T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 2 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
443
ĐẶC ĐIỂM KHÁNG THỂ KHÁNG HLA Ở BỆNH NHÂN GHÉP THẬN
TẠI BỆNH VIỆN HỮU NGHỊ VIỆT ĐỨC NĂM 2022-2023
Nguyễn Vân Trang1, Vi Quỳnh Hoa1, Quách Chnh Nghĩa1,
Nguyễn Bá Khanh2, Trần Ngọc Quế2
TÓM TẮT51
Đặt vấn đề: Bệnh nhân suy thận mạn ch
ghép có kháng thể đặc hiệu kháng HLA ngưi
cho trước ghép là một yếu tố nguy cơ gây thải
ghép tối cấp hoặc cấp, ảnh hưởng đến sự thành
công của cuộc ghép và tiên lưng sống còn của
tạng ghép. Mục tiêu: Mô tả đặc điểm kháng thể
kháng HLA ở bệnh nhân ghép thận tại Bệnh viện
Hữu nghị Việt Đức năm 2022-2023. Đối tượng
và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu cắt
ngang hồi cứu và tiến cứu, thực hiện trên 183
bệnh nhân ghép thận, đưc làm xét nghiệm
kháng thể kháng HLA trước ghép bằng kỹ thuật
Panel Reactive Antibody-PRA và Single antigen
bead trên hệ thống máy Luminex, tại Bệnh viện
Hữu nghị Việt Đức trong năm 2022-2023. Kết
quả: Kháng thể kháng HLA dương tnh chiếm
38,8%. 30,9% xuất hiện kháng thể kháng HLA-
B. 31,5% bệnh nhân có PRA dương tnh có
kháng thể kháng HLA đặc hiệu ngưi cho. Trong
đó, tỷ lệ dương tnh kháng thể đặc hiệu kháng
HLA lớp I, HLA lớp II và cả HLA lớp I và lớp II
lần lưt là 76,4%, 17,6% và 6,0%. Kết luận: Tỷ
lệ xuất hiện kháng thể kháng HLA là 38,8%,
trong đó có 31,5% bệnh nhân có kháng thể kháng
1Bệnh viện HN Việt Đức
2Viện Huyết học – Truyền máu trung ương
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Vân Trang
Email: vantrang.nguyen11692@gmail.com
SĐT: 0944911692
Ngày nhận bài: 05/8/2024
Ngày phản biện khoa học: 05/8/2024
Ngày duyệt bài: 17/9/2024
HLA đặc hiệu ngưi cho. Kháng thể đặc hiệu
kháng HLA lớp I phổ biến nhất chiếm 76,4%.
Từ khóa: HLA, kháng thể kháng HLA, ghép
thận.
SUMMARY
CHARACTERISTICS OF ANTI-HLA IN
KIDNEY TRANSPLANT PATIENTS AT
VIET DUC FRIENDSHIP HOSPITAL IN
2022 TO 2023
Introduction: Patients with chronic kidney
failure awaiting transplantation who have pre-
formed donor-specific anti-HLA antibodies are at
risk for hyperacute or acute rejection, which
affects the success of the transplant and the
survival prognosis of the graft. Objective:
Describe the prevalence and characteristics of
anti-HLA antibodies in kidney transplant patients
at Viet Duc Friendship Hospital in 2022-2023.
Materials and method: A cross-sectional,
retrospective, and prospective descriptive study
was conducted on 183 kidney transplantation
patients and were tested for anti-HLA antibodies
pre-transplant the Panel Reactive Antibody
(PRA) and Single Antigen Bead techniques on
the Luminex system at Viet Duc Friendship
Hospital in 2022-2023. Results: The percentage
of positive anti-HLA antibodies was 38.8%.
Anti-HLA-B antibodies appeared in 30.9%.
31.5% of patients with positive PRA had donor-
specific anti-HLA antibodies. Among these, the
positive rates for class I anti-HLA antibodies,
class II anti-HLA antibodies, and both class I and
class II anti-HLA antibodies were 76.4%, 17.6%,
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
444
and 6.0%, respectively. Conclusion: The
prevalence of anti-HLA antibodies was 38.8%,
with 31.5% of patients having donor-specific
anti-HLA antibodies. Class I donor specific anti-
HLA antibodies were the most common (76.4%).
Keywords: HLA, anti-HLA antibodies, kidney
transplantation.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Ghép thận là phương pháp điều trị thay
thế thận suy giai đoạn cuối hiệu quả nhất. Sự
hồi phục chức năng thận ghép chịu ảnh
hưởng của nhiều yếu tố trong đó chủ yếu là
yếu tố ngưi hiến, mẫn cảm trước ghép của
ngưi nhận, ha hp miễn dịch trước ghép.
