vietnam medical journal n01 - APRIL - 2020
178
ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, CẬN LÂM SÀNG
CỦA DỊ VẬT THỰC QUẢN TỪ THÁNG 5/2019 ĐẾN THÁNG 3/2020
Khamchaleune Vilyvong1,
Nguyễn Thị Khánh Vân2, Nguyễn Như Đua1
TÓM TẮT46
Mục tiêu: Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và cận
lâm của dị vật thực quản. Đối tượng và phương
pháp: Gồm 32 bệnh nhân, được chẩn đoán dị vật
thực quản và điều trị nội – ngoại trú tại khoa nội soi
bệnh viện Tai Mũi Họng Trung Ương từ tháng 5/2019
đến tháng 3/2020. Kết quả: Theo nghiên cứu cho
thấy độ tuổi hay bị mắc dị vật thực quản nhất là trong
khoảng độ tuổi từ 35-44 tuổi và trên 60 tuổi với tỷ lệ
ngang nhau là 25%, không có trường hợp nào mắc dị
vật thực quản ở độ tuổi từ 6-14 tuổi và có 1 trường
hợp duy nhất gặp ở trẻ dưới 5 tuổi chiếm 3.1%, tỷ lệ
gặp ở nam và nữ là như nhau, triệu chứng lâm sàng
gặp nhiều nhất là Nuốt vướng chiếm 96.9% và nuốt
đau chiếm 81.3%, tăng tiết nước bọt chiếm 40.6%,
nuốt khó và ấn đau máng cảnh chiếm 25%, thấp nhất
là triệu chứng không ăn, không uống được chiếm
9.4%, không có trường hợp nào xuất hiện sốt, khàn
tiếng, mất lọc cọc thanh quản cột sống hay hạn chế
quay cổ, về cận lâm sàng có giá trị nhất là X-Quang
cổ với khả năng phát hiện dị vật là 40.6%, 15.6% có
tăng bạch cầu máu, trong khi không có trường hợp
nào phát hiện dị vật trên X-Quang ngực. Kết luận:
lứa tuổi thường gặp nhất là từ 35-44 Tuổi và > 60
Tuổi chiếm tỷ lệ như nhau là 25,0%, tỷ lệ Nam:Nữ là
1:1, triệu chứng thường gặp nhất và quan trong nhất
là nuốt vướng với 96,9% và nuốt đau với 81,3%, cận
lâm sàng có giá trị nhất là X-Quang cổ với tỷ lệ phát
hiện dị vật là 40,6%, có 15,6% trường hợp có tăng
bạch cầu chứng tỏ đã có hiện tượng viêm nhiễm và
không có trường hợp nào phát hiện dị vật trên X-
Quang ngực
Từ khóa:
Dị vật thực quản, lâm sàng, cận lâm
sàng, kết quả điều trị.
SUMMARY
STUDY CLINICAL AND PARACLINICL
SYMTOMS OF FOREIGN BODY ESOPHAGUS
FROM 5/2019 TO 3/2020
Objectives: To describe clinical, Paraclinical
characteristics andtreatment results of Esophageal
foreign body. Methodology: Descriptive study in 32
patients, diagnosed with Esophageal foreign body and
treated at Endoscopy Department in National Hospital
of Otolaryngology from May 2019 to March 2020.
Results: According to the study, Esophageal foreign
body is commonly seen between 35-44 years old with
25.0% and over 60 years old with 25.0%, there is no
1Đại học Quốc gia Hà Nội
2Bệnh viện Tai Mũi Họng Trung Ương
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Thị Khánh Vân
Email: khanhvantmhtw@gmail.com
Ngày nhận bài: 4.2.2020
Ngày phản biện khoa học: 23.3.2020
Ngày duyệt bài: 30.3.2020
case of esophageal foreign body from 6-14 years old
and there is only one case in children under 5 years
old accounting for 3.1%. Male: female ratio is 1:1.
