vietnam medical journal n02 - MARCH - 2020
122
không có sự khác biệt. Nồng độ Activin-A thay đổi
theo kết quả siêu âm, nồng độ thấp khi siêu âm
chưa có âm vang phôi và tim thai (1630,3±
2202,2 pg/ml), tăng khi có âm vang phôi và tăng
rất cao khi có hoạt động tim thai (6734,5±
13634,4 pg/ml), sự khác biệt có ý nghĩa thống kê.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Florio P, Luisi S, Ciarmela P, Severi FM,
Bocchi C, Petraglia F: Inhibins and activins in
pregnancy. Mol Cell Endocrinol 2004, 225:93–100.
2. Li Y, Klausen C, Cheng JC, Zhu H, Leung PC:
Activin A, B and AB increase human trophoblast
cell invasion by up-regulating N-cadherin. J Clin
Endocrinol Metab 2014, 99:jc20142118.
3. T K Woodruff, P Sluss, E Wang, I Janssen and
M S Mersol-Barg: Activin A and follistatin are
dynamically regulated during human pregnancy.
Journal of Endocrinology 1997, 152, 167-174.
4. Florio, P. , Severi, F.M., Bocchi, C., et al.,
2007. Single serum activin a testing to predict
ectopic pregnancy. J Clin Endocrinol Metab 92
(5), 1748-1753
5. Daponte A, Deligeoroglou E, Garas A,
Pournaras S, Hadjichristodoulou C, Messinis
IE. Activin A and follistatin as biomarkers for
ectopic pregnancy and missed abortion. Dis
Markers 2013;35:497-503
6. Esraa Hameed Humadi Al-Maini, Israa Tailb
Abd Al-Kadir, Rawnaq Ali Al-Saadi. The role of
Activin-A and Follistatin in the differentiation
between viable intrauterine pregnancy from missed
miscarriage and ectopic pregnancy. Asian Journa of
Pharmaceutical and Clinical Research, Vol 12, Issue
12, 2019.
7. Michal Schneider-Kolsky, Donato D'Antona,
Lee W. Evans, Nancy, Anne O'Connor, David
de Kretser, Euan M. Wallace. Maternal serum
total activin A and follistatin in pregnancy and
parturition. British Journal of Obstetrics and
Gynaecology August 2000, V01107, pp. 995-1000
ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, CẬN LÂM SÀNG CỦA BỆNH NHÂN
VẸO CỘT SỐNG VÔ CĂN TUỔI THIẾU NIÊN
Nguyễn Đình Hòa*, Vũ Văn Cường*
TÓM TẮT33
Mục tiêu: Mô tả đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng
của bệnh nhân vẹo cột sống vô căn tuổi thiếu niên.
Đối tượng nghiên cứu: 32 bệnh nhân tuổi từ 10
đến 18 được chẩn đoán là vẹo cột sống lưng, thắt
lưng vô căn tại khoa Phẫu thuật Cột sống - Bệnh viện
Việt Đức từ tháng 1/2017 đến tháng 07/2018. Kết
quả: Đánh giá tình trạng cột sống bằng thang điểm
SRS 22r, hình ảnh bản thân và tâm lý BN bị ảnh
hưởng nhiều với điểm trung bình tương ứng là 2,48 và
2,92. Góc Cobb trung bình của đường cong chính là
52,92o. Đường cong chính trong vẹo cột sống thường
ở cột sống ngực, chiếm 62,52%. Đối với đường cong
chính thì hướng đường cong ngực phía bên phải là
thường gặp chiếm 96,0%. Mô hình đường cong Lenke
1 gặp nhiều nhất ở 12 BN chiếm 37,5%. 75% bệnh
nhân có rối loạn thông khí hạn chế. Có mối liên quan
tuyến tính giữa dung tích sống thở mạnh và thể tích
thở ra gắng sức trong 1 giây với độ lớn đường cong.
Kết luận: Đường cong chính trong vẹo cột sống
thường ở cột sống ngực, hướng phía bên phải, đa số
bệnh nhân có rối loạn thông khí.
