CHUY N HÓA S T CHUY N HÓA S T
Ắ Ắ
Ể Ể
Ngu n g c ồ Ngu n g c ồ
ố ố
S t đ c cung c p t th c ăn (đ ng v t và th c ắ ượ ấ ừ ứ ự ậ ộ
v t)ậ
ng s t h p thu h ng ngày t ng đ ắ ấ ằ ươ ươ ng v i ớ
L ượ l ng th i tr kho ng 1mg ượ ả ừ ả
ị ỡ ầ
đ S t đ c gi i phóng t h ng c u già b v và ừ ồ ả ượ ắ i đ t ng h p heme m i. c s d ng l ớ ợ ạ ể ổ ượ ử ụ
Phân b s t trong c th
ố ắ
ơ ể
1. Hemoglobin
•
ứ ứ ế ầ ồ
kho ng 1mg s t. S t chi m 0,34% t c là 1ml h ng c u ch a ắ ả ắ
• ượ ng s t trong hemoglobin c a c th ơ ể ủ
T ng l ắ ổ là 2 – 2,5gr (70%)
Phân b s t trong c th
ố ắ
ơ ể
2. S t trong các protein d tr
ự ữ
ắ
ạ ặ ở ề ạ
ệ ặ ở nhi u lo i mô gan, h th ng võng n i ộ ệ ố
- Ferritin: d ng hòa tan có m t t là khác nhau đ c bi mô và niêm m c ru t. ộ ạ
ầ ưỡ ủ ế
ắ
ụ ể ề ơ
ng c a ferritin - Hemosiderin: ph n bi n d ch a 20 -30% s t, đây là d ng không hòa tan ạ ứ tích t h trong c th có m t nhi u nh t ấ ở ệ ặ th ng võng n i mô. ố ộ
Phân b s t trong c th
ố ắ
ơ ể
Phân b s t trong c th
ố ắ
ơ ể
ự
3. Myoglobin S t trong myoglobin (c ) d ng t ươ c x ở ơ ươ
nh ng t ơ ạ ư ắ ng và c trong hemoglobin nh ng ơ ư tim có ái l c cao v i oxy, có kho ng ự ả ớ d ng này 130mg s t ắ ở ạ
Phân b s t trong c th
ố ắ
ơ ể
ị
ổ
ế
ắ ể ừ
ắ
i huy t t
ng. L
4. Nhóm s t không n đ nh ắ ng, s t s g n k t vào Trong huy t t ẽ ắ ế ươ đó g n k t v i bào đ t protein màng t ế ớ ế heme ho c c u trúc khác ho c là quay ặ ấ ặ ng s t này ng c tr l ắ ượ ế ươ ở ạ kho ng 80 – 90mg.
ượ ả
Phân b s t trong c th
ố ắ
ơ ể
mô
ắ ở
5. S t Trong các men: Hem protein-cytochrome, flavoprotein-xanthine peroxidase, catalase, oxidase, dehydrogenase, cytochrome C reductase. Chi m kho ng kho ng 6 – 8mg. ả
ế
ả
Phân b s t trong c th
ố ắ
ơ ể
6. S t d ng v n chuy n
ậ
ắ ạ
ứ
ả
ể • Transferrin-protein ch a kho ng 3mg ổ
ầ
• Ferritin huy t t
s t, và có th trao đ i 10 l n/ngày. ắ ắ
ể ế ươ
ạ ả
ể
ộ
ắ
ng cũng là s t d ng v n chuy n, có n ng đ th p kho ng ấ ồ ậ 100ng/ml (10mcg/100ml) ch a 5-7% s t, ferritin huy t t
ứ ng trao đ i r t nhanh ổ ấ
ế ươ
Ph c h p Fe(II)-porphyrin có g n k t Oxygen ứ ế ắ ợ
ầ ủ ắ ố
Vai trò và nhu c u c a s t đ i v i c th ớ ơ ể
ắ
ợ t c đ • S t có vai trò quan tr ng trong t ng h p ừ ổ t o ạ ọ ượ
c u hemoglobin. Hem: ấ protoporphyrin và ion s t hóa tr hai. ắ ị
ắ ộ ố ầ
• S t còn tham gia vào thành ph n m t s men bào và có trong myoglobin ử ế
hô h p c a c ). oxy hóa kh trong t (là s c t ủ ắ ố ấ ơ
ầ ủ ắ ố
Vai trò và nhu c u c a s t đ i v i c th ớ ơ ể
