Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 3 * 2021
Nghiên cứu Y học
Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy
49
CHĂM SÓC NGƢỜI BỆNH CẮT TOAN BÔ HA HONG THANH QUẢN –
THƢC QUAN VA TAI TAO BĂNG ÔNG DA DAY
TRONG UNG THƢ THANH QUẢN - H HỌNG -THƢC QUAN CÔ
TI KHOA TAI MŨI HỌNG BỆNH VIỆN CHỢ RẪY
Thạch Kim Long1, Phạm Thanh Thúy1, Trần Thanh Phương1, Đinh Lệ Thanh Lan1, Trần Ngọc Tuyết1,
Thẩm Xuân Trường1
TÓM TẮT
Mục tiêu: Đánh giá vai trò của điều dưỡng trong công tác chăm sóc, theo dõi người bệnh sau phẫu thuật cắt
toàn bộ hạ họng - thanh quản - thực quản có tái tạo bằng ống dạ dày trên người bệnh ung thư thanh quản - hạ
họng - thực quản cổ.
Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả tiến cứu chăm sóc 50 người bệnh bị ung thư
thanh quản đã được điều trị bằng phẫu thuật cắt toan bô ha hong - thanh quản - thưc quan tại khoa Tai Mũi
Họng bệnh viện Chợ Rẫy từ 01-01-2012 đến 30-06-2020.
Kết quả: Qua chăm sóc và theo dõi 50 người bệnh cắt toàn bộ hạ họng-thanh quản có tái tạo bằng ống dạ
dày chúng tôi nhận thấy: Bệnh thường gặp ở người bệnh lớn tuổi, có độ tuổi trung bình 60,3 ± 9,0. Tần suất nam
nhiều hơn nữ chiếm tỉ lệ 94%. Thuốc lá được xem là chất gây ung thư nhưng vai trò của rượu là không thể xem
nhẹ: vừa hút thuốc vừa uống rượu chiếm 44 trường hợp (88%). Người bệnh thường đến khám bệnh ở giai đoạn
muộn: thời gian xuất hiện triệu chứng đến khi vào viện trên 3 tháng (82%). Thời gian xuất viện trung bình là
14,2±3 ngày. Biến chứng viêm phổi thường gặp nhất 6 trường hợp (12%). Một trường hợp chảy máu sau mổ 8h.
Đánh giá tình trạng dinh dưỡng sau phẫu thuật: có 54% trường hợp tăng cân so với lúc nhập viện.
Kết luận: Chăm sóc người bệnh ung thư thanh quản - hạ họng không kém phần quan trọng so với điều trị.
Giải thích phương pháp điều trị, theo dõi phát hiện sớm các biến chứng giúp người bệnh giảm đau và lo lắng
trong giai đoạn hậu phẫu. Chăm sóc và theo dõi đúng cách, đúng kỹ thuật của điều dưỡng góp phần mang lại kết
quả tốt đẹp cho người bệnh, giúp người bệnh hồi phục tốt, giảm biến chứng, giảm được chi phí điều trị, rút ngắn
thời gian nằm viện của người bệnh, góp phần giúp người bệnh trở về với cuộc sống đời thường.
Từ khóa: chăm sóc, ung thư, hạ họng, thanh quản, thực quản
ABSTRACT
NURSING CARE AFTER TOTAL PHARYNGO-ESOPHAGO-LARYNGECTOMY
AND GASTRIC PULL – UP RECONSTRUCTION AT OTORHINOLARYNGOLOGY DEPARTMENT
AT CHO RAY HOSPITAL
Thach Kim Long, Pham Thanh Thuy, Tran Thanh Phương, Dinh Le Thanh Lan, Tran Ngoc Tuyet,
Tham Xuan Truong * Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Vol. 25 - No.3 - 2021: 49 - 56
Objective: Evaluating the nursing care and following up the patients with pharyngo-easophago-laryngeal
cancer after total pharyngo-esophago-laryngectomy and gastric pull-up reconstruction.
Method: Retrospective study about nursing care for 50 patients pharyngo-easophago-laryngeal cancer that
had been treated by pharyngo-esophago-laryngectomy and gastric pull – up reconstruction at the ENT
Department, Cho Ray Hospital from 01-01-2012 to 30-06-2020.