Từ khóa:
vẹo cột sống, vô căn, thiếu niên
SUMMARY
CLINICAL AND SUBCLINICAL CHARACTERISTICS
OF THORACICOSTEOPOROTIC VERTEBRAL
*Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Đình Hòa
Email: ndhoavietducspine@gmail.com
Ngày nhận bài: 3.01.2020
Ngày phản biện khoa học: 25.2.2020
Ngày duyệt bài: 6.3.2020
COMPRESSION FRACTURES
Purpose: Describe the clinical and subclinical
characteristics of adolescent idiopathic scoliosis
patients. Subjects: 32 patients aged 10 to 18 were
diagnosed with idiopathic at Spine Surgery
Department - Viet Duc Hospital from January 2017 to
July 2018. Results: Assessment patients by SRS22r
scale, self image and psychology of patients were
greatly affected with average score of 2.48 and 2.92
respectively. The average Cobb angle of the main
curvature is 52.92o. The main curve in scoliosis is
usually in the thoracic spine, accounting for 62.52%.
For the main curve, the direction of the right curve is
more common, accounting for 96.0%. Lenke 1 curve
model is the most common in 12 patients, accounting
for 37.5%. 75% of patients have limited ventilation
disorders. There is a linear relationship between the
volume of forced vital capacity and the Forced
Expiratory Volume in the first second. Conclusion: The
main curve in scoliosis is usually in the thoracic spine,
in the right direction, the majority of patients have
aeration disorders.
Keywords:
scoliosis, idiopathic, adolescence
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Vẹo cột sống (VCS) là tình trạng cong của cột
sống sang phía bên của trục cơ thể và vẹo của
các thân đốt sống theo trục của mặt phẳng
ngang, khác với tình trạng gù (Kyphosis) hoặc
ưỡn (Lordosis) là biến dạng của cột sống theo
trục trước sau. VCS vô căn là biến dạng cột sống
có cấu trúc, phổ biến nhất ở trẻ nhỏ và thanh
thiếu niên tuổi từ 10 đến 18 tuổi, khoảng 4 trên
100 trẻ ở độ tuổi này. Quá trình cong cột sống
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 488 - THÁNG 3 - SỐ 2 - 2020
123
diễn ra đồng thời với giai đoạn dậy thì của bệnh
nhân. Những biến dạng của cột sống và lồng
ngực trong VCS vô căn ảnh hưởng đến vẻ bề
ngoài đặc biệt ở giới nữ nên nó là nguyên nhân
gây mặc cảm, ảnh hưởng đến đời sống tâm sinh
lý và xã hội của người bệnh. Các trường hợp VCS
nặng có thể đưa đến tình trạng biến dạng lồng
ngực, ảnh hưởng đến chức năng hô hấp và tim
mạch [4-5]. Để xây dựng cơ sở cho chẩn đoán
vẹo cột sống ngực-thắt lưng vô căn ở tuổi thiếu
niên, chúng tôi giới thiệu bài báo
“Đặc điểm lâm
sàng, cận lâm sàng của bệnh nhân vẹo cột sống
ngực-thắt lưng vô căn ở tuổi thiếu niên”.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu: Bao gồm 32
bệnh nhân tuổi từ 10 đến 18 được chẩn đoán là
vẹo cột sống lưng, thắt lưng vô căn tại khoa
Phẫu thuật Cột sống - Bệnh viện Việt Đức từ
tháng 1/2017 đến tháng 07/2018.
2.2. Phương pháp nghiên cứu:
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu
mô tả cắt ngang
2.2.2. Cỡ mẫu và cách chọn mẫu: Áp
dụng phương pháp chọn mẫu thuận tiện; chọn
tất cả các BN đủ tiêu chuẩn nghiên cứu trong
thời gian tiến hành nghiên cứu từ tháng 1/2017
đến tháng 07/2018.