Các kháng thể (KT) kháng HLA chủ yếu
đưc hnh thành sau khi tiếp xúc với HLA dị
sinh thông qua quá trnh mang thai, truyền
máu, ghép tạng hoặc ghép tế bào gốc trước
đó. Sự hiện diện của kháng thể đặc hiệu
HLA ngưi cho (HLA-DSA) trước ghép là
yếu tố nguy cơ dẫn đến hiện tưng thải ghép
tối cấp hoặc cấp. Bởi vậy, chúng tôi tiến
hành nghiên cứu này với mục tiêu mô tả tỷ lệ
và một số đặc điểm của kháng thể kháng
HLA ở bệnh nhân ghép thận tại Bệnh viện
Hữu nghị Việt Đức năm 2022-2023.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu: Gồm 183 bệnh
nhân (BN) ghép thận, đưc làm xét nghiệm
(XN) KT kháng HLA trước ghép trên hệ
thống máy Luminex, tại Bệnh viện Hữu nghị
Việt Đức trong năm 2022-2023 có đầy đủ hồ
sơ bệnh án.
Tiêu chuẩn lựa chọn: BN ghép thận đồng
ý tham gia nghiên cứu và có chỉ định làm
XN tiền mẫn cảm (Panel Reactive Antibody -
PRA hoặc Single Antigen Beads - SAB) trên
hệ thống Luminex.
Tiêu chuẩn loại trừ: BN không đủ hồ sơ
bệnh án
Phương pháp nghiên cứu
-
Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu cắt
ngang hồi cứu và tiến cứu
-
Phương pháp chọn mẫu: Sử dụng kỹ
thuật chọn mẫu toàn bộ, BN đáp ứng các tiêu
chuẩn lựa chọn và không thuộc các tiêu
chuẩn loại trừ th đưc chọn vào nghiên cứu.
Các kỹ thuật và tiêu chuẩn chẩn đoán,
đánh giá trong nghiên cứu:
Kỹ thuật XN kháng thể kháng HLA (tiền
mẫn cảm) 1:
(1) XN sàng lọc KT kháng HLA bằng
phương pháp LabScreen PRA Luminex One
Lambda. Kết quả PRA: Âm tính hoặc Dương
tính (thể hiện bằng %PRA).
(2) XN định danh KT kháng HLA bằng
phương pháp Single Antigen Beads (SABs)
Luminex One Lambda. Kết quả: Âm tính
hoặc Dương tnh (đưc thể hiện bằng định
danh KT kháng HLA và MFI (cưng độ
huỳnh quang trung bnh) tương ứng. Giá trị
cut-off MFI ghi nhận sự xuất hiện KT kháng
HLA có ý nghĩa trong ghép thận là 1000.
Quy trình giải mẫn cảm trước ghép:
Các BN có HLA-DSA với MFI ≥ 3000 sẽ
đưc lọc huyết tương kết hp liệu pháp miễn
dịch (IVIG) trước ghép. Khi HLA-DSA có
MFI giảm < 3000 th xem xét ghép thận 2
Các bước thực hiện nghiên cứu: 183
BN ghép thận đưc làm XN PRA trước
ghép. Khi PRA dương, thực hiện làm SABs,
xác định các HLA-DSA. Với các DSA có
MFI ≥ 3000 sẽ đưc chỉ định giải mẫn cảm
trước ghép. XN SABs lần 2 sau đt giải mẫn
cảm. Số liệu đưc xử lý bằng phần mềm
SPSS 20.0.
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 2 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
445
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Bảng 1: Đặc điểm chung của đối tượng bnh nhân ghép thận
Đặc điểm chung
n
Tuổi
Tuổi nhỏ nhất
11
Tuổi lớn nhất
66
Tuổi trung bình (X±SD)
38,62 ± 10,69
Giới
Nam n (%)
125 (68,31)
Nữ n (%)
58 (31,69)
Tổng n (%)
183 (100)
Nhận xét: BN ghép thận có mức tuổi trung bình khoảng 38,62 tuổi. Tỷ lệ nam giới nhiều
hơn nữ giới, với 68,31% là nam giới và 31,69% là nữ giới.
Bảng 2: Phân bố BN theo tiền sử mẫn cảm trước ghép (n=183)
Tiền sử mẫn cảm
Số lượng (n)
Tỷ lệ (%)
Không
103
56,3
Có
36
19,7
22
12,0
12
6,6
10
5,4
Nhận xét: 56,3% ngưi bệnh không có tiền sử mẫn cảm trước ghép (103/183 BN). BN có
tiền sử truyền máu và mang thai chiếm tỷ lệ lần lưt là 19,7% và 12,0%. Có 10 BN đã ghép
thận trước đó với tỷ lệ 5,4%.
