiệm
10 TNSP Thực nghiệm sƣ phạm
11 THPT Trung học phổ thông
6
DANH MỤC BẢNG, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ
BẢNG
Bảng 1.1. Hệ thống các kĩ năng hợp tác cần rèn luyện và hình thành cho HS ........ 27
Bảng 1.2. Phân loại mục tiêu theo kĩ năng của Dave................................................ 28
Bảng 1.3. Phân loại mục tiêu kĩ năng của Harrow .................................................... 28
Bảng 1.4. Bộ tiêu chí đánh giá kĩ năng hợp tác ........................................................ 29
Bảng 1.5. Quy trình dạy học nhóm ........................................................................... 53
Bảng 2.1. Mục tiêu kiến thức chƣơng “Mắt. Các dụng cụ quang” ........................... 57
Bảng 3.1. Bảng số liệu HS đƣợc làm chọn mẫu TNg ............................................... 72
Bảng 3.2. Bảng thống kê các điểm số (Xi) của bài kiểm tra ..................................... 77
Bảng 3.3. Bảng phân phối tần suất của hai nhóm ĐC và TNg ................................. 78
Bảng 3.4. Bảng phân phối tần suất lũy tích .............................................................. 78
Bảng 3.5. Bảng tổng hợp các tham số ....................................................................... 80
SƠ ĐỒ
Sơ đồ 2.1. Cấu trúc chƣơng “Mắt. Các dụng cụ quang” ........................................... 57
Sơ đồ 2.1. Quy trình thiết kế bài dạy học theo hƣớng bồi dƣỡng NLHT cho HS ......... 59
BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Phân bố điểm của hai nhóm ĐC và TNg .............................................. 77
Biểu đồ 3.2. Phân phối tần suất ................................................................................. 78
Biểu đồ 3.3. Phân phối tần suất lũy tích .................................................................... 79
7
A. MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Sự phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh toàn cầu hóa và cuộc cách mạng
công nghiệp 4,0 đã đặt ra những yêu cầu mới đối với ngƣời lao động, do đó cũng đặt
ra những yêu cầu mới cho sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ và đào tạo nguồn nhân lực.
Một trong những định hƣớng cơ bản của việc đổi mới giáo dục là chuyển từ nền giáo
dục mang tính hàn lâm, kinh viện, xa rời thực tiễn sang một nền giáo dục chú trọng
việc hình thành năng lực hành động, phát huy tính chủ động, sáng tạo của ngƣời học.
Định hƣớng quan trọng trong đổi mới PPDH là phát huy tính tích cực, tự lực và sáng
tạo, phát triển năng lực hành động, năng lực cộng tác làm việc của ngƣời học,... Đó
cũng là xu hƣớng quốc tế trong cải cách giáo dục phổ thông biện nay.
Quá trình hội nhập quốc tế sâu rộng về giáo dục đang diễn ra ở quy mô toàn
cầu tạo cơ hội thuận lợi để tiếp cận với các xu thế mới, tri thức mới, những mô hình
giáo dục hiện đại, tranh thủ các nguồn lực bên ngoài, tạo thời cơ để phát triển giáo
dục. Bên cạnh đó, nhu cầu phát triển nhanh giáo dục đáp ứng đòi hỏi của sự nghiệp
công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc, phát triển theo chiều sâu tri thức với công
nghệ tiên tiến và hội nhập quốc tế, trong khi đó nguồn lực đầu tƣ cho giáo dục là có
hạn, sẽ tạo sức ép đối với phát triển giáo dục.
Trƣớc những thời cơ và thách thức đó, Đảng và nhà nƣớc ta đã có nhiều chủ
trƣơng, chính sách để đổi mới, làm hiện đại hóa nền giáo dục theo hƣớng tiếp cận
các nền giáo dục tiên tiến thế giới nhƣng phù hợp với thực tiễn, văn hóa Việt Nam.
Nghị quyết Ban chấp hành Trung ƣơng 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện
giáo dục và đào tạo chỉ rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học
theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến
thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ
máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để
người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ
học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động
xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin
và truyền thông trong dạy và học”[6].
