Chăm sóc bệnh nhân van tim nhân tạo
Một van tim nhân tạo được coi là lý tưởng khi nó đảm bảo
các điều kiện dễ lắp đặt, bền, không bị đông máu trên van,
có hiệu quả huyết động, không gây tan máu, tương đối rẻ
tiền... Tuy nhiên cho đến nay vẫn chưa có một van tim
nhân tạo nào hoàn hảo như vậy. Sau khi thay van, bệnh
nhân cần được thăm khám thường xuyên và dùng thuốc
theo đúng chỉ định của bác sĩ.
Thăm khám lần đầu sau khi phẫu thuật thay van
Sau khi được phẫu thuật thay van từ 3 - 4 tuần, người bệnh
cần đi khám lại lần đầu tiên. Mục đích để đánh giá chức
năng van tim nhân tạo; Đánh giá hiệu quả của thuốc chống
đông máu; Phát hiện dấu hiệu tan máu; Phát hiện các dấu
hiệu nhiễm khuẩn; phát hiện các dấu hiệu khác: nhồi máu
cơ tim, rối loạn dẫn truyền; Đánh giá tình trạng toàn thân,
tâm thần kinh của bệnh nhân khi mang van tim nhân tạo
Khi khám lâm sàng cần chú ý nghe tiếng van nhân tạo. Nếu
không có tiếng kêu của van cơ học, cần nghĩ đến huyết khối
hình thành trên vòng van cơ học. Nếu bệnh nhân trước khi
thay van bị viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn thì cần chú ý
đến những dấu hiệu toàn thân như da xanh, niêm mạc, nhiệt
độ, tiền sử sốt kéo dài.
Những thăm dò, xét nghiệm cần thực hiện
- Điện tâm đồ
- Chụp Xquang tim phổi thẳng.
- Siêu âm Doppler tim: rất quan trọng. Siêu âm cho biết
những thông tin về hẹp/hở van, đánh giá các tổn thương
phối hợp, kích thước nhĩ trái, thất trái, chức năng tim, tình
trạng màng ngoài tim, áp lực động mạch phổi. Siêu âm rất
quan trọng đối với bệnh nhân vì nó cho phép đánh giá hiệu
quả điều trị phẫu thuật cũng như những thông số cơ bản
giúp cho sự theo dõi về sau.
- Công thức máu, tiểu cầu.
- Sinh hóa máu: urê, đường, creatinin, điện giải đồ, men
LDH.
- Đông máu: tỷ lệ prothrombin, INR.
Các van tim nhân tạo đều có một mức độ hẹp nhất định và
vì thế thông số siêu âm lần đầu được coi là những thông số
cơ bản giúp cho việc so sánh về sau. Một số thăm dò không
chảy máu khác (ví dụ cộng hưởng từ tim) có tác dụng đánh
giá hoạt động của van và chức năng thất trái nhưng chỉ tiến
hành đối với những chỉ định đặc biệt. Soi hoạt động van
dưới màn tăng sáng chỉ có hiệu quả đối với van Bjork-
Shiley. Chụp cộng hưởng từ hoặc chụp động mạch phóng
xạ hạt nhân (radionuclide angiography) chỉ định đối với
những bệnh nhân rối loạn hoạt động van nhân tạo do suy
chức năng tâm thu thất trái và một số thông số không lấy
được trên siêu âm tim. Cộng hưởng từ hạt nhân được
khuyến cáo là an toàn đối với tất cả các van nhân tạo được
lưu hành hiện nay.
Phẫu thuật thay van tim
Theo dõi bệnh nhân không có biến chứng
Đối với bệnh nhân mang van nhân tạo có tình trạng lâm
sàng ổn định thì mục đích quan trọng nhất của khám định
kỳ là theo dõi hiệu quả của thuốc chống đông kháng
vitamin K vì tỷ lệ INR biến đổi nhiều dưới ảnh hưởng của
thức ăn, tương tác với những thuốc được dùng đồng thời
cũng như tình trạng toàn thân của người bệnh... Cần xét
nghiệm INR tối thiểu mỗi tháng 1 lần và làm lại ngay khi
có những dấu hiệu bất thường trên lâm sàng hay mỗi khi
thay đổi liều lượng thuốc chống đông máu. Mục đích quan
trọng tiếp theo là tiếp tục giáo dục, phổ biến kiến thức cho
người bệnh giữ gìn van tim nhân tạo, nhất là tránh nhiễm
trùng van nhân tạo (kiến thức về phòng viêm nội tâm mạc
nhiễm khuẩn).
Mỗi năm một lần người bệnh nên được làm lại các xét
nghiệm: Điện tâm đồ; Chụp tim phổi; Huyết học:
hemoglobin, hematocit, LDH; Siêu âm Doppler tim.
Theo dõi bệnh nhân có biến chứng
Bệnh nhân bị suy chức năng tâm thu thất trái sau phẫu thuật
thay van nên được điều trị nội khoa chống suy tim. Điều trị
nội khoa vẫn phải tiếp tục cho dù chức năng tâm thu thất
trái được cải thiện.
Nguyên nhân của suy chức năng tâm thu thất trái và suy
tim lâm sàng sau phẫu thuật có thể do: Suy tim trước mổ và
sau mổ chỉ được cải thiện một phần; Cơ tim bị tổn thương
trong quá trình phẫu thuật; Bệnh lý van tim khác tiến triển;
Biến chứng của van nhân tạo; Các bệnh tim phối hợp khác
như bệnh mạch vành, tăng huyết áp.
Bất kỳ bệnh nhân van nhân tạo nào không cải thiện hoặc có
biểu hiện suy giảm chức năng tim sau phẫu thuật đều phải
được thăm khám lâm sàng tỉ mỉ và làm đầy đủ các xét
nghiệm thăm dò, nhất là siêu âm tim hoặc siêu âm tim qua
thực quản hay thông tim, chụp mạch để xác định nguyên
nhân.
Phẫu thuật thay van nhân tạo: Phẫu thuật thay van nhân tạo
là một tình trạng lâm sàng nghiêm trọng. Chỉ định đối với
những trường hợp: Rối loạn nặng nề hoạt động của van
nhân tạo (do cấu trúc van hoặc do những biến cố khác
không liên quan đến cấu trúc van): vỡ van, viêm nội tâm
mạc nhiễm khuẩn van nhân tạo; Huyết khối hình thành trên
van gây kẹt van nhân tạo; Chảy máu nặng do dùng thuốc
chống đông (đòi hỏi phải thay van cơ học bằng van sinh
học); Hẹp van động mạch chủ sau khi thay van tình trạng
lâm sàng không được cải thiện, bệnh nhân suy tim dai dẳng
mặc dù đã được điều trị nội khoa tích cực, thăm dò cho
thấy van hoạt động không đảm bảo huyết động cho người
bệnh (ví dụ: vòng van quá nhỏ).
Tất cả người bệnh sử dụng van tim nhân tạo cần được thăm
khám định kỳ, dùng thuốc đầy đủ theo đúng chỉ định của
bác sĩ, nếu có những dấu hiệu sức khỏe bất thường cần đi
khám ngay tại các cơ sở y tế chuyên khoa tim mạch để
được xử trí kịp thời.
TS. Tạ Mạnh Cường
