TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
39
CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ UNG THƯ ỐNG TAI NGOÀI
TẠI BỆNH VIỆN TAI MŨI HỌNG
Dương Thanh Hồng1, Nguyễn Quốc Huy2
TÓM TẮT6
Mục tiêu: Nghiên cứu này nhằm mô tả đặc
điểm lâm sàng, cận lâm sàng và đánh giá hiệu
quả điều trị của các phương pháp chẩn đoán và
điều trị ung thư ống tai ngoài tại Bệnh viện Tai
Mũi Họng từ năm 2019 đến 2021.
Đối tượng và phương pháp nghiên cứu:
Chúng tôi tiến hành nghiên cứu mô tả hồi cứu kết
hợp tiến cứu trên 37 bệnh nhân được chẩn đoán
ung thư ống tai ngoài. Các bệnh nhân này được
chẩn đoán dựa trên kết quả lâm sàng, hình ảnh
học và giải phẫu bệnh. Các phương pháp điều trị
bao gồm phẫu thuật và/ hoặc xạ trị.
Kết quả: Trong tổng số 37 bệnh nhân, tuổi
trung bình là 55,1 ± 12,97 tuổi, với 59,5% là nam
và 40,5% là nữ. Đặc điểm lâm sàng phổ biến bao
gồm đau tai (80 - 85%), viêm tai giữa (40 - 75%),
và mất thính lực (45 - 80%). Tỷ lệ sống sau 1
năm là 97,3% và sau 2 năm là 60%.
Kết luận: Điều trị ung thư ống tai ngoài hiệu
quả đòi hỏi sự phối hợp đa mô thức giữa phẫu
thuật và xạ trị. Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ
sống còn khả quan đối với các trường hợp được
chẩn đoán và điều trị sớm.
Từ khóa: Ung thư ống tai ngoài, ung thư
xương thái dương.
1Trưởng Khoa Tai – Tai thần kinh, Bệnh viện Tai
Mũi Họng
2Bệnh viện Tai Mũi Họng
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Quốc Huy
Email: drnghuy@gmail.com
Ngày nhận bài: 05/9/2024
Ngày phản biện: 11/9/2024
Ngày chấp nhận đăng: 03/10/2024
SUMMARY
DIAGNOSIS AND TREATMENT OF
EXTERNAL EAR CANAL CANCER AT
THE ENT HOSPITAL
Objective: This study aims to describe the
clinical and paraclinical characteristics and
evaluate the effectiveness of diagnostic and
treatment methods for external ear canal cancer
at the ENT Hospital from 2019 to 2021.
Subjects and methods: We conducted a
retrospective and prospective study on 37
patients diagnosed with external ear canal cancer.
These patients were diagnosed based on clinical
imaging and histopathological results. Treatment
methods included surgery and/or radiation
therapy.
Results: Among 37 patients, the average age
was 55,1 ± 12,97 years, with 59,5% being male
and 40,5% female. Common clinical
characteristics included ear pain (80 - 85%),
otitis media (40 - 75%), and hearing loss (45 -
80%). The 1-year survival rate was 97,3%, and
the 2-year survival rate was 60%.
Conclusion: Effective treatment of external
ear canal cancer requires a multimodal approach,
combining surgery and radiation therapy. The
study results indicate a favorable survival rate for
cases diagnosed and treated early.
Keywords: External ear canal cancer,
temporal bone cancer.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Ung thư ống tai ngoài là một loại ung thư
hiếm gặp, chiếm dưới 2% các khối u ở vùng
đầu cổ. Chẩn đoán và điều trị bệnh này đặc
HỘI THẢO HÀNG NĂM PHÒNG CHỐNG UNG THƯ TP. HỒ CHÍ MINH - LẦN THỨ 27
40
biệt khó khăn do cấu trúc giải phẫu phức tạp
và khả năng xâm lấn rộng của khối u vào các
mô xung quanh. Tại Việt Nam, đặc biệt là ở
Bệnh viện Tai Mũi Họng Thành phố Hồ Chí
Minh (TP. HCM), việc nghiên cứu về ung
thư ống tai ngoài còn hạn chế. Nghiên cứu
này được tiến hành nhằm mô tả chi tiết đặc
điểm lâm sàng, cận lâm sàng và đánh giá
hiệu quả điều trị ung thư ống tai ngoài.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu mô tả hồi cứu và tiến cứu,
mô tả hàng loạt ca.
2.2. Đối tượng nghiên cứu
Bệnh nhân được chẩn đoán ung thư ống
tai ngoài tại Bệnh viện Tai Mũi Họng TP.