8
Điều 28.2 của Luật giáo dục cũng đã chỉ rõ: “Phương pháp giáo dục phổ
thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù
hợp đặc điểm từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm
việc theo nhóm; rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến
tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thứ học tập cho học sinh”[12].
Bƣớc vào những năm đầu thế kỉ XXI, các nƣớc trong khối EU đã bàn luận rất
sôi nổi về khái niệm Năng lực cơ bản (key competence) và tuyên bố: “Để chuẩn bị
cho thế hệ trẻ thành công khi đối mặt với những thách thức của xã hội thông tin và
nhận được tối đa lợi ích từ những cơ hội mà xã hội đó tạo ra đã trở thành mục tiêu
quan trọng của hệ thống giáo dục châu Âu. Nó định hướng cho sự thay đổi chính
sách giáo dục, xem xét lại nội dung chương trình và PP dạy- học. Điều đó chắc
chắn càng làm gia tăng sự chú ý tới các năng lực cơ bản, cụ thể là những năng lực
hướng vào cuộc sống với mục đích suốt đời tham gia xã hội một cách tích cực”.
Đứng trước tình hình đó, nhìn chung bước sang thế kỷ XXI nhiều nước đã có sự
xem xét, cải tổ Chương trình giáo dục theo định hướng vừa nêu [20].
Trong đổi mới giáo dục thì đổi mới PPDH là một trong những nhiệm vụ trọng
yếu, tuy nhiên đổi mới PP nhƣ thế nào mới mang lại hiệu quả là điều cần đặt ra và giải
quyết. Trong đổi mới PPDH việc tăng cƣờng khai thác sử dụng phƣơng pháp dạy học
tích cực, dạy học hợp tác nhằm phát huy vai trò của ngƣời học là một trong những định
hƣớng chủ đạo. Trong phƣơng pháp dạy học tích cực, dạy học hợp tác góp phần phát
huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo của học sinh trong dạy học vật lý ở trƣờng
phổ thông, phải kể đến đó là: phƣơng pháp dạy học nhóm, dạy học khám phá, dạy học
kiến tạo.... Trong dạy học nhóm, các thành viên trong nhóm cùng nhau hợp tác, hỗ trợ,
chia sẻ, cùng nhau tìm kiếm, xây dựng tri thức mới. Nhờ vậy, tƣ duy tích cực của HS
đƣợc phát huy và rèn luyện đƣợc NLHT giữa các thành viên.
Học hợp tác với việc tổ chức học theo nhóm luôn tạo đƣợc không khí sôi nổi,
các học sinh nhút nhát, yếu kém thƣờng ít phát biểu trong lớp sẽ có môi trƣờng
động viên để tham gia xây dựng bài. Hơn thế nữa, hầu hết các hoạt động nhóm đều
mang trong nó cơ chế tự sửa lỗi và học sinh dạy lẫn nhau, những vấn đề chƣa hiểu,
những lỗi hiểu sai đều đƣợc giải đáp, mà thƣờng lại là trong bầu không khí rất thoải
9
mái. Học sinh có cơ hội thực hành các kĩ năng trí tuệ bậc cao nhƣ kĩ năng sáng tạo,
phân tích, tổng hợp và đánh giá. Các em cũng thực hành các kĩ năng thông thƣờng
nhƣ khả năng cùng làm việc và giao tiếp với nhau.
