Cây thuốc vị thuốc Đông y - HOẮC
HƯƠNG
Cây Hoắc hương
HOẮC HƯƠNG (藿香)
Herba Pogostemonis
Tên khác: Thổ Hoắc hương, Quảng hoắc hương.
Tên khoa học: Pogostemon cablin (Blanco) Blanco., họ Bạc hà
(Lamiaceae).
Mô tả: Cây thảo sống lâu năm, cao 30 - 60 cm. Thân hình trụ vuông, phân
nhiều cành, cành hơi cong, dài 30-60 cm, đường kính 2-7 mm, có lông tơ.
Chất giòn, dễ gẫy, ở mặt gẫy thấy tuỷ rõ. Thân già gần hình trụ, đường kính
10 - 12 mm, lớp bần màu nâu xám. Lá mọc đối, hình trứng, thường là một
khối nhàu nát; lá nguyên hình trứng hoặc hình elip, dài 4 - 9 cm, rộng 3 - 7
cm, cả hai mặt lá màu trắng xám có lông mượt như nhung, chóp lá hơi nhọn
hoặc tròn, gốc lá vát nhọn hoặc tròn, mép lá có răng cưa ngắn. Mùi thơm đặc
biệt, vị hơi đắng. Hoa màu hồng tím nhạt, mọc thành bông ở nách lá hay ở
ngọn cành. Quả bế, có hạt cứng. Mùa hoa quả tháng 5 - 6; nhưng ít gặp cây
có hoa.
Bộ phận dùng: Phần trên mặt đất (Herba Pogostemonis).
Phân bố: Cây được trồng ở nhiều địa phương phía Bác nước ta.
Thu hái: Khi cây có cành lá xum xuê, cắt lấy phần cây trên mặt đất, ngày
phơi, đêm đậy kín, làm nhiều lần như vậy cho đến khi dược liệu khô.
Tác dụng dược lý:
+ Quảng Hoắc hương có tác dụng kháng khuẩn rộng: thuốc có tác dụng ức
chế các loại nấm gây bệnh, leptospirosis, tụ cầu khuẩn, trực khuẩn mủ xanh,
enterocoli, trực khuẩn lî, liên cầu khuẩn tán huyết týp A, phế song cầu
khuẩn, rhinovirus. Thuốc còn có tác dụng chống thối.
+ Tinh dầu Hoắc hương tăng tiết dịch dạ dày, tăng tiêu hóa.
Thành phần hoá học: Tinh dầu (ít nhất 1,2%), thành phần chủ yếu trong
tinh dầu là alcohol patchoulic (45%), patchoulen (50%) và một số thành
phần khác như benzaldehyd, aldehyd cinnamic, eugenol, cadinen,
sesquiterpen và epiguaipyridin.
Công năng: Hoắc hương có tác dụng làm mạnh dạ dày - ruột, giúp sự tiêu
hoá, hành khí, giảm đau. Lá có tác dụng hạ nhiệt.
Công dụng:
- Chữa cảm mạo, nhức đầu, đau mình mẩy, sổ mũi, đau bụng ỉa chảy, nôn
mửa, ăn uống không tiêu, hôi miệng.
- Cất tinh dầu: Tinh dầu hoắc hương là hương liệu quý.
Bài thuốc:
1. Cảm cúm, nhức đầu, mệt mỏi: Hoắc hương 6 - 12g sắc uống, dùng riêng
hay phối hợp với các vị thuốc khác như Kinh giới, Tía tô, Ngải cứu, Hương
nhu.
2. Ho: Hoắc hương phối hợp với lá Chanh, Gừng, Chua me đất, Cam thảo
đất.
3. Chữa ăn uống không tiêu, sôi bụng: Hoắc hương 12g, Thạch xương bồ
12g, hoa cây Đại 12g, vỏ Bưởi đào sao cháy 6g. Tất cả tán thành bột, trộn
đều uống trước bữa ăn nửa giờ, mỗi lần 2g với nước chè nóng, ngày uống 3
lần.
4. Chữa cảm mạo, sốt ăn không tiêu, đau bụng (Bài Hoắc hương chính khí):
Hoắc hương 12g, Tô diệp 10g, Thương truật 8g, Cam thảo 3g, Trần bì 5g,
Đại táo 4 quả, Hậu phác 3g, Phục linh 8g. Tất cả tán bột đều chia thành từng
gói 8 - 10g. Người lớn uống mỗi lần 1 gói, ngày 2 - 5 lần. Trẻ em dưới 1 tuổi
không nên dùng, từ 2 - 3 tuổi mỗi lần uống 1/4 gói, từ 4 - 7 tuổi mỗi lần
uống 1/3 gói. Từ 8 - 10 tuổi mỗi lần 1/2 gói.
Cách dùng, liều lượng: Ngày dùng 6 - 12g, dạng thuốc hãm hay bột.
Kiêng kỵ: Cơ thể háo nhược, thiếu máu, huyết áp cao, ngủ kém, đại tiện
khó, tiểu tiện ít, vàng đỏ, không nên dùng.
