Luận văn Thạc sĩ Lịch Sử: Chính sách đối ngoại của Trung Quốc với Châu Phi trong thập niên đầu thế kỷ XXI

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ------  ------

VÕ MINH TẬP

CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA TRUNG QUỐC VỚI CHÂU PHI TRONG THẬP NIÊN ĐẦU THẾ KỶ XXI

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – NĂM 2012

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ------  ------

VÕ MINH TẬP

CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA TRUNG QUỐC VỚI CHÂU PHI TRONG THẬP NIÊN ĐẦU THẾ KỶ XXI

Chuyên ngành: LỊCH SỬ THẾ GIỚI

Mã số

: 60 22 50

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Ngô Minh Oanh

Phản biện 1: PGS.TS Nguyễn Ngọc Dung

Phản biện 2: TS. Lê Phụng Hoàng

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – NĂM 2012

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮTTRONG LUẬN VĂN

Kí hiệu Tiếng Anh Tiếng Việt

ACP Africa, Caribbean and Pacific Khu vực châu Phi, vùng Caribê và

Thái Bình Dương

AGOA Africa Growth and Đạo luật Cơ hội và Tăng trưởng

Opportunity Act châu Phi

APEC Asia Pacific Economic Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á –

Cooperation Thái Bình Dương

AU Africa Union Liên minh châu Phi

ASEAN Association of South East Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á

Asian Nations

CAR Central African Repulic Trung Phi

CNOOC China National Offshore Oil Tập đoàn dầu khí quốc gia Trung

Quốc Corporation

CNPC China National Petroleum Tập đoàn xăng dầu quốc gia Trung

Quốc Corporation

EU Europran Union Liên minh châu Âu

EPA Economic Partnership Hiệp định đối tác kinh tế

Agreement

FDI Foreign Direct Investment Đầu tư trực tiếp nước ngoài

FOCAC Forum of China-Africa Diễn đàn Hợp tác Trung Quốc –

Cooperation châu Phi

FTA Free Trade Agreement Hiệp định thương mại tự do

GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội

IMF International Monetary Fund Quỹ tiền tệ quốc tế

LDC Least Deverlopment Countries Các nước kém phát triển nhất

NEPAD New Partnership for Africa’s (Chương trình) Đối tác mới vì sự

Development phát triển châu Phi

ODA Official Deverlopment Viện trợ phát triển chính thức

Assisstant

OECD Organization for Economic Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh

Cooperation and Deverlopment tế

SCO Shanghai Cooperation Tổ chức hợp tác Thượng Hải

Organization

SEZ Special Economic Zone Khu vực kinh tế đặc biệt

SINOPEC China Petroleum and Chemical Tập đoàn Hóa dầu quốc gia Trung

Corporation Quốc

SSA Sub Saharan Africa Châu Phi cận Sahara

UNSC United Nations Security Hội đồng bảo an Liên hợp quốc

Council

Y (NDT) Yuan Đồng nhân dân tệ

WTO World Trade Organization Tổ chức Thương mại thế giới

DANH MỤC BẢNG BIỂU DÙNG TRONG LUẬN VĂN

Số bảng Tên bảng Trang

Dự trữ ngoại tệ của trung Quốc trong 10 năm đầu thế kỷ 126 1

XXI

2 Các kịch bản tốc độ tăng trưởng GDP của Trung Quốc đến 126

năm 2020

3 Tốc độ tăng trưởng của 54 nước châu Phi (2006 – 2008) 127

4 Kim ngạch thương mại Trung – Phi (1990 – 2008) 127

5 Các chuyến thăm châu Phi của các nhà lãnh đạo Trung 127

Quốc (1996 – 2009)

DANH MỤC BIỂU ĐỒ DÙNG TRONG LUẬN VĂN

Số biểu đồ Trang Tên biểu đồ

Các thị trường châu Phi quan trọng nhất cho hàng hóa 128 1

Trung Quốc, năm 2006.

2 Cơ cấu các nguồn cung nguyên liệu của châu Phi cho 129

Trung Quốc, năm 2006

3 Biểu đồ xóa nợ của Trung Quốc cho các quốc gia châu Phi, 130

năm 2000 –2006, đơn vị: triệu đô la Mỹ.

4 Hỗ trợ tài chính của Trung Quốc cho châu Phi (2000 – 131

2006), không bao gồm các khoản tài chính cho Angola trị

giá khoản 4 tỉ đô la Mỹ.

5 Các đối tác thương mại quan trọng nhất của Trung Quốc ở 132

châu Phi năm 2006, đơn vị triệu đô la Mỹ.

6 Biểu đồ Thương mại Trung Quốc – châu Phi (2001 – 133

2010) (đơn vị tỷ USD)

MỤC LỤC

Danh mục các kí hiệu, chữ viết tắt

Danh mục bảng biểu trong luận văn

Danh mục biểu đồ trong luận văn

DẪN LUẬN

1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................................... 9

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ......................................................................................... 11

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .............................................................................. 19

4. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................ 20

5. Nguồn tư liệu .............................................................................................................. 20

6. Đóng góp khoa học của luận văn ............................................................................... 21

7. Bố cục của luận văn ................................................................................................... 22

CHƯƠNG I: NHỮNG NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾNCHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA TR

1.1. Khái quát về châu Phi ............................................................................................. 23

1.1.1. Điều kiện tự nhiên và con người .......................................................................... 23

1.1.2. Về kinh tế, chính trị .............................................................................................. 25

1.1.3. Về lịch sử ............................................................................................................. 27

1.2. Sự phát triển của Trung Quốc ................................................................................. 29

1.3. Quan hệ Trung Quốc – châu Phi trước thế kỷ XXI ................................................ 30

1.4. Yếu tố địa chính trị - kinh tế của châu Phi, nơi thu hút mối quan tâm của các

cường quốc ..................................................................................................................... 35

Tiểu kết .......................................................................................................................... 43

CHƯƠNG II: CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA TRUNG QUỐC VỚI CHÂU

PHI TRONG THẬP NIÊN ĐẦU THẾ KỶ XXI ....................................................... 45

2.1. Bối cảnh .................................................................................................................. 45

2.2. Các mục tiêu chiến lược .......................................................................................... 47

2.3. Quá trình triển khai chính sách đối ngoại của Trung Quốc với châu Phi trong

thập niên đầu thế kỷ XXI ............................................................................................... 49

2.3.1. Diễn đàn hợp tác Trung Quốc – châu Phi (FOCAC) ........................................... 49

2.3.2. Về công cụ, phương tiện ...................................................................................... 57

2.3.3. Cơ chế .................................................................................................................. 62

2.3.4. Nội dung ............................................................................................................... 64

Tiểu kết .......................................................................................................................... 74

CHƯƠNG III: ĐẶC ĐIỂM, THÀNH CÔNG, THÁCH THỨC VÀ TRIỂN

VỌNG CỦA CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA TRUNG QUỐC VỚI CHÂU

PHI. BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM ................................................ 75

3.1. Đặc điểm chính sách đối ngoại của Trung Quốc với châu Phi trong thập niên

đầu thế kỷ XXI ............................................................................................................... 75

3.2. Thành công và thách thức ....................................................................................... 77

3.2.1. Về thành công ...................................................................................................... 77

3.2.2. Về thách thức ....................................................................................................... 81

3.3. Triển vọng ............................................................................................................... 89

3.4. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam từ mối quan hệ Trung Quốc – châu Phi ........ 92

Tiểu kết .......................................................................................................................... 93

KẾT LUẬN ................................................................................................................... 95

TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................... 98

PHỤ LỤC LUẬN VĂN .............................................................................................. 113

DẪN LUẬN

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Nhiều thế kỷ qua, châu Phi được biết đến là tâm điểm của đói nghèo, bệnh tật,

xung đột, bạo lực và có mức sống thấp nhất so với các châu lục khác. Đến cuối thế

kỷ XX đầu thế kỷ XXI, châu Phi lại nổi lên là một khu vực nhận được nhiều sự

quan tâm của các nước lớn trên thế giới.

Về mặt địa lý, châu Phi là địa bàn xa xôi so với Trung Quốc. Trong những

thập niên 1970 và 1980 của thế kỷ XX, châu Phi không phải là địa bàn truyền thống

trong chính sách đối ngoại của Trung Quốc. Nhưng đầu thế kỷ XXI, lợi ích về chính

trị, kinh tế và văn hoá, đặc biệt là nhu cầu về năng lượng đối với Trung Quốc ngày

càng gia tăng và trở thành vấn đề cấp thiết buộc Trung Quốc phải tìm đến các khu

vực xa xôi giàu tài nguyên nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế. Với lối tư duy

đó, Trung Quốc đã tìm đến châu Phi - lục địa đáp ứng được nhu cầu về năng lượng,

thị trường... Mặt khác, châu Phi ấn tượng với mô hình phát triển của Trung Quốc,

sẵn sàng mời chào doanh nghiệp Trung Quốc đến thị trường châu Phi. Trên cơ sở

đó, năm 2006, Trung Quốc coi trọng, thúc đẩy quan hệ với châu Phi, và ban hành

“Văn kiện chính sách đối với châu Phi”, thiết lập khuôn khổ “quan hệ đối tác

chiến lược kiểu mới”. Các nước lớn đều đánh giá việc Trung Quốc đưa ra chính

sách đối với khu vực châu Phi đã thể hiện tham vọng toàn cầu, không chỉ bó hẹp ở

phạm vi xung quanh, láng giềng mà vươn rộng đến lục địa đen xa xôi.

Văn kiện cụ thể hoá các lĩnh vực hợp tác, đưa ra nhiều biện pháp thực hiện,

đem lại thành quả lớn cho Trung Quốc và châu Phi. Bên cạnh mặt thuận lợi, chính

sách mở rộng gặp không ít thách thức, đó là xu hướng phản đối sự hiện diện của

Trung Quốc trong dư luận châu Phi ngày càng tăng lên, vị thế tương đối thấp của

châu Phi trong tính toán chiến lược đối ngoại chung của Trung Quốc. Ngoài ra, việc

Trung Quốc tăng cường đầu tư cho các quốc gia bất ổn ở châu Phi làm gia tăng tính

cạnh tranh với các nước lớn khác cũng như phá vỡ tính cân đối, phát triển bền vững,

huỷ hoại các nỗ lực chống đói nghèo ở khu vực…

Trung Quốc hiện xem châu Phi là cái mỏ quan trọng cung cấp nguồn năng

lượng và là thị trường tiêu thụ hàng hoá rộng lớn hiện nay và ngay cả trong tương

lai. Vì thế, Trung Quốc tăng cường trao đổi thương mại, thúc đẩy đầu tư và viện trợ

đối với các nước châu Phi, nâng cao ảnh hưởng về kinh tế, đương nhiên kéo theo

ảnh hưởng về chính trị, an ninh và từ đó tạo ra những lợi thế ở châu Phi. Về dài hạn,

việc Trung Quốc chỉ chú trọng đầu tư trong lĩnh vực hợp tác tài nguyên, mà không

chú trọng cải thiện nền chính trị, dân chủ hay phát triển bền vững cho các nước

châu Phi, thậm chí còn ủng hộ và tích cực đầu tư cho các quốc gia bất ổn tại đây

làm cho tình hình các nước châu Phi càng bất ổn hơn, phá vỡ tính bền vững và gây

ô nhiễm, ảnh hưởng đến môi trường sinh thái. Hoạt động mở rộng ảnh hưởng của

Trung Quốc cũng làm xói mòn nỗ lực của cộng đồng quốc tế trong việc giải quyết

các vấn đề quốc tế tại châu Phi… Những điều này sẽ tác động không tốt đến quan

hệ Trung Quốc - châu Phi trong tương lai.

Việc Trung Quốc không chỉ mở rộng ảnh hưởng ở Đông Nam Á, mà còn

vươn “bàn tay” đến các lục địa xa xôi như châu Phi, Mỹ La tinh đã phần nào thể

hiện tham vọng cường quốc toàn cầu của mình. Việc này sẽ va chạm với chiến lược

toàn cầu của Mỹ, dẫn đến làm nóng lên cuộc cạnh tranh giữa các cường quốc tại

“lục địa đen”. Do vậy, tìm hiểu chính sách đối ngoại của Trung Quốc đối với châu

Phi trong thập niên đầu thế kỷ XXI là một việc làm có ý nghĩa cả về khoa học và

thực tiễn.

Về phương diện khoa học, việc nghiên cứu chính sách đối ngoại của Trung

Quốc với châu Phi trong thập niên đầu thế kỷ XXI nhằm tìm hiểu nguyên nhân,

mục tiêu, quá trình hình thành và triển khai chính sách đối ngoại của Trung Quốc

đối với châu Phi. Từ đó, làm nổi bật đặc điểm và tính chất của chính sách đối ngoại

của Trung Quốc với châu Phi trong thập kỷ qua.

Về phương diện thực tiễn, việc nghiên cứu này góp phần lý giải những thách

thức mà Trung Quốc phải đối mặt, khi bị phương Tây và các nước ở châu Phi chỉ

trích những chính sách của họ, cũng như tương lai quan hệ Trung Quốc – châu Phi

và những tác động đối với Việt Nam.

Trong điều kiện đó, chúng tôi quyết định chọn vấn đề “chính sách đối ngoại

của Trung Quốc với châu Phi trong thập niên đầu thế kỉ XXI” để làm luận văn Thạc

sĩ Sử học của mình.

2. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ

Nghiên cứu đề tài này, chúng tôi sử dụng một số công trình tiêu biểu của các

nhà nghiên cứu ở Việt Nam như sau:

Tác giả Lê Văn Mỹ và tập thể nghiên cứu viên Viện nghiên cứu Trung Quốc

đã biên soạn tác phẩm “Ngoại giao Cộng hòa nhân dân Trung Hoa 30 năm cải cách

mở cửa (1978 – 2008)”. Tác phẩm đã hệ thống hóa những điều chỉnh trong chiến

lược và chính sách đối ngoại của Trung Quốc 30 năm qua, đặc biệt là sự điều chỉnh

trong quan hệ giữa Trung Quốc với một số nước lớn (Trung - Mỹ, Trung - Nhật,…),

với các nước láng giềng xung quanh (Trung – Nga, Trung - Ấn,…), và một số khu

vực trên thế giới (ASEAN, EU, châu Phi, Mỹ Latinh…). Riêng phần quan hệ Trung

Quốc – châu Phi, công trình giành khoảng 26 trang để giới thiệu những sự kiện,

thành tựu, triển vọng trong quan hệ hai bên.

Tập thể tác giả trên cũng cho ra đời ấn phẩm “Ngoại giao Cộng hòa nhân dân

Trung Hoa hai mươi năm đầu thế kỷ XXI” vào quý III năm 2011. Công trình đã

phân tích, đánh giá nhiều vấn đề như tình hình thế giới, khu vực và Trung Quốc

những năm đầu thế kỉ XXI; Quan hệ Trung Quốc với các nước lớn; Quan hệ Trung

Quốc với các nước láng giềng và các nước đang phát triển; ngoại giao văn hóa; Sự

điều chỉnh chính sách đối ngoại (2011 – 2020)… Tuy ở mức độ khái quát, nhưng

hai công trình trên đã giúp chúng tôi định hình một cách nhìn tổng quan về chính

sách ngoại giao của Trung Quốc, trong đó có chính sách ngoại giao đối với châu

Phi.

Đánh giá về tình hình kinh tế – xã hội, chính trị – đối ngoại, văn hóa – giáo

dục của Trung Quốc trong những thập kỷ qua, cũng có một số công trình như sau:

Kỷ yếu Hội thảo khoa học “Cộng hòa nhân dân Trung Hoa 55 năm xây dựng

và phát triển (1949 – 2004) do Viện Nghiên cứu Trung Quốc tổ chức và được nhà

xuất bản khoa học xã hội phát hành năm 2005. Công trình tập hợp nhiều bài viết

khác nhau với nhiều nội dung phong phú như những vấn đề chính trị – đối ngoại,

kinh tế – xã hội, văn hóa – giáo dục của Trung Quốc trong 55 năm qua; Công trình

Hội thảo khoa học “Cộng hòa nhân dân Trung Hoa 60 năm xây dựng và phát triển

(1949 – 2009)” do Viện nghiên cứu Trung Quốc phối hợp với Nhà xuất bản Chính

trị quốc gia, xuất bản năm 2010, công trình trình bày một cách khái quát về những

vấn đề lý luận, thực tiển xây dựng Đảng, xây dựng kinh tế – xã hội, văn hóa, đối

ngoại của Đảng và nhà nước Trung Quốc trong 60 năm qua.

Kỷ yếu Hội thảo khoa học “Đại hội XVII Đảng Cộng sản Trung Quốc: những

vấn đề lý luận và thực tiễn” do PGS.TS Đỗ Tiến Sâm làm chủ biên và được Nhà

xuất bản khoa học xã hội ấn hành năm 2008. Công trình đã tập hợp những bài tham

luận của các nhà khoa học với nhiều nội dung như những quan điểm về cải cách mở

cửa, về xây dựng kinh tế, chính trị, xã hội, văn hóa; về xây dựng Đảng, đối ngoại và

quốc phòng của Đảng và Chính phủ Trung Quốc tại Đại hội XVII.

Cuốn “Những vấn đề kinh tế – xã hội nổi bật của Trung Quốc trong 10 năm

đầu thế kỷ XXI và triển vọng đến năm 2020” được Tiến sĩ Hoàng Thế Anh chủ biên,

xuất bản giữa năm 2012. Công trình tập trung làm rõ những chính sách của Đảng và

Chính Phủ Trung Quốc nhằm giải quyết các vấn đề nổi bật và đưa ra những đánh

giá cả định lượng lẫn định tính về những thành tựu và hạn chế của từng vấn đề nổi

bật ở Trung Quốc trong 10 năm đầu thế kỷ XXI, đồng thời so sánh một số chỉ tiêu

kinh tế – xã hội của Trung Quốc với một số nước trên thế giới. Trên cơ sở đó, các

tác giả dự báo về sự phát triển kinh tế-xã hội Trung Quốc đến năm 2020.

Tác giả Nguyễn Minh Mẫn với luận án Tiến sĩ “Chính sách ngoại giao năng

lượng của Trung Quốc trong những năm đầu thế kỉ XXI” đã nêu bật chính sách

ngoại giao năng lượng của Trung Quốc trong những năm đầu thế kỉ XXI và việc

triển khai chính sách ngoại giao năng lượng của Trung Quốc tại các khu vực trên

thế giới, trong đó có châu Phi.

Những công trình trên đây đã cung cấp nguồn tư liệu có giá trị về nhiều lĩnh

vực (kinh tế, chính trị, đối ngoại…) giúp chúng tôi có cách nhìn nhận đúng đắn,

những luận cứ khoa học khi nghiên cứu về Trung Quốc nói chung và phục vụ

nghiên cứu luận văn nói riêng.

Về châu Phi, để phục vụ cho nghiên cứu luận văn, chúng tôi sử dụng chủ yếu

các công trình của tập thể tác giả thuộc Viện nghiên cứu châu Phi và Trung Đông,

Viện khoa học xã hội Việt Nam công bố như “Cẩm nang các nước châu Phi” do

PGS.TS Đỗ Đức Định phối hợp với Nhà xuất bản Từ điển bách khoa, Hà Nội, ấn

hành năm 2010; Đỗ Đức Định (chủ biên, 2006), “Tình hình chính trị – kinh tế cơ

bản của châu Phi”, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội đã khái quát tình hình chính trị

và kinh tế châu Phi, quan hệ kinh tế đối ngoại của châu Phi và các vấn đề nan giải

về kinh tế-chính trị cũng như xu hướng phát triển chính của châu Phi; Đinh Thị

Thơm (chủ biên, 2007), “Thị trường một số nước châu Phi – cơ hội đối với Việt

Nam”, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội đã hệ thống hóa, phân tích những thông tin và

tổng hợp những ý kiến không chỉ thuần túy về phương diện kinh tế, thương mại mà

cả về phương diện địa-kinh tế, lịch sử, văn hóa, xã hội…những yếu tố quy định tính

đặc thù của thị trường châu Phi; Trần Thùy Phương (chủ biên, 2009), “Đầu tư trực

tiếp nước ngoài ở một số nước châu Phi”, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội nhằm giải

thích cho những câu hỏi về hoạt động thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài ở châu

Phi, đánh giá tình hình thu hút FDI vào châu lục, những liên hệ và gợi ý cho châu

Phi và Việt Nam.

Tác giả Đỗ Đức Định với tác phẩm “Châu Phi – Trung Đông: những vấn đề

chính trị và kinh tế nổi bật”, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội và công trình của

PGS.TS Nguyễn Thanh Hiền (chủ biên, 2011), “Châu Phi: một số vấn đề kinh tế và

chính trị nổi bật từ sau chiến tranh lạnh và triển vọng”, Nxb khoa học xã hội, Hà

Nội. Hai công trình trên, ngoài nghiên cứu về Trung Đông đã nghiên cứu nhiều vấn

đề lớn, nổi bật và cơ bản nhất về châu Phi, đó là sự thay đổi về thể chế chính trị và

kinh tế; vấn đề sắc tộc; vấn đề tôn giáo; mối quan hệ với các nước lớn then chốt;

nguồn tài nguyên dầu lửa và mối quan hệ hợp tác với Việt Nam.

Việc nghiên cứu chính sách của Trung Quốc đối với châu Phi, chúng ta không

chỉ nghiên cứu riêng về Trung Quốc và châu Phi mà chúng ta còn phải đặt phạm vi,

đối tượng nghiên cứu đó với bối cảnh chung của lịch sử thế giới và khu vực. Chính

vì vậy, nghiên cứu những đặc điểm về kinh tế, chính trị thế giới nói chung sẽ giúp

chúng ta có cái nhìn tổng thể, ở nhiều góc độ cũng như sự tác động và ảnh hưởng

sâu sắc của nó đối với vấn đề nghiên cứu.

Công trình “Một số đặc điểm nổi bật của thế giới và khu vực những năm đầu

thế kỉ XXI”, của GS.TS Nguyễn Xuân Thắng và TS. Nguyễn Mạnh Hùng (Đồng

chủ biên, 2011), Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, ấn hành nhằm chỉ ra, phân tích,

đánh giá đa chiều những chuyển biến kinh tế, chính trị ở cấp độ toàn cầu và khu vực

(trong đó có Trung Quốc và châu Phi), hay công trình “Kinh tế và chính trị thế giới

đến năm 2020” do PGS.TS Lưu Ngọc Trịnh chủ biên, được Nhà xuất bản khoa học

xã hội ấn hành năm 2012, đã khái quát một số nhân tố chủ yếu tác động đến sự phát

triển nền kinh tế và chính trị thế giới, xác định, phân tích, đánh giá nền kinh tế,

chính trị thế giới và khu vực (trong đó có Trung Quốc và châu Phi) từ năm 2000 ở

những khía cạnh khác nhau và dự báo xu hướng cơ bản đến năm 2020…

Từ năm 2000, cũng đã có một số bài viết về quan hệ Trung Quốc – châu Phi.

Có thể dẫn ra một số tác phẩm:

Tài liệu tham khảo đặc biệt, số ra hằng ngày của Thông tấn xã Việt Nam

(TTXVN) như: Trung Quốc tăng cường phát triển quan hệ với châu Phi

(15/2/2006); Trung Quốc đang tích cực mở rộng quan hệ với châu Phi (9/3/2006);

Trung Quốc tăng cường thâm nhập vào châu Phi (10/5/2006); Chính sách ngoại

giao mềm của Trung Quốc tại châu Phi, Trung Quốc trong công cuộc chinh phục

châu Phi (10/7/2006); Chiến lược đối ngoại của Trung Quốc đầu thế kỉ XXI

(30/7/2006); Chiến lược ngoại giao của Trung Quốc tại châu Phi (28/8/2006); Tham

vọng của trung Quốc ở châu Phi và bóng ma “chủ nghĩa đế quốc cũ” (19/10/2006);

Xung quanh chiến lược của Trung Quốc đối với châu Phi (22/11/2006); Triển vọng

hợp tác Trung – Phi, Trung Quốc chiếm lĩnh châu Phi vì dầu mỏ và tài nguyên

(16/12/2006); Trung Quốc tăng cường “đổ bộ” vào châu Phi (28/8/2010); Châu Phi

quan tâm đến mô hình “chủ nghĩa tư bản Trung Quốc” (5/9/2011); Sách trắng về

“phát triển hòa bình của Trung Quốc” (18/9/2011)…

Các bài viết trong Tạp chí nghiên cứu châu Phi và Trung Đông như: Một số

vấn đề xung quanh quan hệ giữa Trung Quốc đối với một số nước châu Phi về dầu

lửa (Phạm Thanh Tuấn, số 2, 2006); Trung Quốc – châu Phi: đối tác chiến lược kiểu

mới (Đỗ Minh Cao, số 1, 2007); Quan hệ Trung – Phi cuối XIX đầu thế kỉ XXI

(Ngô Chí nguyên, số 5, 2007); Tăng cường quan hệ Trung – Phi trên lĩnh vực chính

trị - ngoại giao từ sau chiến tranh lạnh (Nguyễn Thanh Hiền- Hà Thị Phương, số 8,

2007); Quan hệ Trung Quốc – châu Phi trong giai đoạn hiện nay (Hồ Châu, số 11,

2007); Quan hệ nông nghiệp Trung Quốc – châu Phi (Đỗ Minh Cao, số 11, 2008);

Trung Quốc- đối tác nông nghiệp quan trọng ở châu Phi trong những thập niên đầu

thế kỉ XXI (Trần Thị Lan Hương- Đặng Thị Thư, số 3, 2009); Chương mới trong

quan hệ Trung Quốc – châu Phi (Đỗ Minh Cao, số 4, 2009); Quan hệ với châu Phi –

cạnh tranh giữa Ấn Độ và Trung Quốc (Nguyễn Văn Lịch, số 7, 2009); Châu Phi

trong chiến lược của các nước lớn những năm đầu thế kỉ XXI (Phạm Thanh Hà –

Nguyễn Vĩnh Thanh, số 10, 2009); Sự cạnh tranh vị thế giữa Ấn Độ và Trung Quốc

tại châu Phi những năm đầu thế kỉ XXI (Trần Bách Hiếu, số 11, 2009); Quan hệ

châu Phi – Trung Quốc (Vũ Thị Thanh, số 2, 2010); Quan hệ hợp tác kinh tế Trung

Quốc – châu Phi (Nguyễn Nhâm, số 3, 2011).

Các bài viết trong Tạp chí nghiên cứu Trung Quốc: Quan hệ chiến lược Trung

Quốc – châu Phi nhìn từ khía cạnh kinh tế (Trần Thọ Quang, số 12, 2009); Trung

Quốc trong khu vực- vị thế và thách thức (Phùng Thị Huệ, số 2, 2010)…

Tất cả các bài viết trên chủ yếu ở dạng biên khảo, phổ biến kiến thức và chưa

có công trình nghiên cứu chuyên sâu.

Nhìn chung cho đến nay, hầu hết các công trình chỉ nghiên cứu về những vấn

đề có tính chất nổi bật như tình hình kinh tế, chính trị, văn hóa, đối ngoại… của

từng nước (Trung Quốc, châu Phi) riêng rẽ. Nghiên cứu về chính sách đối ngoại của

Trung Quốc với châu Phi thập niên đầu thế kỉ XXI ở Việt Nam chưa phong phú và

chưa có mức độ chuyên sâu, phần nào có tính tản mạn và hạn chế.

Một vài công trình của các nhà nghiên cứu nước ngoài như:

Dorothy, G and Manji, F (eds) (2008), “China’s new role in Africa and the

South: A search for a new perspective”, Nairobi, Oxford and Bangkok: Fahamu and

Focus on the Global South, ISBN: 978-1-906387-26-6. Công trình tập hợp các bài

báo cáo của các nhà khoa học, các tổ chức phi chính phủ nghiên cứu về các vấn đề

quốc tế (châu Phi, Trung Quốc…) như các chủ đề xung quanh về phát triển, môi

trường, công bằng xã hội và hoạt động của các tổ chức tài chính quốc tế … của

Trung Quốc, mà đặc biệt là phản ánh những mối quan tâm chung, sự hiểu biết đầy

đủ hơn với nhiều sắc thái về vị thế địa chính trị của Trung Quốc ở châu Phi…

Hannah Edinger, Hayley Herman & Johanna Jansson (2008), “New impulses

from the South China’s engagement of Africa”, A Publication of the Centre for

Chinese Studies (CCS), Stellenbosch University Stellenbosch, South Africa. Công

trình hội thảo này cung cấp những tham luận của các nhà khoa học xoay quanh nội

dung về sự tham gia ngày càng tăng của Trung Quốc ở châu Phi, mối quan hệ chính

trị và kinh tế của Trung Quốc đối với châu Phi. Trong số các vấn đề được thảo luận

là tập hợp những câu hỏi về hỗ trợ phát triển của Trung Quốc sang châu Phi, địa

chính trị và phát triển trong quan hệ Trung Quốc-Châu Phi và những tác động của

nó đối với môi trường trong nước và hội nhập của lục địa châu Phi vào nền kinh tế

toàn cầu.

Anthony Yaw Baah and Herbert Jauch (eds.) (2009), “Chinese investments in

Africa: A labour perspective”. Windhoek: African Labour Research Network. ISBN

No: 99916-64-94-7. Công trình này xem xét một số các khoản đầu tư chính của

Trung Quốc ở châu Phi, bao gồm cả bản chất của đầu tư, các lĩnh vực, tác động kinh

tế của các khoản đầu tư cũng như quan hệ lao động và điều kiện làm việc của các

công ty Trung Quốc ở châu Phi. Sự quan tâm đặc biệt trong cuốn sách này là

thương mại và đầu tư của Trung Quốc ở châu Phi có phải là thoả thuận đôi bên cùng

có lợi hay chỉ đơn thuần là một hình thức mới của "chủ nghĩa thực dân"?, sự tham

gia kinh tế của Trung Quốc có phải thúc đẩy nền kinh tế châu Phi phát triển hay

châu lục sẽ là nhà cung cấp nguyên vật liệu cho Trung quốc …

Ian Taylor (2009), “China’s New Role in Africa”, USA, ISBNs: 978-1-58826-

636-1 hc, đã khái quát về chính sách châu Phi của Trung Quốc, ngoại giao dầu mỏ,

tác động của hàng hóa giá rẻ của Trung Quốc, vấn đề con người và gìn giữ hòa bình

của Trung Quốc… từ đó làm nổi bật vai trò mới của Trung Quốc đối với châu lục.

Richard Schiere (2011), “China and Africa: An Emerging Partnership for

Development”? – An overview of issues, Series N° 125, African Development

Bank, Tunis, Tunisia. Công trình tập trung làm rõ sự tăng cường mạnh mẽ quan hệ

thương mại và đầu tư của Trung Quốc với các đối tác châu Phi hơn mười thập kỷ

qua. Sự phát triển quan hệ thương mại và đầu tư thường được hỗ trợ bởi sự trợ cấp

hoặc cho vay ưu đãi từ chính phủ Trung Quốc như là một phần của chiến lược "toàn

cầu" của Trung Quốc. Sự tham gia ngày càng mạnh mẽ của Trung Quốc là một

phần kết quả của sự gia tăng vai trò kinh tế và sức mạnh của Trung Quốc trên

trường quốc tế, và một phần là kết quả sự quan tâm của Trung Quốc đối với tài

nguyên thiên nhiên phong phú của châu Phi để phục vụ cho nền kinh tế tăng mạnh

của mình.

Congressional Research Service Library of Congress (2008), “China’s

Foreign Policy and “Soft Power” in South America, Asia, and Africa”, U.S.

Government Printing Office, Washington, DC. Nội dung công trình phân tích các

mối quan hệ của Trung Quốc với các nước ở châu Mỹ Latinh và vùng Caribê, Tây

Nam Thái Bình Dương, Nhật Bản và Hàn Quốc, Trung Á, Đông Nam Á, và châu

Phi cận Sahara. Nguyên nhân sự tham gia ngày càng tăng ảnh hưởng đến chính sách

của Trung Quốc?

Các lợi ích kinh tế và chính trị Trung Quốc cam kết với quốc tế ở các khu vực

này, và Trung Quốc sẽ tăng cường ảnh hưởng tính thực dụng và minh bạch hơn

trong chính sách của mình hay là để củng cố tình cảm dân tộc chủ nghĩa và đường

lối cứng rắn hơn? Đồng thời, tổng quan về mục tiêu chính sách của Trung Quốc ở

nước ngoài bằng sức mạnh mềm và tác động đối với Hoa Kỳ.

Luo Jianbo & Zhang Xiaomin (2009), "China’s African Policy and its Soft

Power", in AntePodium, Victoria University of Wellington. Các tác giả đã đưa ra

một số mục tiêu chủ yếu, thành công và thách thức về việc sử dụng quyền lực mềm

của Trung Quốc đối với châu Phi, đồng thời cung cấp một vài giải pháp để họ tiếp

tục sử dụng quyền lực mềm, nhằm cải thiện hình ảnh và tăng cường mở rộng ảnh

hưởng của Trung Quốc ở châu Phi trong tương lai.

Các công trình trên đây đã cung cấp một nguồn tư liệu giá trị và cần thiết giúp

chúng tôi có cái nhìn tổng thể và sâu sắc hơn đối với vấn đề đặt ra.

Ngoài ra, còn có một số bài viết, các bài phát biểu của lãnh đạo Trung Quốc

và châu Phi đăng trên các tạp chí, trích từ các công trình, các website … ở mục tài

liệu tham khảo của luận văn và có liên quan đến đề tài như Chuka Enuka (2010),

China’s Rising Roles in Africa’s Socio-Economic Good: The Problems and

Challenges, Pakistan Journal of Social Sciences Year: 2010, Volume: 7, Issue: 6,

Page No: 424-432; Du Xiaocong (2010), China's Role in Africa -Speech by

Counselor Du Xiaocong of the Chinese Permanent Mission to the UN at the

"Symposium on Africa-China Relations" held by Syracuse University, August, 4th,2010; Evan S. Medeiros (2006) ,Chinese Foreign Policy: The African

Dimension. Presentation given at a FLADIPRI conference on “Strategy and

Security in Southern Africa”, Lisbon, October 2006 (mimeo); Garth Shelton (2005),

China, Africa and Asia Advancing South-South Co-operation. Ciudad Autónoma de

Buenos Aires, Argentina. Junio. 2005. pp: 347-383; Guillaume Mounmouni (2010),

China’s Relations with African Sub-regions: The Case of West Africa. In: AUC:

China and Africa: Assessing the Relationship on the Eve of the Fourth Forum on

China Africa Co-operation (FOCAC IV). African Union Commission (AUC), The

Bulletin of Fridays of the Commission Team, 3 (2010)1:25-43; Guillaume

Mounmouni (2006), Domestic Transformations and Change in Sino-African

Relations, Center on China's Transnational Relations - Working Paper No. 21; Hany

Besada (2008), The Implications of China’s Ascendancy for Africa, Working Paper

No. 40, The Centre for International Governance Innovation (CIGI), Waterloo,

Ontario, Canada; Li Anshan (2007) “China and Africa: Policy and Challenges,”

China Security, Vol. 13, No.13, pp.69-93; Mary-Françoise Renard (2011), China’s

Trade and FDI in Africa, African Development Bank, Working Paper No. 126 May

2011; Michal Meidan (2006). “China’s Africa Policy: Business Now, Politics

Later”, Asian Perspective, Vol.30, No.4, 2006, pp72; Peter Brookes and Ji Hye

Shin (2006), China’s influence in Africa: Implication for the United States, The

Heritage Foundation (Washington, DC.), No.1916, February 22, 2006…

Hầu hết các bài viết có sự phân tích, đánh giá, tổng hợp và nêu lên những ý

kiến cá nhân về sự tham gia của Trung Quốc ở châu Phi như chính sách kinh tế,

chính trị và đối ngoại.... Tuy nhiên, những ý kiến đó chưa có sự thống nhất, thậm

chí có những nhận định trái chiều, nội dung còn rời rạc...

Tóm lại, các tác giả nói trên đã nêu lên các mặt hoạt động trong quan hệ

Trung Quốc – châu Phi ở những mức độ khác nhau và thời gian công bố nhưng còn

chưa đi sâu vào phân tích, trình bày đầy đủ chính sách đối ngoại của Trung Quốc

đối với châu Phi. Trên cơ sở kế thừa những thành tựu nghiên cứu của các học giả

trong và ngoài nước, chúng tôi mong muốn đi sâu nghiên cứu vấn đề đặt ra một

cách hệ thống và có tính chất chuyên khảo, làm nổi bật lên chính sách đối ngoại của

Trung Quốc với châu Phi thập niên đầu thế kỉ XXI.

3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU

Như tên đề tài đã xác định, đối tượng nghiên cứu của luận văn là chính sách

đối ngoại của Trung Quốc với châu Phi trong thập niên đầu thế kỷ XXI. Qua

đó, luận văn tập trung nghiên cứu chính sách đối ngoại của Trung Quốc, mục tiêu

chiến lược, nội dung và quá trình triển khai chính sách đối ngoại của Trung Quốc

với châu Phi trong thập niên đầu thế kỷ XXI.

Không gian nghiên cứu của luận văn là chính sách đối ngoại của Trung Quốc

với châu Phi. Châu Phi là khu vực có vai trò, vị trí chiến lược quan trọng trong quá

trình hoạch định và triển khai chính sách ngoại giao của Đảng và chính phủ Trung

Quốc.

Thời gian mà luận văn tập trung nghiên cứu là trong thập niên đầu thế kỷ

XXI, tức là từ năm 2001 đến năm 2010. Đây là khoảng thời gian mà Trung Quốc

thực hiện và triển khai chính sách đối ngoại với không gian rộng, đa chiều, mang

tính tích cực, chủ động… nhằm tranh thủ tập hợp lực lượng, tạo thế có lợi và ảnh

hưởng ngày càng lớn của Trung Quốc trong trật tự, cục diện mới của thế giới mới.

4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Trong quá trình thực hiện luận văn, chúng tôi sử dụng những phương pháp

- Phương pháp chuyên ngành: chúng tôi sử dụng các phương pháp chủ yếu

như phương pháp lịch sử, phương pháp logich, phương pháp so sánh sử học và

phương pháp định lượng. Trong đó, vận dụng phương pháp lịch sử kết hợp với

phương pháp logich là quan trọng nhất. Cụ thể là thu thập, sưu tầm, nghiên cứu và

xử lý các nguồn tư liệu thành văn để rút ra những sự kiện lịch sử chân thực cần thiết

cho đề tài; Vạch ra bản chất, quy luật, khuynh hướng vận động của vấn đề nghiên

cứu để hiểu đúng đắn, sâu sắc chính sách đối ngoại của Trung Quốc với châu Phi

trong những thời điểm nhất định.