1Khoa Tai Mũi Họng Bệnh viện Chợ Rẫy
Tác giả liên lạc: ĐD. Thạch Kim Long ĐT: 0909335657 Email: thachkimlongcr@gmail.com
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 3 * 2021
Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy
50
Result: Through caring and follow-up of 50 patients we found: Average age of 60.3 ± 9.0. The frequency of
male and female is 94% and 6%, respectively. Cigarettes are considered as the carcinogens, but the role of alcohol
should not be taken lightly: the patients who smoked and drank alcohol were 88%. Patients were diagnosed late:
the duration of symptom onset to hospital admission from was over 3 months (82%). Average discharge time was
14.2 ± 3 days. Complications included: pneumonia (6 cases), bleeding after 8 hours postoperatively (1 case).
Assessing nutritional status postoperatively: the percentage of case gained weight before the treatment was 54%.
Conclusion: Nursing care is as important as treatment for patients with pharyngo-easophago-laryngeal
cancer. Explaining the treatment method, following – up and notified early complications could ease the patients’s
pain and anxiety in the postoperative period. Proper nursing care and follow up of patients with right way and
technique would contribute to a success treatment, good recovery, reducing complications, shortening hospital
stay, reducing hospital fees and helps patient return to normal life faster.
Keywords: nursing care, cancer, pharyngo, esophago, laryngectomy
ĐẶT VẤN ĐỀ
Ung thư thanh quản – hạ họng – thực quản
là ung thư giai đoạn muộn và tiên lượng nặng(1).
Hiệu quả của điều trị ung thư thanh quản phụ
thuộc vào nhiều yếu tố nhưng cung theo môt
phc đ chung gm 3 giai đoan: phâu thuât, ha
trị, xạ trị. Trong đ phẫu thuật là lựa chọn đầu
tiên, song song đo việc chăm sc người bệnh sau
khi cắt toan bô ha hong- thanh quản- thưc quan
c ti tạo bng ống dạ dày là m ột vấn đề quan
trọng đặt ra cho điều dưỡng và bc sĩ phẫu thuật
viên. Qua theo dõi và chăm sc người bệnh sau
khi cắt toan bô ha hong - thanh quản- thưc quan
tại khoa Tai Mũi Họng bệnh viện Chợ Rẫy,
chúng tôi nhận thấy đây là một phẫu thuật liên
quan đến nhiều chuyên khoa và cần có sự phối
hợp chăm sc tốt về cc chuyên khoa như Tai
Mũi Họng, Ngoại Tổng qut, Ung bướu, Dinh
dưỡng(1).
Chính vì vậy sau phẫu thuật cắt toan bô ha
họng - thanh quản - thưc quan co tai tao băng
ống dạ dày c ần quan tâm và đnh gimột số
vấn đề trong công tc chăm sc của điều dưỡng
như: chăm sc người bệnh sau khi mổ, tắc nghẽn
đường hô hấp, cải thiện tnh trạng dinh dưỡng
người bênh , chông nhiễm trùng sau khi mổ,
giảm nguy cơ biến chng và tăng khả năng hi
phục sau mổ…(2). Đlà nội dung mà chúng tôi
muốn trình bày trong bài báo cáo này.
Ung thư thanh quan chiếm khoảng 20% các
loại ung thư ni chung. Trong cc loại ung thư
vùng đầu mặt cổ, n được xếp th 2 sau ung thư
vòm. La tuổi thường gặp là 40 - 60, chủ yếu là
nam giới. Điều trị ung thư thanh quản chủ yếu
là phẫu thuật cắt bỏ khối u ở thanh quản(1).
Khàn tiếng là triệu chng xuất hiện đầu tiên
và ngày càng tăng, dùng cc thuốc điều trị viêm
thanh quản đều không có tác dụng. Khối u ngày
càng phát triển, người bệnh mau mệt, câu nói
ngắn hơn. Khi khối u to, dây thanh bị cố định,
thanh môn bị hẹp thì tiếng nói trở nên khàn đặc,
mất hết âm sắc, nghe khó hiểu, kh thở ngày
càng tăng.
Những người có một số yếu tố nguy cơ nhất
định sẽ có khả năng bị ung thư thanh quản cao
hơn(2). Các nghiên cu đã tm ra các yếu tố nguy
cơ sau:
Tuổi: Ung thư thanh quản thường gặp ở
những người bệnh trên 55 tuổi(1).
Giới: Nam giới c nguy cơ bị ung thư thanh
quản cao gấp 4 lần nữ giới(1).
Dân tộc: Các châu Mỹ c nguy cơ bị mắc
bệnh ung thư thực quản cao hơn dân da trắng.