Bảng 3: Đặc điểm KT kháng HLA trước ghép (PRA)
Đặc điểm PRA
n
Tỷ lệ (%)
Tổng
183
100
Âm tính
112
61,2
Dương tnh
- Chỉ có KT kháng HLA class I
- Chỉ có KT kháng HLA class II
- Có KT kháng HLA cả 2 class I và II
71
29
18
24
38,8
15,8
9,8
13,2
Nhận xét: Tỷ lệ KT kháng HLA trước ghép dương tnh chiếm 38,8%. Trong đó tỷ lệ BN
có kháng thể kháng HLA lớp I đơn độc chiếm tỷ lệ cao nhất (15,8%).
Bảng 4: Đặc điểm của KT kháng HLA ở 183 BN ghép thận theo từng locus (SABs)
Kết quả
Thông số
Số lượng kháng thể
Tỷ lệ %
Kháng thể kháng locus A
221
19,6
Kháng thể kháng locus B
348
30,9
Kháng thể kháng locus C
165
14,6
Kháng thể kháng locus DP
129
11,4
Kháng thể kháng locus DQ
115
10,2
Kháng thể kháng locus DR
149
13,3
Tổng số
1127
100
Nhận xét: KT kháng HLA lớp I (65,1%), xuất hiện với tỷ lệ cao hơn KT kháng HLA lớp
II (34,9%). Kháng thể kháng HLA- B xuất hiện nhiều nhất chiếm 30,9%.
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
446
Bảng 5: Tỷ l HLA-DSA ở nhóm bnh nhân có PRA dương tính(n=54)
Đặc điểm PRA
Số lượng (n)
Tỷ lệ (%)
PRA (+) + HLA-DSA (-)
37
68,5
PRA (+) + HLA-DSA (+)
17
31,5
Nhận xét: Trong nhóm PRA dương tnh, có 17 bệnh nhân xuất hiện HLA-DSA (+) chiếm
tỷ lệ 31,5%, 37 bệnh nhân HLA-DSA (-) chiếm 68,5%.
Bảng 6: Đặc điểm HLA-DSA dương tính (n=17)
Đặc điểm HLA-DSA (+)
Số bệnh nhân
Tỷ lệ (%)
Tổng
17
100
Phân lớp
Lớp I (HLA - A, B, C)
13
76,4
Lớp II (HLA – DR, DQ)
3
17,6
Lớp I + II
1
6,0
MFI
MFI trung bình
3604 ± 2416
MFI nhỏ nhất
1215
MFI lớn nhất
12687
1000 < MFI ≤ 3000
10
58,8
3000 < MFI ≤ 5000
2
11,8
MFI >5000
5
29,4
Nhận xét: DSA (+) lớp I đơn độc chiếm
tỷ lệ cao nhất (76,4%). MFI trung bình của
DSA là 3604, MFI từ trên 1000 tới 3000
chiếm 58,8%.
IV. BÀN LUẬN
Trong nghiên cứu này, bao gồm 183 BN
ghép thận tại Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức
với độ tuổi trung bình là 38,62±10,69 tuổi và
tỷ lệ nam giới (68,31%) cao hơn tỷ lệ nữ giới
(31,69%) (bảng 1). Tương tự trong nghiên
cứu của Alagoz S. và cộng sự (2019), tuổi
trung bình của 118 BN đưc khảo sát là 38,9
± 10,8 tuổi; nam giới chiếm 70,3%3. Đa số
các BN có độ tuổi tương đối trẻ, trong đó độ
tuổi thấp nhất là 11 tuổi và cao nhất là 66
tuổi. Độ tuổi 30 – 40 tuổi chiếm tỷ lệ cao
nhất (35,5%). BN đưc ghép thận có tuổi
trung bnh trong độ tuổi lao động, một phần
do nguyên nhân gây suy thận mạn tính là
viêm cầu thận mạn tính ở lứa tuổi trẻ. Đồng
thi, các bệnh lý thận mạn tính dẫn đến suy
thận mạn như bệnh cầu thận, bệnh ống kẽ
thận hay bệnh lý mạch thận có liên quan đến
giới tính, tỷ lệ mắc ở nam cao hơn nữ và sự
tiến triển của bệnh ở nam cũng nhanh hơn.