2.3. Xử lý số liệu: Số liệu được phân tích
bằng SPSS 20.0
2.4. Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu:
Nghiên cứu được Hội đồng đạo đức trường Đại
học Y Hà Nội, khoa Phẫu thuật cột sống Bệnh viện
Việt Đức đồng ý; Thông tin của các bệnh nhân
được bảo mật và mã hóa; Nghiên cứu chỉ nhằm
bảo vệ và nâng cao sức khỏe cho bệnh nhân.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
1. Đặc điểm lâm sàng
Tuổi khởi phát bệnh
Bảng 1: Phân bố bệnh nhân theo tuổi
phát hiện vẹo cột sống lần đầu
Nhóm tuổi khởi phát
Tần số
(N=32)
Tỷ lệ
(%)
Tuổi trẻ còn bú (0-3 tuổi)
0
0
Tuổi nhi đồng (4-9 tuổi)
5
15,6
Tuổi thanh thiếu niên (10-
18 tuổi)
27
84,4
Tổng số
32
100,0
Nhận xét:
Có 15,6% đối tượng (5 BN) vẹo
cột sống ở tuổi nhi đồng và 84,4% đối tượng (27
BN) vẹo cột sống ở tuổi thanh thiếu niên.
Bảng 2: Đánh giá tình trạng cột sống
theo SRS22r
SRS22r
Trung bình ±
độ lệch
Chức năng, hoạt động
của cột sống
4,08 ± 0,32
Đau lưng
4.52 ± 0,42
Hình ảnh bản thân
2,48 ± 0,32
Tâm lý bệnh nhân
2,92 ± 0,36
Điểm chung về tình
trạng vẹo
3,64 ± 0,50
Nhận xét:
Điếm đánh giá về mức độ đau
lưng của bệnh nhân cao nhất với 4,52 điểm, và
hình ảnh bản thân có điểm trung bình thấp nhất
với 2,48 điểm. Điểm đánh giá chung về tình
trạng vẹo đạt trung bình 3,64 điểm.
2. Đặc điểm cận lâm sàng
2.1 Đặc điểm X quang:
*Hình ảnh X quang chung của các bệnh
nhân vẹo cột sống vô căn
Bảng 3: Đặc điểm X quang chung của các bệnh nhân (N=32)
Mặt phẳng trán
Mặt phẳng đứng dọc
Góc Cobb
đường cong
chính (độ)
Vị trí đường cong chính
Góc cột sống
ngực từ T5
đến T12 (độ)
Góc cột sống
thắt lưng từ L1
đến S1 (độ)
Đoạn ngực
Đoạn ngực-
thắt lưng
Đoạn thắt
lưng
52,92 ± 9,76
20 (62,52%)
6 (18,75%)
6 (18,75%)
22,30 ± 12,87
47,53 ± 13,43
Nhận xét:
Trong mặt phẳng trán: Góc Cobb trung bình của đường cong chính là 52,92o.
Trong mặt phẳng đứng dọc: Góc gù cột sống ngực trung bình là 22,30o và góc trung bình của cột
sống thắt lưng là 47,53o.
*Hướng của các đường cong trong vẹo
cột sống vô căn*
Bảng 4: Mô hình các đường cong cột
sống theo Lenke
Mô hình đường cong
Số lượng
Tỷ lệ (%)
Lenke I
12
37.5
Lenke II
6
18,75
Lenke III
4
12,50
Lenke IV
3
9,38
Lenke V
4
12,50
Lenke VI
3
9,38
Tổng
32
100
Nhận xét:
Mô hình đường cong Lenke 1 gặp
nhiều nhất ở 12 BN chiếm 37,5%; Mô hình
đường cong Lenke 4 và 6 gặp ít nhất ở 3 BN
chiếm 9,38%
vietnam medical journal n02 - MARCH - 2020
124
*Phân loại mô hình đường cong cột sống
ngực trong mặt phẳng đứng dọc:
Bảng 5: Góc Cobb của các đường cong
trên phim X quang tư thế chuẩn và phim X
quang cong người (N=32)
Đường
cong
Góc Cobb trên
phim XQ tư thế
chuẩn
Góc Cobb trên
phim XQ cong
người sang bên
Ngực cao
25,74 ± 10,91
22,42 ± 9,72
Ngực chính
52,93 ± 14,42
37,51 ± 12,75
Ngực-TL/
Thắt lưng
36 ± 16,13
24,13 ± 9,77
Nhận xét:
Góc Cobb trung bình của đoạn
ngực chính là lớn nhất với độ lớn là 52,93o và
góc này còn 37,51o trên phim cong người sang
phía đỉnh của đường cong ngực cao.