• Thi u h t s t trong c th s gây nh h ế ưở ả
ụ ắ ọ ể ẽ ợ
ưở ế ế ế ả ạ
ủ ế ộ
ng ơ nghiêm tr ng đ n s t ng h p hemoglobin và ự ổ ế ng đ n ho t gây thi u máu thi u s t→ nh h ắ bào do thi u h t các đ ng chuy n hóa c a t ụ ế ể men có ch a s t ắ ứ
ữ ậ
i s t trong c th cũng gây nh ng h u các mô, gây đ ng s t • S quá t ự ả ơ ể ứ ọ ọ
ả ắ qu nghiêm tr ng do r i lo n ch c năng các mô và c quan đó. ứ ố ắ ở ơ ạ
ầ ủ ắ ố
Vai trò và nhu c u c a s t đ i v i c th ớ ơ ể
ỏ ủ ổ
i, nhu c u cao nh t • Nhu c u s t h ng ngày thay đ i theo đòi h i c a tr s sinh ầ ắ ằ ườ ấ ở ẻ ơ
ầ c th m i ng ơ ể ỗ và tu i d y thì. ổ ậ
c t ng h p trong c th ơ ể ợ
ng s t x p x 20mg • 6gr hemoglobin/ngày đ và c n đ n m t l ế ộ ượ ầ ượ ổ ắ ấ ỉ
• L ắ ượ ấ ằ ẩ ầ
ủ ể ứ ể ớ
ng s t cung c p h ng ngày trong kh u ph n ăn cũng có th không đ đ đáp ng v i nhu c u khi c th đòi h i. ỏ ơ ể ầ
Nhu c u s t h ng ngày (mg/ngày)
ắ ằ
ầ
Đ i t
ng
Kinh
Tăng tr
ng
T ng nhu
Có
ố ượ
M t ấ
ưở
ổ
đi
(tr d y thì)
thai
nguy tệ
ẻ ậ
c uầ
Nam
0,5 – 1
0,5 – 1
0,5 – 1
0,5 – 1
1 – 2
Ph nụ ữ
0,5 – 1
1 - 2
1,5 – 3
Ph n có ụ ữ
thai
0,5
0,6
1,1
Tr emẻ
Tr gái (12-
0,5 -1
0,5 – 1
0,6
1,2 – 2,6
ẻ
15 tu i) ổ
H p thu, d tr và th i tr ự ữ
ả ừ
ấ
1. H p thu ấ ể
ấ ề
ể ạ
ệ
bào bi u mô t ể
ự
ế
ừ t ni u (1 – 1,5mg/ngày)
ủ ng ti
ế
- Chuy n hóa s t là chuy n hóa duy nh t ắ c nh đi u trong đó cân b ng s t đ t đ ờ ượ ắ ằ t hòa h p thu h n là đi u hòa bài ti ế ề ơ ấ - M t s t: ấ ắ + Chu kỳ kinh nguy t và sinh con + S bong tróc c a các t da, ru t và đ ệ ườ ộ + Mang thai: 2-3mg/ngày
H p thu, d tr và th i tr ự ữ
ả ừ
ấ
1. H p thu (tt)
ườ ệ ể ấ ắ
myoglobin và ắ ắ t đ h p thu s t: ớ ừ
h u h t các ngu n ộ ế ồ
ấ ng riêng bi 2 con đ - M t cho s t g n v i heme t ộ hemoglobin, - M t cho các mu i s t t không ph i đ ng v t.
ố ắ ừ ầ ậ ả ộ
H p thu, d tr và th i tr ự ữ
ả ừ
ấ
2 d ng: ạ 3+ i ườ ở ử
c đ a vào c th con ng ơ ể 2+ ru t và b kh thành Fe ị ở ộ ắ
• Ru t h p thu đ ộ ấ ắ
ậ
1. H p thu (tt) ấ • S t đ ư ắ ượ do ( d ng Fe s t t ở ạ ắ ự b i ở ferrireductase) và s t heme c s t heme khi heme bám vào ượ protein v n chuy n heme (heme carrier protein, ể HCP1)
• S t tách ra kh i heme b i enzyme d hóa heme, ắ ỏ ở ị
heme oxygenase
H p thu, d tr và th i tr ự ữ
ả ừ
ấ
c v n chuy n qua màng đáy bên c a t
1. H p thu (tt) ấ • S t đ ắ ượ ậ ộ ể ầ ệ ờ
ọ
ủ ế bào ru t vào h tu n hoàn nh vào transport protein ferroportin (hay còn g i là IREG1- iron regulated gene 1).