Hút thuốc: Những người hút thuốc lá có
nguy cơ cao hơn rất nhiều so với những người
không hút thuốc lá(2).
Rượu: Những người uống rượu sẽ có nguy
cơ mắc bệnh ung thư thanh quản cao hơn so với
những người không uống rượu(1).
Tiền sử bản thân: Những người bệnh có tiền
sử bị các bệnh ung thư vùng đầu mặt cổ có nguy
cơ cao bị ung thư thanh quản(3).
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 3 * 2021
Nghiên cứu Y học
Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy
51
Nghề nghiệp: Công nhân tiếp xúc với acid
sulfuric hoặc niken c nguy cơ cao bị ung thư
thanh quản(1).
Ung thư thanh quản là bệnh gây ảnh hưởng
lớn đến khả năng ni chuyện và ăn uống của
người bệnh. Bởi vậy, sau mô, người bệnh cần có
một chế độ chăm sc đặc biệt và cẩn thận.
Chăm sc người bệnh ung thư thanh quản
sau căt toan bô ha hong - thanh quan - thưc quan
bao gm chăm soc vêt mô, lỗ mơ khi quan, vêt
mô da day va c ả việc chăm sc dinh dưỡng và
giúp người bệnh sớm quay lại cuộc sống sinh
hoạt bnh thường(4).
Mục tiêu
Đnh givai trò của điều dưỡng trong công
tc chăm sc, theo dõi người bệnh sau phẫu
thuật cắt toàn bộ hạ họng- thanh quản- thực
quản có tái tạo bng ống dạ dày.
ĐỐI TƢỢNG - PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tƣợng nghiên cứu
Nghiên cu và chăm sc 50 người bệnh bị
ung thư thanh quản đã được điều trị bng phẫu
thuật cắt toan bô ha hong - thanh quản - thưc
quản tại khoa Tai Mũi Họng bệnh viện Chợ Rẫy
từ 01-01-2012 đến 30-06-2020.
Tiêu chuẩn lựa chọn
Người bệnh bị ung thư thanh quản đã được
điều trị bng phẫu thuật cắt toan bô ha hong -
thanh quản - thưc quan tại khoa Tai Mũi Họng
bệnh viện Chợ Rẫy từ 01-01-2012 đến 30-06-2020.
Tiêu chuẩn loại trừ
Bệnh nhân (BN) không đng ý tham gia
nghiên cu.
Phƣơng pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cu mô tả tiến cu.
Các bước tiền hành
Giải thích với người bệnh và thân nhân về lý
do mục đích nghiên cu ký giấy đng ý than gia
nghiên cu, sau đ tiến hành chuẩn bị người
bệnh trước mổ và chăm sc sau mổ, theo dõi các
diễn biến bệnh và biến chng sau mổ.
Xử lý và phân tích số liệu
Nhập liệu bng Excel và xử lý số liệu bng
Stata 13.0.
Thống kê và mô tả các biến số: Biến định tính
sử dụng tần số và tỷ lệ %, biến định lượng sử
dụng trung bnh và độ lệch chuẩn, so sánh các tỷ
lệ bng phép kiểm Chi bnh phương, so snh
trung bình bng phép kiểm ANOVA.
KẾT QUẢ
Qua nghiên cu h sơ và trực tiếp tham gia
chăm sc người bệnh cắt toàn bộ hạ họng -
thanh quản - thực quản có tái tạo bng ống dạ
dày chúng tôi thu được kết quả sau:
Bảng 1: Tuổi và giới tính
Giới
Dươ i
50 tuô i
50
59
59
69
≥ 70
Nam
Nữ
Số BN
4
18
18
10
47
3
Tỉ lệ
8
36
36
20
94.4
5.6
Độ tuổi trung bnh dao động từ 36 - 76
(60,3+ 9,0), nhỏ tuổi hay gặp 60 - 69 là 36%. -
Hầu hết cc trường hợp xuất hiện ở nam giới
94% (Bảng 1).
Bảng 2: Thói quen
Yếu tố
Tần số (n=50)
Tỉ lệ %
Hút thuốc lá (gói/năm)
47
26,7±10,3
(7,5-50)
94,0
Hút thuốc lá- uống rượu
44
88,0
Bệnh kèm theo
- Tim mạch
- Đái tháo đường
- Bệnh phổi
4
2
5
8,0
4,0
10,0
Đa số cc trường hợp bệnh đều hút thuốc lá
(94%), chỉ số gi/năm trung bnh 26,7 + 10,3. 88%
vừa hút thuốc lá vừa uống rượu. 22% trường
hợp có bệnh nội khoa kèm theo (Bảng 2).
