TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
27
CHẤT LƯỢNG CUỘC SỐNG TRƯỚC VÀ SAU PHẪU THUẬT
ĐIỀU TRỊ ĐỘNG KINH THÙY THÁI DƯƠNG KHÁNG THUỐC
Trần Đình Văn1, Đồng Văn Hệ1, Nguyễn Anh Tuấn2
TÓM TẮT5
Mục tiêu: Đánh giá thay đổi chất lượng cuộc
sống trước và sau phẫu thuật 35 trường hợp động
kinh thùy thái dương kháng thuốc tại Bệnh viện
Việt Đức từ tháng 5/2018 đến 9/2022. Đối tượng
và phương pháp nghiên cứu: mô tả tiến cứu,
theo dõi dọc 35 bệnh nhân được chẩn đoán động
kinh thùy thái dương kháng thuốc được phẫu
thuật tại Bệnh viện Việt Đức. Tất cả các bệnh
nhân được đánh giá chất lượng cuộc sống bằng
bảng đánh giá SF-36 tại các thời điểm trước và
sau phẫu thuật. Kết quả: 35 trường hợp phẫu
thuật động kinh thuỳ thái dương kháng thuốc.
Hết cơn động kinh sau phẫu thuật (12 tháng)
(Engel I) chiếm 80%, còn lại 20% có cải thiện
cơn rõ rệt (Engel II). Chất lượng cuộc sống cải
thiện sau phẫu thuật thể hiện trên cả hai khía
cạnh sức khoẻ thể chất và tinh thần với p<0,05.
Yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống sau
phẫu thuật qua phân tích đa biến đó là: số thuốc
chống động kinh sau phẫu thuật (p<0,05). Kết
luận: Phẫu thuật động kinh thùy thái dương
kháng thuốc có hiệu quả kiểm soát cơn cao, cải
thiện rõ chất lượng cuộc sống.
Từ khoá: phẫu thuật động kinh, chất lượng
cuộc sống (CLCS), SF-36, động kinh thùy thái
dương.
1Khoa phẫu thuật thần kinh 1, Bệnh viện Việt
Đức
2Khoa nội hồi sức thần kinh, Bệnh viện Việt Đức
Chịu trách nhiệm chính: Trần Đình Văn
ĐT: 0964020886
Email: tranvanpttk@gmail.com
Ngày nhận bài: 12.9.2024
Ngày phản biện khoa học: 24.10.2024
Ngày duyệt bài: 29.10.2024
SUMMARY
QUALITY OF LIFE PRE- AND POST-
OPERATIVE IN PATIENTS WITH
DRUG-RESISTANT TEMPORAL LOBE
EPILEPSY SURGERY
Objective: To evaluate the changes in
quality of life before and after surgery in 35 cases
of drug-resistant temporal lobe epilepsy at Viet
Duc Hospital from May 2018 to September 2022.
Subjects and methods: Prospective descriptive
study, longitudinal follow-up of 35 patients
diagnosed with drug-resistant temporal lobe
epilepsy who underwent surgery at Viet Duc
Hospital. All patients were assessed for quality of
life using the SF-36 assessment sheet at pre- and
post-surgery times. Results: 35 cases of drug-
resistant temporal lobe epilepsy surgery. Seizure-
free after surgery (12 months) (Engel I)
accounted for 80%, the remaining 20% had
significant seizure improvement (Engel II). The
improvement in quality of life after surgery was
reflected in both physical and mental health
aspects with p<0.05. Factors affecting quality of
life after surgery through multivariate analysis
are: number of antiepileptic drugs after surgery
(p<0.05). Conclusion: Surgery for drug-resistant
temporal lobe epilepsy is highly effective in
controlling seizures and significantly improving
quality of life.
Keywords: epilepsy surgery, amygdala-
hippocampectomy, quality of life, SF-36,
temporal lobe epilepsy.
HỘI NGHỊ KHOA HỌC HỘI PHẪU THUẬT THẦN KINH VIỆT NAM
28
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Động kinh là rối loạn thần kinh mạn tính,
ảnh hưởng lớn đến sức khoẻ tinh thần và thể
chất của bệnh nhân. Trong đó, khả năng nhận
thức, cảm xúc, hành vi, khả năng làm việc,
hoạt động xã hội, sự tự tin, kỳ thị của xã hội
và khả năng điều chỉnh của cơ thể với những
cơn động kinh là những yếu tố đặc biệt quan
trọng đối với chất lượng cuộc sống của bệnh
nhân. Vấn đề tâm lý xã hội và tác dụng phụ
của thuốc kháng động kinh kéo dài nhiều
năm, đặc biệt đối với bệnh nhân có tình trạng
kháng thuốc, làm gia tăng tỷ lệ mắc bệnh tâm
thần và làm giảm chất lượng cuộc sống [1].