- Ngoài ra còn sử dụng phương pháp liên ngành như phương pháp nghiên cứu

quan hệ quốc tế (phương pháp phân tích lịch sử, phương pháp phân tích tổng thể và

toàn cục, phương pháp so sánh lực lượng, phương pháp lý luận liên hệ thực tế…) để

làm rõ những quy luật phát triển của quan hệ quốc tế, rút ra những bài học kinh

nghiệm vận dụng vào điều kiện, hoàn cảnh cụ thể của Việt Nam, phục vụ cho việc

hoạch định đường lối, chính sách của Đảng và nhà nước ta.

5. NGUỒN TƯ LIỆU

Để nghiên cứu đề tài này, chúng tôi dựa vào các nguồn tài liệu chính sau:

Văn kiện, tài liệu của Đảng và nhà nước Trung Quốc, các bài phát biểu trả lời

phỏng vấn của các nhà lãnh đạo hai nước được công bố trên website, báo, tạp chí…

Nguồn tư liệu này tương đối phong phú, là nguồn tài liệu gốc, có ý nghĩa quan trọng

đối với việc nghiên cứu đề tài.

Các công trình nghiên cứu của các nhà khoa học Việt Nam và nước ngoài liên

quan mật thiết đến đề tài được công bố trên các sách, tạp chí… bằng tiếng Việt và

tiếng Anh. Nguồn tài liệu này cũng khá phong phú, tin cậy không chỉ cung cấp tư

liệu mà còn gợi mở nhiều vấn đề để chúng tôi đi sâu nghiên cứu.

Báo chí ở Việt Nam như Bản tin tham khảo hằng ngày của Thông tấn xã Việt

Nam, báo Quốc tế, Nhân dân…

Tư liệu trên internet cũng khá phong phú như website Diễn đàn hợp tác Trung

Quốc – châu Phi, Bộ ngoại giao Trung Quốc…

Những nguồn tài liệu ở những mức độ khác nhau sẽ góp phần khôi phục lại

bức tranh toàn cảnh chính sách đối ngoại của Trung Quốc với châu Phi thập niên

đầu thế kỉ XXI.

6. ĐÓNG GÓP KHOA HỌC CỦA LUẬN VĂN

Qua lịch sử vấn đề và những nội dung nghiên cứu của luận văn được thực

hiện trên cơ sở kế thừa và tiếp thu những thành tựu nghiên cứu của các nhà khoa

học trong và ngoài nước. Tuy nhiên, chúng tôi cố gắng đóng góp một số điểm mới

trong luận văn của mình như sau:

- Phục dựng lại bức tranh toàn cảnh chính sách đối ngoại của Trung Quốc với

châu Phi và việc triển khai chính sách này đối với châu Phi trong trong thời gian đã

được xác định.

- Lý giải được những nhân tố tác động đến chính sách đối ngoại của Trung

Quốc với châu Phi trong thập niên đầu thế kỉ XXI.

- Rút ra những đặc điểm, thành công, thách thức và triển vọng chính sách đối

ngoại của Trung Quốc với châu Phi cũng như quan hệ hợp tác Trung Quốc – châu

Phi.

- Nêu ra những bài học kinh nghiệm cho Việt Nam để phục vụ cho nhiệm vụ

chính trị và chính sách đối ngoại của nước ta hiện nay.

- Cung cấp một số tài liệu thành văn với nhiều thể loại được sưu tầm từ nhiều

nguồn khác nhau để phục vụ cho việc giảng dạy, học tập và nghiên cứu chính sách

đối ngoại của Trung Quốc nói chung và đối với châu Phi nói riêng, cũng như quan

hệ Trung Quốc – châu Phi trong thập niên đầu thế kỉ XXI…

7. BỐ CỤC CỦA LUẬN VĂN

Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, luận văn được

chia làm 3 chương:

- Chương I: Những nhân tố tác động đến chính sách đối ngoại của Trung

Quốc với châu Phi trong thập niên đầu niên kỉ XXI.

- Chương II: Chính sách đối ngoại của Trung Quốc với châu Phi trong thập

niên đầu niên kỉ XXI.

- Chương III: Đặc điểm, thành công, thách thức và triển vọng chính sách đối

ngoại của Trung Quốc với châu Phi. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam.

CHƯƠNG I

NHỮNG NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN

CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA TRUNG QUỐC VỚI CHÂU PHI

TRONG THẬP NIÊN ĐẦU THẾ KỶ XXI

1.1. Khái quát về châu Phi

1.1.1. Điều kiện tự nhiên và con người

Châu Phi nằm ở phía nam châu Âu và phía Tây Nam châu Á, cách châu Âu

bởi Địa Trung Hải, cách châu Á bởi Hồng Hải, là châu lục đứng thứ ba trên thế giới

về diện tích lẫn dân số (sau châu Á và châu Mỹ). Châu Phi có diện tích 30.244.050 km2, nếu tính cả các đảo cận kề thì châu lục này chiếm 20,4% diện tích của thế giới.

Dân số 800 triệu người, tương đương 1/7 dân số toàn cầu. Toàn châu lục có 55 quốc

gia lớn nhỏ, trong đó có 49 quốc gia thuộc vùng đất liền và 6 quốc gia vùng ven

biển.

Châu Phi được chia thành 5 vùng lãnh thổ cơ bản, cụ thể là: Bắc Phi (9 nước),

Đông Phi (11 nước), Trung Phi (10 nước), Nam Phi (10 nước), Tây Phi (15 nước).

Phần lớn đất đai của châu lục nằm trong khu vực khí hậu nhiệt đới. Toàn bộ lục địa

châu Phi bị biển đảo bao bọc, với 25.600 km bờ biển, đảo Madagascar lớn nhất châu lục với diện tích 590.500 km2, phía bắc giáp Địa Trung Hải, phía tây giáp Đại

Tây Dương, phía nam và đông nam giáp Ấn Độ Dương và Biển Đỏ. Cầu nối ở phía

Đông Bắc giữa châu Phi và châu Á là kênh đào Suez dài 160 km bờ biển, Địa Trung

Hải ở phía bắc được ngăn cách bởi hai châu lục Phi – Âu. Châu Phi nằm ở hai bên

đường xích đạo, điểm Cực Bắc là mũi Blăng cách xích đạo 4.144 km và mũi Kim ở

điểm Cực Nam cách xích đạo 3.868 km. Chính sự phân bố tự nhiên này đã tạo nên

sự khác biệt lớn giữa các vùng của châu Phi.

Địa hình chủ yếu của châu Phi là cao nguyên, núi và sa mạc chiếm diện tích chủ yếu. Sa mạc Sahara là sa mạc lớn nhất thế giới, với diện tích hơn 9 triệu km2

(xấp xỉ diện tích của Mỹ và Trung Quốc). Mạng lưới sông ngòi châu Phi kém phát

triển và phân bố không điều, sông Nin là sông dài nhất lục địa chảy qua 10 nước

châu Phi (Eritrea, Ethiopia, Rwanda, Uganda, Congo, Sudan, Tanzania, Burundi,

Kenya, Egypt) và thứ hai thế giới sau sông Amazon. Châu Phi cũng là châu lục có

nhiều hồ kiến tạo điển hình nhất thế giới như hồ Tanganica, hồ Nyasa và hồ

Victoria (diện tích là 69.000 km2) là hồ nước tự nhiên lớn nhất châu Phi.

Châu Phi được thiên nhiên ưu đãi giàu tài nguyên, nhiều gỗ quí, cây có dầu,

cao su, bông, ca cao, cà phê, mía, mỏ quặng (măng gan, crom, đồng, phốtpho, dầu

lửa, vàng, platin, uran, kim cương)... Dầu mỏ và khí đốt cũng là tài nguyên có thế

mạnh của châu Phi. Theo nhiều dự báo, châu Phi sẽ chiếm 12% cung dầu trong vài

năm tới. Ngoài ra, tiềm năng thủy điện của châu Phi cũng chiếm tới 35% trữ lượng

của thế giới. Nguồn thực vật tự nhiên của châu Phi rất phong phú. Các khu rừng

rậm nhiệt đới xanh tốt quanh năm, với nhiều loại lâm thổ sản quí hiếm, các loại thú

(sư tử, ngựa vằn, hươu cao cổ,...) là những tiềm năng du lịch và kinh tế rất lớn của

châu Phi.

Châu Phi có dân số đông, chiếm 13% dân số toàn cầu, nhưng lại phân bố

không đều. Hiện nay, châu Phi là châu lục có tỷ lệ tăng dân số cao so với mức trung

bình của thế giới, năm 2008 là 1,89%, trong khi mức tăng dân số trung bình của thế

giới là 1,2%. Dân cư phần lớn là người Nêgrôít có màu da đen nên được gọi là “lục

địa đen”. Ngoài ra, đây cũng là châu lục đa sắc tộc, đa tôn giáo (ba trụ cột tôn giáo

chủ yếu là Hồi giáo (27,5%), Kitô giáo (19,1%), Đạo truyền thống (42,2%) so với

thế giới), hơn 1.000 bản ngữ khác nhau.

Châu Phi còn là châu lục của dịch bệnh, đặc biệt là AIDS, HIV, chi phí chăm

sóc cho người mắc bệnh hàng năm lên tới trên 300 triệu USD. Năm 2005 thế giới có

4,1 triệu bệnh nhân AIDS thì châu Phi là 3,2 triệu người, trong số 2,8 triệu người

chết thì châu Phi có tới 2,4 triệu.

Chất lượng dân số thấp dẫn đến sự chênh lệch lớn giữa số lượng và chất

lượng nguồn nhân lực châu Phi, lao động chân tay chiếm tỷ lệ cao, đi đôi với tăng

dân số là sự gia tăng tỷ lệ thất nghiệp, có thể nói là cao nhất thế giới, mức thất

nghiệp đã lên đến gần 30%. Thị trường lao động thiếu hụt trầm trọng, dự kiến mối

năm phải tiếp nhận thêm 8,7 triệu người lao động cần có việc làm [86:26].

Như vậy, với những thế mạnh hiện có của mình như tài nguyên thiên nhiên,

nguồn lao động dồi dào…, châu Phi sẽ có nhiều lợi thế để phát triển kinh tế, xã hội

và hợp tác với thế giới bên ngoài. Đồng thời, châu Phi cũng còn nhiều vấn đề hạn

chế, mang tính toàn cầu (như nghèo đói, bệnh tật…) đòi hỏi châu lục này phải giải

quyết, nhất là cần sự hổ trợ từ hợp tác quốc tế.

1.1.2. Về kinh tế, chính trị

Về mặt kinh tế, do vị trí địa lý thuận lợi và có nguồn tài nguyên phong phú, đa

dạng và nguồn nhân lực dồi dào nên mặc dù là một châu lục kém phát triển nhất thế

giới, song châu Phi đang được thế giới đánh giá là khu vực có nhiều tiềm năng phát

triển kinh tế trong tương lai.

Từ những năm 90 thế kỷ XX trở về trước, châu Phi luôn bị xem là châu lục

kém phát triển nhất thế giới. Từ sau những năm 90, các nước châu Phi đã tiến hành

cải cách thể chế kinh tế, đạt được nhiều thành quả to lớn, tộc độ tăng trưởng nhanh

với 3,4% giai đoạn 1999 – 2004 so với 2,5 % giai đoạn 1980 – 1990. Trong những

năm gần đây, tốc độ tăng trưởng kinh tế của châu Phi liên tục được cải thiện. Theo

đánh giá của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) thì tốc độ tăng trưởng của châu Phi từ năm

2005 đến năm 2008 tương ứng là 4,5% - 5,4% - 6,2% - 6,3% [18:49]. Trong nhiều

năm qua, GDP của khu vực tăng trung bình trên 5%/năm. Trong giai đoạn 2003 –

2008, GDP/người ở châu Phi tăng 3,6%, cao hơn nhiều so với mức tăng 1% của giai

đoạn 1997 – 2002. Năm 2008, GDP của khu vực châu Phi cận Xahara đạt xấp xỉ 6%

- một tốc độ tăng trưởng khá nhanh. Cũng năm 2008, FDI vào châu Phi đạt mức 39

tỉ USD – mức tăng cao nhất kể từ trước đến nay [37:27]. Châu Phi là châu lục kém

phát triển, chính vì vậy, châu lục này luôn phụ thuộc nặng nề vào viện trợ từ bên

ngoài. So với giai đoạn 1995 – 2001, viện trợ cho châu Phi giảm -0,4%, nhưng từ

năm 2002 đến nay, viện trợ có bước tiến triển nhanh, Trung Quốc là nước viện trợ

nhiều nhất, 45% vào năm 2009 cho châu Phi. Viện trợ cho các nước châu Phi chủ

yếu tập trung giải quyết các vấn đề như lương thực, giáo dục, y tế, đầu tư cơ sở hạ

tầng...

Cơ cấu nền kinh tế chênh lệch khá lớn, nông nghiệp đóng vai trò chủ đạo,

xuất khẩu hàng hóa phần lớn tập trung vào ngành này và khoáng sản, hàng công

nghiệp chiếm tỉ trọng nhỏ do tác động từ các nước bên ngoài ở châu Phi. Mặc dù

những năm đầu thế kỷ XXI, tình hình xuất khẩu và nhập khẩu của châu Phi có xu

hướng tăng, ngoại thương được mở rộng ra bên ngoài nhưng nhìn chung cơ cấu

hàng xuất khẩu chủ yếu dựa vào hàng hóa thô, chưa qua chế biến. Các đối tác

thương mại chủ yếu của châu Phi là EU, Mỹ, Nga, Nhật, Trung Quốc và Ấn Độ...

Như vậy, cho đến nay, nền kinh tế châu Phi có tốc độ tăng trưởng nhanh và có

nhiều triển vọng, song sự tăng trưởng không đồng đều trên toàn châu lục, vẫn chủ

yếu tập trung ở một số nước. Vì thế, nhiều nước châu Phi hiện nay vẫn phụ thuộc

rất nặng nề vào nguồn viện trợ từ các tổ chức và các nước lớn trên thế giới.

Về mặt chính trị, có thể nói, từ khi giành được độc lập đến nay, nhiều nước

châu Phi vẫn diễn ra các cuộc xung đột về sắc tộc, tôn giáo, tranh giành quyền lực...

kéo dài gây nhiều khó khăn cho sự phát triển kinh tế, xã hội của lục địa đen. Những

năm 90 thế kỷ XX đến đầu thế kỷ XXI, với sự giúp đỡ của cộng đồng quốc tế, tình

hình chính trị khu vực đang đi vào ổn định. Các nước châu Phi đã tiến hành cải cách

thể chế chính trị, tiến hành dân chủ hóa chính trị một cách mạnh mẽ, toàn diện, chủ

yếu theo hướng phương Tây (xây dựng chế độ nghị viện, đa đảng). Dân chủ hóa đã

trở thành làng sóng phát triển rộng rãi đã và đang tiếp tục hoàn thành, mục đích là

thiết lập cơ chế để giải quyết các cuộc khủng hoảng chính trị. Việc thay đổi thể chế,

tiến hành cải cách chính trị ở châu Phi phần nào đã tạo nhiều thuận lợi cho tình hình

các quốc gia ở châu Phi, thúc đẩy nền kinh tế phát triển. Tuy nhiên, hiện nay châu

Phi không tránh khỏi những thách thức nan giải, khó giải quyết, nhiều vấn đề có

nguy cơ tiềm ẩn đối với hòa bình và phát triển của khu vực như xung đột sắc tộc,

thể chế yếu kém, nạn tham nhũng...

1.1.3. Về lịch sử

Châu Phi là một trong những cái nôi của nền văn minh nhân loại, đặc biệt là

nền văn minh Ai Cập tồn tại hơn 3000 năm trước công nguyên. Tiếp đó, vào thế kỷ

thứ IX trước công nguyên, xuất hiện người Phênêxi chinh phục cả vùng bắc và đông

bắc châu Phi thành lập nên Đế chế Carthage. Đây là một cường quốc về thương mại

và có lực lượng hải quân hùng mạnh. Sau đó, vào thế kỷ thứ II TCN, đế chế này bị

người La Mã chinh phục và thống trị toàn vùng Bắc Phi. Đến thế kỷ thứ V, Đế chế

Tây La Mã suy yếu và sụp đổ năm 476. Con đường thương mại giữa châu Âu và

châu Phi bị cắt đứt cho đến khi người Hồi giáo đến vùng này. Thế kỷ thứ VII, đến

lượt người Arab tăng cường có mặt tại châu Phi, văn hóa Arập đã ảnh hưởng sâu

sắc đến châu Phi với quy mô lớn. Theo chân các thương nhân, đạo Hồi đã được

truyền bá tới những miền đất xung quanh sa mạc Xahara (vùng Bắc Phi), tới vương

quốc hùng mạnh nhất thời Trung cổ ở châu Phi là vương quốc Tây Sudan.

Ở phía Nam châu Phi, các nhà khảo cổ học đã xác định sự tồn tại từ nguyên

thủy của các tộc người nói tiếng Batu (ngôn ngữ nguồn gốc chung cho tất cả người

da đen châu Phi), họ đã tạo nên một nền văn minh nông nghiệp kéo dài 15 thế kỷ

đầu công nguyên và bộ tộc này đã thống trị hoàn toàn khu vực phía Nam châu Phi.

Tuy nhiên, từ thế kỷ XV sau công nguyên trở về trước, trừ Ai Cập là một nền

văn minh lâu đời, có ảnh hưởng rộng lớn, châu Phi vẫn là một vùng kém phát triển,

gần như còn giữ nguyên trạng cuộc sống nguyên thủy. Thật vậy, lịch sử châu Phi

đáng được chú ý nhất là từ sau thế kỷ XV, khi người châu Âu xuất hiện và đưa vùng

đất này vào quỹ đạo trao đổi, khai thác và mưu sinh.

Từ đây, lịch sử châu Phi bước sang một kỷ nguyên mới, một thời kỳ đen tối.

Các nước thực dân phương Tây đã tăng cường thâm nhập vào châu Phi và chia nhau

vùng ảnh hưởng và thống trị. Người đi tiên phong chinh phục châu lục này là người

Bồ Đào Nha, Đông Phi và Tây Phi trở thành thuộc địa của họ. Theo kinh nghiệm

của Bồ Đào Nha, các nước Hà Lan, Anh, Pháp, Mỹ… lần lượt xâm nhập vào châu

Phi. Thế kỷ XVII, Hà Lan chiếm đoạt phần cực nam châu Phi, đầu thế kỷ XIX, Anh

xâm chiếm vùng Cape Verde rồi mở rộng lên phía Bắc chiếm tiếp vùng Lapan sau

khi đánh đuổi người Bauer. Ngay liền sau đó Pháp tiến vào vùng Bắc Phi, tấn công

người Arab chiếm toàn bộ Algeria. Với thế lực mạnh hơn, vào đầu những năm 20

thế kỷ XIX, Mỹ đã bỏ tiền mua vùng đất bên bờ biển phía Tây châu Phi. Dưới danh

nghĩa là công nhận nền độc lập của Liberia, Mỹ đã lấy quốc gia này làm bàn đạp để

mở cách cửa vào châu Phi. Đến cuối thể kỷ XIX đầu thế kỷ XX, trong toàn bộ các

nước thực dân, chỉ có Anh và Pháp đã trở thành hai nước đi đầu trong việc thôn tính

châu Phi và Anh là nước có nhiều thuộc địa giàu có nhất ở châu Phi. Đến thập niên

đầu thế kỷ XX, việc thôn tính châu Phi của các nước thực dân phương Tây hoàn tất.

Lục địa đen trở thành một lục địa đen tối, ảm đạm trong một thời gian khá dài.

So với châu Á, quá trình xâm lược châu Phi của thực dân phương Tây dễ dàng

hơn, do hầu hết lục địa này còn trong tình trạng lạc hậu. Đồng thời, hình thức xâm

lược cũng có những đặc điểm riêng. Ban đầu, hình thức phổ biến nhất là kiếm lợi

thông qua trao đổi hàng hóa công nghiệp để lấy nguồn tài nguyên rẻ mạc. Sau đó,

nghề buôn bán nô lệ xuất hiện và ngày càng có qui mô lớn. Đặc biệt là con đường

buôn bán nô lệ từ châu Phi đến châu Mĩ, đã chuyển tới 60 triệu người trong khoảng

thế kỷ XV đến đầu thế kỷ XIX [5:89]. Ở một số vùng, bọn thực dân còn giết hại dân

cư để chiếm đoạt đất đai và tài sản, lấy đi những công trình văn hóa cổ xưa của các

dân tộc.

Như vậy, từ lâu, châu Phi đã trở thành nơi giành giật, chiếm đoạt, thống trị

của các thế lực thực dân phương Tây. Điều đó đã để lại những hậu quả nặng nề

trong đời sống chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội của châu Phi. Vì thế, trong suốt

quá trình bị đàn áp, bóc lột đó, nhân dân châu Phi đã đứng lên đấu tranh mạnh mẽ

để giành độc lập dân tộc. Đặc biệt sau năm 1954, với thắng lợi của chiến dịch Điện

Biên Phủ của Việt Nam, đã ảnh hưởng to lớn đến phong trào giải phóng dân tộc ở

châu Phi. Đặc biệt, năm 1960, có 17 nước châu Phi giành độc lập, lịch sử gọi là

“Năm châu Phi” và cuộc đấu tranh chống chế độ phân biệt chủng tộc ở Nam châu

Phi, trong đó nổi bật nhất là Cộng hòa Nam Phi, Ông Nelson Mendela đã trở thành

Tổng thống người da đen đầu tiên của Cộng hòa Nam Phi, mở ra một kỷ nguyên

hoàn toàn mới cho số phận châu Phi.

Sau chiến tranh lạnh đến đầu thế kỷ XXI, châu Phi có nhiều chuyển biến quan

trọng về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội để bước vào kỷ nguyên hợp tác và hội

nhập trong thế kỷ mới.

1.2. Sự phát triển của Trung Quốc

Hoàng đế Napoleon đã từng nói một câu rất nổi tiếng: “Trung Quốc là một

người khổng lồ đang ngủ. Hãy để cho nó ngủ yên, bởi khi thức dậy, nó sẽ làm cả

thế giới ngạc nhiên” [87:83]. Thật vậy, trong lịch sử phát triển kinh tế thế giới, chưa

có một nước nào có khả năng duy trì được tốc độ tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ, gần

10% và liên tục như Trung Quốc trong 30 năm qua. Hiện nay, Trung Quốc được

xem là “công xưởng của thế giới”, là một trong những thị trường tiêu thụ hàng hóa

và địa bàn đầu tư lớn nhất hành tinh, cùng với đó là sự tăng trưởng kinh tế, tiềm lực

khoa học và công nghệ, sức mạnh quân sự...ngày một tăng. Là quốc gia thoát khỏi

khủng hoảng kinh tế năm 2008 nhanh nhất, vượt qua Nhật Bản trở thành nền kinh tế

thứ hai thế giới năm 2010 với GDP đạt 5.480 tỷ USD và mức dự trữ ngoại tế lớn

nhất thế giới là 2.400 tỷ USD [87:84].

Với quy mô kinh tế ngày càng lớn và ảnh hưởng địa chính trị của nước này

ngày càng tăng, Trung Quốc đã có những điều chỉnh chính sách và biện pháp để

khuếch trương thanh thế của mình ra khắp các châu lục thông qua các khoảng đầu

tư và viện trợ, tìm kiếm và mở rộng thị trường tiêu thụ cho “công xưởng thế giới”,

thu mua đất đai và tranh chiếm các vùng tài nguyên thiên nhiên, nhất là năng lượng,

để nuôi sống bộ máy công nghiệp ngày càng phình to và dân số trên 1,3 tỷ dân. Có

thể nói “sự trổi dậy” của Trung Quốc không chỉ mang lại cơ hội mà còn kéo theo

những nguy cơ tiềm ẩn cho nhiều nước và cho cả thế giới.

Bên cạnh những thành tựu to lớn về nhiều mặt, thì Trung Quốc cũng gặp

không ít những thách thức to lớn. Nền kinh tế tăng trưởng quá nóng, theo chiều

rộng, chất lượng tăng trưởng chưa cao, năng lực sáng tạo chưa vượt trội và chất

lượng nguồn nhân lực thấp, vấn đề phát triển chưa hài hòa giữa thành thị và nông

thôn, giữa các vùng, giữa các tầng lớp dân cư, nạn thất nghiệp, ô nhiễm môi trường,

nguy cơ già hóa dân số, nạn tham nhũng... những mâu thuẫn nghiêm trọng trong

phát triển chính trị, xã hội, kinh tế và văn minh đó ngày càng thêm sâu sắc buộc

Trung Quốc phải điều chỉnh chính sách lớn cả về đối nội lẫn đối ngoại.

Trong bối cảnh hàng hóa Trung Quốc ngày càng đồ sộ và tràn ngập khắp thị

trường thế giới, nhất là thị trường châu Âu, châu Mĩ và châu Á thì thị trường châu

Phi hàng hóa Trung Quốc chưa được quan tâm đúng mức. Một điều có thể dễ dàng

nhận thấy hiện nay là hàng hóa của Trung Quốc đang bị cạnh tranh mạnh mẽ bởi

các nền kinh tế đang phát triển ở các thị trường châu Âu, châu Á, châu Mĩ và liên

tục bị các nước phương Tây dựng lên các rào cảng thương mại để ngăn chặn sự xâm

nhập hàng hóa Trung Quốc, gây nhiều khó khăn cho nước này. Chính điều này,

châu Phi với dân số đông và là thị trường đầy tiềm năng cho hàng hóa giá rẻ của

Trung Quốc xâm nhập. Thực tế cho thấy, quan hệ thương mại Trung Quốc – châu

Phi thời gian qua tăng lên nhanh chóng. Thương mại giữa Trung Quốc – châu Phi

năm 2008 tăng tới 45%, tăng gấp 10 lần so với năm 2000, tổng kim ngạch thương

mại hai bên năm 1990 là 0,8 tỷ USD, đến năm 2010 tăng lên 107 tỷ USD, tăng hơn

100 lần [13:154]. Bên cạnh đó, châu Phi giàu tài nguyên nhưng đa số các nước châu

Phi là những nước nghèo, thiếu vốn cho phát triển. Vì vậy , đây sẽ là một thị trường

đầu tư tiềm năng cho các doanh nghiệp của Trung Quốc đến làm ăn, nhất là các

doanh nghiệp khai thác khoáng sản, xây dựng cơ sở hạ tầng và sản xuất hàng tiêu

dùng.

Như vậy, chính sự phát triển mạnh mẽ của Trung Quốc về mọi mặt cùng với

những thách thức tiềm ẩn đòi hỏi Trung Quốc phải tính toán chiến lược kịp thời.

Trong đó, những lợi ích về kinh tế ngày càng to lớn là nguyên nhân cơ bản khiến

Trung Quốc ngày càng quan tâm hơn tới châu Phi.

1.3. Quan hệ Trung Quốc – châu Phi trước thế kỷ XXI

Có thể nói, mối quan tâm hiện nay của Trung Quốc đối với châu Phi không

phải là mới. Những bằng chứng khảo cổ học cho thấy, mối quan hệ thương mại giữa

Trung Quốc với châu Phi bắt đầu từ nhà Hán (202 – 220 TCN) [91: 16]. Trong thời

gian này, hàng hóa từ châu Phi xuất khẩu sang Trung Quốc và ngược lại. Mãi đến

các triều đại Đường, Tống, Nguyên, Minh và Thanh, sự tiếp xúc qua lại giữa Trung

Quốc và châu Phi thường xuyên hơn. Thời nhà Minh (1368 – 1644), đô đốc Trịnh

Hòa đã có ba lần thực hiện chuyến đi đến Đông Phi. Trong làn sóng này, người

Trung Quốc đến châu Phi chỉ là những thương nhân. Trong thời kì lịch sử cận và

hiện đại, cả Trung Quốc và châu Phi bị thực dân xâm lược và cai trị trong một thời

gian dài, đều tiến hành cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa thực dân, đế quốc giành độc

lập dân tộc. Cùng chung hoàn cảnh lịch sử gian khổ, kinh nghiệm đấu tranh và hợp

tác giữa họ đã để lại dấu ấn sâu sắc của nhân dân Trung Quốc và nhân dân châu Phi.

Sau khi nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa được thành lập (10 – 1949),

quốc gia mới này quan hệ với thế giới đang phát triển dựa trên một học thuyết rõ

ràng – “năm nguyên tắc chung sống hòa bình”. Trung Quốc đã sử dụng di sản xâm

lược thực dân và kinh nghiệm giải phóng dân tộc của mình để thắt chặt các liên hệ

với các quốc gia châu Phi đang nổi lên từ sự cai trị của thực dân phương Tây

[67:21]. Hội nghị Bangdung (1956) diễn ra tại Indonesia là một sự kiện có ý nghĩa

lịch sử đặc biệt đánh dấu sự bắt đầu của mối quan hệ Trung Quốc – châu Phi. Kể từ

khi thiết lập quan hệ ngoại giao đến những năm 90 thế kỷ XX, quan hệ hai bên đã

trải qua hơn nửa thế kỉ phát triển và củng cố với tốc độ ngày càng nhanh chóng và

chất lượng. Có thể chia quan hệ Trung Quốc – châu Phi trước thế kỷ XXI làm các

giai đoạn: Từ năm 1956 đến năm 1977; từ năm 1978 đến những năm 1990.

Từ năm 1956 đến 1977, từ Hội nghị Bangdung, Bắc Kinh đã cố gắng để

khẳng định vai trò lãnh đạo của mình đối với thế giới thứ ba và phong trào không

liên kết. Ai Cập là quốc gia châu Phi đầu tiên thiết lập quan hệ ngoại giao với Trung

Quốc (tháng 5 năm 1956). Đến đầu những năm 1960, đã có hơn 10 quốc gia châu

Phi đã thiết lập quan hệ ngoại giao với Trung Quốc như Moroco, Algeria,

Sudan…Đến cuối những năm 1970, có 44 trong tổng số 50 quốc gia độc lập ở châu

Phi đã đặt quan hệ ngoại giao với Trung Quốc [144].

Quan hệ Trung Quốc với châu Phi thời kì này chủ yếu tập trung xây dựng tình

đoàn kết theo ý thức hệ chính trị, tư tưởng. Trung Quốc ủng hộ phong trào giải

phóng dân tộc ở châu Phi, không chỉ hổ trợ về mặt tinh thần mà còn cung cấp vũ

khí, huấn luyện quân sự. Chính sách châu Phi của Trung Quốc nhằm hai mục đích

chính: thứ nhất là ủng hộ Trung Quốc khôi phục lại vị trí hợp pháp của mình tại

Liên hợp quốc; thứ hai là là để đối phó lại ảnh hưởng của phương Tây và sau đó là

Liên Xô [144].

Từ tháng 12 năm 1963 đến tháng 6 năm 1965, Thủ tướng Chu Ân Lai đã 3 lần

liên tiếp đến thăm 11 nước châu Phi. Chuyến đi này đã thúc đẩy quan hệ Trung

Quốc – châu Phi lên một tầm cao mới. Cũng trong chuyến thăm này, lãnh đạo

Trung Quốc đã đưa ra 5 nguyên tắc trong quan hệ giữa Trung Quốc và các nước

châp Phi, Arab và 8 nguyên tắc viện trợ của Trung Quốc đối với các nước châu Phi

[107:5]. Theo những nguyên tắc này, Trung Quốc và châu Phi thành lập một mối

quan hệ bình đẳng và hổ trợ lẫn nhau và điều này chưa từng xảy ra trong lịch sử

quan hệ quốc tế.

Những năm 1960, do chịu ảnh hưởng của “Cách mạng văn hóa” ở Trung

Quốc, quan hệ Trung – Phi xuống mức thấp nhất. Từ năm 1965 đến 1967, có 5

nước châu Phi (gồm Burundi, Benin, Ghana, Tunisia và Kenya) liền cắt đứt quan hệ

ngoại giao với Trung Quốc. Tuy nhiên đến năm 1970, có 25 nước châu Phi thiết lập

quan hệ ngoại giao với Trung Quốc và nối lại quan hệ với 5 quốc gia vừa nêu. Đặc

biệt, trong Đại hội đồng Liên hợp quốc lần 26 tổ chức vào năm 1971, trong 76

phiếu của các quốc gia ủng hộ khôi phục lại vị trí hợp pháp của Cộng hòa nhân dân

Trung Hoa trong Liên hợp quốc, có 26 phiếu thuộc các nước châu Phi [41: 97].

Cũng trong giai đoạn này, Trung Quốc đã viện trợ 2,5 tỷ USD cho 36 nước

châu Phi [125:70]. Trung Quốc đã gửi 10.000 Kỷ sư, Bác sĩ… để hổ trợ cho sự phát

triển của châu Phi và thực hiện các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng khác nhau như

1.860 km đường sắt Tanzania – Zambia, xây dựng một tượng đài lớn ca ngợi tình

hữu nghị Trung Quốc – châu Phi [108]. Đồng thời, Trung Quốc cung cấp một

khoảng vay 988 triệu (Yuan) NDT (tương đương 119 triệu USD) và vận chuyển

khoảng 1 nghìn tấn thiết bị và vật liệu sang châu Phi [91:17].

Như vậy, thông qua viện trợ, Trung Quốc đã có được danh tiếng trong số các

nước châu Phi. Và có thể nói, sự tham gia của Trung Quốc ở châu Phi, phản ảnh

một chính sách xuyên suốt trong thời gian này. Và thành công to lớn nhất có lẻ là

nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa thay thế Đài Loan là một thành viên của Liên

hợp quốc (1971) với sự giúp đỡ từ các nước châu Phi.

Giai đoạn từ năm 1978 đến những năm 1990. Năm 1978, Trung Quốc bắt đầu

tiến hành cải cách mở cửa. Khi tập trung vào phát triển kinh tế trong nước và mở

cửa với thế giới bên ngoài, quyền lợi của Trung Quốc tại châu Phi suy giảm. Đến

thập niên 1980, khi Trung Quốc bình thường hóa quan hệ với Mĩ, cải thiện quan hệ

với Liên Xô, mục tiêu trong chính sách đối ngoại của Trung Quốc là tìm kiếm hòa

bình để phát triển, ưu tiên lợi ích quốc gia, chuyển từ lập trường ý thức hệ sang

chính sách ngoại giao thực dụng. Nhưng sự kiện Thiên An Môn năm 1989, đã kết

thúc tuần trăng mật của mối quan hệ Trung Quốc với các nước phương Tây, do các

nước phương Tây đã chỉ trí và cô lập Trung Quốc. Vấn đề này làm cho Trung Quốc

đánh giá lại chính sách đối ngoại của mình. Vì thế, châu Phi một lần nữa đã được

Trung Quốc quan tâm và tìm thấy sự hổ trợ từ những người bạn cũ ở châu Phi trong

các diễn đàn đa phương.

Sau chiến tranh lạnh kết thúc, khi lợi ích của các nước phương Tây ở châu Phi

suy yếu, Trung Quốc nắm lấy cơ hội để tăng cường quan hệ toàn diện với châu Phi

trên nhiều lĩnh vực như kinh tế, chính trị và văn hóa. Mối quan hệ giữa Trung Quốc

với các nước châu Phi phát triển lên một tầm cao mới.

Các mối quan hệ song phương được tiến hành bằng việc tăng cường các

chuyến thăm trao đổi và cấp cao giữa hai bên. Điều này trở nên rõ ràng hơn, chỉ

riêng năm 1989, có 9 lãnh đạo các nước châu Phi thuộc khu vực Nam Sahara đến

thăm Trung Quốc. Trong thời gian từ năm 1990 đến năm 1997, có khoảng 130 cuộc

viếng thăm các nhà lãnh đạo Trung Quốc tới hơn 40 nước châu Phi như Lý Bằng,

Giang Trạch Dân, Chu Dung Cơ. Ngược lại, có 43 Tổng thống, 14 Thủ tướng và

các nhà lãnh đạo cấp cao khác của các nước châu Phi đến thăm Trung Quốc

[30:231]. Đặc biệt, năm 1996, Chủ tịch nước Giang Trạch Dân đến thăm 6 nước

châu Phi, và đưa ra 5 nguyên tắc quan hệ hợp tác toàn diện, ổn định lâu dài hướng

tới thế kỷ XXI với các quốc gia châu Phi và đề nghị phương châm: chân thành hữu

nghị, đối xử bình đẳng, đoàn kết hợp tác, cùng nhau phát triển và hướng tới tương

lai [41:98].

Bên cạnh đó, Trung Quốc đã thu được những thành công về ngoại giao khi

Trung Quốc lấy nguyên tắc một nước Trung Hoa làm nền tảng chính trị để xây

dựng và phát triển quan hệ với các nước châu Phi. Từ thập niên 1990, thông qua các

khoảng viện trợ kinh tế, Trung Quốc đã thắng Đài Loan và giành được sự công

nhận từ nhiều nước châu Phi như Lesotho (năm 1994), Nigeria (năm 1996), Cộng

hòa Trung Phi, Guinea Bissau và Nam Phi (vào năm 1998) đã cắt đứt quan hệ với

Đài Loan, chuyển sang công nhận Trung Quốc [28:5]. Việc tăng cường quan hệ

trong lĩnh vực chính trị, ngoại giao giữa Trung Quốc và châu Phi không chỉ có lợi

cho việc trao đổi quan điểm, phối hợp hành động mà còn rất hữu ích cho việc phát

triển mối quan hệ hữu nghị truyền thống giữa hai bên.

Trong những năm 1990, Trung Quốc đã cải cách chính sách viện trợ kinh tế ra

nước ngoài. Việc làm này đã mang lại nhiều lợi ích cho cả Trung Quốc và châu Phi.

Từ năm 1995 đến 1997, Trung Quốc đã kí hơn 20 hiệp định khung cho vay ưu đãi

với lãi suất thấp cho 19 quốc gia châu Phi, 20 dự án hợp tác liên doanh được phê

duyệt và thực hiện. Từ khi Trung Quốc thông qua chiến lược đa dạng hóa thị trường

năm 1991, kim ngạch thương mại Trung Quốc – châu Phi tăng đáng kể, các đối tác

thương mại chính là Nam Phi, Ai Cập và Nigeria. Trung Quốc đã thiết lập hơn 150

công ty thương mại và đại lý buôn bán ở châu Phi. [107:9]. Tổng kim ngạch thương

mại Trung Quốc – châu Phi tăng từ 0,8 tỷ USD năm 1990 lên 6,5 tỷ USD năm 1999

[30:238].