ứ ồ
• Enzyme hephaestin (ferroxidase ch a đ ng có ceruloplasmin (ferroxidase ng t ự
ch c năng t ứ bào t ươ ệ
ươ 2+ thành Fe3+ ng)) oxi hóa Fe • Vào h tu n hoàn, Fe 3+ g n vào transferrin và ầ ắ thông qua h c a đ đ n gan ể ế ệ ử
H p thu, d tr và th i tr ự ữ
ả ừ
ấ
ấ
ắ ạ c l y t ượ ấ ừ ệ
ế
ả
bào niêm m c ru t.
1. H p thu (tt) • S t d ng heme đ trong màng t vòng porphyrin gi t ế
ạ các th th đ c bi t ụ ể ặ bào niêm m c ru t. S b gãy ự ẻ ộ ạ i phóng s t x y ra bên trong ắ ả ộ
ả ượ c chuy n thành ể
• S t không g n heme ph i đ ắ c h p thu ấ ể ượ ắ s t hóa tr II đ đ ắ ị
→khi đã vào bên trong t bào, chúng có đ ng đi ế ườ
gi ng nhau. ố
Nh ng y u t
ế ố
ộ
ữ ả ụ
ủ ắ
tác đ ng đ n tính sinh ế ứ
kh d ng c a s t non-heme trong th c ăn
ng
ấ ắ
ườ
ầ ườ
Tăng h p thu ấ
Acid ascorbic d dày HCl ở ạ Các thành ph n t o h p ch t s t hòa tan: đ ạ ợ fructose, các đ ng khác Th t ị Cá Th t gia c m
ầ
ị
ỏ ứ
c ch h p ế
ấ
ố
Ứ thu
ắ
ấ
ợ
Tannates Cám Lòng đ tr ng Calcium EDTA M t s thu c: antacids, tetracycline, cholestyramine,... ộ ố Đ t sét, tinh b t ộ ấ Các ch t t o h p ch t s t không hòa tan: phosphats, ấ ạ phytates, oxalates,....
Đi u hòa h p thu s t ắ ấ
ề
ả ớ
ơ ể ậ
• T bào khe tá tràng nh y c m v i nhu c u s t ắ ạ ng trình thông tin đ n th i ươ ờ bào ệ ầ ế i t ắ ạ ế ấ ợ
ế c a c th và l p ch ủ đi m thích h p cho vi c h p thu s t t ể ru tộ
• H p thu: y u t ấ ể ế ố ậ ạ
ị ấ ả
ắ ậ
ế ằ ơ ỉ
v n chuy n kim lo i hóa tr hai (DMT1: Divalent Metal Transporter 1) b n ch t là m t protein, nó v n chuy n s t xuyên qua màng ể ộ bào đ nh vi nhung mao b ng c ch ghép vào t ế đôi proton
ắ ộ ố
ắ
Đi u hòa h p thu s t ắ ấ • Y u t ng s t th c ăn: sau khi cung c p m t l ộ ượ ấ ế ố bào niêm m c ru t b ng đ ạ ườ ằ s đ kháng v i l ng s t b sung sau đó. Hình ẽ ề th c này còn g i là mucosal block ứ
ề ứ ng u ng h ng ngày, t ế ằ ớ ượ ổ ọ
ắ ượ
• Y u t ế ỉ đi u hòa d tr : s h p thu s t đ ự ữ ự ấ ố ề ch nh b i tình tr ng th a ho c thi u s t trong c th ở c đi u ề ơ ể ừ ế ặ ắ ạ
ố ề ế ầ ồ ố
• Y u t ế ứ ỉ ề