HCM. Thời gian nghiên cứu: Từ tháng
01/2019 đến tháng 12/2021 có 37 bệnh nhân
đã được chẩn đoán và điều trị.
Tiêu chuẩn chọn mẫu: Bệnh nhân có kết
quả giải phẫu bệnh khẳng định ung thư ống
tai ngoài, có chỉ định phẫu thuật, và có hồ sơ
bệnh án đầy đủ.
Tiêu chuẩn loại trừ: Bệnh nhân không
đồng ý phẫu thuật hoặc thiếu dữ liệu hồ sơ.
2.3. Phương pháp thu thập dữ liệu
Thu thập thông tin từ hồ sơ bệnh án bao
gồm: Tuổi, giới, triệu chứng lâm sàng, kết
quả chẩn đoán hình ảnh (CT, MRI), kết quả
giải phẫu bệnh.
Phân loại giai đoạn bệnh theo hệ thống
TNM của Đại học Pittsburgh.
2.4. Phương pháp điều trị
Phẫu thuật: Bao gồm cắt mặt ngoài
xương thái dương, cắt bán phần hoặc toàn
phần xương thái dương tùy thuộc vào giai
đoạn bệnh.
Xạ trị: Áp dụng cho các trường hợp giai
đoạn T3, T4 hoặc khi có chỉ định bổ sung sau
phẫu thuật.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm chung của mẫu nghiên
cứu
3.1.1. Tổng số bệnh nhân: Nghiên cứu
bao gồm 37 bệnh nhân được chẩn đoán ung
thư ống tai ngoài tại Bệnh viện Tai Mũi
Họng TP. HCM từ tháng 01/2019 đến tháng
12/2021.
3.1.2. Độ tuổi: Độ tuổi trung bình của
bệnh nhân là 55,1 ± 12,97 tuổi, với khoảng
tuổi từ 32 đến 86 tuổi. Nhóm tuổi 40 - 60
chiếm tỷ lệ cao nhất với 48,6%, tiếp theo là
nhóm trên 60 tuổi chiếm 37,9%, và nhóm từ
20 - 40 tuổi chiếm 13,5%. Không có bệnh
nhân nào dưới 20 tuổi.
3.1.3. Giới tính: Tỷ lệ giới tính là 22 nam
(59,5%) và 15 nữ (40,5%), với tỷ lệ nam:nữ
là 1,5:1, cho thấy tỷ lệ mắc ung thư ống tai
ngoài ở nam cao hơn nữ.
3.1.4. Nơi cư trú: Bệnh nhân cư trú tại
Thành phố Hồ Chí Minh chiếm 35,1%, trong
khi 64,9% đến từ các tỉnh khác, phản ánh khả
năng tiếp cận điều trị tại cơ sở chuyên khoa ở
thành phố.
3.2. Đặc điểm lâm sàng và cận lâm
sàng của mẫu nghiên cứu
3.2.1. Triệu chứng lâm sàng:
Đau tai là triệu chứng phổ biến nhất,
được ghi nhận ở 85% bệnh nhân. Viêm tai
giữa được quan sát ở 73% bệnh nhân, mất
thính lực ở 77%, chảy máu tai ở 22%, và liệt
mặt ở 25%.
Thời gian trung bình từ khi xuất hiện
triệu chứng đến khi được chẩn đoán là 4
tháng, với phạm vi từ 01 đến 12 tháng. Hầu
hết bệnh nhân (81,1%) được chẩn đoán trong
vòng 6 tháng từ khi xuất hiện triệu chứng,
cho thấy khả năng tiếp cận điều trị nhanh
chóng tại bệnh viện.
3.2.2. Phân độ TNM:
a. Phân độ TNM của khối u:
• Phân độ T:
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
41
Phân độ T
Tần số (n)
Tỉ lệ %
Tổng
T1
2
5.4%
18.9%
T2
5
13.5%
T3
7
18.9%
81.1%
T4
23
62.2%
Tổng cộng
37
100%
Với 37 bệnh nhân trong mẫu nghiên cứu,
phân độ T4 chiếm tỉ lớn nhất với 62.2%,
nhiều hơn rất nhiều so 3 giai đoạn còn lại.
Phân độ T3, T2, T1 lần lượt chiếm tỉ lệ
18.9%, 13.5%, 5.4%. Phân độ T1 chiếm tỉ lệ
thấp nhất. Nếu tính gộp chung phân độ T3,
T4 lại chiếm tỉ lệ đến 81.1%.