Cùng với thương mại, đầu tư của Trung Quốc ở châu Phi cũng tăng cao. Cuối

năm 1996, Trung Quốc đã cung cấp viện trợ cho 53 nước châu Phi và xây dựng 560

hạng mục thiết bị toàn bộ bằng viện trợ [30:241]. Ngoài ra, đầu tư của Trung Quốc

vào châu Phi còn để xây dựng nhà máy lọc dầu, thăm dò và khai thác tài nguyên,

nhất là dầu mỏ (ở Sudan, Nigeria, Angola…).

Trong lĩnh vực khoa học và văn hóa, Trung Quốc tăng cường trao đổi, giao

lưu, hợp tác khoa học, giáo dục … với hầu hết các nước châu Phi. Các hoạt động

văn hóa như “tuần phim Trung Quốc”, “triễn lãm văn hóa Trung Quốc”… được đẩy

mạnh. Ngoài ra, Trung Quốc còn cử Bác sĩ, chuyên gia nông nghiệp, giáo viên…

đến châu Phi để làm việc, hợp tác và giúp đỡ họ.

Như vậy, đối với Trung Quốc, châu Phi là một khu vực giàu tiềm năng mà thế

giới chưa được khai phá được bao nhiêu. Vì vậy, Trung Quốc quyết tâm tranh thủ

cơ hội để thâm nhập vào châu Phi trên cả mặt trận kinh tế và chính trị. Qua phân

tích mối quan hệ Trung Quốc – châu Phi trước thế kỷ XXI, có thể thấy Trung Quốc

đã tạo những cơ sở tốt đẹp để phát triển thành một mối quan hệ lâu dài, ổn định và

hướng tới tương lai giữa Trung Quốc và châu Phi. Trên cơ sở đó, để đối phó với

những thách thức trong thế kỷ mới, trước sự thúc đẩy của một số quốc gia châu Phi,

Diễn đàn hợp tác Trung Quốc – châu Phi mà Trung Quốc đề nghị thành lập (năm

2000) đã trở thành cơ sở mới để tăng cường hợp tác và thỏa thuận giữa Trung Quốc

và châu Phi trong thế kỷ XXI.

1.4. Yếu tố địa chính trị - kinh tế của châu Phi, nơi thu hút mối quan tâm của các cường quốc

Châu Phi hiện đang trở thành điểm nóng của chính trị thế giới, có vị trí địa

chính trị quan trọng, là địa bàn cạnh tranh của các nước lớn.

Thứ nhất, châu Phi nằm ở vị trí tiếp giáp Địa Trung Hải ở phía Bắc, Đại Tây

Dương ở phía Tây, Ấn Độ Dương và Biển Đỏ ở phía Đông, là vùng đất có vị trí

quan trọng trên bản đồ thế giới. Từ xa xưa, Ấn Độ Dương đã là nơi náo nhiệt bởi

tàu buồm lợi dụng các đợt gió mùa để lưu hành. Còn Đại Tây Dương đã bị châu Âu

chinh phục bởi những cuộc phát kiến địa lý từ thế kỷ XV. Con đường giao lưu

thương mại từ Đông sang Tây, sự giao lưu buôn bán giữa châu Phi, châu Âu và

Trung Đông ngay từ xưa đã nảy sinh nhiều vấn đề bởi các mặt hàng nổi tiếng là

vàng và nô lệ. Trong lịch sử, đặc biệt từ thời thuộc địa, châu Phi là vùng đất tranh

chấp quyết liệt của nhiều thế lực bên ngoài. Hiện nay, vị trí địa lý châu Phi tiếp tục

tạo ra những vấn đề địa chính trị phức tạp như vấn đề an ninh truyền thống và phi

thuyền thống. Điều này gây ra sự lo ngại đối với các nước lớn.

Mặt khác, châu Phi được đánh giá là vùng đất đem lại nhiều lợi ích kinh tế

nhờ nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú, đặc biệt là dầu mỏ, khí đốt, vàng và

kim cương. Điều quan trọng hơn là châu Phi tiếp giáp với Địa Trung Hải và khu

vực Trung Đông “nóng bỏng” ở phía Đông Bắc (còn gọi là Sừng châu Phi), giữ một

vị trí chiến lược trong chính sách của các nước lớn.

Chính vì vậy, trong lịch sử quan hệ quốc tế hiện đại, các nước và nhóm nước

lớn đều tìm cách để gây ảnh hưởng của mình ở khu vực này. Nổi bật là Mỹ, Trung

Quốc, Liên minh châu Âu (EU), Nhật Bản, Nga và Ấn Độ. Mỹ coi châu Phi là con

bài chiến lược trong chiến dịch chống khủng bố và đảm bảo lợi ích an ninh quốc gia

cho Mỹ.

Liên minh châu Âu xem châu Phi luôn là “sân sau” để nâng tầm ảnh hưởng

của họ, đối với Trung Quốc, châu Phi được coi là một mắt xích trong vành đai tăng

trưởng ASEAN – Nam Á – Trung Đông – châu Phi – Mỹ Latinh nhằm điều hòa các

mối quan hệ của Trung Quốc với các nước lớn trong tương lai [29:27].

Ngoài ra, hàng loạt các nước khác như Nga, Ấn Độ, Trung Quốc, Nhật Bản...

cũng có mặt tại châu Phi để khai thác vị trí địa chính trị - kinh tế của khu vực này

nhằm giúp đỡ các nước châu Phi phát triển và đồng thời nâng tầm ảnh hưởng của

mình trên trường quốc tế.

Thứ hai, châu Phi là châu lục đông dân, tạo nên thị trường lao động dồi dào

đầy tiềm năng và là sức mua của thế giới. Từ những năm 90 thế kỷ XX đến nay,

châu Phi tiến hành cải cách mạnh mẽ thể chế kinh tế và chính trị, tạo nên sự ổn định

để phát triển kinh tế, dung lượng thị trường châu lục chắc chắn sẽ ngày càng lớn và

vai trò, tiềm lực kinh tế sẽ tăng lên. Chính điều này đã tạo nên sự quan tâm của các

nước lớn mà họ không thể bỏ qua. Trung Quốc ngày càng thâm nhập vào châu Phi

với tốc độ nhanh ở nhiều mặt như đẩy mạnh khai thác tài nguyên, nhập khẩu hàng

hóa, đẩy mạnh xây dựng cơ sở hạ tầng... nhằm chinh phục và gây ảnh hưởng mạnh

mẽ ở lục địa đen.

Thứ ba, châu Phi hiện nay đạt được những thành tựu về kinh tế, xã hội...

không thể phủ nhận. Nhưng châu Phi phải đối mặt với nhiều vấn đề nan giải như

nghèo đói và tụt hậu; chiến tranh và xung đột; nợ nước ngoài không thể trả được;

dịch bênh hoành hành và liên kết khu vực còn nhiều hạn chế... các vấn đề trên mang

tính toàn cầu, đòi hỏi các nước lớn phải hợp tác giúp đỡ.

Vấn đề xung đột ở châu Phi đã và đang trở thành vấn đề cấp bách không chỉ

đối với các quốc gia châu Phi mà cả cộng đồng quốc tế. Chỉ trong giai đoạn 1997 –

2002, hơn một nửa các cuộc xung đột tàn bạo trên thế giới đã xảy ra tại châu Phi

như tại Darfur (Kenya), Angola, Algeria, Ai Cập, Liberia... Xung đột gây ra hậu quả

nghiêm trọng đối với kinh tế, xã hội ở châu Phi, là nguyên nhân cơ bản cản trở sự

phát triển của châu Phi.

Cho đến nay, châu Phi vẫn là khu vực nghèo đói nhất thế giới. Trong số 48

nước nghèo nhất thế giới hiện nay, châu Phi có 35 nước, và trong số 32 nước có chỉ

số HDI thấp nhất thế giới thì châu Phi có 24 quốc gia. Thu nhập bình quân đầu

người của châu Phi là 490 USD, trong đó ½ số dân sống ở mức

0,65USD/người/ngày, thấp hơn so với chuẩn của thế giới [14:168].

Theo số liệu của IMF, 10 nước nghèo nhất hiện nay trên thế giới đều thuộc về

châu Phi (Ethiopia, Malawi, Niger, Cộng hòa Trung Phi, Cộng hòa dân chủ Congo,

Côte d’l voive...). Năm 2009, GDP bình quân đầu người của 10 nước trên đạt dưới

200USD/năm [30:33]. Hiện nay, trong số 40 nước lâm vào khủng hoảng nợ nặng nề

nhất thế giới, có 35 nước châu Phi, nợ nước ngoài chiếm 60,7% GDP của châu Phi.

Trong giai đoạn 1970 – 2002, nợ châu Phi liên tục tăng, từ 9,457 tỷ USD (1970) lên

235,507 tỷ USD (2002), gấp 25 lần trong vòng 32 năm [15:180]. Như vậy, những

vấn đề trên trở thành mối quan tâm chung của toàn thế giới. Bằng những phương

thức hợp tác khác nhau như viện trợ, hợp tác kinh tế - thương mại để giúp châu Phi

cùng phát triển, các nước giàu đang tìm mọi cách gây ảnh hưởng của mình tại châu

Phi, trong đó có Trung Quốc.

Thứ tư, châu Phi có vị trí địa chính trị quan trọng, giàu tài nguyên khoáng sản,

đất đai phì nhiêu chưa được khai thác bao nhiêu. Châu Phi đóng vai trò rất quan

trọng trên bản đồ khoáng sản thế giới. Bức tranh chung, khái quát về tài nguyên

thiên nhiên ở châu Phi, chúng ta chỉ trích dẫn lời của Alex Thomson, trong công

trình nghiên cứu châu Phi, còn miêu tả: “... châu Phi không hề nghèo về mặt tài

nguyên. Về sản xuất điện năng, châu lục này có thể cung cấp 40% thủy điện thế

giới. Nó cũng có đến 12% dự trữ khí đốt tự nhiên của toàn cầu và 8% lượng khai

thác dầu mỏ của thế giới. Đồng thời, châu lục còn sản xuất 70% cô ca hạt và 60% cà

phê hạt của thế giới. Lòng đất của châu Phi giàu các loại khoáng sản, nhiều vùng có

đất đai màu mở, phì nhiêu” [29: 30]. Châu Phi có 17 loại khoáng sản có trữ lượng

đứng đầu thế giới, bao gồm 70% trữ lượng cô ban, trên 50% platinum, choromium,

gần 50% trữ lượng kim cương, 10% lượng khí ga, 67% lượng vàng, 50% măng gan,

20% lượng bôxít, 97% lượng crôm, 14% trữ lượng đồng, 56,2% trữ lượng

uranium... [14:20].

Trong những nguồn tài nguyên hiện có, dầu mỏ và khí đốt đóng vai trò quan

trọng. Trong những năm gần đây, nhu cầu năng lượng trên thế giới ngày càng tăng,

khiến nguồn năng lượng thiết yếu này trở nên khang hiếm. Dầu mỏ được ví như

“máu”, là loại “vàng đen” quý hiếm của nền kinh tế. Theo đánh giá của Tổ chức

Dầu mỏ và khí đốt thế giới (năm 2009), thì châu Phi có trữ lượng dầu mỏ đứng thứ

4 trên thế giới, còn trữ lượng khí đốt xếp ở vị trí thứ ba thế giới sau khu vực Trung

Đông và Trung Á. Ở châu Phi, các vùng có trữ lượng dầu mỏ lớn đều tập trung ở

Bắc Phi. Đáng kể nhất Algeria, Angola, Ai Cập, Libya, Moroco. Nước có trữ lượng

khí đốt lớn ở châu Phi là Nigeria, Algeria, Ai Cập...

Trong suốt thời kì chiến tranh lạnh, châu Phi là vùng đất chịu ảnh hưởng của

các nước lớn trên thế giới như Mỹ, EU và Liên Xô. Sau khi chiến tranh lạnh kết

thúc, châu Phi trở thành tâm điểm của nhiều nước lớn khác trên thế giới. Mỗi nước

đến châu Phi vì những mục đích khác nhau, trong đó dầu lửa là quan trọng nhất.

Theo đánh giá, lượng xuất khẩu dầu mỏ của châu Phi sang Mỹ là chiếm gần 1/3

tổng sản lượng dầu mỏ của châu Phi. Đối với Trung Quốc, hiện nay đang là nền

kinh tế mới nổi ở châu Á, là nền kinh tế thứ hai thế giới vượt qua Nhật Bản, đứng

sau Mĩ. Chính vì vậy, nhu cầu về dầu mỏ để phát triển kinh tế của Trung Quốc ngày

càng gia tăng. Theo cơ quan Năng lượng toàn cầu FACTs, trong năm 2008, nước

này đã nhập 3,6 triệu thùng dầu thô, trong đó 1,1 triệu được nhập từ châu Phi

(chiếm 30%). Angola là nước xuất khẩu dầu thô lớn nhất cho Trung Quốc (chiếm

1/3 tổng lượng dầu thô nhập khẩu của Trung Quốc) [12:242].

Châu Phi là khu vực giàu có tài nguyên thiên nhiên, nhất là nguồn “vàng đen”

dầu mỏ, đồng thời là khu vực giữ một vị trí chiến lược trong chính sách của các

nước lớn, nổi bật trong số này là Mỹ, EU, Nhật Bản, Nga, Trung Quốc... Những

chính sách của các nước lớn nhằm tranh giành ảnh hưởng giữa họ và quan điểm,

thái độ của các nước ở lục địa đen cho chúng ta nhận thức rõ sự vận động cục diện

địa chính trị thế giới trong nhiều thập kỷ qua. Mỗi nước có những ý đồ và chiến

lược riêng đối với châu Phi. Trong đó có Trung Quốc, cũng như các nước khác, ý

đồ và chiến lược của nước này đối với châu Phi cũng có những nét riêng, nhằm duy

trì ảnh hưởng ở lục địa đen, đồng thời nâng cao vị thế của mình trên chính trường

kinh tế và chính trị thế giới hiện nay.

Lùi lại thời gian, chúng ta có thể thấy, trong thời kì thuộc địa, châu Âu, nhất

là Anh, Pháp, Hà Lan đóng vai trò thống trị châu Phi với tư cách là những nước

thực dân hay mẫu quốc cai trị và khai thác thuộc địa, đặc biệt là khai thác các nguồn

tài nguyên quý giá bao gồm tài nguyên khoáng sản, nguồn nhân lực và thị trường

thuộc địa rộng lớn, tiêu thụ một lượng hàng hóa công nghiệp từ chính quốc.

Đến thời kỳ nổ ra cuộc đấu tranh giải phong dân tộc, Liên Xô đã vượt lên trở

thành nước có ảnh hưởng lớn tới khu vực này, giúp các nước trong khu vực đứng

lên đấu tranh giành lại những quyền lợi chính đáng của họ, lật đổ ách đô hộ và áp

bức của chủ nghĩa thực dân, đế quốc giành độc lập tự do.

Khi chiến tranh thế giới bùng nổ, Nga và Mỹ tranh giành ảnh hưởng, làm cho

các nước châu Phi bị phân tán, một số nước thân Liên Xô, một số nước ngã về phía

Mĩ dẫn đến mâu thuẫn, xung đột kéo dài. Thời kỳ trong và sau chiến tranh lạnh, Mỹ

nổi lên đóng vai trò chi phối khu vực.

Bước sang thế kỷ XXI, Mỹ vẫn chi phối toàn cục, nhưng Trung Quốc dần dần

lấn sân. Với tiềm lực mới được xây dựng và phát triển nhờ đạt được tốc độ tăng

trưởng kinh tế trong vài thập niên, tăng nguồn lực tài chính, quốc phòng, có dân số

đông, và lợi dụng sự mâu thuẫn gay gắt giữa Mỹ với một số nước trong khu vực,

Trung Quốc ngày càng vươn mạnh và mở rộng ra các vùng trên thế giới, trong đó

trọng điểm có châu Phi. Ngoài ra còn có EU, Nhật Bản, Nga, Ấn Độ...cũng tăng

cường sự canh tranh vị thế của mình ở lục địa đen.

Đối với Mỹ, trong các châu lục trên thế giới, châu Phi là châu lục mà Mỹ kém

quan tâm nhất. Tuy nhiên, sau chiến tranh lạnh, Mỹ đã có sự điều chỉnh trong chiến

lược và chính sách đối với châu Phi theo hướng quan tâm nhiều hơn. Lý do có thể

giải thích như sau: Một là, Mỹ muốn củng cố địa vị siêu cường duy nhất trên thế

giới thì không thể không có tiếng nói của châu Phi, một địa vị lớn ở châu lục giúp

củng cố vai trò toàn cầu và vị thế siêu cường duy nhất của Mĩ; Hai là, châu Phi là

nơi chứa đựng nhiều lợi thế chiến lược của Mĩ bởi vị trí địa chính trị của nó, nhất là

dầu mỏ; Ba là, vai trò và ảnh hưởng của Mĩ ở châu Phi vốn đã không lớn thì nay

đang bị thách thức bởi sự can dự ngày càng tăng của EU và Trung Quốc; Cuối

cùng, châu Phi chứa đựng nhiều nguy cơ từ các vấn đề toàn cầu như môi trường,

nghèo đói, chiến tranh, khủng bố... Những vấn đề này đều đe dọa tới lợi ích khác

nhau của Mĩ. Sự quan tâm nhiều hơn tới châu Phi sẽ giúp hạn chế nguy cơ này.

Mối quan tâm của Mỹ ở châu Phi thể hiện ở hai lĩnh vực chủ yếu là về chính

trị và kinh tế. Về chính trị, Mỹ có hai định hướng là tham gia giải quyết xung đột,

duy trì an ninh và định hướng thúc đẩy tự do, dân chủ và nhân quyền. Trong lĩnh

vực kinh tế, Mỹ thực hiện ba chính sách là chính sách thương mại, chính sách đầu

tư và chính sách tài chính. Cả ba chính sách trên đều nhằm mục đích thực hiện các

lợi ích phát triển của Mĩ cũng như hổ trợ cho việc tăng cường ảnh hưởng tại châu

Phi.

Năm 2003, Mĩ đã đưa ra chiến lược 10 điểm nhằm thúc đẩy viện trợ nhân đạo

và y tế với những điều kiện áp đặt về dân chủ hóa và cải cách chính trị theo kiểu Mĩ

ở châu Phi. Từ đó, Mĩ điều chỉnh chính sách ngoại giao đối với châu Phi theo hai

hướng. Đó là tăng cường sự hiện diện về quân sự của Mĩ tại châu Phi và hướng

mạnh vào mục tiêu kinh tế, tạo cơ hội cho các doanh nghiệp Mĩ có mặt ngày càng

nhiều hơn ở châu Phi để cạnh tranh với EU và Trung Quốc [24:20]. Như vậy, với vị

trí trọng yếu của mình, châu Phi hiện nay đã và đang nằm trong những toan tính

chiến lược của Mĩ kể cả trong lĩnh vực chính trị, kinh tế và quân sự.

Đối với Liên minh châu Âu (EU), so với các nước khác, EU là khu vực có

ảnh hưởng sâu đậm, mạnh mẽ về nhiều mặt đối với châu Phi. Nhiều nước trong EU

trước đây là nước thực dân từng thống trị ở châu Phi. Đến những năm 60, 70 thế kỷ

XX, khi các nước ở châu Phi giành độc lập, EU mất dần vai trò ở khu vực này. Cho

đến những năm gần đây, EU đã quay trở lại và khôi phục vị thế của mình nhờ

những điều chỉnh chính sách ngoại giao mới. Viện trợ phát triển và đối thoại hợp

tác là hướng chính thay cho trước dây là chính sách truyền bá ngôn ngữ, văn hóa,

chính trị và kinh tế. Nhiều hiệp định được kí kết thúc đẩy quan hệ hợp tác giữa hai

bên như Lomé (1976 – 2000), Cotonou, ngoài ra hai bên còn ra Tuyên bố Paris năm

2005, tổ chức Hội nghị thượng đỉnh EU – Châu Phi (2007). Có thể nói, đối với EU,

châu Phi là “sân sau” rất quan trọng để EU củng cố và nâng cao vị thế của mình trên

thế giới [24:18].

Tuy nhiên, quá trình tăng cường ảnh hưởng của EU ở châu Phi hiện nay, một

mặt đã góp phần giúp các nước châu Phi khắc phục những khó khăn nhưng mặt

khác những chính sách trợ giúp của EU đối với châu Phi còn nhiều ràng buộc đã

gây những phản ứng không tốt đẹp cho mối quan hệ hai bên, điều này khiến EU mất

lợi thế trong cuộc chạy đua ảnh hưởng với Mỹ, Trung Quốc...

Đối với Nhật Bản, quan hệ Nhật – Phi hình thành từ thế kỷ XVI, chủ yếu về

thương mại. Nhưng mãi đến những năm 90 thế kỷ XX trở đi, Nhật Bản mới quan

tâm hơn đến khu vực này. Mục đích chủ yếu của Nhật là tìm kiếm nguồn năng

lượng dồi dào và cạnh tranh quyền lực với Mỹ, EU, Trung Quốc. Tuy nhiên, ảnh

hưởng của Nhật ở châu Phi còn nhiều hạn chế. Để có những bước đi vững chắc ở

châu Phi, Nhật Bản đã tiến hành hai xu hướng, đó là ngăn chặn xung đột và viện trợ

nhân đạo. Để làm được điều này, Nhật Bản đưa ra chiến lược ưu tiên 5 điểm rõ ràng

để giúp châu Phi phát triển và tăng cường ảnh hưởng của mình, đồng thời cạnh

tranh với vị trí đang lên của Trung Quốc và Ấn Độ tại châu Phi.

Đối với Ấn Độ, quan hệ hai bên đã có truyền thống lâu đời. Hiện nay, Ấn Độ

cần đến châu Phi bởi một số yếu tố như an ninh năng lượng, nguyên liệu, mở rộng

thị trường, hổ trợ phát triển, thúc đẩy quan hệ đối tác chiến lược, duy trì và nâng cao

vị thế của mình trên trường quốc tế. Hội nghị thượng đỉnh Ấn – Phi (2008) được tổ

chức, đánh dấu sự khởi đầu mới cho quan hệ hai bên trong bối cảnh khu vực được

nhiều nước lớn quan tâm. Mặc dù chưa bằng Trung Quốc, nhưng cùng với nước

này, Ấn Độ trở thành đối tác ngày càng quan trọng của nhiều nước châu Phi, đe dọa

lợi ích của phương Tây.

Đối với Nga, từ năm 2001, Nga bắt đầu quay trở lại châu Phi. Mặc dù chậm

chân hơn so với nhiều nước khác (Mỹ, EU, Trung Quốc...) nhưng Nga cũng có

những bước đi riêng của mình tại châu Phi. Những năm gần đây, Nga muốn sử

dụng châu Phi cho chiến lược cường quốc mới của mình bởi hầu hết các nước châu

Phi trước đây là bạn bè truyền thống và Nga muốn từng bước khôi phục, khẳng định

sức mạnh của mình để củng cố và mở rộng ở châu Phi. Đồng thời, Nga xem châu

phi là thị trường tiềm năng cho các doanh nghiệp Nga và mở rộng hợp tác năng

lượng với châu Phi để tránh tụt lại phía sau so với phương Tây, Trung Quốc trong

việc chiếm lĩnh thị trường năng lượng và tài nguyên ở châu Phi [24:23].

Đối với Trung Quốc, mục tiêu chính sách ngày nay của Trung Quốc đối với

châu Phi là nhằm đảm bảo an ninh năng lượng, nguyên liệu thô, mở rộng thị trường

của Trung Quốc, đồng thời hổ trợ Trung Quốc mở rộng lợi ích toàn cầu. Khác với

các nước như Mỹ, EU…, bước đi của Trung Quốc đối với châu Phi xa xôi ngày

càng mạnh mẽ và toàn diện hơn. Thông qua cơ chế hợp tác đa phương mà cụ thể là

Diễn đàn hợp tác Trung Quốc – châu Phi được thành lập năm 2000, các nhà lãnh

đạo Trung Quốc đã tiến hành các chuyến thăm cấp cao và gặp gỡ trao đổi thường

xuyên với chính phủ các quốc gia châu Phi nhằm tiếp cận và tăng cường ảnh hưởng

của Trung Quốc tại lục địa đen.

Cũng giống như các đối tác khác như Mỹ, EU… Trung Quốc cũng có những

ưu tiên riêng khi xâm nhập vào châu Phi, nhất là thiên về kinh tế. Tuy nhiên, đứng

đằng sau những mục tiêu kinh tế là những mục tiêu về chính trị đầy tham vọng của

Trung Quốc. Trung Quốc xác định châu Phi sẽ mang lại những lợi ích chiến lược

lâu dài và nâng cao vị thế của Trung Quốc trên trường quốc tế. Với những thế mạnh

của mình, Trung Quốc đã xúc tiến đưa ra những công cụ, cơ chế và những chính

sách cụ thể (như quyền lực mềm, ngoại gia đa phương, ngoại giao kinh tế…) để

thực hiện ý đồ của mình. Đến nay, thế giới chứng kiến sự can dự của Trung Quốc ở

châu Phi một cách toàn diện bằng con đường thương mại, đầu tư và các chương

trình kinh tế – chính trị. Những chiến lược đó của Trung Quốc đã bị các nước

phương Tây chỉ trích và cho rằng những ảnh hưởng của Mỹ, EU… ở châu Phi nhiều

thập kỷ qua bị Trung Quốc thách thức.

Tóm lại, xét một cách tổng thể về vai trò, tầm ảnh hưởng và tương quan lực

lượng giữa các nước lớn ở châu Phi, có thể khẳng định cho đến nay tất cả các nước

lớn đều rất quan tâm đến khu vực này, vì vị trí địa chính trị - kinh tế - văn hóa – tôn

giáo của nó có tầm quan trọng chiến lược. Thực tế mỗi nước lớn đều triển khai thực

hiện chính sách riêng của mình, trong một số trường hợp họ đã có sự phối hợp hành

động trước những vấn đề mà họ có mối quan tâm chung. Nhưng dù hành động

chung hay riêng, vai trò của các nước lớn đối với khu vực không giống nhau, giữa

họ có sự thay đổi về vị trí và tầm ảnh hưởng của mỗi nước tùy theo mỗi thời kì lịch

sử cụ thể.

Tiểu kết

Từ những phân tích ở trên về đặc điểm của châu Phi, khái quát về quan hệ

Trung Quốc – châu Phi trước thế kỷ XXI và những nhân tố tác động đến chính sách

đối ngoại của Trung Quốc đối với lục địa đen trong thập niên đầu thế kỷ XXI có thể

thấy rằng: châu Phi là châu lục có nhiều tiềm năng to lớn. Với một khu vực đa dạng

về văn hóa, giàu tài nguyên thiên nhiên, thị trường lao động dồi dào, tình hình kinh

tế, chính trị có nhiều nổi bật (cả hai gốc độ tiêu cực và tích cực). Điều đó không chỉ

quan trọng đối với châu lục mà còn đối với nhiều nước trên thế giới, nhất là các

nước lớn.

Với một quốc gia đã sẵn có quan hệ truyền thống và tình cảm gắn bó với

nhiều nước châu Phi, Trung Quốc đã từng bước thay đổi chính sách đối ngoại thích

hợp và đạt được nhiều thành công mang lại lợi ích cho cả hai bên. Quan hệ Trung

Quốc – châu Phi trước thế kỷ XXI, cũng như những nhân tố nổi bật trong bối cảnh

quốc tế và khu vực mới đã tạo cơ sở và tiền đề thuận lợi để Trung Quốc hoạch định

chính sách của mình đối với châu Phi nhằm tiến xa hơn, vững chắc hơn, hiệu quả và

bền vững trong thế kỷ XXI.

CHƯƠNG II

CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA TRUNG QUỐC VỚI CHÂU PHI

TRONG THẬP NIÊN ĐẦU THẾ KỶ XXI

Bước sang thế kỷ XXI, tình hình thế giới có nhiều biến đổi quan trọng, sức

mạnh kinh tế, chính trị… ngày càng tăng, ảnh ưởng quốc tế của Trung Quốc ngày

càng lớn. Trung Quốc đã và đang cố gắng thực hiện chiến lược toàn cầu của mình,

thực thi chính sách khu vực và chiến lược ngoại giao năng lượng với các nước đang

phát triển là một trong những điểm nổi bật trong chính sách ngoại giao của Trung

Quốc những năm đầu thế kỷ XXI. Châu Phi là một khu vực mà Trung Quốc đặc biệt

hướng đến và xem khu vực này là một bộ phận quan trọng trong chính sách đó.

2.1. Bối cảnh

Trong thập niên đầu thế kỷ XXI, môi trường hoạt động đối ngoại của Trung

Quốc chịu tác động lớn từ bối cảnh quốc tế, khu vực và cả nhân tố bên trong của

Trung Quốc. Điều này đã tạo nên tác động không nhỏ đến chính sách đối ngoại của

Trung Quốc.

Bối cảnh quốc tế và khu vực, đầu thế kỷ XXI, thế giới đã chứng kiến sự phát

triển mạnh mẽ của nền kinh tế thế giới. Các quốc gia đẩy mạnh và tập trung hơn cho

phát triển kinh tế (trong đó có Trung Quốc). Hơn nữa, xu thế toàn cầu hóa ngày

càng gia tăng đã đặt ra nhiều cơ hội cũng như thách thức cho nhiều quốc gia trong

cộng đồng quốc tế.

Môi trường an ninh xung quanh Trung Quốc được cải thiện đáng kể, sự bao

vây, cô lập không còn nữa. Điều này tạo cơ hội để Trung Quốc tập trung nội và

ngoại lực để phát triển kinh tế, tăng sức mạnh quốc gia, từng bước thực hiện mục

tiêu chiến lược toàn cầu trong một thế giới đa cực.

Những năm qua, tình hình chính trị và an ninh khu vực châu Á – Thái Bình

Dương tương đối ổn định hơn so với các khu vực khác trên thế giới. Tình hình khu

vực Đông Á có nhiều biến đổi, quá trình nhất thể hóa kinh tế và hợp tác an ninh có

xu hướng phát triển mạnh mẽ. Tất cả điều này đã tạo điều kiện thuận lợi cho Trung

Quốc trong việc xác lập môi trường xung quanh hòa bình, ổn định và dồn sức cho

các mục tiêu phát triển bên trong.

Tuy nhiên, tình hình thế giới cũng diễn ra phức tạp, nhất là sau sự kiện khủng

bố ngày 11 – 9 – 2001, sự hùng mạnh của chủ nghĩa bá quyền Mỹ, đặc biệt là trong

bối cảnh Mỹ lợi dụng cuộc chiến chống khủng bố để thi hành chủ nghĩa đơn

phương. Đồng thời sự cạnh tranh ngày càng mạnh mẽ của Nhật Bản, EU, Ấn Độ…;

Sự e ngại, nghi kỵ của các nước đối với thực lực và ý đồ nước lớn của Trung Quốc

đã và đang thách thức vai trò cường quốc của Trung Quốc.

Bối cảnh trong nước, sau nhiều năm tiến hành cải cách mở cửa, thế và lực của

Trung Quốc không ngừng gia tăng. Sự lớn mạnh về tầm vóc, vị trí chiến lược và

tiềm lực kinh tế, chính trị, quân sự Trung Quốc ngày càng chứng tỏ là một cường

quốc có ảnh hưởng lớn ở khu vực cũng như trên thế giới.

Hệ thống chính trị của Trung Quốc được duy trì ổn định, đảm bảo tính kế

thừa và chuyển giao tốt đẹp giữa các thế hệ lãnh đạo. Về kinh tế, nhiều thành tựu

quan trọng đáng ghi nhận. Tốc độ tăng trường kinh tế tăng liên tục hơn 10%, là một

trong những nước thu hút FDI lớn nhất thế giới, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu

đứng hai thế giới (sau Mỹ), là quốc gia có dự trữ ngoại tệ lớn nhất thế giới...

[1:158].

Tuy nhiên, Trung Quốc phải đối mặt với nhiều thách thức ở bên trong như

những bất ổn xã hội ngày càng gia tăng (như xu hướng ly khai, phân rã dân tộc,

mâu thuẫn sắc tộc tôn giáo…), phương thức tăng trưởng kinh tế cũng gặp nhiều vấn

đề, sự phát triển mất cân đối giữa các vùng miền, ô nhiễm môi trường, cạn kiệt tài

nguyên….

Những vấn đề trên đây đang đặt ra cho Trung Quốc phải có đối sách đúng,

đặc biệt là vai trò của hoạt động đối ngoại. Thực hiện chính sách đối với châu Phi là

một nội dung quan trọng cần tính toán trong chính sách ngoại giao của Trung Quốc,

làm được điều này Trung Quốc sẽ đạt được những mục tiêu về kinh tế, chính trị và

ngoại giao phục vụ cho lợi ích của Trung Quốc.

2.2. Các mục tiêu chiến lược

Trung Quốc đã xây dựng và triển khai nhiều chính sách hiệu quả hướng ra

bên ngoài nhằm phục vụ cho những mục tiêu đối ngoại hàng đầu của nước này.

Điều này được thể hiện rõ ràng trong nghệ thuật quản lý theo chủ nghĩa tích cực, đa

dạng của chính phủ và Nhà nước Trung Quốc: Trung Quốc đã mở rộng một cách có

hệ thống phạm vi và cải thiện chất lượng các mối quan hệ song phương; nước này

cũng thể hiện rõ sự thắt chặt quan hệ với các tổ chức đa phương, ở nhiều khu vực và

trên những vấn đề thiết thực; ngoại giao kinh tế đa diện và vững mạnh; Bắc Kinh

còn khéo léo hơn nữa trong việc hợp nhất ngoại giao quân sự với những thay đổi

trong chính sách đối ngoại.

Trong thập kỷ cuối thế kỷ XX, Trung Quốc đã hoàn thành việc mở rộng phạm

vi, chiều sâu và chất lượng các mối quan hệ song phương, như một phần trong nỗ

lực hướng ra thế giới của nước này nhằm thúc đẩy ảnh hưởng hiện có, đồng thời tạo

ra ảnh hưởng mới. Đây là một khuynh hướng rõ ràng trong ngoại giao của Trung

Quốc và có vẻ sẽ tiếp tục được duy trì trong sự ưu tiên mang tính truyền thống của

Trung Quốc đối với các mối quan hệ song phương, thậm chí cả trong bối cảnh chủ

nghĩa đa phương đang được sử dụng ngày một rộng rãi hơn.

Bước sang thế kỷ XXI, cùng với chính sách đối với các nước lớn, các nước

láng giềng, ngoại giao đa phương thì quan hệ ngoại giao với các nước thuộc thế giới

thứ ba – các nước đang phát triển là một trong bốn trụ cột cơ bản trong chính sách

đối ngoại hiện đại của Trung Quốc. Quá trình triển khai và điều chỉnh chính sách

đối ngoại của Trung Quốc trong thế kỷ XXI nhằm đạt được mục tiêu chiến lược là

“tạo dựng một môi trường quốc tế hòa bình, ổn định, tạo điều kiện thuận lợi thực

hiện thắng lợi công cuộc bốn hiện đại hóa, tăng cường sức mạnh tổng hợp quốc gia,

đồng thời từng bước nâng cao vai trò và ảnh hưởng của Trung Quốc ở khu vực và

trên trường quốc tế, nhằm thực hiện mục tiêu chiến lược xuyên suốt là vươn lên

thành một cường quốc toàn diện trên thế giới” [66:88].

Để hoàn thành sứ mệnh đó, châu Phi cũng như các nước đang phát triển đã

được Trung Quốc đặt ở vị trí “cơ sở” trong chính sách đối ngoại của mình. Vì vậy,

tiếp cận chiến lược của Trung Quốc đối với châu Phi là:

Thứ nhất, Trung Quốc nổ lực để phát triển mối quan hệ đối tác chiến lược với

châu Phi. Nội dung này là phù hợp với chiến lược trong chính sách đối ngoại toàn

cầu của Trung Quốc và là tầm nhìn của họ trong hệ thống quan hệ quốc tế hiện đại.

Lợi ích quốc gia cốt lõi của Trung Quốc và nhu cầu chiến lược ngày càng ràng buộc

họ đến với châu Phi. Trung Quốc cần nguồn lực để tăng trưởng và hiện đại hóa đất

nước, nhu cầu cần thiết về thị trường giúp Trung Quốc xuất khẩu để duy trì nền

kinh tế phát triển và liên minh chính trị để hổ trợ tham vọng toàn cầu của mình.

Thứ hai, các lãnh đạo và quan chức Trung Quốc tin rằng, với kinh nghiệm

lịch sử của Trung Quốc và mô hình phát triển của họ sẽ là hữu ích và hướng dẫn

cho châu Phi. Điều này tạo ảnh hưởng mạnh mẽ trong số chính phủ các nước ở châu

Phi, làm cho mối quan hệ Trung Quốc – châu Phi chiếm ưu thế so với các cường

quốc phương Tây. Trung Quốc và châu Phi đã trải qua thời kì thống trị của chủ

nghĩa thực dân, họ tìm thấy những điểm chung. Theo quan điểm của Trung Quốc,

mô hình phát triển của phương Tây áp dụng ở châu Phi hầu như không được thành

công vang dội như can thiệp, đưa ra điều kiện.

Thứ ba, quan hệ lịch sử Trung Quốc – châu Phi là đoàn kết, chân thành, hữu

nghị, tôn trọng và hổ trợ châu Phi của Trung Quốc vẫn còn có giá trị to lớn ở những

lời nói của lãnh đạo Trung Quốc và điều này vẫn tiếp tục xác định cam kết chiến

lược với châu Phi.

Trên cơ sở tiếp cận như vậy, chính sách đối ngoại của Trung Quốc đối với

châu Phi trong thế kỷ XXI nhằm đạt được các mục tiêu là đa dạng hóa các nguồn

cung tài nguyên năng lượng và các tài nguyên chiến lược khác cho sự phát triển của

Trung Quốc; Mở rộng và tiếp cận thị trường châu Phi; Tăng cường ảnh hưởng của

Trung Quốc để cô lập Đài Loan với các nước châu Phi và phối hợp chiến lược trong

chính sách nước ngoài của Trung Quốc tại các diễn đàn đa phương và xây dựng tầm

nhìn chung về các vấn đề toàn cầu.