Bảng 3: Thời gian phát hiện bệnh đến khi vào viện
Thời gian
Tần số (n=50)
Tỉ lệ %
≤ 3 tháng
9
18,0
> 3 - 6 tháng
29
58,0
> 6 tháng
12
24,0
58% người bệnh đến muộn khi triệu chng
xuất hiện kéo dài trên 3-6 tháng (Bảng 3).
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 3 * 2021
Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy
52
Bảng 4: Thời gian nằm viện
Trung
bình
Độ lệch
chuẩn
Nhỏ
nhất
Lớn
nhất
Thời gian xuất viện sau mổ
14,2
3,0
8
23
Thời gian xuất viện trung bình là 14,2+3,0
ngày. Sớm nhất là 8 ngày, trễ nhất là 23 ngày
(Bảng 4).
Bảng 5: Biến chứng sau mổ
Biến chứng sau mổ
Tần số (n=50)
Tỉ lệ %
Chảy máu hố mổ
1
2,0
Chảy máu miệng nối
3
6,0
Hẹp lỗ mở khí quản
2
4,0
Nhiễm trùng vạt da cổ
3
6,0
Rò thực quản
1
2,0
Viêm phổi
6
12,0
Trong nghiên cu biến chng sau mổ
thường gặp là viêm phổi (12%), kế đến là nhiễm
trùng vạt da cổ (6,0%), chảy máu chỗ miệng nối
(6%) (Bảng 5).
Đánh giá dinh dƣỡng ngƣời bệnh trƣớc mổ
theo BMI (Body Mass Indes-chỉ số khối cơ thể)
Hình 1: Đánh giá dinh dưỡng theo BMI
Xét một cách tổng thể về trọng lượng người
bệnh so với chiều cao c 18/50 người bệnh (38%)
bị suy dinh dưỡng theo BMI (khi <18,5 kg/m2)
(Hình 1).
Phần lớn người bệnh được chúng tôi bắt đầu
cho ăn qua ống thông mũi dạ dày sớm 44 trường
hợp (88%), c 6 người bệnh được nuôi dưỡng
qua ống thông muộn (Bảng 6).
Bảng 6: Thời điểm bắt đầu dinh dưỡng qua ống
thông mũi dạ dày sau mổ
Thời gian bắt đầu nuôi ăn
Số trường hợp
Tỉ lệ (%)
≤ 48 giờ
44
88,0
> 48 giờ
6
12,0
Tổng
50
100,0
Các mức thay đổi cân nặng lúc nhập viện so với
trƣớc khi xuất viện
Hình 2: Thay đổi cân nặng lúc nhập viện
Trong 50 trường hợp c 13 trường hợp sụt
cân, 10 trường hợp có cân nặng không thay đổi
và 27 trường hợp tăng cân so với lúc nhập viện
(Hình 2).
BÀN LUẬN
Tuổi
Trong nghiên cu của chúng tôi tuổi trung
bình là 60,3 ± 9,0 tuổi. Tuổi nhỏ nhất là 36 tuổi,
lớn nhất là 76 tuổi. Độ tuổi thường gặp từ 50
tuổi đến 69 tuổi chiếm 72%. Nhóm nghiên cu
của chúng tôi cho thấy hầu hết người bệnh đều
lớn tuổi.
Giới
Theo giới tính, ung thư hạ họng- thanh quản
xâm lấn thực quản thay đổi theo từng quốc gia
và vùng lãnh thổ(1). Trong nghiên cu của chúng
tôi hầu hết là nam giới chiếm 94%.
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 3 * 2021
Nghiên cứu Y học
Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy
53
Yếu tố nguy cơ
Thuốc l được xem là chất gây ung thư
nhưng vai trò của rượu là không thể xem nhẹ.
Rượu làm thúc đẩy vai trò sinh ung thư của
thuốc lá. Một số tác giả cho rng đây là tc động
gộp của rượu và thuốc l làm tăng tỉ lệ ung thư
hạ họng(1). Vừa uống rượu vừa hút thuốc lá sẽ
làm tăng tỉ lệ mắc bệnh gấp 10-20 lần so với
những người không hút thuốc, không uống
rượu(1).