*Mức độ mềm dẻo của các đường cong
cột sống: theo công thức của Harrington
2.2 Đặc điểm chức năng hô hấp:
Bảng 6: Các giá trị phần trăm dự đoán
của dung tích sống thở mạnh (FVC), thể
tích thở ra gắng sức trong một giây (FEV1)
và chỉ số Tiffeneau (N=32)
Chức năng
hô hấp
Trung bình ± độ
lệch (%)
Nh nhất –
Lớn nhất (%)
FVC
67,80 ± 14,60
48 – 114
FEV1
73,60 ± 15,22
51 – 120
Tiffeneau
104,50 ± 14,17
75 – 140
Nhận xét:
Chỉ số Tiffeneau từ 75% trở lên
nên các BN trong nghiên cứu của chúng tôi nếu
có chỉ có rối loạn thông khí hạn chế. Rối loạn
thông khí hạn chế chiếm 75% bệnh nhân bị vẹo
cột sống vô căn
*Phân loại chức năng hô hấp bệnh nhân
vẹo cột sống vô căn
Biểu đồ 1: Phân loại chức năng hô hấp
bệnh nhân vẹo cột sống vô căn
Nhận xét:
Rối loạn chức năng hô hấp kiểu
hạn chế ở 24 bệnh nhân chiếm 75%, không gặp
bệnh nhân bị rối loạn chức năng hô hấp kiểu tắc
nghẽn hoặc hỗn hợp.
IV. BÀN LUẬN
*Tuổi phát hiện vẹo cột sống:
Một trong những lưu ý quan trọng đó là
những BN phát hiện vẹo sớm dưới 10 tuổi có tỷ
lệ vẹo cột sống do bất thường tủy sống cao hơn
nhóm trên 10 tuổi. Nakahara nghiên cứu trên
472 BN vẹo cột sống vô căn thấy tỷ lệ bất
thường của tủy sống ở BN vẹo phát hiện sớm
trước 11 tuổi có tỷ lệ là 13,2%, trong khi những
BN phát hiện muộn chỉ có 2,6. Từ đó các tác giả
khuyến cáo rằng đối với những trường hợp vẹo
cột sống vô căn khởi phát sớm trước 10 tuổi nên
chỉ định chụp cộng hưởng từ cột sống. Trong
nghiên cứu của chúng tôi có một trường hợp vẹo
cột sống vô căn phát hiện trước 10 tuổi (Biểu đồ
1) được chỉ định chụp cộng hưởng từ cột sống
nhưng không phát hiện bất thường của tủy sống.
*Chức năng cột sống, đau lưng, tự đánh
giá hình ảnh bản thân và vấn đề tâm lý do
ảnh hưởng của vẹo cột sống
Qua điều tra 32 BN vẹo cột sống vô căn
chúng tôi thấy rằng điểm chức năng hoạt động
của cột sống trung bình là 4,08 ± 0,32 và mức
độ đau lưng là 4.52 ± 0,42 điểm (Bảng 2). Kết
quả này không có sự khác biệt với nghiên cứu
của tác giả Nguyễn Hoàng Long (2015) với chức
năng, hoạt động của cột sống là 4,2 điểm và
mức độ đau lưng là 4,7 điểm [2].
Những biến dạng khung xương làm ảnh
hưởng đến hình ảnh bản thân, từ đó gây nên
những ảnh hướng đến tâm lý bệnh nhân, đặc
biệt ở độ tuổi thanh thiếu niên gây những mặc
cảm, lo âu, tự ti. Với điểm tự đánh giá về hình
ảnh của bản thân và sự ảnh hưởng tới tâm lý
trung bình trong nhóm nghiên cứu là 2,48 và
2,92 theo thứ tự tương ứng (Bảng 2), cho thấy
rằng sự ảnh hưởng của sự biến dạng khung
xương tới tâm sinh lý đối với các BN trong độ
tuổi này là tương đối lớn.