2.3. Quá trình triển khai chính sách đối ngoại của Trung Quốc với châu Phi

trong thập niên đầu thế kỷ XXI

2.3.1. Diễn đàn hợp tác Trung Quốc – châu Phi (FOCAC)

Sau khi chiến tranh lạnh kết thúc, tình hình thế giới trãi qua những thay đổi

lớn, đặt ra những vấn đề cấp bách đối với các nước đang phát triển trong một trật tự

thế giới mới. Đó là vấn đề công bằng, hợp lý quốc tế về kinh tế và chính trị để đối

phó với những thách thức của toàn cầu hóa kinh tế và bảo vệ lợi ích hợp pháp của

họ. Vào cuối những năm 1990, một số nước châu Phi nhiều lần đưa ra đề xuất rằng,

cũng như các nước Mỹ, Anh, Pháp, Nhật Bản… đã thiết lập một cơ chế hợp tác với

châu Phi, nó cũng rất cần thiết đối với Trung Quốc và châu Phi. Hai bên đã có nền

tảng quan hệ vững chắc, điều này thích hợp để thành lập một cơ chế tương tự nhằm

tăng cường trao đổi và hợp tác trong tình hình mới. Sau khi nghiên cứu một cách

nghiêm túc, Trung Quốc đã quyết định đồng ý những đề nghị từ các nước châu Phi.

Do đó, diễn đàn Trung Quốc – châu Phi đã được thành lập vào năm 2000.

Diễn đàn là nơi tập trung các nước đang phát triển châu Phi và Trung Quốc.

Với cơ chế đa phương này, hai bên sẽ tăng cường trao đổi, tham khảo ý kiến, phối

hợp hành động và thể hiện vị trí của họ về các vấn đề quốc tế và tương lai của mỗi

nước.

Trong thực tế, với diễn đàn đầu tiên này, đây là một thành công lớn trong lịch

sử quan hệ Trung – Phi và hơn nữa thế kỷ trong ngành ngoại giao của Trung Quốc.

Đây cũng là một nổ lực mang lại lợi ích cũng như những chuyển biến quan trọng

đối với chính phủ Trung Quốc nhằm tiếp tục cũng cố và tăng cường quan hệ hợp

tác, hữu nghị trong thiên niên kỷ mới.

2.3.1.1. Hội nghị Bộ trưởng tại Bắc Kinh, năm 2000 (FOCAC-1)

Tháng 10 năm 2000, lần đầu tiên “Diễn đàn hợp tác Trung Quốc – châu Phi”

(FOCAC) được tổ chức tại Bắc Kinh với sự tham gia của 44 nước châu Phi. Hai chủ

đề chính trong diễn đàn đưa ra để thảo luận là làm thế nào để thúc đẩy và thiết lập

một trật tự quốc tế mới công bằng và bình đẳng; và làm thế nào để tăng cường hơn

nữa hợp tác kinh tế và xã hội giữa Trung Quốc với châu Phi. Cuối cùng, điễn đàn

đã đạt đến sự đồng thuận về một loạt các vấn đề. Hai văn kiện quan trọng – Tuyên

bố Bắc Kinh và chương trình Hợp tác kinh tế và phát triển xã hội Trung Quốc –

châu Phi đã được nhất trí thông qua [106:10].

Hai văn kiện trên được đưa ra dựa trên nền tảng của chính sách ngoại giao của

Đặng Tiểu Bình và tầm nhìn Trung Quốc – châu Phi của Giang Trạch Dân trong

chuyến thăm châu Phi năm 1996 của mình.

Mục đích trọng tâm của diễn đàn là để tăng cường hợp tác kinh tế và những

vấn đề quan tâm chung. Giang Trạch Dân đã thiết lập nguyên tắc cho tương lai quan

hệ Trung Quốc – châu Phi với cam kết là Trung Quốc sẽ gắn kết chặt chẽ hơn trong

hoạt động hợp tác Nam – Nam và tạo ra một trật tự mới về chính trị và kinh tế quốc

tế một cách công bằng. Các kế hoạch cụ thể bao gồm mở rộng thương mại, đầu tư,

các dự án chung, tăng cường hợp tác trong lĩnh vực nông nghiệp, giao thông vận tải,

chăm sóc y tế, ngân hàng và khai thác tài nguyên thiên nhiên [101:5].

Cũng trong hội nghị, một đại điện Bộ ngoại giao Trung Quốc phát biểu rằng,

tăng cường đoàn kết và hợp tác với các nước châu Phi là một phần chính trong

chính sách đối ngoại của Trung Quốc. Và việc thúc đẩy một hệ thống đa cực toàn

cầu và thiết lập một trật tự mới về chính trị, kinh tế là mục tiêu quan trọng của cộng

đồng quốc tế, đặc biệt là các nước đang phát triển [101:6]. Có thể nói rằng, hai văn

kiện trên đây đã trở thành văn bản hướng dẫn cho sự phát triển kinh tế, xã hội, cũng

như một khuôn khổ cho quan hệ Trung Quốc – châu Phi.

Sau đó không lâu, một hội nghị quốc tế về quan hệ Trung Quốc – châu Phi

được tổ chức tại Bắc Kinh để giải quyết vấn đề tăng cường hợp tác song phương,

đặc biệt là về kinh tế và thương mại. Ngoài ra, Trung Quốc cũng đã xúc tiến thành

lập một ủy ban để thực hiện các quyết định tại Hội nghị Bắc Kinh. Trung Quốc

cũng đã chính thức thông qua tài liệu về những yếu tố quan trọng trong quan hệ

kinh tế thương mại Trung Quốc – châu Phi.

Cụ thể là hai bên tôn trọng và chấp hành nghiêm chỉnh nguyên tắc độc lập chủ

quyền và không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, tôn trọng sự lựa chọn con

đường phát triển, bình đẳng cùng có lợi, tiến hành đa dạng các hình thức hợp tác

trong kinh tế và thương mại mà không có bất kì điều kiện chính trị kèm theo, tin

tưởng lẫn nhau, giải quyết các công việc thông qua trao đổi song phương, chân

thành và thân thiện, tư vấn và hợp tác chặt chẽ các vấn đề khu vực và cùng nhau

bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các nước đang phát triển [101:6].

Ngoài ra, để thiết lập một quan hệ hợp tác lâu dài, ổn định và cùng có lợi với

các nước châu Phi trong khuôn khổ hợp tác Nam – Nam, Trung Quốc đã đưa ra đề

xuất nhằm thúc đầy quan hệ Trung Quốc – châu Phi:

Thứ nhất, hai bên tiếp tục tăng cường quan hệ cấp cao, tăng cường thông tin

liên lạc và trao đổi giữa các nhà lãnh đạo hai bên nhằm tiếp tục cũng cố mối quan

hệ truyền thống hữu nghị Trung Quốc và châu Phi.

Thứ hai, thiết lập các hình thức tư vấn và cơ chế hợp tác đa dạng, mở rộng đối

thoại và phối hợp trong các vấn đề quốc tế, các vấn đề song phương nhằm thực hiện

hiệu quả hợp tác trong các lĩnh vực song phương và đa phương, bảo vệ hiệu quả

hơn lợi ích của các nước đang phát triển.

Thứ ba, đẩy mạnh thúc đẩy hợp tác kinh tế và thương mại lên tầm cao mới,

cần tập trung tìm kiếm những cách thức mới ở các lĩnh vực, khuyên khích các

doanh nghiệp cả hai bên mở rộng hợp tác.

Tiếp theo Hội nghị Trung Quốc – châu Phi tại Bắc Kinh, văn phòng của thủ

tướng Chu Dung Cơ đã đề nghị một số hướng dẫn cho các mối quan hệ Trung

Quốc-Châu Phi. Trong đó có việc mở rộng thương mại song phương, phát triển hợp

tác đầu tư, cải thiện công tác viện trợ của Trung Quốc ở các nước châu Phi, mở rộng

hợp tác trong các lĩnh vực khác nhau và làm việc với nhau để tạo điều kiện thuận lợi

cho việc giải quyết vấn đề nợ của châu Phi. Với diễn đàn lần thứ nhất này, đã góp

phần đưa quan hệ Trung Quốc – châu Phi lên thành quan hệ đối tác chiến lược.

2.3.1.2. Kế hoạch hành động Addis Ababa, năm 2003 (FOCAC-2).

Tháng 12 năm 2003, Hội nghị Bộ trưởng lần thứ hai của Diễn đàn hợp tác

Trung Quốc – châu Phi tổ chức tai Addis Ababa, Ethiopia, với sự tham gia của 44

quốc gia châu Phi và các nhà ngoại giao Trung Quốc. Mục đích của hội nghị Bộ

trưởng thứ hai được xác định là đánh giá tiến độ thực hiện các thỏa thuận đạt được

tại cuộc họp tháng 10 năm 2000 (Bắc Kinh), cùng với phác thảo một kế hoạch hành

động mới, tập trung hơn.

Trong khuôn khổ của "Kế hoạch Addis Ababa" tiếp tục tăng cường trao đổi

cấp cao và tăng cường đối thoại chính trị, cùng với một lời hứa đổi mới từ Bắc Kinh

để tham gia tích cực vào các hoạt động gìn giữ hòa bình châu Phi và hợp tác trên

một loạt các vấn đề an ninh liên quan. Hợp tác trong lĩnh vực phát triển xã hội bao

gồm mở rộng Quỹ phát triển con người và tài nguyên châu Phi để đào tạo lên

10.000 kỹ thuật viên châu Phi trong ba năm tiếp theo [101:8]. Điều này sẽ được bổ

sung bởi các thỏa thuận của Trung Quốc để hỗ trợ trong các lĩnh vực chăm sóc y tế,

giao lưu văn hóa và trao đổi của người dân.

Kế hoạch hành động Addis Ababa (2004 – 2006) gồm những những lĩnh vực

hợp tác như sau: Khoa học công nghệ, tham gia giữ gìn hòa bình của Trung Quốc,

vấn đề an ninh phi truyền thống, hợp tác chống khủng bố, chống nghèo đói, hợp tác

hổ trợ cho AU, NEPAD, hợp tác trong nông nghiệp, thương mại dầu tư, du lịch, hổ

trợ phát triển, tài nguyên và khai thác năng lượng.

Ngoài ra, Chính phủ Trung Quốc cũng hứa sẽ dần dần tăng viện trợ cho châu

Phi. Trong tháng 9 năm 2005, khi Chủ tịch Hồ Cẩm Đào tham dự Hội nghị thượng

đỉnh Hội nghị Cấp cao của Liên hợp quốc về tài trợ cho phát triển, ông kêu gọi Liên

Hiệp Quốc đóng một vai trò lớn hơn trong sự phát triển khu vực và tuyên bố rằng

Trung Quốc sẽ có biện pháp quan trọng trong các lĩnh vực như thuế quan, nợ, cho

vay ưu đãi, y tế công cộng và nguồn nhân lực để giúp các nước đang phát triển

khác, đặc biệt là các nước châu Phi. Những biện pháp này bao gồm [106:9]:

- Trong hai năm tới, Trung Quốc sẽ xóa hoặc hủy bỏ theo những cách khác

nhau tất cả các khoản vay chính phủ có lãi hoặc lãi suất thấp mà các nước nghèo

mắc nợ có quan hệ ngoại giao với Trung Quốc đã không trả nợ đúng thời hạn vào

cuối năm 2004.

- Trung Quốc sẽ giúp các nước đang phát triển đào tạo 30.000 người cho các

ngành nghề khác nhau trong ba năm tới.

- Trung Quốc cam kết 10 tỷ USD các khoản cho vay nhượng bộ đối với các

nước đang phát triển trong 3 năm tới trong khuôn khổ hợp tác Nam-Nam.

Qua các nguồn tài liệu, có thể nói rằng, thông qua kế hoạch hành động trên

đây, rõ ràng là một số nước châu Phi đã được hưởng lợi từ sự tham gia của Trung

Quốc trên lục địa. Đồng thời, chứng minh FOCAC là một nền tảng quan trọng và cơ

chế đối thoại để tăng cường quan hệ đối tác kiểu mới Trung Quốc-Châu Phi, với

phương châm phát triển ổn định, lâu dài, bình đẳng và cùng có lợi giữa hai bên.

2.3.1.3. Quan hệ đối tác chiến lược mới Trung Quốc – châu Phi, năm 2006 (FOCAC-3)

Năm 2006 được coi là năm đột phá trong quan hệ Trung Quốc – châu Phi.

Vào tháng 1 năm 2006, Chính phủ Trung Quốc đã công bố văn kiện mang tính chất

cương lĩnh: “Chính sách của Trung Quốc đối với châu Phi” và ngay tháng 11 năm

đó, ở Bắc Kinh đã diễn ra Hội nghị thượng đỉnh Trung Quốc – châu Phi lần 3

(FOCAC-3) với sự tham gia của 48 đoàn đại biểu cấp cao châu Phi và 43 nguyên

thủ quốc gia, 20 tổ chức quốc tế cùng với những nhà lãnh đạo hàng đầu của Trung

Quốc. Chủ đề của hội nghị có nội dung: “Hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát

triển”. Đây là sự kiện trọng đại trong quan hệ Trung Quốc và châu Phi.

Văn kiện “Chính sách của Trung Quốc đối với châu Phi” thể hiện toàn diện

những mục đích rõ ràng và quyết tâm, nổ lực của Trung Quốc tiếp tục tình hữu nghị

truyền thống giữa hai bên, phát triển đối tác chiến lược kiểu mới Trung Quốc – châu

Phi.

Văn kiện nêu rõ quan điểm của Trung Quốc về vị trí, vai trò của châu Phi,

đồng thời đưa ra một chương trình tổng thể về hợp tác song phương trong giai đoạn

mới trên nhiều lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội… Tăng cường hợp tác với

các nước châu Phi đã trở thành một trong những mục tiêu lớn trong chính sách đối

ngoại của Trung Quốc.

Hơn thế nữa, Trung Quốc còn quyết tâm thiết lập và phát triển một loại hình

đối tác chiến lược mới với những đặc điểm bình đẳng, tin tưởng lẫn nhau về chính

trị, hợp tác trên tinh thần cùng thắng về mặt kinh tế và tăng cường giao lưu trên

bình diện văn hóa.

Các nguyên tắc và mục tiêu chủ yếu trong chính sách châu Phi của Trung

Quốc như sau [142]:

- Duy trì tin cậy, tình hữu nghị chân thành và đối xử bình đẳng. Trung Quốc

tuân theo năm nguyên tắc chung sống hòa bình, tôn trọng độc lập của các nước châu

Phi trong lựa chọn con đường phát triển và ủng hộ những nổ lực của các nước châu

Phi để phát triển mạnh mẽ hơn nữa.

- Đảm bảo hai bên, tin cậy lẫn nhau và vì sự thịnh vượng chung. Trung Quốc

ủng hộ nổ lực của các nước châu Phi trong quá trình phát triển kinh tế và xây dựng

đất nước, tiến hành hợp tác dưới các hình thức hợp tác khác nhau trong quá trình

phát triển kinh tế xã hội và thúc đẩy sự thịnh vượng chung Châu Phi – Trung Quốc.

- Hợp tác chặc chẽ và ủng hộ lẫn nhau. Trung Quốc muốn đẩy mạnh hợp tác

với châu Phi trong Liên hợp quốc và các tổ chức đa phương khác bằng cách ủng hộ

các đề xuất, ý kiến của châu Phi, tiếp tục kêu gọi cộng đống quốc tế quan tâm hơn

nữa để phối hợp giải quyết các vấn đề về hoàn bình và phát triển ở châu Phi.

- Học hỏi lẫn nhau và cùng nghiên cứu những con đường phát triển. Trung

Quốc và châu Phi muốn học hỏi và rút ra nhiều kinh nghiệm trong quản lý và phát

triển, thúc đẩy trao đổi và hợp tác trong các lĩnh vực như giáo dục, khoa học, văn

hóa, y tế. Để ủng hộ những cố gắng của châu Phi nhằm củng cố xây dựng năng lực,

Trung Quốc tích cực cùng châu Phi tìm kiếm con đường phát triển bền vững.

- Tuân thủ nguyên tắc một nước Trung Quốc duy nhất, coi đó là nền tảng

chính trị trong việc thiết lập và phát triển quan hệ Trung Quốc với các nước châu

Phi cũng như các tổ chức khu vực.

Cũng tại Hội nghị thượng đỉnh Bắc Kinh, các bên đã thông qua “Kế hoạch

hành động Bắc Kinh năm 2007 – 2009”, dự tính tăng cường sự hợp tác trong lĩnh

vực nông nghiệp, đầu tư, thương mại, tài chính, xây dựng cơ sở hạ tầng, năng

lượng, các nguồn lực, khoa học – kĩ thuật. Đồng thời, chủ tịch Hồ Cẩm Đào đã

công bố 8 cam kết thực hiện viện trợ đối với châu Phi [92:109] nhằm tăng cường

quan hệ đối tác chiến lược Trung Quốc – châu Phi theo tinh thần FOCAC.

Như vậy, thông qua đó, Trung Quốc muốn thông báo với thế giới rằng mục

tiêu chính sách của Trung Quốc đối với châu Phi là thiết lập và phát triển một quan

hệ đối tác chiến lược kiểu mới trên cơ sở thúc dẩy các lợi ích cơ bản của cả hai bên,

đồng thời cũng thể hiện kế hoạch lâu dài của Trung Quốc tăng cường quan hệ hợp

tác với châu Phi.

Rõ ràng, lợi ích ở đây không hoàn toàn chỉ đề cập đến lợi ích chính trị như

trong giai đoạn 1955 – 1978 hoặc lợi ích kinh tế trong thời gian 1978 – 1989. Thay

vào đó, là thiết lập mục tiêu chiến lược thực dụng, bao gồm cả hợp tác kinh tế,

chính trị, trao đổi văn hóa…mà trong chính sách, kế hoạch đã đề cập.

2.3.1.4. Diễn đàn hợp tác Trung – Phi năm 2009 (FOCAC-4)

Đến tháng 11 năm 2009, FOCAC lần thứ tư đã được tổ chức tại khu nghĩ mát

Sharm el Sheikh (Ai Cập), đây là cơ hội để Trung Quốc và các nước châu Phi đối

phó với những thách thức trong thời gian kế tiếp, đồng thời thúc đẩy quan hệ hữu

nghị truyền thống và tăng cường hợp tác trong tương lai. Tham dự hội nghị có các

nguyên thủ và bộ trưởng đến từ 49 nước châu Phi. Tham dự hội nghị, Thủ tướng Ôn

Gia Bảo khẳng định: “Sẵn sàng tăng cường hợp tác hơn nữa ở châu Phi và đóng vai

trò trong việc giải quyết vấn đề hòa bình và an ninh ở châu lục.

Tại diễn đàn lần này, một lần nữa Trung Quốc đưa ra 8 cam kết viện trợ đối

với châu Phi [136]. Hành động này đã được các quốc gia châu Phi đánh giá cao và

được quốc tế ca ngợi.

1. Xây dựng quan hệ hợp tác Trung Quốc – châu Phi để đối phó với vấn đề

biến đổi khí hậu toàn cầu, viện trợ xây dựng 100 hạng mục năng lượng sạch cho

châu Phi.

2. Tăng cường hợp tác khoa học – kĩ thuật, đề nghị thực hiện “Kế hoạch hợp

tác khoa học kĩ thuật Trung Quốc – châu Phi”, tiến hành 100 hạng mục chung

Trung Quốc – châu Phi, tiếp nhận 100 tiến sĩ khoa học châu Phi.

3. Tăng cường năng lực tài chính của châu Phi, viện trợ cho các quốc gia châu

Phi một khoảng vay ưu đãi trị giá 10 tỷ USD.

4. Mở rộng thị trường sản phẩm từ châu Phi, từng bước cung cấp cho những

nước kém phát triển nhất tại châu Phi chế độ miễn thuế quan đối với 95% sản phẩm

của các nước này. Trước hết sẽ thực hiện miễn thuế đối với 60 sản phẩm trong năm

2010.

5. Từng bước tăng cường hợp tác công nghiệp, viện trợ cho các quốc gia châu

Phi xây dựng các trung tâm thí điểm nông nghiệp tăng lên 20 hạng mục, huấn luyện

2000 nhân viên kĩ thuật nông nghiệp cho các quốc gia châu Phi.

6. Tăng cường hợp tác vệ sinh y tế, cung cấp cho châu Phi các thiết bị y tế và

các sản phẩm chống sốt rét trị giá 500 triệu NDT, bồi dưỡng 3.000 y bác sĩ cho các

nước châu Phi.

7. Tăng cường phát triển nguồn nhân lực và hợp tác giáo dục, viện trợ xây

dựng 500 trường học hữu nghị Trung Quốc – châu Phi cho các nước châu Phi, bồi

dưỡng 1.500 hiệu trưởng và giáo viên đến năm 2012, số học bổng của chính phủ

Trung Quốc dành cho các nước châu Phi sẽ lên đến 5.500 phần, trong vòng 3 năm

sẽ bồi dưỡng 20.000 nhân tài trong các lĩnh vực cho các nước châu Phi.

8. Mở rộng giao lưu văn hóa, đề nghị thực hiện “Kế hoạch giao lưu nghiên

cứu chung Trung – Phi, thúc dẩy hợp tác, giao lưu học giả, tham mưu, giao lưu phát

triển kinh nghiệm, đồng thời sẽ đưa ra những chính sách hợp tác tốt hơn nữa cho hai

bên để khuyến khích phát triển trí lực.

Như vậy, những chiến lược và chính sách ngoại giao mà Trung Quốc đã thực

hiện đối với châu Phi như đã phân tích ở trên, có thể nhận thấy rằng “tăng cường

đoàn kết và hợp tác với châu Phi luôn là bộ phận cấu thành quan trọng của chính

sách ngoại giao hòa bình độc lập tự chủ của Trung Quốc, nguyên tắc của những

chính sách đó là chân thành, hữu nghị và bình đẳng, cùng có lợi, cùng phồn vinh,

cùng ủng hộ và hợp tác chặc chẽ, cùng học tập và cùng mưu cầu phát triển.

Tóm lại, những cam kết, chính sách, các kế hoạch hành động của Trung Quốc

–thông qua FOCAC, cho thấy những cố gắng của Trung Quốc trong việc quan hệ

với châu Phi là điểm cơ bản trong chính sách ngoại giao của Trung Quốc. Thực tế

cho thấy, quan hệ của Trung Quốc đối với châu Phi đã giúp Trung Quốc rất lớn ở

mặt trận ngoại giao trên thế giới vì các nước châu Phi thường bỏ phiếu như là một

khối trong các cơ quan quốc tế. Trong tương lai, dựa trên tinh thần cùng có lợi và

tiến bộ, tư vấn thân thiện, chủ nghĩa thực dụng và hiệu quả cao, chính phủ Trung

Quốc sẽ cùng với các nước châu Phi tiếp tục tăng cường hợp tác kinh tế và thương

mại giữa Trung Quốc và châu Phi trong khuôn khổ FOCAC, và hơn nữa phát triển

một mối quan hệ đối tác chiến lược Trung Quốc-Châu Phi bền vững.

2.3.2. Về công cụ, phương tiện

Những năm đầu thế kỷ XXI, mục tiêu của Trung Quốc là tiến tới trở thành đối

tác quan trọng hàng đầu trong chiến lược của các nước châu Phi với thế giới bên

ngoài. Để đạt được mục tiêu đó, Trung Quốc đã thực hiện chính sách ngoại giao

mềm mỏng, còn gọi là “quyền lực mềm”.

Quyền lực mềm là khả năng dùng ảnh hưởng thuyết phục chủ thể khác làm

theo ý mình, hay theo Cha đẻ của học thuyết “quyền lực mềm” (Soft Power) người

Mỹ là Joseph Nye đã nêu ra khái niệm trong cuốn sách cùng tên của Ông vào thập

niên 90 thế kỷ XX là khả năng ảnh hưởng tới người khác thông qua sự hấp dẫn.

Ảnh hưởng hay sự hấp dẫn có thể được tạo ra bởi uy tín chính trị, năng lực phát

triển kinh tế, sức cuốn hút về văn hóa tư tưởng…và nhiều khi bao gồm cả khả năng

về quyền lực cứng [45:66]. Có thể nói, quyền lực mềm là sản phẩm của thời hiện

đại.

Đối với Trung Quốc, sau khi gia tăng được “sức mạnh cứng” (Hard Power),

cả trên bình diện kinh tế, quân sự, Trung Quốc dành quan tâm lớn hơn cho “sức

mạnh mềm” của mình. Trong văn kiện đại hội lần XVII, Đảng Cộng sản Trung

Quốc lần đầu tiên khẳng định, sức mạnh mềm là một bộ phận cấu thành quan trọng

của sức mạnh tổng hợp quốc gia cũng như là sức cạnh tranh quốc tế của đất nước

[44:188]. Sự phát triển liên tục của mối quan hệ Trung Quốc – châu Phi trong thời

gian qua có ý nghĩa quan trọng để Trung Quốc tăng cường sức mạnh mềm ở châu

lục.

Mối quan hệ thân thiện giữa hai bên đã tạo nên một chuẩn mực về hình ảnh

của Trung Quốc và trách nhiệm quốc tế của họ trong thời đại mới. Quyền lực mềm

của Trung Quốc ở châu Phi chủ yếu thể hiện trong các lĩnh vực sau: viện trợ nước

ngoài đã đạt được hổ trợ từ chính phủ nhiều nước châu Phi; ảnh hưởng văn hóa

được tăng dần ở các nước châu Phi, mô hình phát triển của Trung Quốc đang ngày

càng ưa chuộng bởi hầu hết các nước châu Phi. [119:1].

Tuy nhiên, trong thời gian gần đây, sự tranh chấp thương mại và sự khác biệt

về giá trị giữa Trung Quốc với một số nước châu Phi đã phụ thuộc vào quan hệ

Trung Quốc – châu Phi ở một mức độ nào đó. Hơn nữa, việc đánh giá tiêu cực

chính sách châu Phi của Trung Quốc của dư luận quốc tế, nhất là từ các nước

phương Tây đã làm tổn thương lớn đến hình ảnh quốc gia của Trung Quốc. Vì vậy,

Trung Quốc sẽ tập trung thời gian thực hiện các biện pháp tối ưu nhằm cải thiện

hình ảnh và danh tiếng của mình ở châu Phi.

Khi Trung Quốc đang lên, có nghĩa là đã tăng sức mạnh toàn diện của họ.

Trong thời bình, quyền lực mềm liên quan trực tiếp đến việc bảo vệ và mở rộng lợi

ích quốc gia của Trung Quốc ở nước ngoài. Điều này, một mặt nào đó có thể xác

định được sự gia tăng của Trung Quốc có thể chấp nhận được và được chấp nhận

bởi cộng đồng quốc tế.

Sự phát triển quan hệ Trung Quốc – châu Phi trong thời gian qua, những

thành tựu và các vấn đề còn tồn đọng có liên quan đến chiến lược sức mạnh mềm

của Trung Quốc và sự mở rộng ảnh hưởng của Trung Quốc ở châu Phi. Chúng ta có

thể thấy:

Thứ nhất, viện trợ nước ngoài của Trung Quốc ở châu Phi là một nền tảng sâu

sắc để xây dựng quyền lực mềm của Trung Quốc. Như chúng ta đã biết, quan hệ

Trung Quốc và châu Phi đã trải qua hơn nửa thế kỷ. Đó là mối quan hệ thân thiết,

hổ trợ giúp đỡ lẫn nhau qua các thời kỳ lịch sử trong những năm 1960, khi Trung

Quốc đã thông qua 5 nguyên tắc phát triển quan hệ với châu Phi và các nước Ả Rập,

8 nguyên tắc viện trợ kinh tế cho châu Phi,và điều này đã đánh dấu sự hình thành

chính sách châu Phi của Trung Quốc. Dù gặp khó khăn, nhưng Trung Quốc đã viện

trợ tích cực cho châu lục này. Đến những năm 1980, sau khi các nước châu Phi

giành độc lập, Trung Quốc đẩy mạnh công cuộc cải cách mở cửa.

Trong hoàn cảnh như vậy, Trung Quốc đã giúp đỡ, hổ trợ cho châu Phi xây

dựng đất nước, ổn định chính trị và phát triển đất nước. Trung Quốc tiến hành đầu

tư với nhiều hình thức, đào tạo nhân viên, hổ trợ nhân đạo kịp thời cho nhiều quốc

gia châu Phi. Kể từ khi Diễn đàn FOCAC được tổ chức năm 2000, Trung Quốc

cũng đã xóa nợ gần 1,4 tỷ USD cho các nước nghèo, kém phát triển có quan hệ

ngoại giao với Trung Quốc. Hiện nay, Trung Quốc cũng cam kết xóa hàng chục tỷ

nhân dân tệ cho châu Phi.

Các sự kiện trên cung cấp bằng chứng cho thấy, bản chất của quan hệ châu

Phi – Trung Quốc là thân thiện, giúp đỡ lẫn nhau trên tinh thần cùng thắng, đồng

thời, đây không chỉ là giúp đỡ và hổ trợ nhau trên các diễn đàn quốc tế mà quan

trọng hơn giúp cho các nước châu Phi phát triển kinh tế và xã hội, tạo nên nền tảng

vững chắc cho quan hệ hai bên.

Tại Hội nghị thượng đỉnh năm 2006, Trung Quốc và châu Phi thành lập quan

hệ đối tác chiến lược kiểu mới trên cơ sở bình đẳng, tin tưởng lẫn nhau về chính trị,

hợp tác trên tinh thần cùng thắng về mặt kinh tế và tăng cường giao lưu trên bình

diện văn hóa. Trung Quốc viện trợ cho châu Phi không đặt điều kiện ràng buộc,

trong khi đó các nước phương Tây (Mĩ, EU) lại đưa ra những điều kiện khắt khe về

chính trị, kinh tế. Điều này đã được các nước châu Phi đón nhận, đề cao và tăng

cường hổ trợ Trung Quốc hơn nữa thế kỷ qua như sự kiện năm 1971, 1989, 1990,

vấn đề Đài Loan…

Thứ hai, ảnh hưởng văn hóa, một biểu hiện của quyền lực mềm của Trung

Quốc ở châu Phi. Ảnh hưởng văn hóa ở nước ngoài là một phần quan trọng của sức

mạnh mềm. Trung Quốc có thế mạnh văn hóa sẵn có, khi được sử dụng rộng rãi sẽ

khai thác được lợi thế để tiếp cận các nguồn lực khác.

Ngoại giao văn hóa đã chính thức được chính phủ Trung Quốc coi là một bộ

phận cấu thành quan trọng làm nên sức mạnh mềm của Trung Quốc trong những

năm đầu thế kỷ XXI. Theo đó, việc triển khai gia tăng sức mạnh mềm ra thế giới

của Trung Quốc được thực hiện với ba phương thức chính: thúc đẩy các hoạt động

giao lưu văn hóa giữa các nước, thành lập Học viện Khổng Tử và xuất khẩu các sản

phẩm văn hóa ra thế giới. [44: 191].

Cho đến nay, Trung Quốc đã ký 65 thỏa thuận văn hóa và ký kết 150 kế

hoạch thực hiện những thỏa thuận với các nước châu Phi, hơn 50 đoàn đại biểu văn

hóa chính thức và 170 nhóm nghệ thuật khác nhau đã thăm các nước châu

Phi.[119:4].

Trong khuôn khổ FOCAC, Trung Quốc đã tăng cường ngoại giao văn hóa ở

châu Phi. Năm 2004, Trung Quốc đã tổ chức một hoạt động có tiêu đề “Văn hóa

Trung Quốc ở châu Phi”, tổ chức nghệ thuật và triển lãm nghệ thuật ở châu Phi.

Điều này phản ảnh quá trình giao lưu văn hóa nhằm quảng bá hình ảnh, quảng bá

văn hóa Trung Quốc và tăng cường sự hấp dẫn ở các nước châu Phi.

Theo thống kê, đến nay, Trung Quốc đã có hơn 300 Học viện Khổng Tử và

lớp Khổng Tử tại 81 quốc gia và vùng lãnh thổ. [44: 200]. Năm 2005, Viện Khổng

Tử cũng được xây dựng ở Kênia và hiện nay đã có hơn 14 quốc gia châu Phi đã

thành lập Viện [119:4]. Việc thành lập Viện khổng Tử với trọng tâm là tuyên truyền

ngôn ngữ và quảng bá văn hóa truyền thống của trung Quốc đã làm cho sức hấp dẫn

của họ ngày càng lớn. Vì vậy, sức mạnh mềm mà Trung Quốc thực hiện thông qua

ngoại giao văn hóa đã làm tăng hình ảnh và sức mạnh của Trung Quốc không chỉ tại

châu Phi mà còn trên toàn thế giới.

Thứ ba, sự phát triển mô hình Trung Quốc – một yếu tố quan trọng để đẩy

mạnh quyền lực mềm của Trung Quốc ở châu Phi. Trung Quốc đã trải qua một thời

kỳ phát triển nhanh chóng, tiến bộ và thay đổi sâu sắc kể từ khi tiến hành cải cách,

mở cửa. Với sự ổn định về mặt xã hội, tiếp tục phát triển về kinh tế, Trung Quốc đã

đạt được nhiều thành công trong công cuộc hiện đại hóa. Một đất nước với dân số

đông nhất thế giới cũng là một ấn tượng và bắt mắt. Từ khi thực hiện “đồng thuận

Washington”, hầu hết một số quốc gia ở Mỹ Latinh, Đông Âu và châu Phi đã thực

hiện và học hỏi kinh nghiệm, nhưng mức độ nền kinh tế và mức sống có phần suy

giảm mạnh.

Trong những năm 1980, hầu hết các nước châu Phi tiến hành tái cơ cấu nền

kinh tế theo chủ trương của IMF và WB, tổ chức này đã hổ trợ đến 10% chi phí cho

thương mại và tái cơ cấu ở châu Phi, nhưng ở nhiều nước nền kinh tế phát triển

không tốt thậm chí còn tồi tệ hơn [102:5]. Trái ngược với điều này, nền kinh tế

Trung Quốc đã duy trì tốc độ tăng trưởng nhanh chóng trong vòng hơn 30 năm qua.

Sự thành công của mô hình phát triển của Trung Quốc đã cho thấy chính phủ

đã xử lý sự đúng đắn mối quan hệ giữa cải cách, ổn định và phát triển, sự thành

công xuất sắc mà Trung Quốc đạt được nhằm đáp ứng nhu cầu cho người dân của

họ là vấn đề xóa đói giảm nghèo. Theo số liệu cho thấy, dân số nghèo đói ở nông

thôn giảm từ 250 triệu người năm 1978 còn 14,79 triệu người năm 2007 [119:5] và

Trung Quốc đã hoàn thành trước thời hạn về thực hiện Mục tiêu Thiên niên kỷ.

Điều này đã gây sự chú ý đặc biệt đối với châu Phi và cả thế giới.

Vì vậy, kinh nghiệm của Trung Quốc mang ý nghĩa sâu rộng trên thế giới.

Các nhà lãnh đạo châu Phi tham dự Hội nghị thượng đỉnh Bắc Kinh không chỉ đối

với viện trợ và các cơ hội thương mại, mà còn để tìm hiểu thêm về mô hình phát

triển của Trung Quốc, vì họ biết rằng Trung Quốc là nước nghèo như Malawi cách

đây 30 năm và bây giờ nền kinh tế của Trung Quốc đã mở rộng 9 lần trong khi

Malawi vẫn còn một trong các nước kém phát triển nhất trên thế giới.

Trong những năm gần đây, để giúp các nước đang phát triển khác khám phá

một cách thích hợp cho sự phát triển của mình, Trung Quốc đã tăng cường phát

triển nguồn nhân lực và đào tạo nhân viên. Theo khuôn khổ FOCAC, Trung Quốc

đã đào tạo được khoảng 20.000 kỹ thuật viên và nhân viên hành chính cho các nước

châu Phi. Chính phủ Trung Quốc cũng tích cực ủng hộ một số hội thảo quốc tế để

trao đổi kinh nghiệm với các nước về sự phát triển kinh tế và xoá đói giảm nghèo.

Trong tháng 5 năm 2007, tại hội nghị hàng năm của Hội đồng Ngân hàng Phát

triển Châu Phi tổ chức tại Thượng Hải, những câu hỏi như xây dựng cơ sở hạ tầng

châu Phi, khả năng xây dựng doanh nghiệp, quản lý nợ và xoá đói giảm nghèo đã

được thảo luận. Đó là một hành động quan trọng được thực hiện bởi Trung Quốc để

thúc đẩy trao đổi và hợp tác với các nước châu Phi trong các khía cạnh của kinh

nghiệm phát triển và vấn đề quản lý nhà nước.

Sau khi Hội nghị thượng đỉnh Bắc Kinh của FOCAC, cựu Tổng thống Nam

Phi đã ca ngợi những thành tích vĩ đại trong sự phát triển của Trung Quốc và có ý

nghĩa thiết thực đối với sự phát triển của châu Phi. Ngân hàng Thế giới cũng thừa

nhận, "những nỗ lực của Trung Quốc đã tạo ra cơ hội ngay lập tức cho nền kinh tế

của các nước đang phát triển khác cũng như cơ hội cho họ tiếp thu kiến thức phong

phú và kinh nghiệm từ Trung Quốc cho phát triển của mình." [119:6].

2.3.3. Cơ chế

Trong thời đại của sự phụ thuộc lẫn nhau toàn cầu, các cơ chế đa phương

quốc tế hoặc khu vực tạo thành một nền tảng cho một quốc gia. Đây là một cách

hiệu quả để xây dựng hình ảnh tốt, nâng cao vị thế quốc tế của một quốc gia và ảnh

hưởng thông qua sự tham gia tích cực trong cơ chế đa phương. Kể từ khi thực hiện

chính sách cải cách và mở cửa, Trung Quốc đã cố gắng để hòa nhập vào hệ thống

quốc tế và hệ thống khu vực thông qua ngoại giao đa phương. Ở cấp độ quốc tế,

Trung Quốc tham gia một cách tích cực hơn và có trách nhiệm trong công việc của

Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (UNSC) và thúc đẩy cải cách Liên Hợp Quốc,

thành công vào WTO và đóng một vai trò quan trọng hiện nay…

Ở cấp độ khu vực, tích cực thúc đẩy toàn diện APEC, nỗ lực để thúc đẩy việc

thành lập và phát triển của một khu vực mậu dịch tự do Trung Quốc-ASEAN, thúc

đẩy Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO), và đã thành công trong việc thiết lập một

quan hệ đối tác chiến lược toàn diện với EU.

Chủ nghĩa đa phương đã trở thành một chiến lược quan trọng và hình thức

ngoại giao của Trung Quốc, chính phủ Trung Quốc dường như đã nhận ra rằng việc

tiến hành ngoại giao đa phương là một quan trọng để đối phó với các mối quan hệ

với nước ngoài. Ví dụ, Trung Quốc đã bắt đầu áp dụng các cơ chế hợp tác đa

phương với các nước châu Phi. Cơ chế này được minh họa bằng các ví dụ sau đây:

- Trước tiên, Trung Quốc và các nước châu Phi đã thành lập FOCAC, một mô

hình hợp tác mới, xác định vị trí đặc biệt của Trung Quốc và trách nhiệm quốc tế

của họ. Với hoạt động của Trung Quốc, Hội nghị Bộ trưởng đầu tiên của FOCAC

đã được tổ chức thành công tại Bắc Kinh vào tháng 10 năm 2000, công bố mô hình

hợp tác mới về hợp tác đa phương giữa Trung Quốc và các nước châu Phi. Điều này

cho thấy rõ ràng rằng, Trung Quốc đã áp dụng thành công ngoại giao đa phương

trong quan hệ đối ngoại với các nước châu Phi.