• Phân độ N:
Phân độ N
Tần số (n)
Tỉ lệ %
N0
31
83.8%
N1
6
16.2%
Tổng cộng
37
100%
Tỉ lệ hạch cổ trong ung thư ống tai ngoài ghi nhận được với N0 chiếm tỉ lệ 83.8%, ghi
nhận có hạch N1 chiếm tỉ lệ 16.2%.
• Phân độ M: Chưa ghi nhận di căn xa, tất cả các trường hợp đều phân độ M0 (100%).
b. Phân độ giai đoạn bệnh ung thư ống tai ngoài:
Phân độ giai đoạn
Tần số (n)
Giai đoạn 1
2
Giai đoạn 2
5
Giai đoạn 3
6
Giai đoạn 4
24
Tổng cộng
37
Kết quả nghiên cứu cho thấy giai đoạn
bệnh ung thư ống tai ngoài có 24 bệnh nhân
giai đoạn 4, chiếm tỉ lệ lớn nhất với 64.9%;
tiếp theo giai đoạn 3 chiếm tỉ lệ 16.2%. Hai
giai đoạn 2 và giai đoạn 1 của bệnh chiếm tỉ
lệ ít nhất với 13.5% và 5.4%.
3.2.3. Cận lâm sàng
a. Chẩn đoán hình ảnh
• CT Scan: Được thực hiện trên tất cả 37
bệnh nhân để đánh giá mức độ xâm lấn khối
u. Kết quả cho thấy 45,9% bệnh nhân có khối
u xâm lấn vào xương chũm, 54,1% có khối u
lan vào tai giữa. 20% bệnh nhân có khối u
xâm lấn đến màng não.
- Đặc điểm hình ảnh học CT- Scan của
mẫu nghiên cứu:
Khảo sát biên u theo các thành của ống
tai và các hướng xâm lấn trên CT- Scan.
- Giới hạn trước của khối u trên Ct-Scan:
Giới hạn trước của khối u
Tần số (n)
Tỉ lệ %
Chưa hủy xương thành trước
13
35.1%
Hủy chưa hết
8
21.6%
Hủy hết bề dày thành trước
5
13.5%
HỘI THẢO HÀNG NĂM PHÒNG CHỐNG UNG THƯ TP. HỒ CHÍ MINH - LẦN THỨ 27
42
Xâm lấn bao khớp
2
5.4%
Hủy lồi cầu xương hàm
3
8.1%
Xâm lấn tuyến mang tai
3
8.1%
Xâm lấn 2 vị trí trở lên: Khớp thái dương hàm - tuyến mang tai
3
8.1%
Tổng cộng
37
100%
Nhận xét: Trên Ctsan, khối u chưa hủy xương thành trước ống tai chiếm tỉ lệ lớn nhất
35.1%, kế đến là hủy một phần xương thành trước ống tai chiếm 21.6%. Khối u xâm lấm bao
khớp chiếm 5.4%, hủy lồi cầu xương hàm dưới và xâm lấn tuyến mang tai chiếm 8.1%.
- Giới hạn dưới của khối u trên Ct-Scan:
Giới hạn dưới của khối u
Tần số (n)
Tỉ lệ %
Chưa hủy xương thành dưới ống tai
24
64.9%
Hủy xương thành dưới ống tai
11
29.7%
Xâm lấm vùng vịnh cảnh
2
5.4%
Tổng cộng
37
100%
Nhận xét: Khối u chưa hủy xương thành dưới ống tai chiếm tỉ lệ cao nhất với 64.9%, hủy
xương thành dưới ống tai chiếm 29.7%, xâm động tĩnh mạch ở vịnh cảnh chiếm 5.4%
- Giới hạn sau của khối u trên Ct-Scan:
Giới hạn sau của khối u
Tần số (n)
Tỉ lệ %
Chưa hủy xương thành sau ống tai
14
62.2%
Hủy 1 phần thành sau ống tai
2
5.4%
Xâm nhập hố chũm
11
29.7%
Bộc lộ xoang tĩnh mạch sigma
1
2.7%
Tổng cộng
37
100%
Nhận xét: Khối u chưa hủy xương thành sau ống tai chiếm tỉ lệ cao nhất với 62.2%, thấp
nhất là bộ lộ xoang sigma 2.7%. Khối u xâm nhập hố chũm chiếm tỉ lệ khá cao với tỉ lệ
29.7%, hủy 1 phần xương thành sau ống tai chiếm 5.4%.