Tỉ lệ mắc động kinh tại Việt Nam là 44,8/100
000 người (95% CI 30.6-59). Tỉ lệ động kinh
kháng thuốc chiếm 20% - 30% tổng số người
bệnh động kinh. Động kinh thuỳ thái dương
là dạng động kinh thường gặp nhất chiếm
80% và có tỉ lệ kháng thuốc cao nhất [3].
Tổn thương thuỳ thái dương gây động kinh
kháng thuốc hay gặp đó là: xơ hoá hồi hải
mã, u não bậc thấp, loạn sản vỏ não khu trú;
trong đó xơ hoá hải mã là nguyên nhân chủ
yếu của tổn thương mặt trong thuỳ thái
dương gây động kinh kháng thuốc [8]. Phẫu
thuật động kinh thuỳ thái dương có hiệu quả
cao và an toàn, trong đó tỉ lệ hết cơn động
kinh sau phẫu thuật từ 69% đến 90%, thời
gian theo dõi dài hạn sau 2 năm, 12 năm lần
lượt có tỉ lệ hết cơn động kinh là 76,2% và
70,8%. Tỉ lệ bệnh nhân giảm hoặc ngừng
thuốc kháng động kinh sau phẫu thuật là
70% [10]. Nghiên cứu ngắn hạn và dài hạn
đều cho thấy phẫu thuật có vai trò quan trọng
giúp cải thiện chất lượng cuộc sống (CLCS)
của bệnh nhân động kinh, cải thiện mức độ
trầm cảm so với trước phẫu thuật, mức độ cải
thiện CLCS liên quan mật thiết với mức độ
hết cơn sau phẫu thuật [6]. Tuy nhiên, tại
Việt Nam còn hạn chế về các nghiên cứu
này, do đó chúng tôi thực hiện nghiên cứu về
CLCS và các yếu tố ảnh hưởng đến CLCS
trên bệnh nhân động kinh thuỳ thái dương
kháng khuốc được điều trị phẫu thuật.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
- Bệnh nhân được chẩn đoán động kinh
kháng thuốc theo tiêu chuẩn của ILAE: động
kinh không kiểm soát được cơn mặc dù đã ít
nhất hai lần thay đổi phác đồ điều trị bằng
thuốc kháng động kinh (đơn hoặc phối hợp
thuốc) được lựa chọn thích hợp.
- Bệnh nhân được hội chẩn bởi nhóm
làm việc: bác sỹ nội thần kinh, bác sỹ chẩn
đoán hình ảnh và phẫu thuật viên.
- Bệnh nhân được tiến hành phẫu thuật
sau khi các dữ liệu lâm sàng – điện não –
hình ảnh phù hợp và xác định được vị trí tổn
thương tại thuỳ thái dương.
- Tiêu chuẩn loại trừ:
▪ Động kinh kháng thuốc nhưng không
phù hợp giữa lâm sàng – điện não – cộng
hưởng từ.
▪ Động kinh thùy thái dương mở rộng
(Temporal lobe epilepsy plus).
▪ Trên cộng hưởng từ phát hiện tổn
thương khác ngoài thùy thái dương, hoặc trên
nhiều thùy não.
▪ Động kinh thùy thái dương chưa kháng
thuốc.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
- Mô tả tiến cứu, theo dõi dọc, các bệnh
nhân được khám, khai thác triệu chứng lâm
sàng, điện não đồ, đánh giá tâm lý thần kinh,
đánh giá CLCS và chụp cộng hưởng từ, xét
nghiệm giải phẫu bệnh lý, diễn biến phẫu
thuật theo mẫu bệnh án chung, thống nhất.
- Đánh giá kiểm soát cơn động kinh sau
phẫu thuật theo phân loại Engel và cộng sự.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
29
- Đánh giá CLCS (SF-36) trên 8 lĩnh vực
thuộc 2 phân nhóm (sức khỏe thể chất và sức
khỏe tâm thần), thu thập số liệu qua bảng câu
hỏi phỏng vấn bệnh nhân. Thu thập tại 4 thời
điểm: trước mổ, sau mổ 1 – 6 – 12 tháng.
- Các chỉ tiêu nghiên cứu được ghi chép
lại và xử lý số liệu bằng thuật toán thống kê
qua phần mềm SPSS.
2.3. Thời gian và địa điểm nghiên cứu
- Thời gian từ tháng 5/2018 đến tháng
9/2022.
- Địa điểm: Bệnh viện Việt Đức.