Diễn đàn đã triệu tập hội nghị Bộ trưởng bốn lần. Trong năm 2006, Hội nghị

thượng đỉnh Bắc Kinh của FOCAC thứ ba đã được tổ chức. FOCAC như một nền

tảng, Trung Quốc và các nước châu Phi thực hiện các cuộc đối thoại và thảo luận

đáng kể đối với việc thiết lập một trật tự chính trị và kinh tế quốc tế công bằng và

hợp lý, để bảo vệ càng nhiều càng tốt những lợi ích chung của các nước đang phát

triển và hợp tác hơn nữa về thương mại, văn hóa và giáo dục giữa hai bên. Chính

phủ Trung Quốc đã kiên quyết giữ lời hứa của mình để hủy bỏ một số nợ cho các

nước châu Phi trong thời gian quy định. Tại Hội nghị thượng đỉnh Bắc Kinh, Trung

Quốc hứa sẽ giúp đỡ xây dựng Trung tâm Hội nghị Liên minh châu Phi (AU)…

- Thứ hai, theo khuôn khổ Liên Hợp Quốc, hợp tác của Trung Quốc đối với

các quốc gia châu Phi trong Liên Hợp Quốc là hỗ trợ hòa bình và phát triển một

cách có trách nhiệm. Là một trong năm quốc gia trong thành viên thường trực của

Hội đồng bảo an, trách nhiệm đầu tiên của Trung Quốc là việc bảo vệ lợi ích của

các nước đang phát triển. Đặng Tiểu Bình đã nhấn mạnh nhiều lần rằng: "Trung

Quốc sẽ mãi mãi thuộc về thế giới thứ ba và sẽ luôn mãi mãi sát cánh với các nước

thế giới thứ ba”. Châu Phi có số lượng nhiều nhất của các nước đang phát triển và

thường xuyên xuất hiện xung đột. Để kiểm soát có hiệu quả những bất ổn và xung

đột và tạo điều kiện cho sự phát triển của các nước châu Phi, Trung Quốc tích cực

tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình ở châu Phi. Tháng 10 năm 2007, Trung Quốc

đã phái khoảng 1.300 binh sĩ trong tổng số 7 nước tham gia trong của Liên Hợp

Quốc hoạt động gìn giữ hòa bình ở châu Phi, đóng góp rất nhiều cho hòa bình và ổn

định của châu Phi [119:6].

Hiện nay, lực lượng gìn giữ hòa bình được triển khai chủ yếu ở châu Phi, bao

gồm một phần quan trọng của cơ chế gìn giữ hòa bình của Liên Hợp Quốc ở châu

Phi. Đáng chú ý là, Trung Quốc có số lượng binh lính ở châu Phi hơn bất kỳ năm

thành viên thường trực khác của Hội đồng Bảo an. Hay tại hội nghị cấp bộ trưởng

lần thứ 4, tháng 11 năm 2009, Trung Quốc đã thông qua 8 biện pháp hợp tác với

châu Phi cũng thể hiện nổ lực của họ trong việc thực hiện trách nhiệm và nghĩa vụ

quốc tế đối với các nước châu Phi.

2.3.4. Nội dung

Trong thập niên qua, Trung Quốc đã tăng cường sức mạnh của mình bằng

cách mở rộng ngoại giao kinh tế và chính trị nhằm gia tăng ảnh hưởng tới các nước

đang phát triển ở châu Phi.

Về kinh tế, ngoại giao kinh tế đã trở thành tâm điểm trong chính sách đối

ngoại của Trung Quốc dưới thời Hồ Cẩm Đào. Ngoại giao kinh tế đồng nghĩa với

việc sử dụng thương mại, đầu tư, và làm tăng chính sách thương mại để hỗ trợ cho

các mục tiêu ngoại giao của Trung Quốc.

Để làm tốt việc này, Trung Quốc đã thi hành những biện pháp nhằm khuyến

khích, thúc đẩy phát triển quan hệ kinh tế – thương mại của Trung Quốc với châu

Phi. Thông qua các ngân hàng quốc doanh và các tập đoàn xuất khẩu, Bộ Thương

mại Trung Quốc cung cấp tín dụng ưu đãi, tài trợ xuất khẩu và miễn giảm thuế cho

các công ty quốc doanh nước này xây dựng các cơ sở kinh doanh tại châu Phi. Bên

cạnh các tập đoàn xây dựng và khai khoáng, các công ty bán lẻ và sản xuất công

nghiệp của Trung Quốc ở châu Phi cũng nhận được nhiều chính sách ưu đãi và

khuyến khích của nhà nước.

Thương mại Trung Quốc – châu Phi đạt sự tăng trưởng cấp số nhân trong gần

một thập kỉ qua. Năm 2000 là 1,05 tỷ USD, đến năm 2008 đạt mức kỷ lục là 107 tỷ

USD (gấp hơn 10 lần), với tốc độ tăng trưởng hàng năm là 32%, nhập khẩu từ châu

Phi của Trung Quốc chủ yếu là dầu mỏ và khí đốt tự nhiên (62%), quặng kim loại

(17%), sản phẩm gỗ, bông và đá quí. Trung Quốc xuất khẩu sang châu Phi chủ yếu

các mặt hàng như máy móc (10%), dệt may (4%), thiết bị vận tải (4%). Khoảng

70% thương mại Trung – Phi thuộc các nước châu Phi cận Sahara. Trong các đối

tác thương mại ở châu Phi thì Angola (24%), Nam Phi (17%), Sudan (8%) và

Nigeria (7%) là những đối tác thương mại hàng đầu của Trung Quốc [144]. Có thể

nói, từ khi Diễn đàn hợp tác Trung Quốc – châu Phi (FOCAC) được thành lập năm

2000 cho đến nay, nó đã trở thành một nền tảng đa phương hiệu quả để thúc đẩy

thương mại và hợp tác kinh tế, bao gồm cả hỗ trợ tài chính giữa Trung Quốc và

châu Phi.

Theo đánh giá của các nhà phân tích, những nhân tố sau đây làm cho sự tăng

trưởng nhanh chóng thương mại giữa Trung Quốc và châu Phi là [143]. Thứ nhất,

nhiều nhà buôn Trung Quốc tăng cường thâm nhập vào châu Phi, hình thành mạng

bán lẻ các sản phẩm nhập khẩu từ Trung Quốc, do vậy số này đã góp phần làm tăng

thị phần hàng hóa Trung Quốc tại châu Phi; Thứ hai, để phục vụ cho các dự án xây

dựng của Trung Quốc tại châu Phi, một số lượng lớn các loại vật liệu xây dựng của

Trung Quốc đã được chuyển đến nơi triển khai dự án; Ba là, chính sách “khu vực

kinh tế đặc biệt” (SEZ) của Trung Quốc được thiết lập ở châu Phi, chủ yếu chú

trọng vào lĩnh vực sản xuất, làm tăng nhu cầu các nguyên vật liệu đầu vào từ thị

trường trong nước; Thứ tư, các hãng bán lẻ lớn của Nam Phi đã mua một số lượng

lớn hàng may mặc và phụ kiện của Trung Quốc khi các hãng này mở rộng mạng

lưới bán lẻ chính thức của mình ra khắp châu lục. Các hãng này đã trở thành những

nhà phân phối lớn các loại hàng hóa của Trung Quốc tại châu Phi.

Ngoài ra, theo chúng tôi, còn có yếu tố rất cơ bản dẫn đến thương mại Trung

Quốc và châu Phi tăng nhanh là do Trung Quốc đã trải qua tốc độ tăng trưởng kinh

tế cao và được duy trì trong hơn hai thập kỷ, tăng trưởng bình quân khoảng 10%,

GDP tăng khoảng 20 lần trong vòng 25 năm; Trung Quốc có một nền kinh tế lớn,

với 1,3 tỷ dân, thu nhập tăng nhanh, điều này tạo cơ sở quan trọng để kích thích nền

kinh tế tăng trưởng; Cuối cùng, nền kinh tế phát triển và hướng ra bên ngoài, trở

thành một mạng lưới phân bố sản phẩm theo diện rộng nhằm liên kết sự gia tăng

trong xuất nhập khẩu.

Tuy nhiên, do tác động của cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu năm 2008, làm

cho mức độ thương mại quốc tế giảm mạnh, theo dự báo, khối lượng thương mại

thế giới năm 2009 giảm 11% kể từ năm 1982 đến nay, trong đó các nền kinh tế phát

triển giảm mạnh, với kim ngạch xuất khẩu giảm hơn 13%, riêng Trung Quốc giảm

20% (2009), nhưng nhập khẩu các sản phẩm nông nghiệp tăng 25%. Đối với các đối

tác ở châu Phi, tính đến giữa năm 2009, tổng xuất khẩu sang Hoa Kì từ 41 nước

châu Phi theo Đạo luật về tăng trưởng và cơ hội dành cho châu Phi (AGOA) giảm

63%, còn khối lượng thương mại Trung Quốc – châu Phi giảm xuống lên đến 37, 1

tỷ USD [144].

Mặc dù thương mại Trung Quốc – châu Phi giảm từ năm 2009, nhưng cũng từ

năm này, lần đầu tiên Trung Quốc đã trở thành đối tác thương lại lớn nhất của châu

Phi. Đến năm 2010, thương mại Trung Quốc – châu Phi đã phục hồi tạo động lực

cho sự phát triển, khối lượng thương mại đạt khoảng 114,8 tỷ USD vào tháng 1 năm

2010, tăng trưởng 43,5% [143], có thể thấy thúc dẩy quan hệ thương mại giữa hai

bên là một thành công lớn của Trung Quốc và cả châu Phi.

Đối với Trung Quốc, đây là chiến lược quan trọng cho sự phát triển nền kinh

tế của mình và lẽ dĩ nhiên châu Phi vẫn là tiềm năng của Trung Quốc trong tương

lai. Các số liệu cũng cho thấy rằng, từ năm 2008, xuất khẩu của Trung Quốc tăng

37,8% GDP. Điều này cũng có nghĩa là, nền kinh tế Trung Quốc phụ thuộc rất

nhiều vào xuất khẩu và thị trường nước ngoài lớn. Trong khi nền kinh tế Trung

Quốc đã trải qua một giai đoạn phát triển nhanh, thị trường nội địa ở một số ngành

có dấu hiệu bão hòa, điều này ảnh hưởng lớn đến tiềm năng tăng trưởng. Vì vậy,

nhu cầu tiếp cận thị trường mới để đa dạng hóa rủi ro và duy trì trăng trưởng xuất

khẩu. Châu Phi là một trong những hướng tiếp cận tốt nhất cho các doanh nghiệp

Trung Quốc.

Theo nguyên tắc cùng có lợi và có đi có lại, Trung Quốc đã thúc đẩy phát

triển thương mại, tạo điều kiện thuận lợi và toàn diện cho trạng thái cân bằng giữa

Trung Quốc và châu Phi trong nhiều năm. Trung Quốc đã kí các hiệp định song

phương với 45 quốc gia châu Phi, và tăng cường hợp tác hải quan, thuế, kiểm dịch

thực vật, tạo điều kiện cho phát triển thương mại Trung Quốc – châu Phi và hổ trợ

mở rộng xuất khẩu của các nước châu Phi đến Trung Quốc. Từ năm 2005, các nước

có quan hệ ngoại giao của Trung Quốc được miễn thuế quan khi nhập hàng hóa

sang Trung Quốc, đặc biệt là các nước kém phát triển (LDC). Tháng 7 năm 2010,

có 4700 mặt hàng của châu Phi sang Trung Quốc được miễn thuế hải quan và Trung

Quốc dự kiến áp dụng thuế suất 0% cho 95 tổng số các mặt hàng nhập khẩu từ các

nước nghèo nhất châu Phi [143]. Trung Quốc còn giúp các doanh nghiệp châu Phi

thâm nhập vào thị trường Trung Quốc thông qua tổ chức triển lãm hàng hóa tại châu

Phi và cung cấp những gian hàng miễn phí với giá ưu đãi …Như vậy, nhờ những

chính sách này mà các sản phẩm xuất khẩu của châu Phi sang Trung Quốc được

tăng cường, phát triển nhanh chóng và ổn định.

Để đổi lấy viện trợ và cho vay của Trung Quốc, chính phủ các nước châu Phi

ngoài việc ủng hộ Trung Quốc tại các diễn đàn quốc tế, còn dành cho các doanh

nghiệp nước này sự ưu đãi trong việc tiếp cận tài nguyên thiên nhiên và thị trường

tiêu dùng địa phương. Cùng với thương mại, Trung Quốc bắt đầu đầu tư vào châu

Phi trong những năm 1980 nhưng với qui mô nhỏ. Từ sau chiến tranh lạnh, Trung

Quốc tiếp tục mở rộng và tiếp cận đầu tư ở châu Phi. Từ năm 2000, thông qua

FOCAC, đầu tư của Trung Quốc ở châu Phi được phát triển nhanh chóng, ngược lại

các doanh nghiệp của châu Phi cũng hoạt động đầu tư ở Trung Quốc, và tăng trưởng

nhanh ở thị trường Trung Quốc. Trong những năm gần đây, đầu tư của Trung Quốc

ở châu Phi mang nhiều đặc điểm mới.

Thứ nhất, tăng trưởng nhanh chóng. Cuối năm 2003 đầu tư trực tiếp (FDI) của

Trung Quốc ở châu Phi đạt 490 triệu USD, đến cuối năm 2009 tăng vọt đến 9,330 tỷ

USD [143]. Thứ hai, phân bố rộng. Trung Quốc đầu tư ở 49 quốc gia châu Phi, chủ

yếu là ở Nam Phi, Nigeria, Zambia, Sudan, Algeria và Ai Cập. Thứ ba, đầu tư trên

nhiều lĩnh vực. Đầu tư của Trung Quốc bao gồm khai thác mỏ, tài chính, sản xuất,

xây dựng, du lịch, nông-lâm nghiệp, chăn nuôi và thủy sản. Thứ tư, đầu tư đa dạng

và phong phú. Thể hiện ở sự tham gia vốn cổ phần, sáp nhập và mua lại, hợp tác

liên doanh… Thứ năm, các nhà đầu tư đa dạng. Đó là những doanh nghiệp nhà

nước, doanh nghiệp vừa và nhỏ, doanh nghiệp tư nhân và có cả cá nhân …nhằm bổ

sung cho nhau theo lợi ích riêng của họ.

Chính phủ Trung Quốc đã có những chính sách khuyến khích và hổ trợ cho

các doanh nghiệp khi đầu tư ở châu Phi. Điều này đã mang lại kết quả khá thuận lợi

và thỏa đáng cho các doanh nghiệp Trung Quốc và châu Phi. Cho đến nay, Trung

Quốc đã ký hiệp định song phương với 33 quốc gia châu Phi về việc thúc đẩy và

bảo hộ đầu tư, với 11 quốc gia châu Phi về tránh đánh thuế hai lần. Trung Quốc còn

thành lập Quỹ phát triển Trung Quốc – châu Phi, quỹ này dưới dạng cổ phiếu do tổ

chức tài chính Trung Quốc cung cấp để hổ trợ các doanh nghiệp Trung Quốc khi họ

đầu tư tại châu Phi. Với điều này, quỹ đã phê duyệt được 30 dự án đầu tư ở châu

Phi (gồm phát triển nông nghiệp, điện, xây dựng, khai thác…) và dự kiến tăng quỹ

lên trong thời gian tới là 5 tỷ USD [143]. Mặt khác, hiện nay, Trung Quốc đẩy

mạnh xây dựng khu hợp tác kinh tế và thương mại nước ngoài ở châu Phi như tại

Zambia, Mauritius, Nigeria, Ai Cập, Ethiopia, đã đầu tư 250 triệu USD xây dựng cơ

sở hạ tầng. Mục đích là thu hút các doanh nghiệp Trung Quốc và nước ngoài di

chuyển và liên kết thành cụm công nghiệp tham gia khai thác, thăm dò, chế biến

kim loại màu, xây dựng…. Cho đến nay, có 13 công ty tham gia, đầu tư trị giá 600

triệu USD và giải quyết cho hơn 6000 việc làm cho người dân địa phương [143].

Trong những năm gần đây, khi nền kinh tế châu Phi phát triển, cùng với tiềm

năng thị trường Trung Quốc phát triển, các doanh nghiệp Trung Quốc cũng gặt hái

những thành công khi đầu tư vào Trung Quốc. Mauritius, Nam Phi, Nigeria,

Tuynisia …là các nước châu Phi chủ yếu đầu tư vào Trung Quốc. Năm 2009, đầu tư

trực tiếp mà các nước châu Phi tích lũy được ở Trung Quốc lên đến 9,93 tỷ USD,

bao gồm công nghiệp hóa dầu, máy móc và thiết bị điện tử, viễn thông, công nghiệp

nhẹ, may mặc, dược phẩm, phát triển nông nghiệp, bất động sản và các ngành khác

[143]. Như vậy, việc đầu tư của Trung Quốc vào lục địa đen, một mặt có ý nghĩa

rất lớn đối với Trung Quốc, giúp Trung Quốc đưa một số lượng lớn lao động, công

nhân, kỷ sư, chuyên gia sang châu Phi định cư, góp phần giải quyết vấn đề dân số,

mặt khác đã giúp châu lục này có thêm vốn, điều kiện thúc đẩy tăng trưởng kinh tế

và xóa đói giảm nghèo. Đồng thời, châu Phi đầu tư vào Trung Quốc sẽ góp phần bổ

sung cho nhau và thúc đẩy xuất khẩu của Trung Quốc đến châu Phi và các khu vực

khác.

Không như EU và Mỹ, Trung Quốc xâm nhập vào lục địa đen bằng các giải

pháp viện trợ không điều kiện, giúp các nước châu Phi xây dựng cơ sở hạ tầng, vốn

nhân lực, nhân đạo… Quỹ dự trữ viện trợ nước ngoài của Trung Quốc đã tăng

nhanh đặc biệt từ năm 2004 như là minh chứng của việc Trung Quốc đã sử dụng sự

hỗ trợ của mình để xây dựng và giữ vững mối quan hệ chính trị với các nước Châu

Phi. Trong năm 2005 và 2006, Chủ tịch Hồ Cẩm Đào đã hứa sẽ xoá nợ hơn 10 tỷ

USD trong số nợ quá khứ cho các nước Châu Phi.

Đặc biệt, xuyên suốt Diễn đàn hợp tác Trung Quốc – Châu Phi diễn ra vào

tháng 11/2006 ở Bắc Kinh, chính phủ Trung Quốc tuyên bố sẽ có gói viện trợ phát

triển nhiều năm cho tất cả các quốc gia Châu Phi. Gói hỗ trợ bao gồm cả viện trợ

gấp đôi, như cấp độ viện trợ Châu Phi của Trung Quốc vào năm 2009 đã gấp đôi

năm 2006; 5 tỷ USD là chuyển nhượng tài chính cho các công ty ở Châu Phi. Chính

vì vậy, Trung Quốc đã mang đến châu Phi một phương thức hợp tác mang tính xã

hội đậm màu sắc châu Á.

Có thể nói rằng, châu Phi là một trong những nơi nhận viện trợ nhiều nhất của

Trung Quốc. Điều này cho thấy, viện trợ của Trung Quốc ở châu Phi là một phần

quan trọng trong chính sách viện trợ nước ngoài của Trung Quốc. Lịch sử chính

sách viện trợ của Trung Quốc được bắt đầu từ sau khi thành lập nước năm 1949. Từ

đó đến nay, đã trãi qua nhiều sự điều chỉnh cho phù hợp với tình hình mới. Năm

1999, Chủ tịch nước Giang Trạch Dân đến thăm 6 nước châu Phi đã đưa ra 5

nguyên tắc quan hệ toàn diện, ổn định lâu dài, hướng tới thế kỷ XXI với các quốc

gia châu Phi.

Theo đó, chính sách viện trợ của Trung Quốc được quan tâm xuyên suốt đối

với châu Phi. Năm 2003, Trung Quốc đã viện trợ cho 53 nước châu Phi, triển khai

hàng trăm dự án trong lĩnh vực kinh tế - xã hội. Trung Quốc đã ký hơn 20 thỏa

thuận khung cho vay với lãi suất ưu đãi với 19 nước. Sau chuyến thăm của Chủ tịch

Hồ Cẩm Đào (2/2004), Trung Quốc đã cam kết viện trợ không hoàn lại cho Ai Cập

10 triệu USD, cho vay ưu đãi 24 triệu USD, cho Angieria vay 48 triệu USD [29:

150]. Tại Hội nghị thượng đỉnh tháng 11 năm 2006, Trung Quốc tuyên bố tăng gấp

đôi các khoảng viện trợ cho châu Phi là 10 tỷ USD năm 2009 để phục vụ nhu cầu

phát triển. Từ năm 2007 – 2009, Trung Quốc đã cung cấp 5 tỷ USD cho các khoản

vay ưu đãi và cũng cam kết cung cấp 10 tỷ USD khoản vay ưu đãi năm 2010 – 2012

[143]. Các khoảng vay được sử dụng để tài trợ cho một số dự án lớn đang xây dựng

như sân bay ở Mauritius, nhà ở Malabo, trạm thủy điện ở Ghana, khách sạn

Sheraton ở Angieria, sân vận động quốc gia Tanzania… Về viện trợ nhân đạo, năm

2009, Trung Quốc viện trợ để xây dựng 107 trường học, cung cấp học bổng cho

sinh viên, xây dựng 54 bệnh viện, cung cấp dịch vụ y tế, chống sốt rét cho 41 quốc

gia châu Phi, cứu trợ phòng chống thiên tai…

Ngoài ra, Chính phủ Trung Quốc luôn hổ trợ các nước châu Phi trong nổ lực

giảm bớt các khoản nợ, giúp giảm gánh nặng nợ cho Trung Quốc. Từ năm 2000 đến

năm 2009, Trung Quốc đã xóa 312 khoản nợ cho 35 quốc gia châu Phi, với tổng số

19 tỷ NDT (1USD = 7,872 NDT). [143]

Một điều có thể nhận thấy, viện trợ của Trung Quốc ở châu Phi khác với Mỹ

và Phương Tây là không kèm những điều kiện hay công cụ chính trị. Điều đó

không mang tính chất nhất thời mà là chính sách mang tính chất lâu dài. Chính điều

này, các nước phương Tây đã ghi ngờ cho rằng viện trợ của Trung Quốc sang châu

Phi nhằm khai thác nguồn tài nguyên ở châu Phi, phục vụ cho lợi ích của Trung

Quốc, là chủ nghĩa thực dân mới ở châu Phi. Như vậy, các chính sách và biện pháp

viện trợ của Trung Quốc cho châu Phi ta có thể thấy quyết tâm và khác vọng của

Trung Quốc để giúp châu Phi phát triển, giảm nợ cho châu Phi cũng là quá trình làm

giảm nợ cho châu Phi đối với các nước khác. Đây cũng là một thành công lớn trong

chính sách viện trợ của Trung Quốc, góp phần tác động mạnh mẽ đến quan hệ

Trung Quốc – châu Phi hiện tại và trong tương lai. Nói cách khác, viện trợ là chất

xúc tác tiếp tục thúc dẩy hợp tác kinh tế giữa hai bên.

Trong bối cảnh tác động của cuộc khủng hoảng tài chính – kinh tế toàn cầu

năm 2008, Trung Quốc đã nhanh chóng điều chỉnh một số chính sách ngoại giao và

hoạt động kinh tế đối ngoại, nhất là điều chỉnh liên quan đến các nước nghèo và

đang phát triển ở châu Phi. Chuyến thăm vào đầu năm 2009, Ông Hồ Cẩm Đào đã

thăm 4 nước châu Phi không giàu về tài nguyên, điều này đưa ra tín hiệu rằng Trung

Quốc không chỉ nhằm vào năng lượng mà còn coi trọng đến sự phát triển kinh tế và

chính trị lâu dài của châu Phi.

Về năng lượng, với dân số đông, sự tập trung vào các ngành công nghiệp

nặng, tiêu thụ nhiều năng lượng (chẳng hạn như thép, nhôm, và hóa chất) buộc

Trung Quốc phải tìm kiếm không ngừng nghỉ các nguồn cung cấp năng lượng trong

nước cũng như khắp nơi trên thế giới. Điều này làm quá trình tăng trưởng thiếu tính

chất bền vững và không hài hòa với bối cảnh kinh tế toàn cầu. Nguồn năng lượng

trong nước không đủ cho nền kinh tế đang phát triển nên Trung Quốc phải tìm thêm

nguồn năng lượng nhập cảng từ các nước ngoài.

Vậy, làm thế nào để giải quyết bài toán an ninh năng lượng và tài nguyên của

Trung Quốc cho hiện tại và tương lai sẽ là một vấn đề mang tính sống còn đối với

công cuộc xây dựng và phát triển đất nước của Trung Quốc. Vì vậy, “ngoại giao

năng lượng” trở thành một nhân tố quan trọng và được Chính phủ đưa vào chương

trình hoạt động ngoại giao của Trung Quốc, trở thành khâu then chốt thứ ba trong

chính sách ngoại giao của Trung Quốc thời hiện đại

Trong nỗ lực này, Trung Quốc đã phải tìm đến các nước và khu vực trên thế

giới, trong đó nổi bật là ở châu Phi.

Với sự hỗ trợ của các chính phủ, ba tập đoàn dầu mỏ lớn nhất quốc gia ở

Trung Quốc, Tập đoàn Hóa dầu quốc gia Trung Quốc (SINOPEC), Tập đoàn xăng

dầu quốc gia Trung Quốc (CNPC) và Tập đoàn dầu khí quốc gia Trung Quốc

(CNOOC) đã hoạt động thăm dò dầu mỏ châu Phi. Các công ty dầu mỏ khác như

Công ty dầu Zhongyuan, PetroChina cũng cố gắng đầu tư trong lĩnh vực dầu mỏ ở

lục địa đen. Trong quá trình này, các ngân hàng thương mại của Trung Quốc đôi khi

hành động như tín dụng, cung cấp tài chính để đảm bảo hoạt động thương mại.

Ví dụ, trong năm 2005, ngân hàng xuất khẩu và nhập khẩu dầu của Trung

Quốc được cấp 1 tỷ USD hỗ trợ khoản vay cho Angôla, được tăng lên 3 tỷ USD

trong năm 2006 để nâng cấp cơ sở hạ tầng địa phương. Quỹ ngày càng tăng cho

phép Sinopec để bảo đảm cho việc thăm dò dầu khí trong những năm tới [93].

Bên cạnh đó, để khuyến khích hoạt động đầu tư vào lĩnh vực năng lượng của

các công ty Trung Quốc, chỉnh phủ Bắc Kinh cũng lần lượt công bố các định hướng

đầu tư ở nước ngoài ở châu Phi tương ứng với các năm 2004, 2005 và 2007 như

“Mục lục định hướng đầu tư ở nước ngoài phần 1, 2 và 3” [42:123]. Các định

hướng này, được chính phủ Trung Quốc triển khai lần lược ở các khu vực của châu

Phi, nhất là hai khu vực Bắc Phi và Tây Phi.

Hiện nay Trung Quốc là quốc gia tiêu thụ năng lượng dầu thô lớn thứ hai thế

giới, khoảng 30% lượng dầu nhập khẩu của Trung Quốc là từ châu Phi. Theo dự

báo hiện nay, Trung Quốc sẽ trở thành đối tác chủ yếu tại các khu vực sản xuất dầu

mỏ và khí đốt của châu Phi [29:148] và Trung Quốc có khoảng 40% xí nghiệp dầu

mỏ tại châu Phi, ước tính đến năm 2020, Trung Quốc phải nhập khẩu tới 60% nhu

cầu năng lượng của mình [30:243]. Do đó, Trung Quốc phải tìm kiếm nguồn dầu

mỏ từ các nước châu Phi là điều tất yếu. Việc tổ chức các Hội nghị thượng đỉnh từ

năm 2006 đến nay theo cơ chế FOCAC, đã tạo nên thành công lớn cho nhằm kí kết

các thỏa thuận đầu tư khai thác giữa Trung Quốc với châu Phi.

Cũng tính đến nay lượng dầu thô nhập vào Trung Quốc từ các nước châu Phi

chiếm 20% tổng lượng dầu nhập khẩu, phần lớn từ Sudan và Angola. Trung Quốc

sớm thực hiện chính sách đi ra ngoài và chính sách ngoại giao năng lượng. Từ đầu

năm 2005 đến nay,Trung Quốc đã liên tiếp kí hiệp ước hợp tác với Kenya, Congo,

Angola, Algeria, Kenya, Ethiopia… đặc biệt là ký với Nigeria – nước đông dân nhất

châu Phi – Hiệp ước hợp tác khai thác khí đốt (4/2005), Năm 2006 là điểm xuất

phát quan trọng cho việc Angola trở thành nhà cung cấp dầu lớn nhất cho Trung

Quốc ở châu Phi. Từ tháng 2/2006, Angola đã cung cấp cho Trung Quốc 450.000

thùng dầu thô mỗi ngày, tương đương với 15% tổng số khí đốt nhập khẩu của Trung

Quốc. Cùng với một loạt hợp đồng khác về dầu khí kí kết với châu Phi trong năm

2006, trong tương lai gần, Trung Quốc ổn định được một trong những mắc xích

quan trọng trong “vành đai sinh trưởng” “ASEAN – Nam Á – Trung Á – Trung

Đông – châu Phi – Mỹ Latinh” [43:341]. Các công ty Trung Quốc có khả năng cung

cấp các kỹ sư làm việc tại các công trường chỉ với số lượng 100 USD/tháng, trong

khi châu Âu (vì đồng EURO quá cao) không còn có sức cạnh tranh tại phần lớn các

nước châu Phi. Và trong tương lai gần, hợp tác kinh tế trong lĩnh vực năng lượng

giữa Trung Quốc với châu Phi vẫn là trọng điểm trong quá trình triển khai chính

sách “ngoại giao năng lượng” của Trung Quốc.

Như vậy, với chính sách năng lượng của Trung Quốc đã được triển khai cụ

thể và rõ ràng. Chúng ta có thể kết luận rằng lục địa châu Phi hiển nhiên đã trở

thành một đóng góp lớn cho việc nhập khẩu tài nguyên – nhất là dầu mỏ của Trung

Quốc hiện nay.

Về chính trị, ngoại giao. Ngoài thương mại và đầu tư, các hoạt động của

Trung Quốc ở châu Phi cũng phản ánh những mục tiêu ngoại giao rõ ràng. Ngoại

giao Trung Quốc chủ yếu được thiết kế nhằm hướng đến việc giảm sự ủng hộ dành

cho Đài Loan. Thứ hai, Trung Quốc đang cố gắng xây dựng và duy trì các quan hệ

song phương nhằm bảo đảm đường đến các thị trường và các nguồn tài nguyên

thiên nhiên ở châu Phi. Trung Quốc đã và đang dùng ngoại giao cấp cao trong hơn

thập kỷ qua nhằm đạt được những mục tiêu trên.

Các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã tận dụng những chuyến viếng thăm này

nhằm điều chỉnh mối quan hệ kinh tế và chính trị đang ngày càng phức tạp với các

nước châu Phi cũng như những hàm ý trong chính sách Châu phi của mình đối với

việc mở rộng hình ảnh quốc tế của Trung Quốc (ví dụ, cuộc khủng hoảng nhân đạo

ở Dafur, Sudan). Kể từ năm 2002, Hồ Cẩm Đào đã thăm châu Phi bốn lần (2002,

2006, 2007, 2009), điều này phản ánh một cách rõ ràng ưu tiên ngoại giao ở châu

lục này.

Đồng thời, nhằm thúc đẩy lợi ích của các nước đang phát triển và đưa họ vào

trong các hệ thống quốc tế. Trung Quốc thường tự quảng bá mình là “quốc gia đang

phát triển lớn nhất” và do đó, là một nhà bảo hộ tự nhiên đối với quyền của các

quốc gia đó. Trung Quốc đã thúc đẩy một cách khoa trương một viễn cảnh chung

bằng việc ủng hộ các nguyên tắc ngoại giao như là bình đẳng, chủ quyền, hợp tác

cùng có lợi, phát triển kinh tế và không can thiệp vào công việc nội bộ của quốc gia.

Hướng tiếp cận này đã đem lại cho Trung Quốc những lợi ích về kinh tế và địa

chính trị. Trung Quốc đã thực hiện một “biện pháp mềm mỏng” hơn so với viện trợ

của Mỹ và phương Tây và đưa ra những chính sách, mà có thời điểm đã mang lại

cho Trung Quốc những đường đi thuận tiện.

Tiểu kết

Bước sang thế kỷ XXI, bối cảnh quốc tế và khu vực có nhiều thay đổi đã tạo

những cơ hội cho Trung Quốc vươn lên giành được vị thế nước lớn, nâng cao vị thế

địa chính trị trên thế giới nói chung và ở châu Phi nói riêng nhằm đạt được tính đa

trung tâm của trật tự thế giới. Với tiềm lực của mình, Trung Quốc đã ngày càng

vươn mạnh và mở rộng ảnh hưởng ra các vùng trên thế giới, trong đó có trọng điểm

là châu Phi.

Chính sách đối ngoại của Trung Quốc với châu Phi trong thập niên đầu thế kỷ

XXI đã được Đảng và chính phủ Trung Quốc hoạch định mục tiêu chiến lược,

nguyên tắc cụ thể, rõ ràng, nhất quán và kiên định trong khuôn khổ chiến lược mới

nhằm củng cố vai trò nước lớn và người thể hiện lợi ích của các nước đang phát

triển trong bối cảnh toàn cầu hóa.

Việc hoạch định chính sách và triển khai chính sách của Trung Quốc đối với

châu Phi thập niên qua cho thấy, Trung Quốc xem châu Phi là một khu vực địa

chiến lược có ý nghĩa chính trị và kinh tế đặc biệt quan trọng. Với những việc làm

của mình, Trung Quốc đã vượt qua nhiều đối thủ của mình tại châu Phi như EU,

Nhật Bản… Vai trò tập hợp lực lượng từ các nước ở lục địa đen thông qua FOCAC

từ năm 2000 đến nay đã phát huy cao độ, quá trình thâm nhập và ảnh hưởng của

Trung Quốc ngày càng gia tăng ở châu Phi.

CHƯƠNG III

ĐẶC ĐIỂM, THÀNH CÔNG, THÁCH THỨC VÀ TRIỂN VỌNG CỦA

CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA TRUNG QUỐC VỚI CHÂU PHI.

BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM

3.1. Đặc điểm chính sách đối ngoại của Trung Quốc với châu Phi trong thập niên đầu thế kỷ XXI

Từ việc nghiên cứu chính sách đối ngoại của Trung Quốc với châu Phi trong

thập niên đầu thế kỷ XXI, chúng tôi rút ra một số đặc điểm sau đây:

3.1.1. Là chính sách của một nước với một nhóm nước – châu lục

Trung Quốc là một quốc gia đang phát triển lớn nhất thế giới và tiềm lực ngày

càng tăng kể từ sau khi tiến hành công cuộc cải cách mở cửa, đặc biệt trong 10 năm

đầu thế kỷ XXI. Là một quốc gia đang trổi dậy, hàng hóa phong phú nhưng lại

khang hiếm tài nguyên, nhiên liệu, Trung Quốc xác định châu Phi là một khu vực

có vị thế địa chính trị quan trọng trong chiến lược của mình. Trong khi châu Phi là

một lục địa rộng lớn, dân số đông, giàu tiềm năng, có tiếng nói và vị thế trên trường

quốc tế và thuộc châu lục có nhiều quốc gia đang phát triển nhất thế giới nhưng lại

khang hiếm hàng hóa và thiếu vốn, công nghệ để phát triển. Vì vậy, thực thi chính

sách đối với châu Phi, Trung Quốc sẽ đạt được những mục tiêu to lớn về cả kinh tế,

chính trị và ngoại giao.

3.1.2. Là chính sách đối ngoại của một nước với một châu lục có chế độ

chính trị – xã hội khác nhau.

Hầu hết các quốc gia ở châu Phi hiện nay điều theo mô hình dân chủ hóa theo

kiểu phương Tây. Kể từ sau chiến tranh lạnh, mục tiêu chủ yếu của các nước này là

chuyển từ chế độ độc tài sang chế độ đa nguyên. Thực tế hiện nay là ở châu Phi vẫn

đang duy trì một sự đa dạng về chính thể nhà nước và chế độ chính trị. Mô hình nhà

nước thuộc chính thể quân chủ như Swaiziland, Lesotho, Morocco; mô hình nhà

nước thuộc chính thể cộng hòa nhưng lại chịu ảnh hưởng mạnh của Hồi giáo như

Mauritania, Algeria. Tuy nhiên, mô hình hiện nay chiếm đa số là chính thể cộng hòa

tổng thống và mang đặc sắc mô hình phương Tây. Bên cạnh bức tranh về dân chủ

hóa đời sống chính trị thì châu Phi còn nhiều mảng đen tối về những mâu thuẫn dân

tộc, sắc tộc, bạo lực, vũ trang là những căn bệnh chưa chữa khỏi. Trong khi đó,

Trung Quốc là một nước theo mô hình chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc, xã hội

tương đối ổn định. Nhìn chung mô hình chính trị –xã hội các nước châu Phi đã vượt

qua thời kỳ hỗn loạn chính trị và phần lớn đã có vai trò ngày càng quan trọng trên

thế giới. Những điều này Trung Quốc điều nhận thấy rõ và muốn thiết lập quan hệ

ngoại giao toàn diện với châu Phi trong thế kỷ XXI nhằm mang lại những lợi ích

căn bản cho Trung Quốc, đồng thời cũng đóng vai trò là một nước lớn có trách

nhiệm để giải quyết những vấn đề mang tính toàn cầu của châu Phi.

3.1.3. Nội dung phong phú, đa dạng và toàn diện nhưng chính sách kinh

tế và chính trị chiếm vị trí nổi bật.

Qua phân tích, chúng ta nhận thấy, chính sách Trung Quốc đối với châu Phi

được hoạch định cụ thể, trên nhiều lĩnh vực như kinh tế, chính trị, xã hội, giáo dục,

quân sự, khoa học kĩ thuật… với nhiều tầng nấc khác nhau và mang tính toàn diện.