The most common clinical symptom is dysphagia with
96.9%, followed by odynophagia with 81.3%, 40.6%
of Hypersalivation, 25.0% of choking and neck
paining, the least common is unable swallowing with
9.4%, and no recorded case with fever, hoarse and
limited neck rotation. Paraclinically, the most valuable
test is the neck X-ray with the ability to detect foreign
body objects 13 cases with 40.6%, 15.6% of cases
having high white blood cells, opposed byzero case
being detected by chest X-ray. Conclusions: The
most common ages are from 35 to 44 years old and >
60 years old, both with 25.0% rate; the male: female
ratio is 1:1. The most common and most important
symptom is dysphagia with 96.9% and odynophagia
with 81.3%. The most valuable paraclinical is neck X-
ray with the rate of detection of Esophageal foreign
body is 40.6%, 15.6% of cases having high white
blood cells meaning of inflammation and none cases
detected foregn on chest X-ray
Key words:
Esophageal foreign body, clinical,
Paraclinical characteristics, treatment results
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Dị vật thực quản là những vật mắc lại trên
thực quản, từ miệng thực quản xuống tới tâm vị.
Dị vật thực quản là một cấp cứu rất thường gặp
trong chuyên khoa tai mũi họng, tuy nhiên ít khi
gây nên tình trạng cấp cứu khẩn cấp. Nếu được
phát hiện sớm, chẩn đoán đúng xử trí đơn giản,
ít gặp nguy hiểm và không tốn kém nhiều. Nếu
phát hiện muộn gây ra nhiều biến chứng thì việc
xử trí trở nên rất phức tạp, điều trị mất nhiều
thời gian, tốn kém và thậm chí gây ảnh hưởng
đến tính mạng của bệnh nhân.
Dị vật thực quản thường gặp chủ yếu là các
loại xương động vật như: xương cá, xương gà,
xương vịt, xương lợn… các loại dị vật này rất ô
nhiễm nên khi mắc lại trên đường ăn gây viêm
nhiễm sớm. Cũng có thể gặp các loại dị vật khác
như thịt, hạt táo, hạt vải, hạt hồng xiêm, hạt
nhót…. Các loại dị vật có nguồn gốc vô cơ
thường gặp là các loại đồ chơi, vật dụng như
đồng xu, khuy áo, răng giả, kim băng…
Do đó, để góp phần vào việc chẩn đoán và
điều dị vật thực quản, đề tài tiến hành nghiên
cứu đề tài với 2 mục tiêu:
1.
Mô tả đặc điểm dịch tễ của dị vật thực quản.
2.
Mô tả đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng của
dị vật thực quản.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 489 - THÁNG 4 - SỐ 1 - 2020
179
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu: Gồm 32 bệnh
nhân, được chẩn đoán dị vật thực quản
2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu:
Từ tháng 5/2019 đến tháng 3/2020 tại khoa nội
soi bệnh viện Tai Mũi Họng Trung Ương.
2.3. Phương pháp nghiên cứu: Nghiên
cứu mô tả.
2.4. Mẫu nghiên cứu
Cỡ mẫu: Chọn tất cảcác bệnh nhân được
chẩn đoán dị vật thực quản đã khám và điều trị
nội – ngoại trú tại khoa nội soi bệnh việnTai Mũi
Họng Trung Ương từ tháng 5/2019 đến tháng
12/2020 đầy đủ tiêu chuẩn lựa chọn.
Cách chọn mẫu: Chọn mẫu thuận tiện, tất
cả bệnh nhân được chẩn đoán, theo dõi và điều
trị trong thời gian nghiên cứu có đủ tiêu chuẩn
lựa chọn vào nghiên cứu.