2.4. Đạo đức nghiên cứu
Nghiên cứu được thông qua hội đồng y
đức, đối tượng nghiên cứu được giải thích rõ
về mục đích, ý nghĩa của việc nghiên cứu.
Đối tượng nghiên cứu được thông báo về
quyết định tự nguyện tham gia nghiên cứu
hoặc không. Các thông tin thu thập chỉ phục
vụ mục đích nghiên cứu, không cho mục
đích khác và được giữ bí mật.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu
Bảng 3.1. Đặc điểm đối tượng nghiên cứu
Đặc điểm
Số lượng (%)
Giới
Nam
22 (62,86)
Nữ
13 (37,14)
Thời gian điều trị thuốc chống động kinh (AED) trước phẫu thuật
< 10 năm
20 (57,14)
≥ 10 năm
17 (42,86)
X
±SD (tháng)
124,3 ± 90,1
Min – Max (tháng)
24 - 384
Giải phẫu bệnh tổn thương thùy thái dương
Xơ hóa hải mã
17 (48,57)
Loạn sản vỏ não khu trú
9 (25,71)
Ganglioglioma
7 (20,0)
DNET
2 (5,72)
Số cơn động kinh/tháng trước phẫu thuật (Trung vi, IQR)
12 (2-150)
Kết quả kiểm soát cơn động kinh sau phẫu thuật (Engel I)
Sau 1 tháng
26 (74,3)
Sau 6 tháng
27 (77,1)
Sau 12 tháng
28 (80,0)
Trong thời gian nghiên cứu có 35 bệnh
nhân động kinh thùy thái dương kháng thuốc
được phẫu thuật, trong đó tỉ lệ nam/nữ là
1,5/1 xấp xỉ 1,5 lần. Thời gian dùng thuốc
AED trước phẫu thuật trên 10 năm chiếm
42,86%, tối thiểu từ 24 tháng (2 năm) và tối
đa là 384 tháng (32 năm). Tổn thương gây
động kinh thùy thái dương kháng thuốc gặp
đó là: xơ hóa hải mã chiếm cao nhất
(48,57%), loạn sản vỏ não khu trú đứng thứ
hai (25,71%), u não (ganglioglioma, DNET)
đứng thứ ba (25,72%). Số cơn động kinh
HỘI NGHỊ KHOA HỌC HỘI PHẪU THUẬT THẦN KINH VIỆT NAM
30
hàng tháng trước mổ trung bình là 12 cơn/
tháng. Chúng tôi ghi nhận 100% bệnh nhân
sau mổ có giảm cơn động kinh, không ghi
nhận trường hợp nào giảm cơn ít (Engel III,
IV), trong đó tỉ lệ hết hoàn toàn cơn động
kinh sau 12 tháng là 80%.
3.2. Chất lượng cuộc sống trước và sau
phẫu thuật
Biểu đồ 3.1. Thay đổi chất lượng cuộc sống trước và sau phẫu thuật
CLCS gồm hai lĩnh vực: sức khoẻ thể
chất và sức khoẻ tinh thần. Điểm trung bình
của CLCS ghi nhận tại thời điểm trước phẫu
thuật, sau phẫu thuật 1 tháng, 6 tháng, 12
tháng theo thứ tự tăng dần như sau: 50,6;
66,1; 74,2; 80,8. Điểm trung bình tại các thời
điểm sau phẫu thuật so với trước phẫu thuật
trong tất cả các lĩnh vực CLCS đều tăng bao
gồm sức khoẻ thể chất và sức khoẻ tinh thần,
theo chiều hướng ngày càng tốt hơn. Sự khác
biệt này có ý nghĩa thống kê với p<0,05.
3.3. Yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng
cuộc sống sau phẫu thuật
Bảng 3.2. Phân tích đa biến các yếu tố liên quan đến chất lượng cuộc sống sau phẫu
thuật 12 tháng so với trước phẫu thuật
Yếu tố
Hệ số
P
95% CI
Giải phẫu bệnh là u thần kinh đệm bậc thấp
-10,62
0,08
-22,50
Số lượng thuốc sau PT 12 tháng
-8,59
0,00
-13,96
Hằng số
40,79
0,00
32,61
Áp dụng mô hình hồi quy tuyến tính đa
biến, kết quả như sau:
Yếu tố số lượng thuốc sử dụng sau phẫu
thuật 12 tháng là yếu tố liên quan tới CLCS
của người bệnh. CLCS giảm khi số lượng
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
31
thuốc sử dụng điều trị động kinh tăng. Kết
quả giải phẫu bệnh là u thần kinh đệm bậc
thấp liên quan không có ý nghĩa thống kê tới
CLCS của người bệnh (p = 0,08).