này không đáp ng v i b t c n ng đ nào c a s t. Nó ch đi u ộ ch nh h p thu s t khi c th c n t o h ng c u đi u hòa sinh h ng c u: y u t ắ ồ ủ ơ ể ầ ạ ớ ấ ứ ồ ắ ấ ầ ỉ
D trự ữ
ữ • Đóng vai trò đ m trong nh ng tr ệ
ồ ắ ạ ầ ữ ườ ự
ầ ố ồ
t quá t c đ phá h y ủ ộ ượ c huy ng h p m t máu c p), s t đ ượ ấ ấ ắ
ộ
ấ ườ ợ n i d tr ừ ơ ự ữ ủ t quá s n xu t, s t th ng d s ư ẽ ượ ắ ấ ặ
ng h p cân ợ b ng s t gi a h ng c u và đ i th c bào b r i ị ố ằ lo nạ + S n xu t h ng c u v ả (trong tr đ ng t + Phá h y v đ ả c chuy n sang d tr đ dùng cho sau này ự ữ ể ượ ể
D trự ữ
• S t d tr trong mô t n t ạ ồ
ắ ự ữ tan i hai d ng: d ng ạ tan
i d ạ ướ hòa ferritin và d ng không hòa ạ hemosiderin. Gan là n i d tr chính c a s t. ơ ự ữ ủ ắ
ộ ắ ộ
ạ
ơ
+ Ferritin là m t protein n i bào, s t g n v i ắ ớ c tìm th y apoferritin t o thành ferritin. Ferritin đ ấ ượ ng và nhau đ i th c bào, t y, tim, c , x ở ạ ươ ụ ự thai→t ng h p heme ợ ổ
ố
ộ th đ ể
bào h p thu ferritin vào h th ng võng ệ c d hóa thành ị ượ c dùng cho nhu c u chuy n ể ấ ferritin có ượ ầ
+ Các t ế n i mô, hemosiderin→ít đ hóa.
D trự ữ
• S l ộ ắ ổ ơ ể ố ượ
ở ự ữ ủ
• N i s d ng s t nhi u nh t là t y x ng và hemosiderin). ề ng, n i ơ ươ ủ ấ ắ
ng s t t ng c ng trong c th là 50mg/kg (đàn ông), 35mg/kg (ph n ). Trong đó: 10 – ụ ữ các kho d tr (nh ferritin: gan, lách, t y 20% ư x ươ ơ ử ụ t ng h p heme ợ ổ
C u trúc c a Heme
ủ
ấ
D trự ữ
• D tr s t gi m, có th đ a đ n thi u h t
ự ữ ắ
ể ư
ụ
ế
ế
ả
s t.ắ
ứ
ầ
ấ
ế
• N u th c ăn không cung c p đ y đ ch t ủ bào ru t gia ộ t c s t ấ ả ắ
ứ
ấ ế s t, c th báo đ ng, các t ộ ắ tăng s h p thu s t c a th c ăn và t ắ ủ c huy đ ng. d tr đ ộ
ể ơ ự ấ ự ữ ượ
• N u tình tr ng thi u s t kéo dài, l
ạ
ắ
ế
ượ
ế ả ễ
ứ
ỏ
ẹ ể ả
ễ ụ
ệ
ỏ
ng ferritin trong máu gi m, kéo theo các tri u ệ ch ng: móng tay d gãy, x p, tóc m ng manh, d r ng, m t m i, u o i, sa sút trí tuệ
Th i trả ừ
• Chuy n hóa s t g n nh khép kín, c th r t ti ể ư
ệ ơ ể ấ ế ỏ ắ ộ ượ
t ng nh s t c b t, da b tróc ra và ị ướ ọ ồ
ắ ầ ki m s t nh ng m i ngày có m t l ắ ỗ ư đào th i qua m hôi , n ả niêm m c ru t. ộ ạ
• ưở ượ ắ
