Các loài thực vật kỳ lạ của Việt
Nam
Gọi là “kì lạ” bởi vì chúng không bình thường (về hình dạng, cấu
tạo, cách sinh sống...) như đại đa số những thực vật thông thường
khác mà ta quen gặp hàng ngày. Trong thế giới thực vật không
hiếm những sự kì lạ. Nhưng sau đây chỉ xin dẫn ra một số loài cây
có đặc điểm kì lạ gặp ở nước ta.
1. Các cây “ăn thịt”
Thông thường, người ta nghĩ chỉ động vật mới ăn thịt, chứ có ai ngờ
thực vật cũng biết ăn thịt ? Nhưng chuyện này lại có thật 100%. Khi
sống trong môi trường thiếu chất dinh dưỡng (như ở đất chua bạc
màu, đầm lầy nước ngọt...), một số loài cây có lá biến đổi thành bộ
phận có khả năng bắt mồi và tiêu hoá thức ăn động vật. Đó là những
cây:
- Cây nắp ấm với những chiếc lá rất đặc biệt gồm 3 phần: phần dưới
hình bản hẹp, màu lục có chức năng quang hợp, phần giữa là một sợi
do gân lá kéo dài rồi tiếp đến là phần cuối phình to thành một cái túi
(hay cái bình) có nắp đậy(H.). Bên trong thành bình có rất nhiều lông
tuyến tiết chất dịch khiến thành bình rất trơn, chất dịch này có khả
năng tiêu hoá thức ăn; mép bình lại tiết dịch thơm nên thu hút sâu bọ
rất tốt. Khi sâu bọ bị rơi vào trong bình, chúng khó có thể bò ra ngoài
(do thành bình rất trơn), bị rơi xuống đáy, ngập trong chất dịch và bị
tiêu hoá. Có người cho rằng : cho dù con vật có cố giẫy giụa, vùng
vẫy đến mấy nó cũng không thể thoát ra khỏi chiếc bình quái ác, vì
khi bị kích thích nắp bình sẽ đóng sập lại, nhốt chặt con vật trong đó.
Ta có thể gặp cây nắp ấm mọc ở vùng đầm lầy (Quảng Bình, Đà
Nẵng, Thừa Thiên- Huế...). Do lá có hình dáng và cấu trúc rất đặc biệt
nên gần đây ở Trung Quốc người ta đã khai thác tạo giống cây nắp ấm
thành một loài cây cảnh độc đáo và đã được xuất sang thị trường cây
cảnh nước ta trong dịp Tết.
- Cây bắt mồi, là một loài cây ăn thịt khác, tuy kích thước nhỏ bé
nhưng không kém phần nguy hiểm đối với những con vật nhỏ. Đó là
cây bắt ruồi (hay còn gọi là cây bèo đất). Cả cây chỉ cao độ vài
xentimet với các lá mọc ở sát gốc thành hình hoa thị; trên mặt lá có
những lông tuyến rất nhạy cảm có thể cụp lại khi ruồi, kiến... đậu vào.
Con vật bị trói chặt và bị tiêu hoá hết phần mềm do chất dịch ở lông
tuyến tiết ra có tác dụng như men tiêu hoá ở dạ dày động vật. Sau đó
các lông tuyến duỗi ra và trên mặt lá chỉ còn lại chiếc vỏ kitin của xác
con vật xấu số (H.)
Ở vùng đầm lầy Bắc Mỹ có loài cây bắt mồi tương tự : Phần đầu lá
của nó gồm 2 nửa gắn với nhau bằng một gân khoẻ, mép lá có nhiều
răng nhọn; trên mặt mỗi nửa lá có 3 lông cảm giác, đàn hồi được,
ngoài ra còn nhiều tuyến tiêu hoá ở trên khắp mặt lá. Khi một con ruồi
hay con ong đậu trên lá thế nào cũng chạm phải một trong 3 chiếc
lông cảm giác khiến cho 2 nửa lá lập tức úp sập lại, các răng ở mép lá
khít chặt vào nhau, nhốt cứng con vật trong đó. Con vật càng giãy
giụa thì càng kích thích các nửa lá khép chặt lại hơn.