IV. BÀN LUẬN
Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy phẫu
thuật có vai trò giúp cải thiện CLCS của
bệnh nhân ở cả hai khía cạnh: sức khoẻ thể
chất và sức khoẻ tinh thần. Kết quả này
tương tự trong các nghiên cứu trên thế giới,
như nghiên cứu hồi cứu theo dõi dài hạn từ
trên 2 năm ở 50 bệnh nhân xơ hoá mặt trong
thuỳ thái dương được phẫu thuật tại bệnh
viện hoàng gia Melbourne, Úc có sự cải thiện
chất lượng cuộc sống có ý nghĩa thống kê
[7], nghiên cứu tiến cứu theo dõi dài hạn 2 -
14 năm tại Thuỵ Điển ở 68 bệnh nhân phẫu
thuật động kinh kháng thuốc, trong đó 58
bệnh nhân phẫu thuật động kinh thuỳ thái
dương cũng cho thấy sự cải thiện CLCS rất
rõ ràng sau phẫu thuật, đánh giá theo thang
điểm SF 36, sự cải thiện này ổn định theo
thời gian theo dõi dài hạn 2 năm đến 14 năm
sau phẫu thuật [2]. Cải thiện CLCS sau phẫu
thuật động kinh thể hiện ở các lĩnh vực khác
nhau tuỳ từng nghiên cứu, hầu hết đều cho
thấy kết quả tốt về tổng thể chất lượng cuộc
sống, nhận thức, tâm lý và các lĩnh vực liên
quan đến bệnh động kinh [9]. Tỉ lệ hết hoàn
toàn cơn động kinh sau phẫu thuật 12 tháng
đạt 80%, tỉ lệ này tương đồng với nghiên cứu
trên thế giới như nghiên cứu của tác giả
Foged M.T và cộng sự (2018, n=22, Engel I:
73%), tác giả Lamberink H.J. và cộng sự
(2020, n=8247, Engel I: 76% với xơ hoá hải
mã; 80,3% với u não bậc thấp; 69,4% với
loạn sản vỏ não), tác giả Dalio P. (2022,
n=621, Engel I: 73,6%). Theo chúng tôi, hết
cơn động kinh sau phẫu thuật tạo điều kiện
thuận lợi cho giảm hoặc dừng thuốc AED,
giúp cải thiện sức khỏe thể chất và tâm lý
tích cực cho người bệnh. Mặt khác, vấn đề sử
dụng thuốc AED không phù hợp khi kháng
thuốc gây ra hậu quả tiêu cực như tăng gánh
nặng bệnh tật, gánh nặng kinh tế, làm cơn
động kinh trầm trọng hơn, tác dụng phụ gây
tử vong và giảm chất lượng cuộc sống. Đặc
biệt trên các người bệnh dùng nhiều loại
AED thường bị suy giảm CLCS [1]. Tương
đồng với nghiên cứu của Fiest K.M. và cộng
sự nhận thấy CLCS trong nhóm động kinh
thái dương điều trị thuốc AED ở mức kém so
với nhóm điều trị phẫu thuật động kinh, sức
khỏe thể chất và sức khỏe tinh thần ở nhóm
điều trị thuốc AED lần lượt là 48,1 và 39,3
[4].
Chúng tôi tiến hành phân tích đa biến
bằng mô hình hồi quy tuyến tính nhận thấy
yếu tố ảnh hưởng đến CLCS sau phẫu thuật
là số thuốc AED dùng sau phẫu thuật, giải
phẫu bệnh; trong đó dùng nhiều thuốc AED
và tổn thương u thần kinh đệm bậc thấp làm
giảm CLCS (bảng 3.2). Tương tự, nghiên
cứu của Giulioni M. và cộng sự ghi nhận
động kinh thái dương kháng thuốc có tổn
thương là các khối u thần kinh đệm bậc thấp,
thường gây ra tình trạng suy nhược, đau khổ
và ảnh hưởng xấu đến CLCS [5]. Nghiên cứu
của chúng tôi nhận thấy có sự tương quan
theo thời gian kiểm soát cơn động kinh với
mức độ cải thiện CLCS, phù hợp với đánh
giá của tác giả Olivier A. và cộng sự, tuy
nhiên đánh giá toàn diện CLCS rất phức tạp
phụ thuộc nhiều yếu tố.
V. KẾT LUẬN
Động kinh thái dương kháng thuốc gặp ở
nam giới nhiều hơn nữ giới, tập trung chủ
yếu ở độ tuổi thanh thiếu niên. Phẫu thuật
giúp kiểm soát tốt cơn động kinh, CLCS sau
phẫu thuật cải thiện rõ cả ở hai khía cạnh thể