Khả năng làm việc hợp tác không tự nhiên có đƣợc mà phải qua rèn luyện,
thực hành thƣờng xuyên để hợp tác trở thành thói quen, nhu cầu thiết yếu của mỗi
ngƣời trong học tập, công tác. Thế nhƣng, trƣớc đây xuyên suốt chƣơng trình từ cấp
một đến đại học chúng ta chỉ chú trọng hoạt động của từng cá nhân đơn lẻ, trong
quá trình giáo dục chúng ta thƣờng đề cao thành tích cá nhân. Trƣớc đây, PPDH
truyền thống với lối truyền thụ một chiều khiến học sinh tiếp thu kiến thức một cách
thụ động, học sinh ít có cơ hội phối hợp với nhau trong quá trình học tập, do đó ít có
cơ hội rèn luyện năng lực hợp tác cho học sinh. Thực tế ngƣời giáo viên cũng chƣa
có những hiểu biết đầy đủ và chƣa có kỹ năng về dạy học hợp tác, bởi vậy rất khó tổ
chức dạy học hợp tác và bồi dƣỡng NLHT cho học sinh. Vì vậy, học sinh không
hiểu rõ vai trò, ý nghĩa, các yêu cầu đối với hợp tác trong làm việc nhóm. Do đó, sẽ
gặp khó khăn trong việc tổ chức dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực nói
chung và NLHT nói riêng trong dạy học vật lý ở trƣờng phổ thông.
Chƣơng “Mắt. Các dụng cụ quang” Vật lí 11 THPT, HS đã có những hiểu biết,
những kiến thức ban đầu qua việc nghiên cứu chƣơng trình Vật lý THCS và có
những kiến thức kinh nghiệm liên quan qua thực tiễn cuộc sống hàng ngày, do đó
nhiều đơn vị kiến thức của chƣơng rất phù hợp với việc chức dạy học nhóm.
Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu: Bồi dưỡng
năng lực hợp tác cho học sinh qua dạy học nhóm chương “Mắt. Các dụng cụ
quang” Vật lí 11 trung học phổ thông.
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Hợp tác trong học tập hay còn gọi là HHT không phải là khái niệm mới đối
với giáo dục mà thực ra nó đã có từ lâu. Ngay từ thế kỉ I, Quinlition đã cho rằng
ngƣời học đƣợc lợi từ việc dạy cho ngƣời khác. Nhà triết học La Mã Seneca lại
khẳng định khi bạn dạy, bạn học hai lần và nhà giáo dục học Johann Amos
Comenius thì tin tƣởng rằng ngƣời học đƣợc lợi cả từ việc dạy lẫn đƣợc dạy bởi
ngƣời khác. Những năm 70 của thế kỉ 18, Joseph Lancaster và Andrew Bell đã sử
10
dụng nhóm học hợp tác rộng rãi ở nƣớc Anh.Năm 1806, trƣờng Lancastrian đƣợc
thành lập ở New York, phƣơng pháp sử dụng nhóm HHT cũng du nhập vào Mỹ kể
từ đó.HHT đƣợc áp dụng đầu tiên trong các trƣờng công lập và trở thành một phần
quan trọng của nền giáo dục Mỹ. Tâm lý học xã hội nghiên cứu về hợp tác đã tồn tại
từ những năm 1920 nhƣng đến năm 1970, những ứng dụng đặc biệt của việc hợp tác
trong lớp học mới bắt đầu đƣợc nghiên cứu và David Johnson, Ellist Aronson,
Richart Schmuck, Larry Sherman đƣợc nhắc đến nhƣ là những nhà tiên phong trong
lĩnh vực này vào thời điểm đó. Năm 1979 Hội nghị quốc tế đầu tiên về HHT đƣợc
tổ chức tại Israel, tại buổi họp này IASCE - tổ chức quốc tế nghiên cứu về hợp tác
trong giáo dục đã đƣợc thành lập. Trong ba thập kỉ qua nhiều phƣơng pháp học hợp
tác ra đời và đƣợc áp dụng rộng rãi gắn liền với những tên tuổi nhƣ Robert Slavin,
Shlomo & Yael Sharal, Spenser Kagan, Elizabeth Cohen...[23].
Dạy học theo nhóm bắt đầu đƣợc áp dụng ở Đức và Pháp vào thế kỉ XVIII. Ở
Anh vào cuối thế kỉ XVIII, đầu thế kỉ XIX hình thức dạy học này đƣợc sử dụng
dƣới tên dạy học hƣớng dẫn viên hay còn gọi là dạy học tƣơng trợ, do linh mục Bel
và giáo viên D. Lancaster đề ra và sau đó đƣợc Girar phát triển với sắc tái khác...[7].