- Cây Rong li là một loài cây nhỏ sống trôi nổi trong các ao hồ, ruộng
nước... có khả năng bẫy các động vật nhỏ trong nước (bọ gậy. giáp
xác nhỏ, cá con...). Cây có 2 loại lá : lá sinh dưỡng xẻ thuỳ nhỏ hình
sợi, màu lục; còn một số lá khác lại biến dạng thành túi nhỏ bắt mồi,
thường có màu nâu hay đỏ nâu. Phía trong miệng túi có nhiều lông
cứng mọc ngược, miệng túi có nắp van có thể đóng lại, và chỉ mở vào
phía trong túi. Cấu tạo đó khiến cho túi giống như một cái giỏ bắt cua.
Các con vật nhỏ theo dòng nước cui vào túi nhưng không thể ra được
vì các lông mọc ngược và nắp ở miệng túi đã giữ chúng lại. Khi đó
trong túi tiết ra một chất dịch có men tiêu hoá và “ăn thịt” chúng.
2. Cây “bóp cổ” Cây không có tay nhưng vẫn có thể bóp được cổ,
không phải cổ người, mà là bóp thân cây khác. Đây là hiện tượng có
thật xảy ra trong giới Thực vật. người ta dùng từ “bóp cổ” để chỉ mối
quan hệ lấn lướt nhau giữa 2 cây sống gần gũi ở trong rừng, mà thủ
phạm là một số loài đa. Chim chóc khi ăn quả của những cây này vô
tình nhả hạt vào hốc những cây to khác trong rừng. Nhờ chất mùn và
độ ẩm ở hốc, hạt nảy mầm và mọc thành cây, lớn dần lên, đâm những
rễ phụ hướng xuống phía dưới. Các rễ phụ này phát triển mạnh và dài
mãi ra, khi chạm đất chúng cắm chắc vào đó, tạo thành một tấm lưới
dầy đặc và chắc khoẻ, bao bọc xung quanh thân cây chủ. Chúng cứ
xiết chặt, xiết chặt dần khiến cuối cùng cây chủ bị chết vì các mạch
dẫn bên trong bị tắc nghẽn, không thể dẫn truyền được nước và muối
khoáng lên cho bộ lá để quang hợp. Hiện tượng này chẳng khác nào
một người bị kẻ cướp đột nhập vào nhà bóp cổ cho đến nghen thở và
chết để cướp lấy chỗ ở ! Các nhà khoa học gọi đó là hiện tượng “thắt
nghẹn” hay “ bóp cổ”, một hiện tượng khá phổ biến ở trong rừng nhiệt
đới, ví dụ như rừng Cúc Phương ở nước ta; và loài cây gây hiện tượng
này thường là các loài đa, được gọi là cây “đa bóp cổ”.
Không chỉ trong rừng, mà ở ngay trên một số đường phố Hà Nội, các
bạn có thể gặp một số cây đa bóp cổ, như ở bên Bờ Hồ phía đường
Đinh Tiên Hoàng, hay trước đền Bà Kiệu.
3. Cây “ sinh con”.
Trong thế giới sinh vật, hiện tượng sinh con chỉ gặp ở các loài động
vật có vú và con người. Nhưng ở thực vật cũng có thể gặp hiện tượng
này. Lạ chưa ?
Hiện tượng sinh con của thực vật (viviparous) chỉ gặp ở một vài loài
cây sống trong môi trường đặc biệt. Đó là các cây Đước, Vẹt, Trang...
sống ở các khu rừng lầy mặn vùng ven biển (Mangrove). Hạt của
những cây này khi chín thường nảy mầm ngay trên cây mẹ thành một
bộ phận gọi là “trụ mầm” nối liền với quả. Trụ mầm có cấu tạo của
một cây con, gồm thân và chồi lá, chưa có rễ. Trụ mầm nhận các chất
dinh dưỡng từ cây mẹ chuyển qua quả vào. Thời gian sống của trụ
mầm trên cây mẹ thường khoảng 2-3 tháng. Khi trụ mầm chín sẽ rời
khỏi cây mẹ, cắm xuống bùn, ra rễ và bắt đầu cuộc sống độc lập.
Có thể nói hiện tượng “sinh con” là một hình thức thích nghi độc đáo
của một số cây sống ở vùng ngập mặn, nhờ đó cây có thể mọc được