2.6. Xử lý số liệu: xử lý theo phương pháp
thống kê y học, nhập và xử lý số liệu bằng phần
mềm SPSS 20.0.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN
3.1. Đặc điểm về dịch tễ
3.1.1. Giới
50%50%
Phân bố theo giới tính
Nam
Nữ
Biểu đồ 3.1. Phân bố theo giới
Ở cả nam và nữ chiếm tỷ lệ ngang nhau là
50,0% với tỷ lệ 1/1; theo nghiên cứu của King-
Wah Chiu với tỷ lệ ở Nữ lớn là 54,1% và Nam là
45,9%, gần như tương tự với J Int Med Res với
Nữ là 49,7% và Nam là 50,2%.
3.1.2. Tuổi
3.10% 0%
12.50% 15.60%
25%
0.00%
10.00%
20.00%
30.00%
< 5 Tuổi 6- 14
Tuổi
15-24
Tuổi
25-34
Tuổi
35-44
Tuổi Tuổi
> 60 Tuổi
Tỷ lệ theo %
Biểu đồ 3.2. Phân bố theo tuổi
Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ mắc dị vật
thực quản cao nhất là ở độ tuổi từ 35-44 tuổi và
> 60 tuổi chiếm tỷ lệ như nhau là 25,0%, tiếp
theo là độ tuổi từ 45-59 tuổi chiếm 18,8%, sau
đó là ở độ tuổi 25 – 34 tuổi chiếm 15,6%, độ
tuổi 15-24 Tuổi chiếm 12,5% và thấp nhất là ở 2
độ tuổi < 5 tuổi chiếm 3,1% và không có bệnh
nhân nào mắc ở độ tuổi 6-14. như vậy chúng ta
có thể thấy ở ngưới lớn >25 tuổi chiếm 84,4%
và < 25 tuổi chiếm 15,6%. Nghiên cứu của Võ
Thanh Quang cho thấy ở người lớn chiếm
69,5%, Vũ Trung Kiên là 76,5% và Lưu Vân Anh
là 72,9%. Như vậy, trong nghiên cứu này người
lớn chiếm tỷ lệ cao hơn các tác giả này, có thể
ngày nay trẻ em đã được chăm sóc tốt hơn và
trong thời đại công nghiệp thì người lớn có điều
kiện hơn và có nhiều bữa ăn thịnh soạn với
nhiều thịt cá hơn chăng.
3.1.3. Địa lý
62.50%
37.50%
Phân bố theo địa lý
Hà Nội
Tỉnh khác
Biểu đồ 3.3. Phân bố theo địa lý
Kết quả có 62,5% bệnh nhân sinh sống tại
Hà Nội và 37,5% bệnh nhân từ các tỉnh khác tới
khám chữa bệnh; khác với nghiên cứu khác với
nghiên cứu của Vũ Trung Kiên với tỷ lệ ở thành
thị chiếm 40,8% và nông thôn là 59,2%. Có thể
do nghiên cứu này thực hiện tại Bệnh viện Tai
Mũi Họng Trung ương ở Hà Nội nên số bệnh
nhân ở Hà Nội cao hơn.
3.2. Đặc điểm lâm sàng
vietnam medical journal n01 - APRIL - 2020
180
3.2.1. Các triệu chứng cơ năng
Bảng 3.1. Phân bố các triệu chứng cơ năng
Triệu chứng cơ năng
Số lượng
(n)
Tỷ lệ
(%)
Nuốt vướng
31
96,9%
Nuốt đau
26
81,3%
Nuốt khó
8
25,0%
Tăng tiết nước bọt
13
40,6%
Không ăn, không uống được
3
9,4%
Khàn tiếng
0
0,0%
Hạn chế quay cổ
0
0,0%
Triệu chứng cơ năng hay gặp nhất là nuốt
vướng và nuốt đau với tỷ lệ lần lượt là 96,9%
và 81,3%. Tăng tiếng nước bọt chiếm 40,6%
gặp ở 13 bệnh nhân. Nuốt khó gặp ở 8 bệnh
nhân với tỷ lệ 25,0%. Không ăn, không uống
được là triệu chứng nặng chiếm tỷ lệ thấp nhất
trong các triệu chứng cơ năng chỉ gặp ở 3 bệnh
nhân với tỷ lệ là 9,4%. Nuốt vướng và nuốt đau
chiếm tỷ lệ cao nhất tương tự như với nghiên
cứu của Đặng Quốc Thái, Châu Chiêu Hoa,
Dương Hữu Nghị với Nuốt vướng chiếm 91,1%,
Nuốt đau chiếm 90,0%, tăng tiết nước bọt chiếm
42,2%, không ăn, uống được chiếm 67,7%.