- Giới hạn trên của khối u trên Ct-Scan:
Giới hạn trên của khối u
Tần số (n)
Tỉ lệ %
Chưa xâm lấm màng não
14
94.6%
Xâm lấn màng não
2
5.4%
Tổng cộng
37
100%
Nhận xét: Tỉ lệ khối u xâm lấn màng não chiếm tỉ lệ cao nhất với 94.6%, chưa xâm lấn
chiếm 5.4%.
- Giới hạn ngoài của khối u trên Ct-Scan:
Giới hạn ngoài của khối u
Tần số (n)
Tỉ lệ %
Chưa đến cửa tai
19
51.4%
Ra đến cửa tai
18
48.6%
Tổng cộng
37
100%
Nhận xét: Khối u chưa lan ra đến cửa tai có tỉ lệ 51.4%, gần bằng với tỉ lệ giới hàn trong
ống tai, chưa lan đến cửa tai.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
43
- Giới hạn trong của khối u trên Ct-Scan:
Giới hạn trong của khối u
Tần số (n)
Tỉ lệ %
Chưa vượt qua màng nhĩ
20
54.1%
Vào tai giữa chưa quá thành trong hòm nhĩ
16
43.2%
Xâm lấn thành trong hòm nhĩ
1
2.7%
Tổng cộng
37
100%
Nhận xét: Khối u giới hạn trong ống tai,
chưa vượt quá màng nhĩ chiếm tỉ lệ cao nhất
với 54.1%, xâm lấn vào tai giữa chiếm tỉ lệ
43.2%, hủy nhẹ xương thành trong tai giữa
chiếm 2.7% (1 trường hợp).
• MRI: Được thực hiện trên 30% bệnh
nhân để đánh giá chi tiết hơn về mức độ xâm
lấn của khối u vào mô mềm và các cấu trúc
thần kinh mạch máu. MRI cho thấy 10%
bệnh nhân có dấu hiệu xâm lấn màng não,
15% có xâm lấn dây thần kinh mặt. Thực tế
cho thấy MRI có giá trị chẩn đoán tốt hơn
khi đánh giá xâm lấn màng não.
• Giải phẫu bệnh: Ung thư biểu mô tế
bào gai chiếm tỷ lệ cao nhất (80%), tiếp theo
là ung thư biểu mô tế bào đáy (10%) và ung
thư biểu mô tuyến bọc (10%). Các loại ung
thư này đều có đặc điểm xâm lấn và di căn
mạnh, đòi hỏi phương pháp điều trị tích cực.
b. Biên phẫu thuật
• Phân bố mẫu nghiên cứu theo số trường
hợp có biên phẫu thuật dương tính:
Đặc điểm biên phẫu thuật
Tần số (n)
Tỉ lệ %
Biên phẫu thuật âm tính
27
73%
Biên phẫu thuật dương tính
10
27%
Tổng cộng
37
100%
Trong 37 bệnh nhân, có 28 trường hợp có biên phẫu thuật âm tính chiếm tỉ lệ 75.7% và 9
trường hợp có biên phẫu thuật dương tính, chiếm tỉ lệ 24.3%.
• Phân bố mẫu nghiên cứu theo số lượng biên phẫu thuật dương tính:
Số biên dương tính
Tần số (n)
Tỉ lệ %
Không có biên dương tính
28
75.7%
1 biên dương tính
4
10.8%
2 biên dương tính
4
10.8%
3 biên dương tính
1
2.7%
Tổng cộng
37
100%
Trong mẫu nghiên cứu, số trường hợp
phẫu thuật có biên âm tính chiếm 75,7%. Số
trường hợp có 1 biên dương tính và 2 biên
dương tính đều chiếm 10.8%, riêng một
trường hợp có 3 biên dương tính chiếm tỉ lệ
2.7%.
3.3. Kết quả điều trị
3.3.1. Phẫu thuật:
Trong tổng số 37 bệnh nhân, 24 bệnh
nhân (64,9%) được phẫu thuật cắt bán phần
xương thái dương và 13 bệnh nhân (35,1%)
được phẫu thuật cắt toàn phần xương thái
dương. Các ca phẫu thuật cắt bán phần chủ
yếu ở giai đoạn T1 và T2, trong khi các ca
cắt toàn phần chủ yếu ở giai đoạn T3 và T4.
3.3.2. Biến chứng sau phẫu thuật: Liệt
mặt xảy ra ở 12% bệnh nhân (ở các bệnh
nhân chưa ghi nhận liệt mặt trước khi phẫu