Đặc biệt là từ năm 2006, Trung Quốc đã ban hành văn kiện “Chính sách của Trung

Quốc đối với châu Phi” và thiết lập khuôn khổ phát triển đối tác chiến lược kiểu

mới Trung Quốc – châu Phi. Điều này đã thể hiện tính toàn diện những mục đích rõ

ràng và quyết tâm của Trung Quốc đối với châu Phi. Tuy nhiên, Chính sách kinh tế

và chính trị đóng vai trò nổi bật. Các mục tiêu kinh tế và chính trị luôn đi song hành

với nhau. Trung Quốc sử dụng ngoại giao kinh tế để tác động đến chính sách đối

ngoại và đối nội của các nước châu Phi, thực hiện được mục tiêu đó, các nước châu

Phi đã giúp Trung Quốc rất lớn trên mặt trận ngoại giao trên thế giới.

3.1.4. Chính sách đối ngoại của Trung Quốc với châu Phi đã tác động

mạnh mẽ đến cộng đồng quốc tế cũng như khu vực châu Phi

Cơn khát năng lượng đang diễn ra trên toàn cầu, là mối đe dọa cho các quốc

gia có tốc độ phát triển kinh tế cao và lượng dân số đông, các quốc gia tăng cường

hoạt động ngoại giao năng lượng với châu Phi, trong đó có Mỹ và Nga, đặt ra cho

Trung Quốc cần phải xử lý tốt tam giác quan hệ chiến lược Trung – Mỹ - Nga trên

mảnh đất châu Phi. Chính sách mà Trung Quốc thực thi ở châu Phi chưa bao giờ bị

lên án nhiều như hiện nay, không chỉ cộng động quốc tế hay các quốc gia đang cạnh

tranh với Trung Quốc mà ngay cả từ các châu Phi. Trên thực tế, Trung Quốc đã sử

dụng quan hệ kinh tế của mình để tác động vào chính sách đối nội và đối ngoại của

nhiều nước châu Phi, những lợi ích kinh tế đã khiến cho chính sách ngoại giao đối

với châu Phi của Trung Quốc bị lung lay như nhiều phương tiện đã lên án, chính

sách của Trung Quốc đối với châu Phi là “chính sách thực dân kiểu mới”…

3.2. Thành công và thách thức

3.2.1. Về thành công

Thứ nhất, cơ bản Trung Quốc đã cô lập được Đài Loan, buộc các nước châu

Phi phải công nhận nguyên tắc “một nước Trung Quốc”.

Đây là một nổ lực quan trọng xuyên suốt trong chính sách châu Phi của Trung

Quốc kể từ khi thiết lập quan hệ ngoại giao đến nay. Đặc biệt, năm 2006, trong văn

kiện Chính sách châu Phi của Trung Quốc, nêu rõ nguyên tắc một nước Trung Quốc

duy nhất là nền tảng chính trị trong việc thiết lập và phát triển quan hệ của Trung

Quốc với các quốc gia châu Phi cũng như với các tổ chức trong khu vực. Tính đến

năm 2010, trong số 23 nước có quan hệ ngoại giao chính thức với Đài Loan, ở châu

Phi chỉ còn 4 nước là Kurkina Faso, Gambia, Swaziland và Saô Tômé and Principe

[95:18], con số này giảm dần khi những quốc gia như Lesotho (1994), Niger (1996),

Nam Phi (1997), CAR – Trung Phi (1998), Guinea Bissau (1998), Liberia (2003),

Senegal (2005), Chad (2006) [100:136] và Malawi (2008) [105:4].

Thứ hai, Trung Quốc đã đạt được sự ủng hộ của các nước châu Phi trên

trường quốc tế, củng cố địa vị nước lớn và vị thế của Trung Quốc ở cấp độ toàn cầu.

Trung Quốc như một quyền lực toàn cầu đang nổi lên trong một trật tự thế

giới đang thay đổi. Có thể nói, trong các nước quan hệ với châu Phi, Trung Quốc

được các nước châu Phi ủng hộ chính trị trong các diễn đàn quốc tế rất thành công.

Trước đây, các nước châu Phi ủng hộ Trung Quốc vào chiếc ghế Liên hợp quốc

thay cho Đài Loan, hay sau sự kiện năm 1989, cho đến lần lược các nước cắt đứt

quan hệ với Đài Loan, quay sang thiết lập quan hệ ngoại giao với Trung Quốc.

Đồng thời, Trung Quốc đã huy động được sự hổ trợ từ các nước châu Phi trong Hội

đồng nhân quyền Liên hợp quốc, nơi mà Trung Quốc thường chịu áp lực từ phương

Tây. Với vai trò là một trong 5 thành viên không thường trực Hội đồng bảo an Liên

hợp quốc, nơi Trung Quốc, Hoa Kỳ, Anh, Pháp, Nga luôn thu hút sự ủng hộ của họ

về các vấn đề quan trọng thì Trung Quốc thường được nhiều thành công hơn so với

phương Tây.

Việc tiếp cận châu Phi của Trung Quốc cũng thể hiện tính chất quan trọng

trong chính sách đối ngoại toàn cầu của họ. Điều này không chỉ ở châu Phi mà còn

ở khu vực Đông Nam Á, Mỹ Latinh và Trung Đông… và hiển nhiên, châu Phi đã

trở thành một địa bàn chiến lược của Trung Quốc để thúc đẩy một “cơ chế an ninh

mới có thể đảm bảo hòa bình của Trung Quốc như là một quyền lực toàn cầu và

tăng cường quan hệ với các nước láng giềng và khu vực [120:3].

Thông qua cách tiếp cận toàn cầu, lãnh đạo Trung Quốc có thể duy trì sự phát

triển và ổn định chính trị nội bộ, hợp pháp hóa các lợi ích trong quá trình gia tăng

của Trung Quốc trong cộng đồng quốc tế, đạt được mục tiêu lâu dài của một thế

giới đa cực, công bằng, dân chủ trong hệ thống quốc tế. Phát ngôn viên của Bộ

ngoại giao Trung Quốc, Lưu Kiến Siêu đã nói rằng “Trung Quốc cần châu Phi, họ

(Trung Quốc) cần châu Phi cho các nguồn lực để cung cấp nhiêu liệu cho các mục

tiêu phát triển của Trung Quốc, cho thị trường để duy trì nền kinh tế đang phát triển

của Trung Quốc và liên minh chính trị để hổ trợ nguyện vọng của Trung Quốc như

một ảnh hưởng toàn cầu [120:3].

Đồng thời, trong phạm vi toàn cầu, mục tiêu của Trung Quốc muốn đối phó

lại cái gọi là “mối đe dọa từ Trung Quốc” để xây dựng một vị thế địa chính trị ngày

càng tăng ở châu Phi, cạnh tranh với phương Tây, nhất là Mỹ. Điều này Trung

Quốc càng muốn khắc sâu ảnh hưởng của mình đối với các chính phủ châu Phi để

bảo vệ họ khỏi những lời chỉ trích và khiển trách đối với việc vi phạm nhân quyền

[104:30].

Mặt khác, việc tăng cường các mối quan hệ Trung Quốc-châu Phi sẽ có lợi

cho đoàn kết và hợp tác giữa các nước đang phát triển. Hiện nay, Trung Quốc là

quốc gia đang phát triển lớn nhất trên thế giới, và châu Phi là một lục địa tập trung

lớn nhất các nước đang phát triển. Sự phát triển của quan hệ Trung Quốc-châu Phi

sẽ có ý nghĩa thực tế trong việc nâng cao vị thế quốc tế của các nước đang phát

triển. Nó cũng sẽ giúp thiết lập một trật tự quốc tế mới sẽ thúc đẩy hợp tác Nam-

Nam và thịnh vượng chung của các nước đang phát triển, nâng cao vị trí và ảnh

hưởng của Trung Quốc và châu Phi trên trường quốc tế.

Trung Quốc và châu Phi chia sẻ một sự đồng thuận rộng rãi về các vấn đề

quốc tế lớn. Họ có truyền thống hợp tác với nhau trong vấn đề này. Tăng cường

phối hợp trên các vấn đề để phục vụ lợi ích chung của cả hai bên. Họ dự kiến sẽ đẩy

mạnh hợp tác để thúc đẩy chủ nghĩa đa phương và dân chủ trong quan hệ quốc tế và

cải cách Liên Hợp Quốc và làm việc với nhau cho hòa bình và hòa hợp trên thế giới

[106:3].

Thứ ba, Trung Quốc đã tăng cường tình hữu nghị đối với châu Phi, mở rộng

hợp tác giúp châu Phi cùng phát triển để qua đó tiếp tục củng cố niềm tin của châu

Phi đối với Trung Quốc, tạo điều kiện mở rộng ảnh hưởng của Trung Quốc tại châu

Phi và giành thắng lợi trong cuộc cạnh tranh, ảnh hưởng đối với các nước lớn tại

châu Phi.

Quan hệ Trung Quốc – châu Phi có một bề dày lịch sử hơn nửa thế kỷ, đặc

biệt trong những năm đầu thế kỷ XXI, quan hệ hai bên ngày càng thiết chặt và phát

triển về chất. Hai bên đã thành lập Diễn đàn hợp tác Trung Quốc – châu Phi

(FOCAC) từ năm 2000. Từ đó đến nay đã tổ chức Hội nghị Bộ trưởng Trung Quốc

– châu Phi được 5 lần. Đặc biệt, năm 2006, nhân dịp kỷ niệm 50 năm thiết lập quan

hệ ngoại giao Trung Quốc – châu Phi, Trung Quốc đã ban hành văn kiện đầu tiên về

châu Phi: “Chính sách đối với châu Phi” (China’s Afica policy), đây được coi là

bước đột phá trong quan hệ hai bên và nâng quan nhệ Trung – Phi thành đối tác

chiến lược kiểu mới.

Thông qua cơ chế này, lãnh đạo hai bên đã tăng cường hàng chục cuộc gặp

gỡ, tiếp xúc và trao đổi thường niên như các cuộc gặp cấp cao, hội nghị Bộ trưởng

của Trung Quốc và các nước châu Phi…. Việc tăng cường hợp tác trên tất cả các

lĩnh vực, nhất là thúc đẩy quan hệ kinh tế - thương mại, viện trợ và đầu tư của

Trung Quốc đến châu Phi, hai bên đã tạo được sự tin cậy, hợp tác thuận lợi và lâu

dài.

Một thực tế hiện nay, Trung Quốc đã ảnh hưởng sâu rộng ở lục địa đen.

Thông qua nhiều tầng nấc để thúc đẩy quan hệ giữa Trung Quốc và châu Phi. Trung

Quốc đã tạo cho mình chỗ đứng mạnh mẽ. Trong khi Mỹ và các nước phương Tây

luôn đòi hỏi các điều kiện mang tính ràng buộc về cả kinh tế lẫn chính trị khi đặt

quan hệ với các quốc gia châu Phi thì ngược lại Trung Quốc luôn coi các nước này

là một khối thống nhất có chung một tiếng nói trên trường quốc tế, không can thiệp

vào công việc nội bộ của châu Phi, tuyên bố tôn trọng sự lựa chọn độc lập, đường

lối chính trị và phát triển của các nước châu Phi…. Điều này, khiến châu Phi hài

lòng và yên tâm hơn, giúp Trung Quốc đạt được sự ủng hộ và hợp tác của châu Phi.

Mặt khác, giúp Trung Quốc có lợi thế nhất định khi các nước châu Phi đặt lên bàn

cân trong việc lựa chọn Mỹ - phương Tây hay Trung Quốc [42:117].

Thứ tư, Trung Quốc đã và đang xây dựng, duy trì các quan hệ song phương

nhằm bảo đảm đường đến các thị trường và các nguồn tài nguyên thiên nhiên ở

châu Phi.

Trong một thập niên qua, các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã tận dụng những

chuyến viếng thăm nhằm điều chỉnh mối quan hệ kinh tế và chính trị đang ngày

càng phức tạp với các nước châu Phi cũng như những hàm ý trong chính sách Châu

phi của mình đối với việc mở rộng hình ảnh quốc tế của Trung Quốc (ví

dụ, cuộc khủng hoảng nhân đạo ở Dafur, Sudan).

Từ năm 2003, Chủ tịch Hồ Cẩm Đào đã thăm Châu phi 4 lần và với tổng số là

18 quốc gia, một khối lượng chưa từng có trong lịch sử mà một nhà lãnh đạo Trung

Quốc đã tạo ra trong một thời gian ngắn. Điều này phản ánh một cách rõ ràng ưu

tiên ngoại giao ở châu lục này. Năm 2004, Hồ Cẩm Đào và ba thành viên khác

trong Hội đồng chính trị đã tới thăm 12 nước châu Phi.

Trong năm 2005, Ôn Gia Bảo và một thành viên Hội Đồng chính trị khác đã

tới thăm 8 nước châu Phi. Năm 2006, Chủ tịch Hồ Cẩm Đào và Ông Ôn Gia Bảo đã

tiến hành các cuộc viếng thăm riêng rẽ tơi tổng cộng 11 quốc gia châu Phi. Vào

tháng hai năm 2007, Hồ Cẩm Đào đã thực hiện một cuộc viếng thăm cấp nhà nước

đến 8 quốc gia Châu Phi, bao gồm cả chuyến dừng chân đầy tranh cãi

tại Sudan và Zimbabwe. Đáng chú ý, trong chuyến viếng thăm Sudan, Hồ Cẩm Đào

đã lần đầu tiên đưa ra những tuyên bố công khai ủng hộ chính phủ Sudan trong việc

giải quyết khủng hoảng nhân đạo ở Darfur, bao gồm việc kêu gọi Sudan cho phép

Liên Hiệp Quốc và các lực lượng gìn giữ hòa bình của Hiệp hội các quốc gia châu

Phi vào Darfur… Mục tiêu chủ chốt của các cuộc viếng thăm cấp lãnh đạo này là

mở thêm đường dẫn đến các nguồn tài nguyên của Châu Phi. Chuyến thăm của Ông

Hồ Cẩm Đào năm 2004 và 2006 đều bao gồm những lần dừng chân ở các quốc gia

nhiều dầu như Nigeria và Angola.

3.2.2. Về thách thức

Ngoài những thành công và nhân tố thuận lợi cho sự phát triển mối quan hệ

Trung Quốc – châu Phi, thì trong tình hình hiện nay và tương lai sắp tới, Trung

Quốc đối mặt với nhiều thách thức cần phải giải quyết trong quá trình thực thi chính

sách đối ngoại cũng như tăng cường hợp tác với châu Phi như sau:

Thứ nhất, sự phát triển và những tình huống thay đổi ở các nước châu

Phi.

Từ sau chiến tranh lạnh đến nay, thế giới chứng kiến và công nhận về tình

hình chung ở châu Phi là dần đi vào ổn định về chính trị, tăng trưởng về kinh tế, xã

hội có nhiều biến đổi nhanh chóng. Tuy nhiên, một sự thật dễ nhận thấy ở sự mất

cân bằng về sự phát triển kinh tế và chính trị trong các khu vực khác nhau ở châu

Phi. Một mặt, ở Bắc Phi, Nam Phi và một số nước Tây Phi đã duy trì ổn định về

chính trị, phát triển bền vững về kinh tế. Mặt khác, chính trị nội bộ của một số nước

châu Phi bất ổn, kinh tế trì tuệ kéo dài. Điều này, theo các nhà nghiên cứu cho rằng,

có thể “mất cân bằng trong sự phát triển và phân cực sẽ trở nên nghiêm trọng hơn

trong thế kỷ XXI” [107:24]. Vì vậy, với chính sách mà Trung Quốc đề ra đối với

châu Phi, Trung Quốc phải có những hướng giải quyết khác nhau, ở từng khu vực

khác nhau và ở từng giai đoạn phát triển khác nhau về nhiều mặt nhất là ở lĩnh vực

kinh tế, thương mại và đầu tư... Ví dụ, Trung Quốc tiếp tục thực hiện hợp tác phát

triển ngành công nghiệp công nghệ cao, chiếm ưu thế đối với các nước tương đối

phát triển ở châu Phi hay bổ sung, tập trung vào phát triển thương mại với một số

nước truyền thống...

Mặc khác, châu Phi là châu lục đa sắc tộc, đa tôn giáo, chứa nhiều yếu tố

không ổn định như các cuộc xung đột các bộ lạc, xung đột nội bộ các đảng cầm

quyền, tranh chấp biên giới, mâu thuẫn tôn giáo. Điều này làm cho quá trình tiến tới

hòa bình, ổn định chung ở châu Phi kéo dài và thường xuyên, một số vùng vẫn còn

tình trạng căng thẳng. Vì vậy, thách thức lớn đối với sự phát triển tốt đẹp của mối

quan hệ Trung Quốc – châu Phi là liệu châu Phi có nhận ra một nền hòa bình bền

vững, toàn diện, ổn định va đoàn kết trong thế kỷ XXI [107:24].

Thứ hai, sự cạnh tranh từ các nước lớn như Mĩ, EU, Ấn Độ, Nga… với

Trung Quốc

Trong các nước cạnh tranh với Trung Quốc ở châu Phi, có thể EU và Hoa Kỳ

là những đối thủ cạnh tranh nặng kí nhất đối với Trung Quốc. Thật vậy:

Đối với Mỹ, có 3 mối quan tâm hiện nay khi Trung Quốc tăng cường mở rộng

ở châu Phi: những lợi ích của Trung Quốc ở châu Phi sẽ ảnh hưởng trực tiếp lợi ích

của Mỹ khi tham gia ở châu Phi; Cách Trung Quốc mở rộng ở châu Phi sẽ làm giảm

các tiêu chí dân chủ, nhân quyền, đặc biệt là quyền con người và các hoạt động

quản trị tốt; Sự mở rộng của Trung Quốc sẽ thách thức vai trò lãnh đạo trong chiến

lược toàn cầu của Mỹ [138:32]. Ba mối quan tâm trên đã được phân tích và thảo

luận rất cụ thể. Sự hiện diện của Mỹ ở châu Phi kể từ đầu thế kỷ XXI bởi nhiều lí

do, trong đó quan trọng nhất là sự cần thiết về nguồn tài nguyên, nhất là dầu mỏ,

chiến dịch chống khủng bố… Bằng chứng cho thấy, đầu năm 2002, Mỹ đã tổ chức

một hội nghị chuyên đề “Dầu châu Phi – ưu tiên cho an ninh quốc gia Hoa Kỳ và

phát triển ở châu Phi”; tiêu thụ dầu của Mỹ đã chiếm hơn 25% tổng sản lượng dầu

thế giới, Vịnh Guinea có vai trò quan trọng và hấp dẫn đối với Mỹ, Tiểu vùng

Sahara chiếm đến 9,5% trữ lượng dầu mỏ thế giới, nguồn cung cấp dầu ở Tây Phi

phát triển nhanh chóng. Chính vì vậy, năm 2006, cả Trung Quốc và Mỹ đều công

khai tuyên bố rằng châu Phi có ý nghĩa quan trọng đối với an ninh năng lượng của

họ và cả hai nhìn thấy một nhu cầu cấp thiết để phát triển một chính sách chặt chẽ

mang tính chiến lược đối với châu Phi.[138:37].

Mặt khác, Hoa Kì đã khởi xướng nhiều chính sách về kinh tế (Chính sách tài

chính và hổ trợ, chính sách thương mại...) nhằm thức đẩy sự tăng trưởng kinh tế và

cơ hội hợp tác giữa hai bên. Đồng thời, khuyến khích các công ty Mĩ thâm nhập vào

thị trường châu Phi. Năm 2007, từ phía châu Phi, Mĩ là đối tác thương mại lớn nhất

châu lục và vượt qua các đối tác khác, nhất là về kim ngạch xuất khẩu vào châu Phi

(đạt 82 tỷ USD, trong khi đó Trung Quốc là 24 tỷ USD) [31:222], đặc biệt là các

nước Cận Saharra (SSA) trong chương trình (AGOA). Mặc khác, hiện nay, chính

quyền B.Obama đã đưa châu Phi trở lại như một trong những ưu tiên hàng đầu

trong chính sách đối ngoại của Mĩ [12:148].

Đối với EU, trong thập niên đầu thế kỷ XXI, có thể nói cạnh tranh giữa Trung

Quốc và EU tại châu Phi chủ yếu ở lĩnh vực kinh tế - thương mại, nhất là về viện

trợ và vấn đề an ninh. Theo số liệu cho thấy, năm 2009, gần một nửa số viện trợ

nước ngoài của Trung Quốc chảy vào châu Phi (45,7%), trong khi đó ở châu Á là

(32,8%) [116:9], hầu hết các nước châu Phi hổ trợ Trung Quốc, bởi vì viện trợ của

Trung Quốc không kèm theo điều kiện, trong khi đó EU đặt ra những điều kiện khắt

khe kèm theo khi viện trợ cho châu Phi, điều này gây khó khăn cho châu lục. Mặc

dù cán cân thương mại của EU - châu Phi chiếm tỷ lệ ngày càng tăng so với thương

mại Trung Quốc - châu Phi. Theo số liệu của IMF, từ năm 1998 – 2008, châu Phi

xuất khẩu vào EU tăng từ 39,88 tỷ USD lên 149,96 tỷ USD năm 2008, nhập khẩu từ

EU sang châu Phi từ 51,33 tỷ USD lên 156,40 tỷ USD [118:20]. Cũng trong thời

gian trên, Trung Quốc xuất khẩu sang châu Phi từ 3,381 tỷ USD lên 43,293 tỷ USD,

trong khi Trung Quốc nhập khẩu từ châu Phi tăng từ 1,425 tỷ USD lên 52,884 tỷ

USD [116:8].

Về dầu mỏ, năm 2008, châu Âu nhập khẩu 151,4 triệu tấn dầu (riêng Bắc Phi

chiếm 66,91 %), còn Trung Quốc nhập khẩu 53,9 triệu tấn (riêng Bắc Phi là 7,79%)

[116:22]. Đồng thời cả Trung Quốc và EU, châu Phi là khu vực cung cấp dầu lớn

thứ hai của họ sau Trung Đông. EU đã xem Trung Quốc là đối thủ thách thức lợi ích

thương mại của họ ở châu Phi. Năm 2008, theo sáng kiến của EU, giữa Châu Phi –

EU – Trung Quốc đã đưa ra sáng kiến đối thoại 3 bên nhằm giải quyết các vấn đề

của châu Phi. Tuy nhiên, cơ chế hợp tác này không mang lại kết quả cho cả EU và

Trung Quốc. Ngoài ra, EU đã công bố chiến lược châu Phi của họ trong năm 2005,

Chiến lược Liên kết châu Phi – EU năm 2007 và chương trình hành động 2008 –

2010. Hiện nay EU là thị trường xuất khẩu hàng hóa lớn nhất của châu Phi (gần

85% hàng hóa xuất khẩu của châu Phi được tiêu thụ ở thị trường châu Âu [31:275],

châu Phi chiếm 9% tổng kim ngạch xuất khẩu của EU, một nửa trong số đó là sản

phẩm năng lượng. Năm 2009, EU đã kí Hiệp định đối tác kinh tế (EPA) với các

nước châu Phi, cùng với vùng Caribê và Thái Bình Dương (ACP) để tạo thành khu

vực thương mại tự do (FTA) [144].

Ngoài ra, quan hệ giữa các nước châu Phi với EU cũng có truyền thống lâu

dài và khá chặt chẽ cả về văn hóa, ngôn ngữ, liên kết thông tin, nhân sự... Vì vậy,

các nước các nước phương Tây có nhiều lợi thế lớn ở châu Phi, trong khi đó Trung

Quốc còn rất nhiều hạn chế về mặt này.

Mỹ và EU đã tăng cường thúc đẩy thương mại và viện trợ cho các nước thuộc

khu vực cận Sahara. Năm 2008, hổ trợ phát triển (ODA) từ các nước thành viên

OECD (chủ yếu là Mỹ và EU) tăng 10,2%. Trong đó tài trợ sang châu Phi là 26 tỷ

USD, riêng các nước thuộc khu vực (SSA) là 22,5 tỷ USD , tăng 10% [144]. Cho

đến nay, Trung Quốc vẫn còn là đối tác kinh tế lớn thứ 3 của châu Phi sau Mỹ và

EU.

Như vậy, để cạnh tranh với họ (Mỹ, EU), Trung Quốc sẽ phải có biện pháp để

tăng qui mô và phạm vi viện trợ cho SSA, làm như vậy Trung Quốc có cơ hội hợp

tác với châu Phi trong khuôn khổ hợp tác toàn diện, thích hợp và lâu dài.

Mặt khác, sự hiện diện của Trung Quốc ở châu Phi thập niên vừa qua, làm

cho các nước phương Tây tăng cường những lời chỉ trích của về chính sách của

Trung Quốc ở châu Phi là “chính sách thực dân kiểu mới”. Điều này sẽ tăng sức ép

đối với Trung Quốc để thực hiện chính sách ngoại giao khôn khéo, thực hiện đúng

cam kết và minh bạch hơn trong chính sách của mình. Tất cả điều đó, đặt ra thách

thức lâu dài trong quá trình phát triển và tăng cường quan hệ Trung Quốc và châu

Phi.

Cùng với Mĩ, EU, nhiều nước khác như Nhật Bản, Ấn Độ, Nga, Việt Nam…

cũng đang tích cực thực hiện nhiều chính sách để xâm nhập vào châu Phi. Mục đích

chủ yếu là tiếp cận các nguồn năng lượng từ lục địa đen. Mặc dù hiện tại, so với

Trung Quốc thì các nước trên vẫn ở mức độ còn thấp. Tuy nhiên, trong bối cảnh

toàn cầu hóa về kinh tế như hiện nay, cuộc cạnh tranh gay gắt của nhiều nước tại

châu Phi sẽ đặt ra nhiều thách thức to lớn đối với Trung Quốc. Vì vậy, Trung Quốc

phải có những chính sách để điều chỉnh phù hợp không những làm giảm áp lực cạnh

tranh mà còn mang lại nhiều lợi ích cho nước này khi hợp tác ở châu Phi.

Thứ ba, thái độ của các nước châu Phi đối với chính sách của Trung

Quốc

Có thể nói rằng, Trung Quốc mang lại cho châu Phi các cơ hội lớn những

đồng thời cũng gây ra những mối đe dọa nghiêm trọng. Mối đe dọa thể hiện ở việc

Trung Quốc đã đưa nhiều sản phẩm giá rẻ của mình đến châu Phi và điều đó đã bóp

ngặt ngành công nghiệp của các nước bản địa, trước hết là ngành dệt may. Sự lo

lắng của người dân châu Phi còn là do sự trao đổi không ngang giá các nguồn tài

nguyên thiên nhiên không tái tạo được của mình với thành phầm hoặc bán thành

phẩm của Trung Quốc. Họ cũng không hài lòng với hệ thống trả công lao động

không công bằng cho công nhân viên chức châu Phi làm việc trong các xí nghiệp

Trung Quốc, cũng như đối với việc đưa công nhân Trung Quốc sang làm việc ở

châu Phi, trong khi châu Phi đang thừa lao động phổ thông. Thêm vào đó, nhiều

nước châu Phi có cán cân thương mại âm với Trung Quốc. Và lẽ dĩ nhiên, còn có

các lo lắng có cơ sở, cho rằng, tất cả các khoản nợ vay tín dụng, đầu tư vào châu Phi

là làm giàu cho giới quan chức châu Phi chứ không phải phục vụ cho nhu cầu các

tầng lớp dân cư nghèo khổ, cũng như giải quyết những vấn đề phát triển ở các nước

châu Phi. Ngoài ra phá hoại ô nhiễm môi trường, gây bất ổn xã hội như thất nghiệp,

chênh lệch giàu nghèo… Chúng tôi xin trích một số dẫn chứng như sau:

Mối quan tâm hiện nay của các nước châu Phi là thâm hụt thương mại giữa

hai bên còn tăng, chưa cân bằng, Trung Quốc chỉ duy trì giá trị thặng dư với một số

nước xuất khẩu năng lượng như Angola, Sudan, Libya, Nigeria…, các nước châu

Phi còn lo lắng khối lượng hàng hóa giá rẻ của Trung Quốc chảy vào châu Phi, nhất

là hàng dệt may, điều này ảnh hưởng đến sự tăng trưởng sản xuất của các nước châu

Phi, dẫn đến các doanh nghiệp phá sản cũng như dẫn đến nạn thất nghiệp. Tiêu biểu

cho vấn đề này là Nam Phi và Ai Cập, họ đã áp dụng các biện pháp chống phá giá

đối với sản phầm Trung Quốc. Ví dụ tháng 12 năm 2007, Nam Phi đã áp dụng 41

lệnh chống phá giá đối với hàng xuất khẩu của Trung Quốc [119:10].

Các nước châu Phi chỉ trích Trung Quốc thiếu trách nhiệm trong kinh doanh,

đã bỏ qua an toan toàn sản xuất. Trung Quốc ngày càng đẩy mạnh đầu tư để xây

dựng các công trình, dự án qui mô như khai thác mỏ, hóa chất…dẫn đến tai nạn

thường xuyên. Ngày 20 tháng 4 năm 2005, một vụ nổ khí tại mỏ đồng Chambishi

trong Zambia gây ra 50 ca tử vong. Vụ tai nạn này gây ra mối quan tâm lớn cho

chính phủ Zambia và gây ra một cuộc tấn công của các nhân viên châu Phi và thậm

chí cả bạo loạn. Các công đoàn lao động địa phương quy gán tai nạn bất cẩn cho các

công nhân của các nhà đầu tư Trung Quốc đã không có các khả năng kỹ thuật / đào

tạo và đã không được trang bị đối phó với vật liệu nguy hiểm. Tại hội thảo " Quan

hệ Trung Quốc – Châu Phi: Quá khứ, hiện tại và tương lai" được tổ chức tại Nam

Phi vào tháng 11 năm 2005, Đại biểu Sudan khiếu nại "các công ty dầu Trung Quốc

nên tăng cường bảo vệ môi trường ở miền Nam Sudan, tăng cường thông tin liên lạc

với người dân địa phương, bảo vệ lợi ích của họ và cải thiện cuộc sống của họ." Các

doanh nghiệp Trung Quốc bị chỉ trích cho việc không tham gia nỗ lực để bảo vệ

môi trường của châu Phi. Ví dụ, doanh nghiệp Trung Quốc khai thác và mua gỗ ở

châu Phi. Họ cũng giúp Sudan xây dựng đập Merowe và các kế hoạch xây dựng đập

Mpanda Nkuwa ở Mozambique. Châu Phi đã chỉ trích mạnh mẽ việc Trung Quốc

cho xây dựng các đập nước và đốn gỗ xây dựng ở châu Phi [119:10].

Theo khảo sát cho thấy 90% lượng công việc tại các dự án do Bắc Kinh đầu

tư ở châu Phi rơi vào tay lao động Trung Quốc di cư. Các dự án khai thác khoáng

sản của Trung Quốc ở châu Phi đang tàn phá dữ dội môi trường lục địa đen.. Theo

tạp chí The Atlantic, giới chủ người Trung Quốc ở châu Phi thuê lao động lục địa

đen với mức giá rẻ mạt (dưới 4 USD/ngày), không tôn trọng hợp đồng lao động và

quyền lợi của công nhân. Tại Ghana, Nambia, Angola, các công ty xây dựng Trung

Quốc đã trả lương cho công nhân thấp hơn so với các địa phương và so với các

công ty nước ngoài và trong một số trường hợp mức lương tối thiểu dưới chuẩn do

ngành và quốc gia họ áp dụng. Tại Zambia, công nhân làm việc trong một mỏ đồng

của Trung Quốc đã bị trả lương khoảng 30% ít hơn nhiều so với các mỏ đồng khác

trong cả nước hoặc tại Nigeria, những người lao động thiết lập quan hệ tốt với các

công ty Trung Quốc thì được trả lương hợp lý trong khi người khác thì không

[91:66]

Năm 2010, các giám đốc người Trung Quốc của một mỏ than ở Zambia bắn

bị thương 11 công nhân vì họ biểu tình đòi cải thiện chế độ làm việc. Năm 2007,

chính quyền Nigeria cho Tập đoàn khai thác mỏ Trung Quốc (CNIUC) thuê một

diện tích lớn đất đai của người tộc Tuareg, khiến họ mất đất mà không có một đồng

tiền đền bù nào... Trung Quốc thích đầu tư vào các quốc gia tham nhũng trầm trọng

ở châu Phi để tiện bề "thủ tục". Hậu quả là phần lớn những lợi ích từ các khoản đầu

tư này chảy vào túi các quan chức tham nhũng, còn người dân chẳng được gì mà

đời sống của họ càng trở nên tồi tệ. Ví dụ, Trung Quốc đầu tư vào dầu thô ở Sudan,

đem lại cho chính quyền Tổng thống Omar al-Bashir hàng tỉ USD/năm. Nhờ đó, al-

Bashir tiếp tục "nuôi" chiến tranh Darfur, cuộc nội chiến đã cướp đi sinh mạng của

hàng trăm nghìn người. Năm 2011, trên báo Guardian, chuyên gia Sanou Mbaye

người Senegal thuộc Ngân hàng Phát triển châu Phi khẳng định lục địa đen không

thể để Trung Quốc tiếp tục mua các nhà lãnh đạo tham nhũng và thuộc địa hóa các

quốc gia châu Phi. Và giờ một số lãnh đạo châu Phi bắt đầu lên tiếng phản ứng

Trung Quốc, dù còn dè dặt.

Câu hỏi là đến bao giờ thì người châu Phi và cả các quốc gia khác trên thế

giới tỉnh mộng với khát vọng "đầu tư Trung Quốc". Thủ tướng Kenya Raila Odinga

kể một câu chuyện cho thấy thương mại song phương giữa đôi bên không suôn sẻ

như bức tranh được Bắc Kinh tô hồng. "Chúng tôi cần có nhà máy sản xuất phân

bón riêng của mình, thay vì cứ phải nhập khẩu phân bón từ Trung Quốc. Việc chờ

đợi hàng nhập khẩu khiến mùa màng bị trì hoãn, thu hoạch thất bát". Ví dụ về việc

nhập khẩu phân bón mà Thủ tướng Kenya Raila Odinga đưa ra phản ánh rõ chiến

thuật đầu tư theo kiểu "nuôi gà để cắt tiết" của Bắc Kinh.

Sau Hội nghị Diễn đàn Trung Quốc – châu Phi vừa tổ chức tháng 7 năm 2012,

Tổng thống Nam Phi Jacob Zuma bất ngờ lên tiếng cảnh báo về "quan hệ thương

mại không bền vững" giữa châu Phi và Trung Quốc ngay sau thời điểm Bắc Kinh

cam kết cho các nước lục địa đen vay 20 tỉ USD. Tổng thống Zuma nhấn mạnh:

"Kinh nghiệm kinh tế quá khứ của châu Phi với châu Âu cho thấy sự cần thiết phải

cẩn trọng khi hợp tác với các nền kinh tế khác". Nhà lãnh đạo Nam Phi không nói

rõ "kinh nghiệm quá khứ với châu Âu" là gì, nhưng không ai quên việc thực dân

châu Âu đã biến châu Phi thành thuộc địa như thế nào trong các thế kỷ trước [141]

Nhìn chung, có thể thấy đa phần các nước châu Phi hoan nghênh quan hệ với

Trung Quốc. Tuy nhiên, mối quan hệ đang lên này cũng vấp phải không ít những lời

chỉ trích, nghi ngờ của dư luận châu Phi và dư luận thế giới về những tác động tiêu

cực của nó. Trung Quốc đã có những phản ứng nhằm thanh minh cho hành động

của họ trước những cáo buộc về việc nước này đang thi hành một “chính sách thực

dân kiểu Trung Quốc” tại châu Phi..

Thứ tư, chính sách cạnh tranh các doanh nghiệp ở nước ngoài trong nền

kinh tế của Trung Quốc.

Trong những năm gần đây, mặc dù Trung Quốc đã làm rất nhiều công việc

thúc đẩy quan hệ Trung Quốc – châu Phi, Trung Quốc vẫn còn khó khăn về tài

chính để hỗ trợ các nước châu Phi, do nhu cầu tiền trong nước rất lớn cho phát triển

kinh tế của họ.

Hiện nay, cải cách doanh nghiệp nhà nước ở Trung Quốc đang thực hiện, cải

cách hệ thống kinh tế trong nước chưa được hoàn thành. Điều này phần nào sẽ ảnh

hưởng đến động lực và năng lực của các doanh nghiệp Trung Quốc ở nước ngoài.

Đối với thời gian dài, trong quan điểm của một số doanh nghiệp Trung Quốc, các

nước châu Phi vẫn còn lạc hậu về kinh tế, thị trường nhỏ và hầu hết đã được kiểm

soát bởi các nước phương Tây. Vì vậy, họ đang thiếu các lợi ích và lo ngại về phát

triển thị trường ở châu Phi.

Trong những năm gần đây, mặc dù ngày càng có nhiều doanh nghiệp Trung

Quốc thâm nhập vào châu Phi tăng cường thương mại và đầu tư, khả năng cạnh

tranh của họ vẫn còn hạn chế, có khi vẫn còn ở phía sau các nước phương Tây, do

thiếu kinh nghiệm kinh doanh ở nước ngoài và chất lượng nhân viên thấp.

Vì vậy, trong thế kỷ 21, ở một mức độ lớn, sự phát triển của quan hệ kinh tế

thương mại Trung-Phi sẽ phụ thuộc nhiều ở các doanh nghiệp nhà nước. Đây cũng

là thách thức lớn đối với Trung Quốc khi tham gia hợp tác ở châu Phi. Nếu Trung

Quốc cải thiện được điều này, tương lai quan hệ Trung Quốc – châu Phi sẽ mang lại

kết quả tốt đẹp.