ng s t m t đi vào ấ nam (65kg) và 0,8mg/ngày ng thành l ở
n (55kg). ng i tr Ở ườ kho ng 0,9mg/ngày ả ở ữ
Th i trả ừ
S t bài ti t qua: ắ ế
• Phân: 0,6mg/ngày
• Da: 0,2mg/ngày
• N c ti u: 0,1mg/ngày ướ ể
• Kinh nguy t: 0,5mg/ngày ệ
→Không có cách chuyên bi
ỏ ơ ể
t đ lo i tr s t th a ra ừ ệ ể ạ ừ ắ ng s t trong c th ơ ể ố ượ ru t. kh i c th . Vì v y đi u s l ắ ậ thông qua s đi u ch nh hâp thu s t ự ề ề ỉ ắ ở ộ
Ngu n cung c p s t ắ
ồ
ấ
1. Ngu n s t trong th c ăn ứ ồ ắ
- Trong th c ăn s t ứ
ủ
d ng heme và non-heme. + Heme thành ph n c a hemoglobin và ỷ ệ ị
ắ ở ạ ầ myoglobin do đó có trong th t, cá và máu. T l h p thu s t này 20-30%. ắ ấ
ắ ố
ạ ạ
ấ ỗ ợ ạ ắ
+ S t non-heme ch y u trong ngũ c c, rau ủ ế h p thu ít h n (5%) và c và các lo i h t có t l ơ ỷ ệ ấ ủ tùy theo s có m t c a các ch t h tr hay c ặ ủ ứ ự ch trong kh u ph n và tình tr ng s t trong c ơ ầ ẩ ng t th cũng nh h ớ ấ i h p thu s t ắ ế ể ưở ả
Ngu n cung c p s t ắ
ồ
ấ
1. Ngu n s t trong th c ăn
ồ
ứ ắ Có th chia các lo i kh u ph n th
ườ
ể
ạ
ẩ
ầ
ng g p thành 3 lo i: ạ
ặ
ẩ
ấ
ấ
ắ
ị
ầ ế ộ
ả ượ
ủ
ố
ơ
• Kh u ph n có giá tr sinh h c th p (h p thu s t kho ng ọ ng ủ ế ng vitamin C<25mg.
5%): ch đ ăn đ n đi u, ch y u là ngũ c c, c , còn l th t ho c cá <30gr ho c l
ệ ặ ượ
ặ
ị
ầ
ấ
• Kh u ph n có giá tr sinh h c trung bình (h p thu s t ắ 30-90gr th t (cá) ho c 25-
ị ế ộ
ẩ ả
ọ ừ
ặ
ị
kho ng 10%): ch đ ăn có t 75mg vitamin C.
ẩ
ấ
ắ
ả
ọ
ị
• Kh u ph n có giá tr sinh h c cao (h p thu s t kho ng 15%): ch đ ăn có > 90gr th t (cá) ho c > 75mg vitamin C. ị
ầ ế ộ
ặ
c cung c p
→ N u kh u ph n có đ 2 tiêu chu n trên s đ ủ
ẽ ượ
ầ
ẩ
ấ
ế và ng
ẩ c l i ượ ạ
ổ
ố
ố
B sung s t d ng thu c u ng ắ ạ ho c tiêm ặ
H p ch t s t
S t nguyên
Lo iạ
ấ ắ
ợ
ắ
% s tắ
mg/viên
mg/viên
t ố
300
60
20
Ferrous sulfate (7H2O)
200
74
37
Ferrous sulfate (Anhydride)
200
60
30
Ferrous sulfate (khô 1 H2O)
300
36
12
Ferrous gluconate
200
66
33
Ferrous fumarate
ắ
ng n ng đ s t: 112±11µg/100ml huy t
CÁC XÉT NGHI M ĐÁNH GIÁ Ệ S T C A C TH Ắ Ủ Ơ Ể ế Bình th ườ
1. S t huy t thanh • ồ
ộ ắ ế
thanh.