Đa số cc trường hợp người bệnh trong
nghiên cu của chúng tôi đều hút thuốc lá (94%),
chỉ số gi/năm trung bnh 26,7+10,3. Vừa hút
thuốc lá vừa uống rượu chiếm tỉ lệ cao 88%. Có
bệnh kèm theo chiếm 22%.
Biến chứng sau mổ
Biến chng viêm phổi thường găp nhất 6
trường hợp (12%), kế đến là nhiễm trùng vạt da
3 trường hợp (6%), chảy máu vết mổ vùng cổ 1
trường hợp (2%), 1 trường hợp rò (2%). Các biến
chng được phát hiện sớm và báo phẫu thuật
viên giải quyết sớm các biến chng và cuối cùng
là đến vai trò tích cực của dinh dưỡng và vận
động sớm sau mổ.
Biến chứng viêm phổi
Viêm phổi là biến chng thường gặp nhất do
cuộc mổ kéo dài, do người bệnh có viêm nhiễm
vùng họng thanh quản trước đ.
Để hạn chế viêm phổi chúng tôi đã thực hiện
Cho người bệnh vận động sớm, ngay từ
ngày th 2 cho người bệnh ngi thả 2 chân
xuống giường đu đưa, nâng tay, tự làm các công
việc cá nhân có thể được. Từ ngày th 3 người
bệnh phải tự ngi dậy và tập đi lại xung quanh
bung bệnh 4-5 lần/ngày.
Hỗ trợ vật lý trị liệu mỗi ngày như hít thở,
vận động thụ động sớm sau mổ, phát hiện sớm
các dấu hiệu sốt, ho đàm…
Dùng gạc tẩm nước muối sinh lý để che lỗ
mở khí quản vĩnh viễn để đảm bảo không khí
ẩm vào phổi.
Dùng thuốc đúng theo y lệnh nhất là kháng
sinh đúng và đủ.
Chảy máu sau mổ
Có một trường hợp chảy máu sau mổ 8h.
Dẫn lưu ra khoảng 70 ml, người bệnh than mệt,
khó thở, thở khò khè, môi tím, i ra mu đỏ tươi
khoảng 200 ml, mạch 140 lần/phút, huyết áp
90/60 mmHg, không sốt. Bo bc sĩ mổ cầm máu
kịp thời.
Để làm giảm nguy cơ chảy máu chúng tôi thực hiện
Theo dõi chặt chẽ sinh hiệu những giờ đầu
sau mổ nhất là mạch và huyết áp.
Theo dõi ống dẫn lưu, số lượng màu sắc và
tính chất dịch dẫn lưu để phát hiện sớm biến
chng chảy máu.
Chảy máu vài giờ sau mổ thường do cầm
mu chưa kỹ, do người bệnh ho hay gắng sc
hoặc băng vết thương không chặt.
Điều dưỡng phải theo dõi, nhận xét, có thể
băng lại chặt hơn để cầm máu, làm thông dẫn
lưu nếu còn chảy máu phải báo với bc sĩ.
Biến chứng rò thực quản cổ
Một trường hợp rò.
Bệnh hậu phẫu ngày th 4 vạt da trước cổ nề
đỏ, ấn đau, sốt. Ngày th 6 rò dịch vàng ra vùng
cổ. Chúng tôi thực hiện kháng sinh liều cao theo
chỉ định, hướng dẫn bệnh nhân hạn chế nuốt
nước bọt, dinh dưỡng sớm sau mổ, lưu sonde dạ
dày 3 tuầnphát hiện và báo phẫu thuật viên can
thiệp sớm. Rò trước cổ lành sau 3 tuần.
Như vậy để hạn chế biến ch này cần chuẩn
bị tỉ mỉ từ khâu dinh dưỡng trước mổ mà đa số
bệnh nhân nhập viện trong trình trạng suy kiệt
ăn uống kém hay không ăn uống được, sau mổ
cần bổ sung đầy đủ dinh dưỡng theo phc đ
dinh dưỡng(4), thực hiện kháng sinh phòng ngừa
nhiễn trùng, theo dõi và chăm sc tốt hệ thng
dẫn lưu.
Do cắt bỏ 1 khối u nên hố mổ bị trống, máu
và dịch sẽ đọng lại nên cần phải được dẫn lưu
ra ngoài để cho các mô dễ dính lại với nhau giúp
vết mổ mau lành, tránh nhiễm trùng hố mổ và
tránh rò thực quản – hạ họng.
- Có 2 cách dẫn lưu: Dẫn lưu kín vào chai với