3.3. Triển vọng

Với hơn nửa thế kỷ quan hệ, với những thách thức đã vượt qua, cũng như còn

tồn đọng và thành tựu đã đạt được, chúng tôi có cơ sở để tin rằng, mối quan hệ

Trung Quốc – châu Phi sẽ tận dụng cơ hội, vượt qua thách thức và phát triển tốt đẹp

nhưng với tốc độ vừa phải không nhanh như một thập kỉ qua. Dự báo này dựa vào

những cơ sở sau đây:

Thứ nhất, Trung Quốc và châu Phi đều là những cái nôi của nền văn minh

nhân loại, từng chia sẽ kinh nghiệm trong lịch sử hiện đại. Nhân dân Trung Quốc và

nhân dân châu Phi đã có sự cảm thông và hổ trợ nhau trong cuộc đấu tranh giải

phóng dân tộc và trong sự nổ lực của họ để xây dựng đất nước, phát triển kinh tế xã

hội. Chính phủ Trung Quốc đã giúp đỡ các nước châu Phi chân thành, không đặt

điều kiện tiên quyết về chính trị, trong khi các nước châu Phi cũng đã hổ trợ có giá

trị cho Trung Quốc. Nhân dân Trung Quốc sẽ không bao giờ quên rằng năm 1971

các nước châu Phi đã giúp Trung Quốc khôi phục lại lợi ích hợp pháp của mình tại

Liên hợp quốc, rằng Trung Quốc sẽ không thể đánh bại các dự thảo nghị quyết

chống Trung Quốc của các nước phương Tây tại Ủy ban nhân quyền Liên hợp quốc,

rằng một số nước đã cắt đứt quan hệ với Đài Loan, đặt quan hệ với Trung Quốc,

ủng hộ Trung Quốc tại các diễn đàn quốc tế…

Thứ hai, tình hữu nghị Trung Quốc – châu Phi là phù hợp với lợi ích căn bản

của cả hai bên, cả hai đều có một khách hàng tiềm năng rộng lớn. Chính Phủ Trung

Quốc luôn coi trọng châu Phi. Châu Phi đã trở thành một phần quan trọng trong

chính sách đối ngoại của Trung Quốc. Trung Quốc là quốc gia đang phát triển nhất

thế giới và châu Phi là khu vực tập trung nhiều nhất các nước đang phát triển, hai

bên thúc dẩy quan hệ hợp tác sẽ tạo thành một phần quan trọng của cơ chế hợp tác

Nam – Nam. Trong những năm gần đây, quan hệ Trung Quốc – châu Phi đang tiến

gần hơn và đa dạng hơn. Trao đổi các chuyến thăm cấp cao đã không ngừng tăng

lên trong thập kỉ qua, các cuộc gặp gỡ, tiếp xúc chính trị và phát triển nhanh chóng

mối quan hệ kinh tế thương mại giữa hai bên. Qua cơ chế FOCAC, hai bên đã tăng

cường tham vấn, điều phối trên nhiều lĩnh vực, cũng như các vấn đề quốc tế,

FOCAC được coi là nền tảng và cơ chế đối thoại tập thể và thiết thực, mở ra nhiều

triển vọng mới của hợp tác Trung – Phi.

Thứ ba, thương mại Trung Quốc – châu Phi được bổ sung, thúc đẩy đầu tư lẫn

nhau, hợp tác kinh tế hai bên cùng có lợi và viện trợ của Trung Quốc. Hiện nay, yếu

tố kinh tế giữa vị trí và vai trò quan trọng. Kinh tế thị trường đang trở thành toàn

cầu hóa. Nhiều quốc gia châu Phi đã và đang tiến hành điều chỉnh cơ cấu kinh tế

theo hướng tư nhân hóa định hướng nền kinh tế thị trường. Trung Quốc cũng đã và

đang xây dựng nền kinh tế thị trường đặc sắc Trung Quốc. Tầm quan trọng của

quan hệ kinh tế thương mại trong quan hệ song phương được cải thiện. Bổ sung

thương mại Trung Quốc – châu Phi sẽ cung cấp điều kiện cho quan hệ thương mại

song phương phát triển bền vững. Dựa vào nguyên tắc cùng có lợi, có đi có lại,

thịnh vượng chung, các vấn đề bổ sung quan trọng như nguồn lực, sản xuất kĩ thuật

và thương mại cả Trung Quốc và châu Phi sẽ có điều kiện phát triển kinh tế. Dân số

của hai bên với số lượng đông, dồi dào tạo nên thị trường rộng lớn, nhiều sản phẩm

sẽ được trao đổi đáp ứng nhu cầu của hai bên. Đồng thời Trung Quốc cam kết viện

trợ, xóa nợ cho các nước châu Phi sẽ thúc đẩy Trung Quốc xây dựng năng lực và có

trách nhiệm để giúp đỡ châu Phi phát triển.

Thứ tư, những tác động của tình hình thế giới và khu vực (cả về thuận lợi và

khó khăn) cũng góp phần thúc đẩy quan hệ Trung Quốc – châu Phi phát triển. Thế

giới hiện nay đang trải qua những thay đổi sâu sắc. Với tình hình mới, thế giới hình

thành đa cực và toàn cầu hóa kinh tế, hơn nữa quan hệ hữu nghị, hợp tác Trung

Quốc – châu Phi sẽ phục vụ lợi ích căn bản và có lợi cho sự phát triển chung của hai

bên, tăng cường hợp tác Nam – Nam và xúc tiến xây dựng một thế giới hòa bình và

phát triển. Trung Quốc và châu Phi phải đối mặt với nhiệm vụ chung của sự phát

triển kinh tế và cải thiện cuộc sống của người dân. Trung Quốc là một quốc gia với

tinh thần trách nhiệm của mình, sẵn sàng đóng góp của họ trong việc thúc đẩy hợp

tác, phát triển bền vững, hợp tác giải quyết các vấn đề mang tính toàn cầu (xung

đột, nghèo đói, bệnh tật, thiên tai, an ninh năng lượng…) với các nước châu Phi.

Mặt khác, những việc làm của Trung Quốc thời gian qua ở châu Phi đã bị các

nước phương Tây chỉ trích, thậm chí phản ứng từ các chính phủ châu Phi, những

hành động gần đây của Trung Quốc đối với các khu vực khác… cũng làm cho hình

ảnh của Trung Quốc giảm mạnh. Điều này tác động không nhỏ đối với các nước

châu Phi. Chính vì thế Trung Quốc có thể thay đổi hoặc thực hiện chính sách ngoại

giao khôn khéo để thúc đẩy mạnh mẽ quan hệ với châu Phi, cũng như lấy lại hình

ảnh của mình từ lãnh đạo và nhân dân các nước châu Phi.

Tóm lại, Quan hệ Trung Quốc – châu Phi sẽ tiếp tục phát triển, mang lại lợi

ích cho cả hai bên, trong đó mục tiêu phát triển kinh tế sẽ là động lực quan trọng, là

chất keo kết dính, là chất xúc tác để Trung Quốc và châu Phi hướng đến sự gần gũi

và xích lại gần nhau hơn vì mục đích phát triển đất nước, chứ không phải là xung

đột, mâu thuẫn làm ảnh hưởng đến tương lai của sự phồn vinh, phát triển và thịnh

vượng của cả Trung Quốc và châu Phi.

3.4. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam từ mối quan hệ Trung Quốc – châu Phi

3.4.1. Phát huy và tăng cường quan hệ hữu nghị truyền thống tốt đẹp vì hòa

bình, độc lập dân tộc, hợp tác và phát triển. Sự hợp tác này giữa Việt Nam và châu

Phi đã phát huy tác dụng rất lớn trong thời kì đấu tranh giải phóng dân tộc. Ngày

nay, mối quan hệ truyền thống tốt đẹp đó cần được tiếp tục đẩy mạnh và nâng cao

trong công cuộc cải cách, đổi mới, xây dựng đất nước và hội nhập quốc tế.

3.4.2. Mở rộng hơn quan hệ hợp tác từ thiên về chính trị sang các lĩnh vực

mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội thiết thực. Nhất là các lĩnh vực kinh tế, thương

mại, nông nghiệp, đầu tư nước ngoài, xuất khẩu lao động, chuyên gia, khai thác tài

nguyên, nông sản, chia sẽ kinh nghiệm cải cách, xóa đói giảm nghèo, thu hút sử

dụng viện trợ, hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế phù hợp với xu thế toàn cầu hóa.

3.4.3. Nâng cao quan hệ với những nước thân thiện và có nhiều lĩnh vực hợp

tác thiết thực với Việt Nam lên tầm hợp tác toàn diện và đối tác chiến lược. Trong

thời gian qua, thực tiễn hoạt động hợp tác với châu Phi, nhiều nước có quan hệ

nhiều lĩnh vực với Việt Nam như Nam Phi, Ai Cập, Tanzania, Angôla, Angiêri,

Sudan… Đây là những nước có quan hệ hợp tác ngày càng tăng nhanh và mang lại

những kết quả thiết thực, cần nâng lên tầm quan hệ hợp tác nhiều mặt, toàn diện và

đối tác chiến lược, đồng thời từ những đối tác, thi trường trọng điểm đó mở rộng

quan hệ hợp tác ra các thị trường khác ở châu Phi.

3.4.4. Tăng cường vai trò chủ đạo của chính phủ. Là người điều hành, đề ra

chính sách và các chương trình hành động nhằm thúc đẩy quan hệ hợp tác. Chính

phủ cần lựa chọn các khâu đột phá, các lĩnh vực trọng yếu, tạo cơ chế thuận lơi để

thúc đẩy quan hệ hợp tác. Thông qua các cuộc gặp cấp cao, tiếp xúc và trao đổi

thường xuyên, thành lập các cơ quan nghiên cứu… nhằm tăng cường sự hiểu biết,

tin cậy lẫn nhau.

3.4.5. Nâng cao vai trò xung kích của doanh nghiệp. Đây là một điểm yếu của

các doanh nghiệp Việt Nam. Để đẩy mạnh quan hệ hợp tác trên nhiều lĩnh vực, các

doanh nghiệp cần phải tăng cường mở rộng các cuộc gặp gỡ, tổ chức các diễn đàn

doanh nghiệp, đẩy mạnh các hoạt động khảo sát, tìm kiếm thị trường, lựa chọ hình

thức kinh doanh phù hợp để nâng cao vai trò của doanh nghiệp trong các hoạt động

như kinh doanh, hợp tác kinh tế thương mại…

3.4.6. Nâng cao năng lực cạnh tranh đi đôi với liên kết, phối hợp với những

nước lớn và các nước phát triển khác…Hiện nay có nhiều đối thủ lớn ở châu Á

(Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ…) và phương Tây có nhiều tiềm tăng về nhiều mặt

như vốn, kinh nghiệm, công nghệ, công cụ chính sách….Việt Nam muốn cạnh tranh

với họ cần có nhiều nổ lực và cách làm phù hợp, nhất là xác định rõ những thế

mạnh của mình mà các nước châu Phi có nhu cầu lớn, cũng như bổ sung cho nhau.

3.4.7. Khắc phục những khó khăn, hạn chế, có biện phát xử lý phù hợp trước

những vấn đề phức tạp, nhạy cảm. Khó khăn có thể thuộc về vốn, công nghệ, cách

tiếp cận thị trường, khoảng cách về địa lý, thể chế chính trị, văn hóa, tôn giáo, tài

nguyên, ngôn ngữ… Việt Nam cần xuất phát từ lợi ích của tất cả các nước liên

quan, dựa vào những nguyên tắc chung của cộng đồng quốc tế như tôn trọng độc

lập, chủ quyền toàn vẹn lãnh thổ, không can thiệp vào công việc nội bộ… vì mục

đích hòa bình, ổn định và phát triển.

Tiểu kết

Quan hệ Trung Quốc – châu Phi thập niên đầu thế kỷ XXI, đã đạt nhiều thành

tựu quan trọng và có nhiều nét mới mang tính đột phá trong cả lĩnh vực kinh tế và

chính trị ngoại giao. Trong bối cảnh toàn cầu hóa diễn ra mạnh mẽ, sự phụ thuộc,

ảnh hưởng và tác động lẫn nhau của tất cả các quốc gia, dân tộc và khu vực trên thế

giới thì chiến lược của Trung Quốc xâm nhập vào châu Phi để đáp ứng lợi ích của

họ và việc các nước châu Phi hưởng ứng và hợp tác mạnh mẽ với Trung Quốc là

hoàn toàn phù hợp.

Quan hệ Trung – Phi tuy phát triển mạnh mẽ, nhưng vị trí của Trung Quốc ở

châu Phi vẫn xếp sau Mỹ và đang gặp nhiều thách thức từ nước này. Ngoài ra, cạnh

tranh chiến lược giữa Trung Quốc và các nước lớn khác đã tác động không nhỏ đến

lợi ích của Trung Quốc ở lục địa đen.

Mặc dù gặp nhiều thách thức lớn từ nhiều phía, nhưng vị trí và vai trò của

Trung ngày càng tăng, điều này phản ảnh sự lựa chọn khôn khéo trong đường lối

chính sách đối ngoại của Trung Quốc. Với Trung Quốc, ngoài lợi ích về kinh tế như

dầu mỏ, tài nguyên, thương mại… thì mối quan hệ chiến lược Trung – Phi đã góp

phần cũng cố vị thế của Trung Quốc trên trường quốc tế. Và ngược lại, các nước

châu Phi quan hệ với Trung Quốc cũng giúp các quốc gia này phát triển cũng như vị

trí của châu Phi ở khu vực và quốc tế.

Với những thế mạnh hiện có, quan hệ Trung Quốc – châu Phi thật sự là mối

quan hệ hợp tác đôi bên cùng có lợi, triển vọng trong thời gian tới sẽ được thúc đẩy

hơn nữa. Điều cần thiết là các bên đối tác sẽ tìm ra các giải pháp phù hợp với điều

kiện hoàn cảnh và điều kiện của mình theo nguyên tắc và thông lệ quốc tế. Điều

này sẽ mang lại lợi ích cho cả Trung Quốc, châu Phi và nhiều đối tác khác, trong đó

có Việt Nam.

KẾT LUẬN

Chính sách châu Phi của Trung Quốc đã được đảng và Chính phủ Trung Quốc

đưa ra một cách rõ ràng, minh bạch và nhất quán. Điều này phản ảnh nguyện vọng

và mục tiêu hợp tác lâu dài với các nước châu Phi và phù hợp với lợi ích hai bên.

Thật vậy, cho đến nay, Trung Quốc cơ bản đã đạt được các mục tiêu kinh tế và mục

tiêu chính trị đối với châu Phi. Về chính trị, Trung Quốc đã cô lập được Đài Loan,

đạt được sự ủng hộ của châu Phi trên trường quốc tế, mở rộng và hợp tác giúp châu

Phi phát triển để tiếp tục củng cố niềm tin của châu Phi đối với Trung Quốc. Mặt

khác, góp phần tạo thế thượng phong để Trung Quốc có điều kiện mở rộng ảnh

hưởng ở châu Phi, thắng lợi trong cạnh tranh ảnh hưởng đối với các nước lớn tại

châu Phi và cũng cố vị trí nước lớn và vị thế Trung Quốc ở cấp độ toàn cầu.

Chính sách châu Phi của Trung Quốc trong bối cảnh thế kỷ XXI, được họ

luôn coi các nước châu Phi là thế giới đang phát triển, một cộng đồng thống nhất, vị

thế và vai trò thống nhất có chung tiếng nói trên các diễn đàn quốc tế. Chính sách

không can thiệp vào công việc nội bộ của châu Phi, tôn trọng sự lựa chọn con

đường phát triển của các nước châu Phi, không áp đặt điều kiện kinh tế và chính

trị… đã đáp ứng lợi ích của Trung Quốc và sự đồng thuận từ các nước châu Phi.

Qua chính sách và cách tiếp cận một cách khôn khéo của Trung Quốc trong

ngoại giao ở châu Phi cho thấy: Trung Quốc hành động với mục đích trước tiên là

vì lợi ích của Trung Quốc, nhưng không thể phủ nhận những gì mà Trung Quốc

mang lại cho châu Phi. Chính sách đối ngoại ngày càng tăng cường của họ ở lục địa

đen đã tác động không nhỏ đến các nước lớn và khiến họ ngày càng can dự mạnh

vào châu Phi. Trên thực tế Trung Quốc đã sử dụng quan hệ kinh tế của mình để tác

động vào chính sách đối nội và đối ngoại của nhiều nước châu Phi, lợi ích kinh tế đã

khiến cho chính sách ngoại giao đối với châu Phi của Trung Quốc bị lung lay như

nhiều phương tiện truyền thông và internet về sự có mặt của Trung Quốc hiện nay

một chủ nghĩa thực dân mới ở châu Phi. Điều này có thật sự xảy ra hay không còn

phụ thuộc vào sự quyết định của các giới lãnh đạo hai bên, đặc biệt là từ phía châu

Phi.

Quan hệ Trung Quốc – châu Phi mười năm đầu thế kỷ XXI đã đạt được nhiều

thành tựu quan trọng và có những bước đột phá mới trong cả lĩnh vực chính trị -

ngoại lẫn kinh tế. Đối với các nước châu Phi, quan hệ với Trung Quốc đã giúp các

quốc gia trong châu lục ngày càng được cải thiện và phát triển. Còn đối với Trung

Quốc, quan hệ với châu Phi là sự lựa chọn khôn khéo trong chính sách đối ngoại

của họ, ngoài những lợi ích thu được về kinh tế, thương mại…. mối quan hệ chiến

lược Trung – Phi đã góp phần củng cố và nâng cao vị thế của Trung Quốc ở châu

lục và trên trường quốc tế. Chúng tôi khẳng định rằng, mặc dù quan hệ hai bên gặp

không ít những thách thức, hạn chế nhưng những thành công đạt được trong 10 năm

qua cho thấy đây thực sự là mối quan hệ đôi bên cùng có lợi.

Việc ban hành chính sách của Trung Quốc đối với châu Phi cũng cho thấy:

mục tiêu của Trung Quốc hướng đến châu Phi nhằm tham gia cạnh tranh tài nguyên

toàn cầu bởi châu lục này vốn giàu có về tài nguyên và nhiên liệu. Song để được

chấp nhận tại châu lục này, Trung Quốc đã khôn khéo và tích cực tham gia giải

quyết các vấn đề nan giải của châu lục trên nhiều lĩnh vực và tỏ ra rất thận trọng. Sự

quan tâm đó cũng thể hiện tính thực dụng hơn, khôn ngoan hơn và tập trung chủ

yếu vào các vấn đề kinh tế, thương mại, đầu tư, năng lượng…, Trung Quốc xác định

châu Phi là một khu vực có ý nghĩa kinh tế và chính trị đặc biệt. Trung Quốc đã

quảng bá mô hình thương mại, đầu tư và phát triển kinh tế của Trung Quốc. Nhiều

nước châu Phi đang hướng vào mô hình phát triển của Trung Quốc hơn là châu Âu,

bởi họ tìm thấy ở đó vừa có sự tăng trưởng kinh tế vừa duy trì được quyền kiểm

soát chính trị. Nhận sự trợ giúp và hợp tác của Trung Quốc, châu Phi có thêm điều

kiện để phát triển kinh tế và giải quyết các mâu thuẫn, xung đột… trên châu lục,

đồng thời châu Phi có thêm đối tác để làm ăn, đa dạng hóa thị trường của mình.

Trong chính sách của Trung Quốc đối với châu Phi, chúng ta thấy các phương

hướng hoạt động nhằm nâng cao tầm quan hệ của Trung Quốc với châu Phi trong

mọi lĩnh vực, trong đó trước hết phải kể đến lĩnh vực chính trị. Những phương

hướng đó bao gồm các chuyến thăm cấp cao, các cuộc trao đổi, các cơ chế đàm

thoại, hợp tác trong các công việc quốc tế và các cuộc trao đổi giữa các chính quyền

địa phương. Đặc biệt trong lĩnh vực hợp tác quốc tế, Trung Quốc tiếp tục tăng

cường cũng cố tình đoàn kết và sự hợp tác với các nước châu Phi trên trường quốc

tế, tiến hành trao đổi thường xuyên các ý kiến, phối hợp quan điểm về các vấn đề

quốc tế và khu vực cơ bản…. Trung quốc ủng hộ châu Phi trở thành đối tác bình

đẳng trong các công việc quốc tế, cống hiến cho việc Liên hợp quốc có thể giữ vai

trò to lớn hơn, bảo vệ mục tiêu và nguyên tắc của Hiến chương Liên hợp quốc,

khuyến khích các quan hệ quốc tế dân chủ hơn, đảm bảo các lợi ích và quyền hợp

pháp của các nước đang phát triển.

Dù sao đi nữa, qua chính sách đối ngoại của Trung Quốc đối với châu Phi

những năm đầu thế kỉ XXI, chúng ta có thể thấy Trung Quốc xác định châu Phi là

một khu vực địa – chiến lược quan trọng, có ý nghĩa chính trị, kinh tế đặc biệt quan

trọng. Việc quản bá hình ảnh của mình đối với các nước châu Phi đã được các nước

ở châu lục này đón nhận. Mục tiêu kinh tế và chính trị luôn song hành, biện chứng

và tác động lẫn nhau và hai mục tiêu này biểu hiện cụ thể ở từng giai đoạn cụ thể

nhất định có tác dụng to lớn cho một chính sách và chiến lược nhất quán và thống

nhất về châu Phi của Trung Quốc.

Chính sách đối ngoại của Trung Quốc với châu Phi đã để lại nhiều bài học

kinh nghiệm cho Việt Nam với mục đích là xây dựng một chiến lược lâu dài với

châu Phi để phục vụ cho mục tiêu phát triển của Việt Nam trong tương lai, đồng

thời trên cơ sở chiến lược đã định sẵn, Việt Nam sẽ có những phương hướng tiếp

cận, bước đi khác nhau để vươn đến thị trường trọng điểm châu Phi trong những

thập kỷ mới của thế kỷ XXI.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

TIẾNG VIỆT

1. Hoàng Thế Anh (chủ biên, 2012), Những vấn đề kinh tế – xã hội nổi bật của

Trung Quốc trong 10 năm đầu thế kỷ XXI và triển vọng đến năm 2020, Nxb

Khoa học xã hội, Hà Nội.

2. Nguyễn Phương Anh (2006), Chính sách châu Phi của Trung Quốc, Tạp chí

nghiên cứu châu Phi và Trung Đông, số 10(38).

3. Ngô Hiểu Ba (2010), Đột phá kinh tế ở Trung Quốc (1978 – 2008), Nxb

Tổng hợp TP.Hồ Chí Minh.

4. Nguyễn Kim Bảo (Chủ biên, 2004), Điều chỉnh một số chính sách kinh tế ở

Trung Quốc (giai đoạn 1992 – 2010), Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.

5. Đỗ Thanh Bình (2010), Lịch sử phong trào giải phóng dân tộc thế kỷ XX –

một cách tiếp cận, Nxb Đại học sư phạm, Hà Nội.

6. Đỗ Minh Cao (2007), Trung Quốc – châu Phi: đối tác chiến lược kiểu mới,

Tạp chí nghiên cứu châu Phi và Trung Đông, số 1(17).

7. Đỗ Minh Cao (2009), Chương mới trong quan hệ Trung Quốc – châu Phi,

Tạp chí nghiên cứu châu Phi và Trung Đông, số 04(44).

8. Đỗ Minh Cao (2008), Quan hệ nông nghiệp Trung Quốc – châu Phi, Tạp chí

nghiên cứu châu Phi và Trung Đông, số 11(39).

9. Võ Kim Cương (2004), Việt Nam và châu Phi trong sự nghiệp đấu tranh

giải phóng dân tộc, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.

10. Hồ Châu (2007), Quan hệ Trung Quốc – châu Phi trong giai đoạn hiện nay,

Tạp chí nghiên cứu châu Phi và Trung Đông, số 11(27).

11. Nguyễn Văn Dân (2011), Địa chính trị trong chiến lược và chính sách phát

triển quốc gia, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.

12. Đỗ Đức Định (Chủ biên, 2012), Châu Phi – Trung Đông: những vấn đề

chính trị và kinh tế nổi bật, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.

13. Đỗ Đức Định – Nguyễn Thanh Hiền (Đồng chủ biên, 2009), Châu Phi và

Trung Đông năm 2008: những vấn đề và sự kiện nổi bật, Nxb Khoa học xã

hội, Hà Nội.

14. Đỗ Đức Định (Chủ biên, 2006), Tình hình chính trị - kinh tế cơ bản của châu

Phi, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.

15. Đỗ Đức Định (2006), Lịch sử châu Phi (giản yếu), Nxb Thế giới, Hà Nội.

16. Đỗ Đức Định (Chủ biên, 2008), Nam Phi: Con đường tiến tới dân chủ công

bằng và thịnh vượng, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.

17. Đỗ Đức Định (Chủ biên, 2010), Việt Nam – châu Phi: Từ đoàn kết hữu nghị

truyền thống hướng tới hợp tác toàn diện, đối tác chiến lược, Nxb Khoa học

xã hội, Hà Nội.

18. Đỗ Đức Định – Giang Thiệu Thanh (Đồng chủ biên, 2010), Cẩm nang các

nước châu Phi, Nxb Từ điển Bách khoa, Hà Nội.

19. Nguyễn Hoàng Giáp (Chủ biên, 2012), Một số vấn đề chính trị quốc tế trong

giai đoạn hiện nay, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.

20. Nguyễn Bình Giang (Chủ biên, 2011), Di chuyển lao động quốc tế, Nxb

Khoa học xã hội, Hà Nội.

21. Graham Connah (2012), Nền văn minh lục địa đen, Nxb Từ điển Bách khoa,

Hà Nội.

22. Gregory C. Chow (2012), Giải mã nền kinh tế Trung Quốc, Nxb Hồng Đức –

DT Books, Hà Nội.

23. Trương Hiểu Hà (2005), Những sách lược làm thay đổi Trung Quốc, Nxb

Văn hóa – Thông tin, Hà Nội.

24. Phạm Thanh Hà – Nguyễn Vĩnh Thanh (2009), Châu Phi trong chiến lược

của các nước lớn những năm đầu thế kỷ XXI, Tạp chí nghiên cứu châu Phi và

Trung Đông, số 10(50).

25. Lưu Kim Hâm (2004), Trung Quốc trước thách thức thế kỷ XXI, Nxb Văn

hóa – Thông tin, Hà Nội.

26. Trần Bách Hiếu (2009), Sự cạnh tranh vị thế giữa Trung Quốc và Ấn Độ tại

châu Phi những năm đầu thế kỷ XXI, Tạp chí nghiên cứu châu Phi và Trung

Đông, số 11 (51).

27. Nguyễn Thanh Hiền (2006), Lợi thế của châu Phi trong hợp tác phát triển

toàn cầu hiện nay, Tạp chí nghiên cứu châu Phi và Trung Đông, số 10(14).

28. Nguyễn Thanh Hiền – Hà Thị Phượng (2007), Tăng cường quan hệ Trung

Quốc – châu Phi trên lĩnh vực chính trị - ngoại giao từ sau chiến tranh lạnh,

Tạp chí nghiên cứu châu Phi và Trung Đông, số 8(24).

29. Nguyễn Thanh Hiền (Chủ niên, 2008), Hợp tác quốc tế giải quyết các vấn đề

mang tính toàn cầu của châu Phi, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.

30. Nguyễn Thanh Hiền (Chủ biên, 2011), Châu Phi: Một số vấn đề kinh tế và

chính trị nổi bật từ sau chiến tranh lạnh và triển vọng, Nxb Khoa học xã hội,

Hà Nội.

31. Nguyễn Thanh Hiền (Chủ biên, 2010), Châu Phi: Những đặc điểm chính trị

chủ yếu hiện nay, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.

32. Phạm Thị Kim Huế (2011), Dầu mỏ và khí đốt của Trung Đông và châu Phi:

Trữ lượng, khả năng khai thác và tiêu thụ, Tạp chí nghiên cứu châu Phi và

Trung Đông, số 02(66).

33. Nguyễn Mạnh Hùng (Chủ biên, 2011), Kinh tế, chính trị thế giới năm 2010

và triển vọng năm 2011, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.

34. Trần Thị Lan Hương (Chủ biên, 2009), Hợp tác phát triển nông nghiệp ở

châu Phi, đặc điểm và xu hướng, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.

35. Đỗ Tá Khánh (2006), Quan hệ EU – châu Phi những năm đầu thế kỷ XXI,

Tạp chí nghiên cứu châu Phi và Trung Đông, số 12(16).

36. Lê Bộ Lĩnh (Chủ biên, 2006), Kinh tế, chính trị thế giới năm 2005 và triển

vọng năm 2006, Nxb Từ điển Bách khoa, Hà Nội.

37. Nguyễn Văn Lịch (2009), Quan hệ với châu Phi: Cạnh tranh giữa Ấn Độ và

Trung Quốc, Tạp chí nghiên cứu châu Phi và Trung Đông, số 07 (47).

100

38. Ngô Hương Liên (2009), Về chính sách năng lượng và đối ngoại của Trung

Quốc đối với Sudan, Tạp chí nghiên cứu châu Phi và Trung Đông, số 07(47).

39. Vũ Lực – Tùy Phúc Dân – Trịnh Lỗi (2012), Kinh tế Trung Quốc, Nxb Tổng

hợp TP.Hồ Chí Minh.

40. Maridôn Tuarenơ (1996), Sự đảo lộn của thế giới địa chính trị thế kỷ XXI,

Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.

41. Trương Thanh Mẫn (2012), Ngoại giao Trung Quốc, Nxb Tổng hợp TP.Hồ

Chí Minh.

42. Nguyễn Minh Mẫn (2012), Chính sách ngoại giao năng lượng của Trung

Quốc trong những năm đầu thế kỷ XXI, Luận án Tiến sĩ Lịch sử, Đại học

KHXH và NV TP.Hồ Chí Minh.

43. Lê Văn Mỹ (2010), Ngoại giao Cộng hòa nhân dân Trung Hoa 30 năm cải

cách mở cửa (1978 – 2008), Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.

44. Lê Văn Mỹ (2011), Ngoại giao Cộng hòa nhân dân Trung Hoa hai mươi

năm đầu thế kỷ XXI, Nxb Từ điển Bách khoa, Hà Nội.

45. Hoàng Khắc Nam (2011), Quyền lực trong quan hệ quốc tế, lịch sử và vấn

đề, Nxb Văn hóa – Thông tin, Hà Nội.

46. Kiều Thanh Nga (2009), Châu Phi trong ý đồ và chính sách của Mỹ, Tạp chí

nghiên cứu châu Phi và Trung Đông, số 03(43).

47. Vũ Thế Ngọc (2010), Phát triển kinh tế tại Trung Quốc, ảnh hưởng và triển

vọng ở Việt Nam, Nxb Phương Đông, Hồ Chí Minh.

48. Ngô Chí Nguyện (2007), Quan hệ Trung Quốc – châu Phi cuối thế kỷ XIX –

đầu thế kỷ XXI, Tạp chí nghiên cứu châu Phi và Trung Đông, số 5(21).

49. Hoàng Thị Thanh Nhàn (Chủ biên, 2012), Kinh tế, chính trị thế giới năm

2011 và triển vọng năm 2012, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.

50. Nguyễn Nhâm (2011), Quan hệ hợp tác kinh tế Trung Quốc – châu Phi, Tạp

chí nghiên cứu châu Phi và Trung Đông, số 3(67).

51. Pete Engardrio (2009), Rồng Hoa hổ Ấn, Nxb Thời đại, Hà Nội.

101

52. Trần Thùy Phương (Chủ biên, 2009), Đầu tư trực tiếp nước ngoài ở một số

nước châu Phi, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.

53. Trần Thọ Quang (2009), Quan hệ chiến lược Trung Quốc – châu Phi nhìn từ

khía cạnh kinh tế, Tạp chí nghiên cứu Trung Quốc, số 12.

54. Nguyễn Duy Quý (Chủ biên, 2002), Thế giới trong hai thập niên đầu thế kỷ

XXI, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.

55. Đỗ Tiến Sâm – M.L.Titarenko (2010), Trung Quốc những năm đầu thế kỷ

XXI, Nxb Từ điển Bách khoa, Hà Nội.

56. Đỗ Tiến Sâm (Chủ biên, 2008), Đại hội XVII Đảng Cộng sản Trung Quốc –

những vấn đề lý luận và thực tiễn, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.

57. Đỗ Tiến Sâm (Chủ biên, 2009), Trung Quốc sau 5 năm gia nhập WTO, Nxb

Từ điển Bách khoa, Hà Nội.

58. Đỗ Tiến Sâm (Chủ biên, 2008), Trung Quốc năm 2007 – 2008, Nxb Từ điển

Bách khoa, Hà Nội.

59. Đỗ Tiến Sâm (Chủ biên, 2009), Trung Quốc năm 2008 – 2009, Nxb Từ điển

Bách khoa, Hà Nội.

60. Phạm Minh Sơn (2008), Chính sách đối ngoại của một số nước trên thế giới,

Nxb Lý luận chính trị, Hà Nội

61. Phạm Thanh Tú (2006), Một số vấn đề xung quanh quan hệ giữa Trung Quốc

với một số nước châu Phi về dầu lửa, Tạp chí nghiên cứu châu Phi và Trung

Đông, số 2(06).

62. Ted C. Fishman (2007), Trung Quốc với tham vọng trở thành siêu cường như

thế nào?, Nxb Văn hóa – Thông tin, Hà Nội.

63. Trần Thị Thái (2011), Tình hình khai thác và sử dụng các nguồn tài nguyên

ở châu Phi hiện nay, Tạp chí nghiên cứu châu Phi và Trung Đông, số 4(68).

64. Vũ Thị Thanh (2010), Quan hệ châu Phi – Trung Quốc, Tạp chí nghiên cứu

châu Phi và Trung Đông, số 02(54).

102

65. Nguyễn Xuân Thắng – Chu Đức Dũng – Đặng Xuân Thanh (Đồng chủ biên,

2008), Kinh tế, chính trị thế giới năm 2007 và triển vọng năm 2008, Nxb Từ

điển Bách khoa, Hà Nội.

66. Nguyễn Xuân Thắng - Nguyễn Mạnh Hùng (Đồng chủ biên, 2011), Một số

đặc điểm nổi bật của thế giới và khu vực những năm đầu thế kỷ XXI, Nxb

Khoa học xã hội, Hà Nội.

67. Thông tấn xã Việt Nam (2005), Chiến lược châu Phi của Trung Quốc, Tài

liệu tham khảo đặc biệt, ngày 20/07/2005.

68. Thông tấn xã Việt Nam (2010), Trung Quốc tăng cường đổ bộ vào châu Phi,

Tài liệu tham khảo đặc biệt, ngày 28/08/2010.

69. Thông tấn xã Việt Nam (2010), Về vấn đề an ninh năng lượng ở Trung Quốc

và bài học cho châu Âu, Tài liệu tham khảo đặc biệt, ngày 19/06/2010.

70. Thông tấn xã Việt Nam (2006), Trung Quốc đang tích cực mở rộng quan hệ

với châu Phi, Tài liệu tham khảo đặc biệt, ngày 19/03/2006.

71. Thông tấn xã Việt Nam (2006), Chính sách ngoại giao mềm của Trung Quốc

tại châu Phi, Tài liệu tham khảo đặc biệt, ngày 10/07/2006.

72. Thông tấn xã Việt Nam (2006), Trung Quốc trong công cuộc chinh phục

châu Phi, Tài liệu tham khảo đặc biệt, ngày 10/07/2006.

73. Thông tấn xã Việt Nam (2006), Chiến lược đối ngoại của Trung Quốc đầu

thế kỷ XXI, Tài liệu tham khảo đặc biệt, ngày 31/07/2006.

74. Thông tấn xã Việt Nam (2006), Chiến lược ngoại giao của Trung Quốc tại

châu Phi, Tài liệu tham khảo đặc biệt, ngày 28/08/2006.

75. Thông tấn xã Việt Nam (2010), Trung Quốc và vấn đề năng lượng, Tài liệu

tham khảo đặc biệt, ngày 05/04/2010.

76. Thông tấn xã Việt Nam (2009), Chính sách của Trung Quốc đối với châu Phi

và Mỹ Latinh, Tài liệu tham khảo đặc biệt, ngày 2/2/2009.

77. Thông tấn xã Việt Nam (2011), Về sự can dự của Trung Quốc tại các khu

vực xung đột ở châu Phi, Tài liệu tham khảo đặc biệt, ngày 29/09/2011.

103

78. Thông tấn xã Việt Nam (2006), Tham vọng của Trung Quốc ở châu Phi và

bóng ma “chủ nghĩa đế quốc cũ”, Tài liệu tham khảo đặc biệt, ngày

19/10/2006.

79. Thông tấn xã Việt Nam (2011), Sách trắng về phát triển hòa bình của Trung

Quốc, Tài liệu tham khảo đặc biệt, ngày 18/09/2011.

80. Thông tấn xã Việt Nam (2011), Châu Phi quan tâm đến mô hình “chủ nghĩa

tư bản Trung Quốc”, Tài liệu tham khảo đặc biệt, ngày 05/09/2011.

81. Thông tấn xã Việt Nam (2006), Chiến lược năng lượng của Trung Quốc

trong bối cảnh toàn cầu hóa, Tài liệu tham khảo đặc biệt, ngày 06/11/2006.

82. Thông tấn xã Việt Nam (2006), Xung quanh chiến lược mới của Trung Quốc

đối với châu Phi, Tài liệu tham khảo đặc biệt, ngày 22/11/2006.

83. Thông tấn xã Việt Nam (2006), Triển vọng hợp tác Trung Quốc – châu Phi,

Tài liệu tham khảo đặc biệt, ngày 16/12/2006.

84. Thông tấn xã Việt Nam (2006), Trung Quốc chiếm lĩnh châu Phi vì dầu mỏ

và tài nguyên, Tài liệu tham khảo đặc biệt, ngày 16/12/2006.

85. Thông tấn xã Việt Nam (2006), Trung Quốc tăng cường phát triển quan hệ

với châu Phi, Tài liệu tham khảo đặc biệt, ngày 15/02/2006.

86. Đinh Thị Thơm (Chủ biên, 2007), Thị trường một số nước châu Phi, cơ hội

đối với Việt Nam, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.

87. Lưu Ngọc Trịnh (Chủ biên, 2011), Kinh tế và chính trị thế giới đến năm

2020, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.

88. Viện nghiên cứu Trung Quốc (2010), Cộng hòa nhân dân Trung Hoa 60 năm

xây dựng và phát triển, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.

89. Viện nghiên cứu Trung Quốc (2005), Cộng hòa nhân dân Trung Hoa 55 năm

xây dựng và phát triển (Kỷ yếu Hội thảo), Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.

90. Viện thông tin khoa học xã hội (2011), Niên giám thông tin khoa học xã hội

nước ngoài, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.

TIẾNG ANH

104

91. Anthony Yaw Baah and Herbert Jauch (eds.) (2009): Chinese investments in

Africa: A labour perspective, Windhoek: African Labour Research Network,

May 2009, ISBN No: 99916-64-94-7.

www.sask.fi/@Bin/.../China-Africa%20Report%202009-final.pdf

92. Congressional Research Service Library of Congress (2008), China’s

Foreign Policy and “Soft Power” in South America, Asia, and Africa, U.S.