ầ
ế ế
ệ
ả
• Tăng: - Thi u máu tán huy t ế ế • Thi u máu h ng c u to ồ • Thi u máu nguyên bào s t ắ • Viêm gan c p tính ấ • Các b nh Hodgkin, Sarcome l • Gi m: - Các b nh có kèm h i ch ng xu t huy t ế ấ ộ ệ • Các tr ng thái thi u máu nh c s t h ng c u nh ượ i,... ướ ứ ắ ồ ế ạ ầ ỏ
CÁC XÉT NGHI M ĐÁNH GIÁ Ệ S T C A C TH Ắ Ủ Ơ Ể
ế
2. Ferritin huy t thanh •
M c ferritin trong huy t thanh ph n ánh d ự ế ả
ứ ữ ắ
• tr s t trong c th . ơ ể i bình th ườ ượ
ng Ở ườ ế ng, hàm l ở
ọ
ể
ng gan t n th ng ferritin nam và 35µg/lít trong huy t thanh là 70µg/lít ở n . Khi <12µg/lít g i là thi u d tr s t trong t ổ ự ữ ắ ế ữ ch c r t n ng. Khi ferritin tăng cao có th là d u ấ ứ ấ ặ hi u viêm ho i t ệ t ạ ử ừ ổ ươ
CÁC XÉT NGHI M ĐÁNH GIÁ Ệ S T C A C TH Ắ Ủ Ơ Ể
•
H u h t s t trong huy t thanh đ u g n v i protein
ế ắ
ề
ế
ắ
ớ
g n s t là transferin
ầ ắ
ắ
•
ắ ự ữ
ắ
ẫ
Khi l l ỷ ệ
ng s t d tr đã c n mà v n ti p t c thi u s t ế 30% ừ
ế ụ ố
ả
ạ ượ transferin bão hòa v i s t gi m xu ng t ớ ắ ấ
thì t xu ng th p h n 15%. ố
ơ
•
N ng đ s t trong 100ml huy t thanh/l
ng s t h p
ộ ắ
ượ
ắ ấ
ế th c a 100ml huy t thanh : 0,4±0,2
ồ ụ ủ
ế
•
Gi m trong thi u máu nh
c s t. Tăng t
i 0,8 trong
ượ
ắ
ớ
ế h i ch ng tán huy t. ế
ả ứ
ộ
•
T l
0,8-1,0 bi u th
s t trong c th
ỷ ệ
ể
ị ứ ắ
ơ ể
3. Đ bão hòa transferin ộ
Ệ
Ố
Ạ
CÁC B NH LÝ R I LO N CHUY N HÓA S T
Ắ
Ể
1. Thi u máu do thi u s t ắ
ế
– Do m t máu nhi u l n (90%): ch y máu đ
ế ề ầ
ấ
ườ
ả ề ầ
ạ
ế
ằ
tr sinh non, tr nuôi b ng s a ẻ ng g p 3 tháng cu i thai kỳ), c t
ữ ắ
ặ
ố
ộ
ễ
ố ắ ch c b ung th ,... S t b hút vào các t
ư
ế
– Do r i lo n phân ph i s t: g p trong viêm nhi m ho c các ặ ặ bào liên võng ắ ị ch c ung th hay n i viêm nhi m gây thi u ễ ư
ứ
ế
ổ
ơ
ng tiêu hóa, giun móc, trĩ, cháy máu cam nhi u l n,..., ph n r i lo n ụ ữ ố kinh nguy t.ệ – Do cung c p thi u: g p ặ ở ẻ ấ bò, ph n có thai (th ườ ụ ữ b d dày ru t,... ỏ ạ ạ ố t ị ứ ổ trong các t s t.ắ
– Không rõ nguyên nhân: thi u Chlorose nguyên phát, 18-
ph n tr tu i t
ế ng g p ặ ở
ụ ữ ẻ ổ ừ
ườ
ướ
ch ng xanh m t,... Th ứ 25 tu i.ổ
– Không có acid HCL
d dày: g p
ng
ở ạ
ặ ở
ườ
i trung niên, ph ụ
n mã kinh,...
ữ
Ệ
Ố
Ạ
CÁC B NH LÝ R I LO N CHUY N HÓA S T
Ắ
Ể
2. Th a s t ừ ắ
ứ ắ B nh ệ
ố ề ắ ắ ả
ạ
s t là do r i lo n h p thu s t ấ ạ Nguyên nhân: di truy n, có th do m c ph i, làm ể cho l ng s t cao trong máu gây ra tình tr ng ắ ượ bào n i t ng làm l ng đ ng s t nhu mô các t ộ ạ ế ắ ở ọ ắ cho các ch c năng c a các t bào n i t ng đó ứ ộ ạ ế ủ ng b nh h ưở ị ả
Ệ
Ố
Ạ
CÁC B NH LÝ R I LO N CHUY N HÓA S T
Ắ
Ể
phát
2. Th a s t ừ ắ Nguyên nhân: s t t ứ ắ ự
ứ ắ
• B nh ệ • s t tiên phát hay có tính gia đình Ứ ắ • B nh s t gi m sinh h ng c u ả ệ ầ • S d ng s t kéo dài nhi u năm ử ụ ồ ề ắ