*Đặc điểm X quang
• Vị trí đường cong chính. Trong nghiên
cứu của chúng tôi thì đường cong chính ở cột
sống đoạn ngực, đoạn ngực-thắt lưng và đoạn
thắt lưng có tỷ lệ lần lượt là 62,52%; 18,75% và
18,75%. Kết quả này tương tự với nghiên cứu
tác giả Nguyễn Hoàng Long [2] với tỷ lệ tương
ứng là: 73,7%, 13,15% và 13,15%. Như vậy vị
trí đường cong chính đa phần là xuất phát từ cột
sống ngực. Kết quả này cũng phù hợp với các
giả thuyết đã được các tác giả đưa ra trước đó
về đặc điểm hình học của cột sống ngực là lăng
trụ tam giác đáy ở phía sau cùng với lí do đoạn
này gần như không vận động nằm ở giữa so
đoạn cột sống cổ và thắt lưng vận động nằm ở
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 488 - THÁNG 3 - SỐ 2 - 2020
125
hai đầu, chính vì vậy cột sống ngực dễ bị uốn
cong sang bên hơn so các đoạn cột sống khác.
• Độ lớn góc Cobb đường cong. Bình
thường cột sống người là thẳng trong mặt phẳng
này, khi có một đường cong sang bên và đường
cong này được đo theo phương pháp đo góc của
Cobb từ 10o trở lên thì được gọi là vẹo cột sống.
Trong nghiên cứu của chúng tôi góc vẹo của
đường cong chính trung bình là 52,92o. Kết quả
của tác giả Trần Quang Hiển với góc Cobb trung
bình là 68,0+24,9.
• Đường cong cột sống trong mặt phẳng
đứng dọc. Đường cong cột sống ngực
Độ lớn đường cong cột sống ngực trong mặt
phẳng đứng dọc thường được xác định bằng
phương pháp đo góc Cobb từ đốt sống T5 đến
T12, chính đường cong này cùng với khung
xương sườn tạo nên lồng ngực. Trong nghiên
cứu của chúng tôi độ lớn đường cong cột sống
ngực từ T5 đến T12 trong mặt phẳng đứng dọc
có giá trị trung bình là 22,30o.
Trong các nghiên cứu về vẹo cột sống vô căn
thanh thiếu niên thấy rằng độ lớn đường cong
cột sống ngực trong mặt phẳng đứng dọc
thường nhỏ hoặc thậm chí còn ưỡn với độ lớn
đường cong này trung bình 15 – 30o [6-8]. Theo
nghiên cứu của Nguyễn Hoàng Long với độ lớn
đường cong cột sống ngực trong mặt phẳng
đứng đọc là 21,1o [2]. Như vậy, trong các nghiên
cứu về vẹo cột sống vô căn thanh thiếu niên
thấy rằng độ lớn đường cong cột sống ngực
trong mặt phẳng đứng dọc thường nhỏ hoặc
thậm chí còn ưỡn với độ lớn đường cong này
trung bình 15 – 30o.
Hướng đường cong cột sống thắt lưng.
Đường cong cột sống thắt lưng từ L1 đến S1
trong mặt phẳng đứng dọc là cong lồi ra trước, độ
lớn đường cong này liên quan tới đường cong cột
sống ngực trong mặt phẳng đứng dọc. Ở người
bình thường, đường cong cột sống thắt lưng
trong mặt phẳng đứng dọc có độ lớn từ 30 – 60o
và thường lớn hơn độ lớn đường cong ngực 20 –
30o điều này giúp cho cơ thể luôn thẳng ở trạng
thái sinh lý. Nghiên cứu của chúng tôi ghi nhận độ
lớn đường cong cột sống thắt lưng trong mặt
phẳng đứng dọc là 47,53o lớn hơn đường cong
cột sống ngực gần 30o. Kết quả này tương đồng
với kết quả của Nguyễn Hoàng Long với độ lớn
đường cong cột sống thắt lưng từ L1 đến S1
trong mặt phẳng đứng dọc là 50,5o và lớn hơn
đường cong cột sống ngực gần 30o [2].