Về tiền sử mẫn cảm của 183 BN ghép
thận (bảng 2), nghiên cứu đưc 103/183 BN
(56,3%) không có tiền sử mẫn cảm trước
ghép, 80/183 BN (43,7%) đã từng truyền
máu, mang thai hoặc đã ghép tạng/ tế bào
gốc trước đó. Trong đó, BN có tiền sử truyền
máu chiếm 19,7%, đã từng mang thai chiếm
12,0% cả truyền máu và mang thai chiếm
6,6%. Có 10 BN đã ghép thận trước đó với tỷ
lệ 5,4% (bảng 3.3). Tương tự nghiên cứu của
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 2 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
447
Nguyễn Thị Thu Hà về 152 BN ghép thận,
có 48,7% ngưi bệnh không có tiền sử mẫn
cảm trước ghép, tiền sử truyền máu và mang
thai chiếm tỷ lệ bằng nhau là 20,4%, BN
ghép lại chiếm 2% 4. Nắm rõ tiền sử mẫn
cảm trước ghép bao gồm truyền máu, mang
thai và ghép tạng/tế bào gốc đã trở thành
thưng quy, giúp cho các bác sĩ đánh giá
chnh xác hơn tnh trạng BN.
Từ bảng 3 cho thấy có 38,8% số BN
nghiên cứu phát hiện KT kháng HLA trong
huyết thanh. Kháng thể dịch thể thưng chỉ
tồn tại trong cơ thể một thi gian rồi bị đào
thải nên tại thi điểm lấy máu làm xét
nghiệm có thể phát hiện hoặc không phát
hiện đưc kháng thể kháng HLA trong huyết
thanh của bệnh nhân. So sánh với kết quả của
M. P. Chacko và cộng sự (2013), nghiên cứu
trên 164 bệnh nhân trước ghép, phát hiện 31
bệnh nhân (tỷ lệ 19%) dương tnh với kháng
thể kháng HLA 5. Hay với nghiên cứu của
Nguyễn Thị Hảo, tỷ lệ này là 11,4% 6, thấp
hơn so với nghiên cứu của chúng tôi, có thể
là do quần thể bệnh nhân khác biệt, hoặc sự
phơi nhiễm với các yếu tố nguy cơ là khác
nhau. PRA cao thưng gặp ở những bệnh
nhân có tiền sử đã từng tiếp xúc với các
kháng nguyên trước đó thông qua truyền
máu, nhiễm trùng, cấy ghép tạng hay ở các
phụ nữ mang thai, đã sinh đẻ 7. Tỷ lệ xuất
hiện kháng thể kháng HLA lớp I đơn độc là
15,8%, cao hơn tỷ lệ chỉ có kháng thể kháng
HLA lớp II là 9,8%, nhóm dương tnh cả 2
class I và II là 13,2%. Tuy rằng các đối
tưng có mẫn cảm đưc ưu tiên ghép thận
sớm nhưng một phần do số lưng thận hiến
còn thiếu quá nhiều so với nhu cầu ghép,
đồng thi sự ảnh hưởng của tình trạng mẫn
cảm dẫn đến việc tìm kiếm và lựa chọn đối
tưng phù hp HLA càng khó khăn và kéo
dài.
Hiện nay, Bệnh viện Việt Đức đang áp
dụng cả xét nghiệm tiền mẫn cảm PRA bằng
phương pháp LabScreen PRA Luminex One
Lambda với mỗi hạt Beads có gắn nhiều
kháng nguyên và xét nghiệm DSA bằng
phương pháp Single Antigen Beads (SAB)
Luminex One Lambda với mỗi hạt Beads chỉ
gắn 1 kháng nguyên nên có độ nhạy và độ
đặc hiệu cao hơn. Trong 71 BN có PRA
dương, có 17 BN không đưc làm SABs nên
bị loại khỏi nghiên cứu. Khi tiến hành phân
tch và định danh kháng thể kháng HLA
(SABs) trên 54 BN, chúng tôi nhận thấy tỷ lệ
BN có KT kháng HLA lớp I cao nhất với tỷ
lệ 65,1%, trong đó KT kháng HLA-B có tỷ lệ
cao nhất là 30,9%. Locus B là locus đa dạng
nhất trong hệ thống HLA, có đến 4,358
allele, bởi vậy tần suất bắt gặp KT kháng
HLA-B cao nhất là hoàn toàn phù hp. KT
kháng HLA locus A và DR xuất hiện khá
phổ biến với tỷ lệ lần lưt là 19,6% và 13,3%
(bảng 4).
Xác định đưc có 17 BN có HLA-DSA
trước ghép (31,5%) và 37 BN còn lại không
có HLA-DSA (68,5%) (bảng 5). Trong đó,
chiếm tỷ lệ cao nhất (76,4%) là BN chỉ có
HLA-DSA class I trước ghép đơn độc (bảng
6). So sánh với bảng 4 về đặc điểm tiền mẫn
cảm dương tnh, tỷ lệ DSA dương tnh class I
cao nhất tương đương tỷ lệ chỉ có KT kháng
HLA class I. Theo nghiên cứu của Otten