Day học theo nhóm sau này đã đƣợc Peterson, Dottre (Thụy Sĩ), Elsa (Áo), A. jakul
(Ba Lan), Kotov (Nga) và những nhà giáo dục khác đã nghiên cứu vận dụng và phát
triển và nó đƣợc sử dụng rất phổ biến ở các nƣớc phƣơng Tây [9].
Trong những năm gần đây, nhiều tác giả tiếp cận PP dạy học nhóm theo các
hƣớng khác nhau. Tác giả Tống Huy Hoàng trong đề tài (2009): “Thiết kế bài dạy
học theo lý thuyết nhóm với sự hỗ trợ của máy vi tính trong dạy học phần Động lực
học Vật lý 10 THPT” đã trình bày một cách có hệ thống về lí thuyết dạy học nhóm,
trên cơ sở đó đã đề xuất tiến trình dạy học theo lí thuyết nhóm và vận dụng vào dạy
học phần Động lực học với sự hỗ trợ của máy vi tính. Tác giả Lê Thị Thùy Trang đã
nghiên cứu về dạy học hợp tác nhóm, đã đề xuất quy trình và vận dụng vào thiết kế
tiến trình dạy học một số đơn vị kiến thức phần Quang hình học - Vật lí 11 nâng
cao, thể hiện qua đề tài (2010): “Thiết kế bài dạy học phần Quang hình học - Vật lí
11 nâng cao theo phương pháp dạy học hợp tác nhóm với sự hỗ trợ của máy vi
tính”. Trong đề tài luận văn Thạc sĩ: “Tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh
theo hình thức nhóm với sự hỗ trợ của máy vi tính trong dạy học chương Chất rắn
11
và chất lỏng. Sự chuyển thể Vật lí 10 trung học phổ thông” (2010) tác giả Lê Minh
Nguyệt đã trình bày cụ thể về cơ sở lí luận dạy học nhóm và đề xuất các biện pháp
tổ chức hoạt động nhận thức của học sinh trong dạy học nhóm.
Trong hƣớng nghiên cứu dạy học vật lý theo quan điểm tiếp cận năng lực cũng
đã có một số tác giả quan tâm nghiên cứu. Tác giả Nguyễn Thanh Tùng trong đề tài:
Sử dụng thí nghiệm học sinh trong chương “Cân bằng và chuyển động của vật rắn”-
Vật lý 10 theo hướng bồi dưỡng năng lực thực hành cho học sinh , trong đó tác giả đã
nêu ra biện pháp bồi dƣỡng năng lực thực hành cho học sinh với thí nghiệm học sinh.
Và gần đây nhất, tác giả Trần Thị Hà Thu đã nghiên cứu đề xuất các biện pháp bồi
dƣỡng năng lực hợp tác cho học sinh qua đề tài: “Bồi dưỡng năng lực hợp tác cho
học sinh trong dạy học phần Nhiệt học Vật lí 10 trung học phổ thông”….
Nhƣ vậy, cho đến nay chƣa có đề tài nào đi sâu nghiên cứu một cách hệ thống
về bồi dƣỡng năng lực hợp tác cho học sinh qua dạy học nhóm chƣơng “Mắt. Các
dụng cụ quang” Vật lí 11 THPT.
3. Mục tiêu đề tài
Đề xuất đƣợc quy trình tổ chức dạy học nhóm theo hƣớng bồi dƣỡng năng lực
hợp tác cho học sinh và vận dụng vào dạy học chƣơng “Mắt. Các dụng cụ quang”
Vật lí 11 THPT.
4. Giả thuyết khoa học
Nếu đề xuất đƣợc quy trình tổ chức dạy học nhóm theo định hƣớng bồi dƣỡng
năng lực hợp tác cho học sinh và vận dụng vào dạy học vật lý thì sẽ bồi dƣỡng đƣợc
cho học sinh năng lực hợp tác, qua đó góp phần nâng cao hiệu quả dạy học vật lí ở
trƣờng THPT.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lí luận về tổ chức dạy học nhóm theo định hƣớng phát triển
NLHT cho học sinh.
- Nghiên cứu đề xuất quy trình tổ chức dạy học nhóm theo định hƣớng phát
triển NLHT cho học sinh.