*Đặc điểm về chức năng hô hấp. Chúng tôi
đánh giá chức năng hô hấp của BN với ba chỉ số:
FVC, FEV1 và Tiffeneau, trong đó chỉ số Tiffeneau
nhỏ nhất trong nhóm nghiên cứu là 75% và trung
bình là 104,5%. Trong 32 BN vẹo cột sống vô căn
được nghiên cứu thì có 24 trường hợp (chiếm
75%) rối loạn thông khí hạn chế.
Hầu hết các tác giả nghiên cứu về chức năng
phổi trong vẹo cột sống đồng ý rằng: (1) góc
vẹo cột sống ngực từ 90o trở lên mới bị ảnh
hưởng và hình thành các bệnh lý tim phổi, (2)
chức năng hô hấp bị ảnh hưởng khi góc vẹo từ
50-60o trở lên, (3) rối loạn của chức năng hô hấp
của các BN bị vẹo cột sống vô căn chủ yếu là rối
loạn thông khí hạn chế [3-7]. Như vậy, trong
nghiên cứu của chúng tôi, góc Cobb ngực chính
có giá trị trung bình là 52,93o. Do vậy, tỷ lệ bệnh
nhân có rối loạn thông khí hạn chế trong nghiên
cứu là phù hợp.
Trong nghiên cứu của chúng tôi cũng cho
thấy rằng các BN góc Cobb đoạn cốt sống ngực
chính có mối quan hệ tuyến tính giữa sự giảm
dung tích sống thở mạnh (FVC) và thể tích thở ra
gắng sức trong một giây (FEV1) và mối liên quan
có ý nghĩa thống kê với p<0,05.
V. KẾT LUẬN
- Đánh giá tình trạng cột sống bằng thang
điểm SRS 22r, hình ảnh bản thân và tâm lý BN bị
ảnh hưởng nhiều với điểm trung bình tương ứng
là 2,48 và 2,92.
- Góc Cobb trung bình của đường cong chính
là 52,92o. Đường cong chính trong vẹo cột sống
thường ở cột sống ngực, chiếm 62,52%.
- Đối với đường cong chính thì hướng đường
cong ngực phía bên phải là thường gặp chiếm
96,0%.
- Mô hình đường cong Lenke 1 gặp nhiều
nhất ở 12 BN chiếm 37,5%
- 75% bệnh nhân có rối loạn thông khí hạn
chế. Có mối liên quan tuyến tính giữa dung tích
sống thở mạnh và thể tích thở ra gắng sức trong
1 giây với độ lớn đường cong.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Trần Quang Hiển (2012). Phẫu thuật nắn chỉnh
vẹo cột sống nặng bằng cấu hình toàn ốc chân
cung. Y Học TP. Hồ Chí Minh.
2. Nguyễn Hoàng Long (2015). Nghiên cứu điều
trị phẫu thuật vẹo cột sống vô căn bằng cấu hình
toàn vít qua cuống đốt sống, Luận án Tiến sĩ, Đại
học Y Hà Nội.
3. E. Ascani, P. Bartolozzi, C. A. Logroscino và
cộng sự (1986). Natural history of untreated
idiopathic scoliosis after skeletal maturity. Spine
(Phila Pa 1976), 11 (8), 784-789.
4. I. T. Benli, M. Tuzuner, S. Akalin và cộng sự
(1996). Spinal imbalance and decompensation
problems in patients treated with Cotrel-Dubousset
instrumentation. Eur Spine J, 5 (6), 380-386.
5. E. H. Bergofsky (1979). Respiratory failure in
disorders of the thoracic cage. Am Rev Respir Dis,
119 (4), 643-669.