Government Printing Office, Washington, DC,

www.fas.org/irp/congress/2008_rpt/crs-china.pdf

93. Chenchen Wu (2008), China’s Foreign Policy towards Africa, the School of

Government and International Affairs, Durham University.

http://www.pol.ed.ac.uk/psa_postgraduate/abstracts

94. Chuka Enuka (2010), China’s Rising Roles in Africa’s Socio-Economic

Good: The Problems and Challenges, Pakistan Journal of Social Sciences,

Volume: 7, Issue: 6, p.424-432.

http://www.medwelljournals.com/fulltext/?doi=pjssci.2010.424.432

95. David H. Shinn (2011), The Impact of China’s Growing Influence in Africa,

The European Financial Review, April - May 2011.

http://www.europeanfinancialreview.com/?p=2806

96. Dot Keet (2007), The role and impact of Chinese economic operations in

Africa, and challenges to the government of China, May 2007.

http://www.tni.org/article/role-and-impact-chinese-economic-operations-

africa-and-challenges-government-china

97. Dorothy-Grace Guerrero and Firoze Manji (eds) (2008), China’s new role in

Africa and the South: A search for a new perspective, Nairobi, Oxford and

Bangkok: Fahamu and Focus on the Global South, ISBN: 978-1-906387-26-

6, asiandrivers.open.ac.uk/Fahamu%20book%202008.pdf

98. Du Xiaocong (2010), China's Role in Africa -Speech by Counselor Du

Xiaocong of the Chinese Permanent Mission to the UN at the "Symposium

105

on Africa-China Relations" held by Syracuse University, August, 4th,2010,

http://www.china-un.org/eng/czthd/P020100421203228984964.rtf

99. Eddy Maloka (2005), China's Economic Development: New Opportunities

for the Sino-African Relations, Speech by Ambassador Jin Yongjian at a

seminar held by AISA 2005/05/17, http://za.china-

embassy.org/eng/znjl/t196028.htm

100. Evan S. Medeiros (2006), Chinese Foreign Policy: The African Dimension,

Presentation given at a FLADIPRI conference on “Strategy and Security in

Southern Africa”, Lisbon, October 2006 (mimeo).

www.ipri.pt/eventos/pdf/Evan_Medeiros.pdf

101. Garth Shelton (2005), China, Africa and Asia Advancing South-South Co-

operation, Ciudad Autónoma de Buenos Aires, Argentina. Junio. 2005. pp:

347-383.

http://bibliotecavirtual.clacso.org.ar/ar/libros/sursur/politics/Shelton.rtf

102. Guillaume Mounmouni (2010), China’s Relations with African Sub-regions:

The Case of West Africa. In: AUC: China and Africa: Assessing the

Relationship on the Eve of the Fourth Forum on China Africa Co-operation

(FOCAC IV). African Union Commission (AUC), The Bulletin of Fridays of

the Commission Team, 3 (2010)1:25-43

103. Guillaume Mounmouni (2006), Domestic Transformations and Change in

Sino-African Relations, Center on China's Transnational Relations - Working

Paper No. 21.

http://www.cctr.ust.hk/research/working_paper.html

104. Hannah Edinger, Hayley Herman & Johanna Jansson (2008), New impulses

from the South China’s engagement of Africa, A Publication of the Centre

for Chinese Studies (CCS), Stellenbosch University Stellenbosch, South

Africa.

http://www.unisa.ac.za/contents/faculties/humanities/pol/docs/CCSUNISA%

20Africa%20Day%20Invite.pdf

106

105. Hany Besada (2008), The Implications of China’s Ascendancy for Africa,

Working Paper No. 40, The Centre for International Governance Innovation

(CIGI), Waterloo, Ontario, Canada.

106. He Wenping (2006), Moving Forward with the Time: the Evolution of

China’s African Policy, Paper Presented for: Workshop on China-Africa

Relations: Engaging the International Discourse Hong Kong University of

Science and Technology Center on China’s Transnational Relations, 11-12

November 2006.

http://www.cctr.ust.hk/materials/conference/chinaafrica/papers/He,Wengping

.pdf

107. He Wenping (2003), China-Africa Relations facing the 21st Century, 2003-

5-27.

http://bic.cass.cn/english/InfoShow/Arcitle_Show_Conference_Show.asp?ID

=364&Title=Africa%20Beyond%202000&strNavigation=Home%3EForum

&BigClassID=4&SmallClassID=11

108. He Wenping (2006), “Partners in Development”, Beijing Review, No. 44,

Nov.2, 2006.

http://www.bjreview.com.cn/expert/txt/2006-12/10/content_50377.htm

109. Ian Taylor (2009), China’s New Role in Africa, USA, ISBNs: 978-1-58826-

636-1 hc, This excerpt was downloaded from the Lynne Rienner Publishers

website: www.rienner.com

110. Jacob Zuma (2010), “Africa: South Africa, the Continent and China in a

Changing World Economy”, Lecture by President Jacob Zuma of the

Republic of South Africa, Renmin University, Beijing, China.

http://za.china-embassy.org/eng/zfgx/t727453.htm

111. Jennifer L. Parneti (2009), China-Africa Relations in the 21st Century, JFQ:

Joint Force Quarterly; 2009 1st Quarter, Issue 52, p118, ndupress.ndu.edu

112. Jian-Ye Wang (2007), What Drives China’s Growing Role in Africa? IMF

Working Paper, WP/07/211.

107

http://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2007/wp07211.pdf

113. Li Anshan (2007), Transformation of China’s African Policy: When, Why

and What, Paper presented at China-World Conference: “Made in China vs.

Made by Chinese: Global Identities of Chinese Business”, University of

Durham, Britain, March 19-20, 2007.

https://www.dur.ac.uk/resources/china.studies/Li%20An%20Shan.doc

114. Li Anshan (2007) “China and Africa: Policy and Challenges,” China

Security, Vol. 13, No.13, pp.69-93, http://wsichina.org/%5Ccs7_4.pdf

115. Li, Anshan (2008), China’s New Policy toward Africa, In China into Africa,

ed. Robert I. Rotberg,1-20, Cambridge: Rotberg

116. Liu Lirong (2011), The EU and China’s engagement in Africa: the dilemma

of socialisation, Institute for Security Studies (Paris, France) Publisher: Paris

: European Union Institute for Security Studies,

http://www.worldcat.org/title/eu-and-chinas-engagement-in-africa-the-

dilemma-of socialisation/oclc/746316686/lists

117. Liu Guijin (2006), Economic and Trade Relations between China and Africa

Anchored on Mutual Benefit and Win Win Cooperation, October 19, 2006,

http://za.china-embassy.org/eng/zfgx/zfhzlt/t277181.htm

118. Liu Guijin (2006), China's Role in Meeting Africa's Developmental

Needs(fulltext of speech), October 16th ,2006.

119. Luo Jianbo & Zhang Xiaomin (2009), "China’s African Policy and its Soft

Power", in AntePodium, Victoria University of Wellington.

http://www.victoria.ac.nz/atp/articles/pdf/JianboXiaomin-2009.pdf

120. Lt. Col JS Kohli (2009), The Dragon on Safari: China’s Africa Policy,

Ínstitute of Peace and Conflict Studies, Niu Delhi, India.

121. Mary-Françoise Renard (2011), China’s Trade and FDI in Africa, African

Development Bank, Working Paper No. 126 May 2011.

http://www.afdb.org/fileadmin/uploads/afdb/Documents/Publications/Worki

ng%20126.pdf.

108

122. Mauro De Lorenzo (2007), “African Perspectives on China”, China Brief,

http://www.aei.org/article/26917, Wednesday, October 3, 2007.

123. Marcus Power and Giles Mohan (2010), The Geopolitics of China’s

engagement with African development, Special Issue: Geopolitics and

Development, The open University, UK, Volume 15, Issue 3, 25 Aug2010,

p.462-495.

http://www.open.ac.uk/socialsciences/bisaafrica/workshop/mohan_and_%20

power.pdf

124. Maxi Schoeman (2007), China in Africa: the Rise of a Hegemony? in China

and Africa: Partners in Development and Security? Danish Institute of

International Affairs, Copenhagen, 23 August, 2007.

www.diis.dk/graphics/_io.../maxi%20schoeman.pdf

125. Michal Meidan (2006), China’s Africa Policy: Business Now, Politics Later,

Asian Perspective, Vol.30, No.4, 2006, pp72

www.asianperspective.org/articles/v30n4-d.pdf

126. Mwesiga Baregu (2008), Africa-China-EU relations: A View from Africa’,

International Review, Institute of International Studies, Shanghai, pp. 124 –

133.

www.siis.org.cn/Sh_Yj.../2008928113838EUGY.PDF

127. Ofodile UE (2008), Trade, Empires and Subjects: China-Africa Trade: A

New Fair Trade Arrangement Or The Third Scramble For Africa?

Vanderbilt Journal of Transnational Law, Volume 41, Number 2, March

2008.

http://law.vanderbilt.edu/publications/journal-of

transnationalaw/archives/volume-41-number-2/download.aspx?id=3087

128. Oyejide Titiloye Ademola - Abiodun S Bankole and Adeolu O Adewuyi

(2009), China–Africa Trade Relations: Insights from AERC Scoping Studies,

University of Ibadan, Nigeria.

109

129. Patricia Magalhães Ferreira (2008), Global Players in Africa: Is there scope

for an EU-China-Africa partnership?” Estratégia.

http://www.palgrave-journals.com/ejdr/journal/v21/n4/full/ejdr200928a.html

130. Peter Brookes and Ji Hye Shin (2006), China’s influence in Africa:

Implication for the United States, The Heritage Foundation (Washington,

DC.), No.1916, February 22, 2006.

http://frankhaugwitz.info/doks/security/2005_02_China_Energy_Africa_Foc

us_Implications_for_US.pdf

131. Princeton. N Lyman (2005), China's Rising Role in Africa, Presentation to

the US-China Commission, July 21, 2005, http://www.cfr.org/china/chinas-

rising-role-africa/p8436

132. Richard Schiere (2011), China and Africa: An Emerging Partnership for

Development? – An overview of issues, Series N° 125, African Development

Bank, Tunis, Tunisia.

http://www.afdb.org/fileadmin/uploads/afdb/Documents/Publications/WPS%

20No%20125%20China%20and%20Africa%20%20An%20Emerging%20Pa

rtnership%20.pdf

133. Stephanie Hanson (2008), China, Africa, and Oil, News Editor, Council on

Foreign Relations Monday, June 9, 2008, http://www.cfr.org/china/china-

africa-oil/p9557

134. The Information Office of the State Council, or China's Cabinet (2010),

China-Africa economic and trade cooperation, December 2010, Beijing

Contents, http://english.gov.cn/official/2010-12/23/content_1771603.htm

135. Wen Jiabao (2010), Building the New Type of China-Africa Strategic

Partnership, speech at the Opening Ceremony of the 4th Ministerial

Conference of The Forum on China-Africa Cooperation, 26 August 2010,

http://za.china-embassy.org/eng/zfgx/t625493.htm

136. Wen Jiabao (2009), Chinese premier announces eight new measures to

enhance cooperation with Africa, Chinese Embassy in South Africa All

110

Rights Reserv, 2009/11/09, http://za.china-

embassy.org/eng/zfgx/zfhzlt/t625494.htm (xem lại)

137. Yang Guang, (2007), China and the United States ‘Do Not Have Strategic

Conflicts’ in Africa, November 28, 2007, http://www.cfr.org/china/guang-

china-united-states-do-not-have-strategic-conflicts-africa/p14870

138. Yi-Chong Xu (2008),“China and the United States in Africa: Coming

Conflict or Commercial Coexistence?”, Australian Journal of International

Affairs, Volume 62, Number 1,March 2008, pp. 16-37(22).

http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/10357710701842660

139. Zhang Haibing (2009), China’s Aid to Africa: New Colonialism or Not ?, in

Liu & Yang ed., Fifty Years of Sino-African Cooperation, pp.3 62-369.

http://www.siis.org.cn/sinoafrica/pdf/zhang%20haibing.pdf

WEBSITES

văn 140. http://english.gov.cn/official/2010-12/23/content_1771603.htm.(Toàn

quan hệ kinh tế và hợp tác thương mại Trung-Phi)

141. http://cafef.vn/20120721102939803CA32/chau-phi-tinh-giac-mong-dau-tu-

trung quoc.chn

142. China’s Afican Policy, Januay 2006.

http://www.fmprc.gov.cn/eng/zxxx/t230615.htm)

143. Quan hệ Trung – Phi năm 2006 – 2008,

http://www.ccs.org.za/downloads/CCS_Feb/China_Monitor_February_2009.

pdf

Policy In Focus, 144. China

https://sites.google.com/site/chinapolicyinfocus/home

145. www.acftu.org

146. www.amrc.org

147. www.china-labour.org.hk

148. http://www.siis.org.cn

111

149. http://www.tandfonline.com

150. http://english.gov.cn

151. http://www.cfr.org

152. http://www.palgrave-journals.com

153. http://law.vanderbilt.edu

154. http://www.afdb.org/

155. http://www.victoria.ac.nz

156. http://za.china-embassy.org

157. http://wsichina.org

158. http://www.imf.org

159. ndupress.ndu.edu

160. http://bic.cass.cn/

161. http://www.cctr.ust.hk

162. http://bibliotecavirtual.clacso.org.ar

163. http://www.tni.org

164. http://www.medwelljournals.com

165. http://www.europeanfinancialreview.com

166. http://www.siis.org.cn

112

PHỤ LỤC LUẬN VĂN

PHỤ LỤC 1: CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA TRUNG QUỐC ĐỐI VỚI

CHÂU PHI, NĂM 2006

China's African Policy, January 2006

Foreword

The first few years of the new century witness a continuation of complex

and profound changes in the international situation and further advance of

globalization. Peace and development remain the main themes of our times.

Safeguarding peace, promoting development and enhancing cooperation, which is

the common desire of all peoples, represents the irresistible historical trend. On the

other hand, destabilizing factors and uncertainties in the international situation are

on the rise. Security issues of various kinds are interwoven. Peace remains evasive

and development more pressing.

China, the largest developing country in the world, follows the path of

peaceful development and pursues an independent foreign policy of peace. China

stands ready to develop friendly relations and cooperation with all countries on the

basis of the Five Principles of Peaceful Coexistence so as to contribute to peace,

stability and common prosperity around the world.

The African continent, which encompasses the largest number of

developing countries, is an important force for world peace and development.

China-Africa traditional friendly relations face fresh opportunities under the new

circumstances. By this African Policy Paper, the Chinese Government wishes to

present to the world the objectives of China's policy towards Africa and the

measures to achieve them, and its proposals for cooperation in various fields in the

113

coming years, with a view to promoting the steady growth of China-Africa relations

in the long term and bringing the mutually-beneficial cooperation to a new stage.

Part I:

Africa's Position and Role

Africa has a long history, vast expanse of land, rich natural resources and

huge potential for development. After long years of struggle, the African people

freed themselves from colonial rule, wiped out apartheid, won independence and

emancipation, thus making significant contribution to the progress of civilization.

Following their independence, countries in Africa have been

conscientiously exploring a road to development suited to their national conditions

and seeking peace, stability and development by joint efforts. Thanks to the

concerted efforts of African countries and the Organization of African Unity

(OAU)/the African Union (AU), the political situation in Africa has been stable on

the whole, regional conflicts are being gradually resolved and economy has been

growing for years. The NEPAD has drawn up an encouraging picture of African

rejuvenation and development. African countries have actively participated in the

South-South cooperation and worked for the North-South dialogue. They are

playing an increasingly important role in international affairs.

Africa still faces many challenges on its road of development. However,

with the persistent efforts of African countries and the continuous support of the

international community, Africa will surely surmount difficulties and achieve

rejuvenation in the new century.

Part II:

China's Relations with Africa

China-Africa friendship is embedded in the long history of interchange.

Sharing similar historical experience, China and Africa have all along sympathized

with and supported each other in the struggle for national liberation and forged a

profound friendship.

114

The founding of the People's Republic of China and the independence of

African countries ushered in a new era in China-Africa relations. For over half a

century, the two sides have enjoyed close political ties and frequent exchange of

high-level visits and people-to-people contacts. Our bilateral trade and economic

cooperation have grown rapidly; cooperation in other fields has yielded good

results; and consultation and coordination in international affairs have been

intensified. China has provided assistance to the best of its ability to African

countries, while African countries have also rendered strong support to China on

many occasions.

Sincerity, equality and mutual benefit, solidarity and common

development-these are the principles guiding China-Africa exchange and

cooperation and the driving force to lasting China-Africa relations.

Part III:

China's African Policy

Enhancing solidarity and cooperation with African countries has always

been an important component of China's independent foreign policy of peace. China

will unswervingly carry forward the tradition of China-Africa friendship, and,

proceeding from the fundamental interests of both the Chinese and African peoples,

establish and develop a new type of strategic partnership with Africa, featuring

political equality and mutual trust, economic win-win cooperation and cultural

exchange. The general principles and objectives of China's African policy are as

follows:

- Sincerity, friendship and equality. China adheres to the Five Principles

of Peaceful Coexistence, respects African countries' independent choice of the road

of development and supports African countries' efforts to grow stronger through

unity.

- Mutual benefit, reciprocity and common prosperity. China supports

African countries' endeavor for economic development and nation building, carries

115

out cooperation in various forms in the economic and social development, and

promotes common prosperity of China and Africa.

- Mutual support and close coordination. China will strengthen

cooperation with Africa in the UN and other multilateral systems by supporting

each other's just demand and reasonable propositions and continue to appeal to the

international community to give more attention to questions concerning peace and

development in Africa.

- Learning from each other and seeking common development. China and

Africa will learn from and draw upon each other's experience in governance and

development, strengthen exchange and cooperation in education, science, culture

and health. Supporting African countries' efforts to enhance capacity building,

China will work together with Africa in the exploration of the road of sustainable

development.

The one China principle is the political foundation for the establishment

and development of China's relations with African countries and regional

organizations. The Chinese Government appreciates the fact that the overwhelming

majority of African countries abide by the one China principle, refuse to have

official relations and contacts with Taiwan and support China's great cause of

reunification. China stands ready to establish and develop state-to-state relations

with countries that have not yet established diplomatic ties with China on the basis

of the one China principle.

Part IV

Enhancing All-round Cooperation Between China and Africa

1. The political field

(1) High-level visits

China will maintain the momentum of mutual visits and dialogues

between Chinese and African leaders, with a view to facilitating communication,

deepening friendship and promoting mutual understanding and trust.

(2) Exchanges between legislative bodies

116

China favors increased multi-level and multi-channel friendly exchanges

on the basis of mutual respect between China's National People's Congress (NPC)

on the one hand and parliaments of African countries and the Pan-African

Parliament of the AU on the other, for the purpose of deepening understanding and

cooperation.

(3) Exchanges between political parties

The Communist Party of China (CPC) develops exchanges of various

forms with friendly political parties and organizations of African countries on the

basis of the principles of independence, equality, mutual respect and non-

interference in each other's internal affairs. The purpose of such exchanges is to

increase understanding and friendship and seek trust and cooperation.

(4) Consultation mechanisms

Mechanisms such as national bilateral committees between China and

African countries, political consultation between foreign ministries, joint(mixed)

committees on trade and economic cooperation and mixed committees on science

and technology should be established and improved, so as to institutionalize

dialogue and consultation in a flexible and pragmatic manner.

(5) Cooperation in international affairs

China will continue to strengthen solidarity and cooperation with African

countries on the international arena, conduct regular exchange of views, coordinate

positions on major international and regional issues and stand for mutual support on

major issues concerning state sovereignty, territorial integrity, national dignity and

human rights. China supports African nations' desire to be an equal partner in

international affairs. China is devoted, as are African nations, to making the UN

play a greater role, defending the purposes and principles of the UN Charter,

establishing a new international political and economic order featuring justice,

rationality, equality and mutual benefit, promoting more democratic international

relationship and rule of law in international affairs and safeguarding the legitimate

rights and interests of developing countries.

117

(6) Exchanges between local governments

China's Central Government attaches importance to the exchanges

between local governments of China and African countries, vigorously supports

twin province/state and twin city relationship aimed at facilitating bilateral

exchanges and cooperation in local development and administration.

2. The economic field

(1) Trade

The Chinese Government will adopt more effective measures to facilitate

African commodities' access to Chinese market and fulfill its promise to grant duty-

free treatment to some goods from the least developed African countries, with a

view to expanding and balancing bilateral trade and optimizing trade structure. It

intends to settle trade disputes and frictions properly through bilateral or multilateral

friendly consultation, mutual understanding and mutual accommodation. Efforts

will be made to encourage business communities on both sides to set up China-

Africa Joint Chamber of Commerce and Industry. When conditions are ripe, China

is willing to negotiate Free Trade Agreement (FTA) with African countries and

African regional organizations.

(2) Investment

The Chinese Government encourages and supports Chinese enterprises'

investment and business in Africa, and will continue to provide preferential loans

and buyer credits to this end. The Chinese Government is ready to explore new

channels and new ways for promoting investment cooperation with African

countries, and will continue to formulate and improve relevant policies, provide

guidance and service and offer convenience. African countries are welcome to make

investment in China. The Chinese Government will continue to negotiate, conclude

and implement the Agreement on Bilateral Facilitation and Protection of Investment

and the Agreement on Avoidance of Double Taxation with African Countries. The

two sides should work together to create a favorable environment for investment

118

and cooperation and protect the legitimate rights and interests of investors from

both sides.

(3) Financial cooperation

To further develop China-Africa cooperation in the area of finance, the

Chinese Government will support the effort of Chinese financial institutions to

increase exchanges and cooperation with their counterparts in African countries as

well as regional financial institutions in Africa.

(4) Agricultural cooperation

China intends to further promote its agricultural cooperation and

exchanges with African nations at various levels, through multiple channels and in

various forms. Focus will be laid on the cooperation in land development,

agricultural plantation, breeding technologies, food security, agricultural machinery

and the processing of agricultural and side-line products. China will intensify

cooperation in agricultural technology, organize training courses of practical

agricultural technologies, carry out experimental and demonstrative agricultural

technology projects in Africa and speed up the formulation of China-Africa

Agricultural Cooperation Program.

(5) Infrastructure

The Chinese Government will step up China-Africa cooperation in

transportation, communication, water conservancy, electricity and other

infrastructures. It will vigorously encourage Chinese enterprises to participate in the

building of infrastructure in African countries, scale up their contracts, and

gradually establish multilateral and bilateral mechanisms on contractual projects.

Efforts will be made to strengthen technology and management cooperation,

focusing on the capacity-building of African nations.

(6) Resources cooperation

The Chinese Government facilitates information sharing and cooperation

with Africa in resources areas. It encourages and supports competent Chinese

enterprises to cooperate with African nations in various ways on the basis of the

119

principle of mutual benefit and common development, to develop and exploit

rationally their resources, with a view to helping African countries to translate their

advantages in resources to competitive strength, and realize sustainable

development in their own countries and the continent as a whole.

(7) Tourism cooperation

China will implement the program of Chinese citizens' group tour to some

African nations and, grant more African countries, as they wish and as far as

feasible, Approved Destination Status for out-bound Chinese tourist groups. China

welcomes citizens from African nations for a tour of the country.

(8) Debt reduction and relief

China is ready to continue friendly consultation with some African

countries with a view to seek solution to, or reduction of, the debts they owe to

China. It will urge the international community, developed countries in particular,

to take more substantial action on the issue of debt reduction and relief for African

nations.

(9) Economic assistance

In light of its own financial capacity and economic situation, China will

do its best to provide and gradually increase assistance to African nations with no

political strings attached.

(10) Multilateral cooperation

China is ready to enhance consultation and coordination with Africa

within multilateral trade systems and financial institutions and work together to urge

the UN and other international organizations to pay more attention to the question

of economic development, promote South-South cooperation, push forward the

establishment of a just and rational multilateral trade system and make the voices of

developing countries heard in the decision-making of international financial affairs.

It will step up cooperation with other countries and international organizations to

support the development of Africa and help realize Millennium Development Goals

in Africa.

120

3. Education, science, culture, health and social aspects

(1) Cooperation in human resources development and education

The Chinese Government will give full play to the role of its "African

Human Resources Development Foundation" in training African personnel. It will

identify priority areas, expand areas of cooperation and provide more input

according to the needs of African countries so as to achieve greater results.

Exchange of students between China and Africa will continue. China will

increase the number of government scholarships as it sees fit, continue to send

teachers to help African countries in Chinese language teaching and carry out

educational assistance project to help develop Africa's weak disciplines. It intends

to strengthen cooperation in such fields as vocational education and distance

learning while encouraging exchanges and cooperation between educational and

academic institutions of both sides.

(2) Science and technology cooperation

Following the principles of mutual respect, complementarity and sharing

benefits, China will promote its cooperation with Africa in the fields of applied

research, technological development and transfer, speed up scientific and

technological cooperation in the fields of common interest, such as bio-agriculture,

solar energy utilization, geological survey, mining and R&D of new medicines. It

will continue its training programs in applied technologies for African countries,

carry out demonstration programs of technical assistance, and actively help

disseminate and utilize Chinese scientific and technological achievements and

advanced technologies applicable in Africa.

(3) Cultural exchanges

China will implement agreements of cultural cooperation and relevant

implementation plans reached with African countries, maintain regular contacts

with their cultural departments and increase exchanges of artists and athletes. It will

guide and promote cultural exchanges in diverse forms between people's

121

organizations and institutions in line with bilateral cultural exchange programs and

market demand.

(4) Medical and health cooperation

China is ready to enhance medical personnel and information exchange

with Africa. It will continue to send medical teams and provide medicines and

medical materials to African countries, and help them establish and improve

medical facilities and train medical personnel. China will increase its exchanges and

cooperation with African countries in the prevention and treatment of infectious

diseases including HIV/AIDS and malaria and other diseases, research and

application of traditional medicine and experience concerning mechanism for public

health emergencies.

(5) Media cooperation

China wishes to encourage multi-tiered and multi-formed exchange and

cooperation between the media on both sides, so as to enhance mutual

understanding and enable objective and balanced media coverage of each other. It

will facilitate the communication and contacts between relevant government

departments for the purpose of sharing experiences on ways to handle the relations

with media both domestic and foreign, and guiding and facilitating media

exchanges.

(6) Administrative cooperation

China will carry out exchange and cooperation with African countries in

civil service system building, public administration reform and training of

government personnel. The two sides may study the feasibility of setting up a

mechanism for personnel and administrative cooperation.

(7) Consular cooperation

China will hold regular/irregular consular consultations with African

countries during which the two sides may have amicable discussions on urgent

problems or questions of common interest in bilateral or multilateral consular

relations in order to improve understanding and expand cooperation. The Chinese

122

side will work with Africa to facilitate personnel flow and ensure the safety of their

nationals.

(8) People-to-people exchange

China will encourage and facilitate the exchanges between people's

organizations of China and Africa, especially the youth and women, with a view to

increasing the understanding, trust and cooperation of people on both sides. It will

encourage and guide Chinese volunteers to serve in African countries.

(9) Environmental cooperation

China will actively promote China-Africa cooperation in climate change,

water resources conservation, anti-desertification, bio-diversity and other areas of

environmental protection by facilitating technological exchange.

(10) Disaster reduction, relief and humanitarian assistance

China will actively carry out personnel exchange, training and

technological cooperation in the fields of disaster reduction and relief. It will

respond quickly to African countries' request for urgent humanitarian aid,

encourage and support exchange and cooperation between the Red Cross Society of

China and other NGOs on the one side and their African counterparts on the other

side.

4. Peace and security

(1) Military cooperation

China will promote high-level military exchanges between the two sides

and actively carry out military-related technological exchanges and cooperation. It

will continue to help train African military personnel and support defense and army

building of African countries for their own security.

(2) Conflict settlement and peacekeeping operations

China supports the positive efforts by the AU and other African regional

organizations and African countries concerned to settle regional conflicts and will

provide assistance within our own capacity. It will urge the UN Security Council to

123

pay attention to and help resolve regional conflicts in Africa. It will continue its

support to and participation in UN peacekeeping operations in Africa.

(3) Judicial and police cooperation

China is prepared to promote exchange and cooperation between Chinese

and African judicial and law enforcement departments. The two sides may learn

from each other in legal system building and judicial reform so as to be better able

to prevent, investigate and crack down on crimes. China will work together with

African countries to combat transnational organized crimes and corruption, and

intensify cooperation on matters concerning judicial assistance, extradition and

repatriation of criminal suspects.

China will cooperate closely with immigration departments of African

countries in tackling the problem of illegal migration, improve exchange of

immigration control information and set up an unimpeded and efficient channel for

intelligence and information exchange.

(4) Non-traditional security areas

In order to enhance the ability of both sides to address non-traditional

security threats, it is necessary to increase intelligence exchange, explore more

effective ways and means for closer cooperation in combating terrorism, small arms

smuggling, drug trafficking, transnational economic crimes, etc.

Part V:

Forum on China-Africa Cooperation And Its Follow-up Actions

Launched in 2000, the Forum on China-Africa Cooperation has become

an effective mechanism for the collective dialogue and multilateral cooperation

between China and Africa and put in place an important framework and platform

for a new type of China-Africa partnership featuring long-term stability, equality

and mutual benefit.

China attaches importance to the positive role of the Forum on China-

Africa Cooperation in strengthening political consultation and pragmatic

cooperation between China and Africa, and stands ready to work with African

124

countries to conscientiously implement the Beijing Declaration of the Forum on

China-Africa Cooperation, the Program for China-Africa Cooperation in Economic

and Social Development and the Forum on China-Africa Cooperation-Addis Ababa

Action Plan (2004-2006) and its follow-up action plans. China will work with

African countries within the framework of the Forum to explore new ways to

enhance mutual political trust, promote the comprehensive development of

pragmatic cooperation, further improve the mechanism of the forum, and try to find

the best way for furthering cooperation between the Forum and the NEPAD.

Part VI:

China's Relations with African and Regional Organizations

China appreciates the significant role of the AU in safeguarding peace and

stability in the region and promoting African solidarity and development. China

values its friendly cooperation with the AU in all fields, supports its positive role in

regional and international affairs and stands ready to provide the AU assistance to

the best of its capacity.

China appreciates and supports the positive role of Africa's sub-regional

organizations in promoting political stability, economic development and

integration in their own regions and stands ready to enhance its amicable

cooperation with those organizations.

(Cource: Ministry of Foreign Affairs, the People’s Rebublic of China,

http://www.fmprc.gov.cn/eng/zxxx/t230615.htm)

125

PHỤ LỤC 2: DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

Bảng 1: Dự trữ ngoại tệ của trung Quốc trong 10 năm đầu thế kỷ XXI

Tỷ USD Tương đương với % GDP Năm

215,6 16,3 2001

291,1 20,0 2002

403,3 24,6 2003

609,9 31,6 2004

818,9 36,5 2005

1.068,5 40,2 2006

1.528,2 45,2 2007

1.946,0 45 2008

2.399,2 - 2009

Nguồn: [1:175]

Bảng 2: Các kịch bản tốc độ tăng trưởng GDP

của Trung Quốc đến năm 2020

Kịch bản 2002- 2006- 2011- 2016- 2006- 2002-

2005 2010 2015 2020 2020 2020

10,1 8,9 8,3 7 8,1 8,4 Trung

lập

10,1 9,5 8,8 7,6 8,6 8,9 Lạc quan

10,1 8,4 7,1 5,8 7,1 7,6 Bi quan

Nguồn: [1:402]

Bảng 3: Tốc độ tăng trưởng của 54 nước châu Phi (2006 – 2008)

126

Tốc độ tăng GDP 2006 2007 2008

5 10 2 7 7 4 < 3%

1 8 3 14 11 2 3-5%

4 15 3 17 14 2 5-7%

3 7 5 2 8 5 > 7%

13 40 13 40 40 13 Tổng

Nguồn: UN-DESA, 11/2008.

Bảng 4: Kim ngạch thương mại Trung – Phi (1990 – 2008)

Năm 1990 1997 1999 2000 2005 2006 2008

0,8 5,7 6,5 10,598 39,74 56 106,8 Kim ngạch thương mại

Nguồn:

[32:238]

Bảng 5: Các chuyến thăm tới châu Phi của các nhà lãnh đạo Trung Quốc,

(1996 – 2009)

Thời gian Lãnh đạo Trung Quốc Các quốc gia đến thăm

Aicập, Ethiopia, Kenya, Mali, Tháng 5 – 1996 Chủ tịch nước Giang Trạch Dân;

chuyến thăm đầu tiên trên cương Namibia, Zimbabwe

vị chủ tịch nước

Thủ tướng Lý Bằng Cameroon,Gabon,Mozambique, Tháng 5 – 1997

Nigeria, Seychelles, Tanzania,

Zambia

Phó chủ tịch nước Hồ Cẩm Đào; Bờ biển Ngà, Ghana, Madagascar, Tháng 1 – tháng

chuyến viếng thăm đầu tiên trên Nam Phi 2 – 1999

cương vị phó chủ tịch nước

Chủ tịch nước Giang Trạch Dân Ma rốc, Nigeria Tháng 10 –

tháng 11 – 1999

127

Ai Cập, Nam Phi Tháng 4 – 2000 Chủ tịch nước Giang Trạch Dân,

chủ tịch nước đầu tiền tới thăm

Nam Phi, làm chuyển hướng

quan hệ ngoại giao của Nam Phi

sang Trung Quốc thay vì với Đài

Loan vào năm 1998

Li bi,Nigeria, Tunisia Tháng 4 - 2002 Chủ tịch nước Giang Trạch Dân

Ai cập, Kenya Tháng 4 - 2002 Chủ tịch nước Chu Dung Cơ

Chủ tịch nước Chu Dung Cơ Angieri, Cameroon, Ma rốc, Nam Phi Tháng 8 – tháng

9 – 2002

Thủ tướng Ôn Gia Bảo Ethiopia Tháng 12- 2003

Thủ tướng Ôn Gia Bảo Angieri, Ai Cập, Gabon Tháng 1- tháng

2 – 2004

Phó chủ tịch nước Zeng Benin, Nam Phi, Togo, Tunisia Tháng 6 - 2004

Qinghong

Chủ tịch nước Hồ Cẩm Đào Kenya, Ma rốc, Nigeria Tháng 4 -2006

Thủ tướng Ôn Gia Bảo Angola, Ai cập, Ghana, Cộng Hòa Tháng 6 – 2006

Dân Chủ Côngô, Nam Phi, Tanzania

Chủ tịch nước Hồ Cẩm Đào Camerron, Libi, Mozambique, Tháng 1- tháng

Namibia, Seychelles, Sudan, Zambia 2 – 2007

Tháng 2 – 2009 Chủ tịch nước Hồ Cẩm Đào Mali, Mauritius, Senegal, Tanzania

Nguồn: Tổng hợp các nguồn tài liệu và truyền thông.

128

PHỤ LỤC 3: DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 1. Các thị trường châu Phi quan trọng nhất

cho hàng hóa Trung Quốc, năm 2006.

Nguồn: Asche & Schuller (2008), China’s Engagement in Africa -

Opportunities and Risks for Development, Study by GTZ on behalf of the German

Ministry for Economic Cooperation and Development (BMZ).

Biểu đồ 2. Cơ cấu các nguồn cung nguyên liệu

của châu Phi cho Trung Quốc, năm 2006

129

Nguồn: China Commerce Yearbook 2007: 615

Biểu đồ 3. Biểu đồ xóa nợ của Trung Quốc cho các quốc gia châu Phi,

năm 2000 –2006, đơn vị: triệu đô la Mỹ.

130

Nguồn: Asche & Schuller (2008), China’s Engagement in Africa - Opportunities

and Risks for Development, Study by GTZ on behalf of the German Ministry for

Economic Cooperation and Development (BMZ).

131

Biểu đồ 4. Hỗ trợ tài chính của Trung Quốc cho châu Phi (2000 –2006), không

bao gồm các khoản tài chính cho Angola trị giá khoản 4 tỉ đô la Mỹ.

Nguồn: Asche & Schuller (2008), China’s Engagement in Africa - Opportunities

and Risks for Development, Study by GTZ on behalf of the German Ministry for

Economic Cooperation and Development (BMZ).

Biểu đồ 5. Các đối tác thương mại quan trọng nhất của Trung Quốc ở châu Phi

năm 2006, đơn vị triệu đô la Mỹ.

132

Nguồn: Asche & Schuller (2008), China’s Engagement in Africa - Opportunities

and Risks for Development, Study by GTZ on behalf of the German Ministry for

Economic Cooperation and Development (BMZ).

Bảng 6. Biểu đồ Thương mại Trung Quốc – châu Phi (2001 – 2010)

(đơn vị tỷ USD)

133

Tỷ USD

140

120

100

127.9

106.8

2001

2004

2006

2007

2008

2010

Nguồn: www.fmprc.gov.cn.

134

Luận văn Thạc sĩ Lịch Sử: Chính sách đối ngoại của Trung Quốc với Châu Phi trong thập niên đầu thế kỷ XXI

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ------  ------

VÕ MINH TẬP

CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA TRUNG QUỐC VỚI CHÂU PHI TRONG THẬP NIÊN ĐẦU THẾ KỶ XXI

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – NĂM 2012

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ------  ------

VÕ MINH TẬP

CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA TRUNG QUỐC VỚI CHÂU PHI TRONG THẬP NIÊN ĐẦU THẾ KỶ XXI

Chuyên ngành: LỊCH SỬ THẾ GIỚI

Mã số

: 60 22 50

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Ngô Minh Oanh

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – NĂM 2012

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮTTRONG LUẬN VĂN

DANH MỤC BẢNG BIỂU DÙNG TRONG LUẬN VĂN

DANH MỤC BIỂU ĐỒ DÙNG TRONG LUẬN VĂN

MỤC LỤC

DẪN LUẬN

CHƯƠNG I

NHỮNG NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN

CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA TRUNG QUỐC VỚI CHÂU PHI

TRONG THẬP NIÊN ĐẦU THẾ KỶ XXI

CHƯƠNG II

CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA TRUNG QUỐC VỚI CHÂU PHI

TRONG THẬP NIÊN ĐẦU THẾ KỶ XXI

CHƯƠNG III

ĐẶC ĐIỂM, THÀNH CÔNG, THÁCH THỨC VÀ TRIỂN VỌNG CỦA

CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA TRUNG QUỐC VỚI CHÂU PHI.

BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM

KẾT LUẬN

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC LUẬN VĂN

PHỤ LỤC 2: DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

PHỤ LỤC 3: DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Tỷ USD

Có thể bạn quan tâm

Tài liêu mới

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Giới thiệu

Về chúng tôi

Việc làm

Quảng cáo

Liên hệ

Chính sách

Thoả thuận sử dụng

Chính sách bảo mật

Chính sách hoàn tiền

DMCA

Hỗ trợ

Hướng dẫn sử dụng

Đăng ký tài khoản VIP

093 303 0098

support@tailieu.vn

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi

Facebook

Youtube

TikTok