- Nghiên cứu đặc điểm cấu trúc nội dung chƣơng trình chƣơng “Mắt. Các dụng
cụ quang” Vật lí 11 THPT.
12
- Thiết kế tiến trình tổ chức dạy học một số nội dung kiến thức trong chƣơng
“Mắt. Các dụng cụ quang” Vật lí 11 THPT theo định hƣớng bồi dƣỡng NLHT cho
học sinh qua dạy học nhóm.
- Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm ở trƣờng THPT để đánh giá hiệu quả của đề tài.
6. Đối tƣợng nghiên cứu
Hoạt động dạy và học chƣơng “Mắt. Các dụng cụ quang” Vật lí 11 THPT qua
dạy học nhóm theo định hƣớng bồi dƣỡng năng lực hợp tác.
7. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu cách xây dựng quy trình tổ chức dạy học nhóm
theo định hƣớng bồi dƣỡng năng lực hợp tác của học sinh qua dạy học nhóm
trong dạy học chƣơng “Mắt. Các dụng cụ quang” Vật lí 11 THPT.
8. Phƣơng pháp nghiên cứu
8.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết
- Nghiên cứu văn kiện của Đảng, Nhà nƣớc cùng với các chỉ thị của Bộ Giáo dục
và đào tạo về vấn đề đổi mới phƣơng pháp dạy học hiện nay ở các cấp, các bậc học.
- Nghiên cứu cơ sở tâm lí học và cơ sở lí luận về năng lực hợp tác cho học
sinh qua dạy học nhóm.
- Nghiên cứu đặc điểm của chƣơng “Mắt. Các dụng cụ quang” Vật lí 11 THPT.
8.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Điều tra thông qua trao đổi với giáo viên và học sinh đánh giá thực trạng day
học hợp tác nhóm và vấn đề bồi dƣỡng NLHT cho học sinh trong DHVL ở trƣờng
phổ thông.
- Điều tra thăm dò ý kiến của học sinh để biết thái độ, ý thức của học sinh về
vấn đề học hợp tác nhóm.
8.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
- Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm ở trƣờng THPT để kiểm tra giả thuyết khoa
học, đánh giá tính khả thi của quy trình dạy học đã đề xuất trong việc bồi dƣỡng của
năng lực hợp tác cho học sinh qua dạy học nhóm.
13
8.4. Phương pháp thống kê toán học
Xử lí kết quả thực nghiệm bằng phƣơng pháp thống kê toán học.
Sử dụng phƣơng pháp thống kê mô tả và thống kê kiểm định để trình bày kết
quả TNSP và kiểm định giả thuyết thống kê về sự khác biệt trong kết quả học tập
của hai nhóm: đối chứng và thực nghiệm.
9. Đóng góp của luận văn
9.1. Về mặt lí luận
- Luận văn góp phần làm phong phú thêm cơ sở lí luận và thực tiễn của việc
bồi dƣỡng NLHT cho HS qua dạy học nhóm.
- Đề xuất đƣợc quy trình tổ chức dạy học nhóm theo hƣớng bồi dƣỡng NLHT
cho HS.
9.2. Về mặt thực tiễn
Thiết kế đƣợc một số tiến trình dạy học một số kiến thức cụ thể trong chƣơng
“Mắt. Các dụng cụ quang” Vật lí 11 THPT theo định hƣớng bồi dƣỡng NLHT cho HS.
10. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận chung, tài liệu tham khảo và các danh mục, phần
nội dung chính của luận văn gồm 3 chƣơng:
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ TỔ CHỨC DẠY HỌC NHÓM THEO
ĐỊNH HƢỚNG BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC HỢP TÁC CHO HỌC SINH
Chƣơng 2: TỔ CHỨC DẠY HỌC NHÓM CHƢƠNG “MẮT. CÁC DỤNG
CỤ QUANG” VẬT LI 11 THPT THEO ĐỊNH HƢỚNG BỒI DƢỠNG NĂNG
LỰC HỢP TÁC CHO HỌC SINH
Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM
14