Trong nghiên cứu này, hầu hết bệnh nhân đến
sớm trong 6 giờ đầu nên không có bệnh nhân
nào quay cổ hạn chế. Nhiều nghiên cứu cho thấy
triệu chứng nuốt vướng và nuốt đau là triệu
chứng hay gặp nhất và cũng là quan trọng nhất
góp phần giúp chẩn đoán trong bệnh lý dị vật
thực quản vì vậy khi bệnh nhân đến khám cần
phải lưu ý các triệu chứng này và thực hiện nội
soi kết hợp làm các xét nghiệm khác nếu có thể
để tìm ra dị vật nhanh nhất có thể, tránh các
biến chứng do lấy dị vật muộn gây ra.
3.2.2. Các triệu chứng thực thể
Bảng 3.2. Phân bố các triệu chứng thực thể
Triệu chứng thực
thể
Tỷ lệ
%
Ấn đau máng cảnh
25,0%
Sốt
0,0%
Lọc cọc thanh quản
cột sống mất
0,0%
Triệu chứng thực thể: Ấn đau máng cảnh gặp
ở 20 bệnh nhân với tỷ lệ 25,0%. Không có
trường hợp nào có biểu hiện sốt, mất lọc cọc
thanh quản cột sống. Điều này cho thấy các
trường hợp trong nghiên cứu này chưa có biến
chứng do phần lớn các trường hợp đến sớm
trước 6 giờ sau khi bị hóc dị vật.
3.2. Đặc điểm cận lâm sàng
Bảng 3.3. Đặc điểm cận lâm sàng
Triệu chứng cận lâm
sàng
Số lượng
(n)
Tỷ lệ
(%)
X-Quang
cổ
Có dị vật
13
40,6%
Không có dị
vật
19
59,4%
X-Quang
ngực
Có dị vật
0
0,0%
Không có dị
vật
32
100,0%
Công thức
máu
Bạch cầu
tăng
5
15.6%
Bạch cầu
bình thường
27
84.4%
Kết quả cho thấy chụp X-Quang cổ tỷ lệ phát
hiện dị vật với 13 trường hợp chiếm 40,6%, còn
lại với 19 trường hợp chiếm 59,4% là không
phát hiện dị vật. Đối với X-Quang ngực không có
trường hợp nào phát hiện dị vật trong tổng số
32 người. Nghiên cứu cho thấy X-Quang cổ có
giá trị chẩn đoán cao hớn so với X-Quang ngực
do dị vật thực quản chủ yếu nằm ở đoạn thực
quản cổ, tuy nhiên khả năng phát hiện dị vật
bằng X-Quang cổ chưa đủ cao để khẳng định
chẩn đoán và chỉ phát hiện được những dị vật có
tính chất cản quang nên thường được áp dụng
nhằm bổ sung chẩn đoán vì vậy cần làm thêm
nội soi thực quản để nhằm giúp chẩn đoán xác
định kèm gắp bỏ dị vật thực quản.
Trong tất cả các trường hợp xét nghiệm công
thức máu có tăng bạch cầu là 5 trường hợp
chiếm 15,6% và có 27 trường hợp xét nghiệm
công thức máu có bạch cầu trong giới hạn bình
thường chiếm 84,4%. Hầu như các trường hợp
đến khám sớm trước 6 giờ sau khi bị hóc dị vật,
chỉ có 5 trường hợp đến muộn mà có viêm
nhiễm mà bạch cầu tăng.
IV. KẾT LUẬN
Đặc điểm về dịch tễ: lứa tuổi thường gặp
nhất là từ 35-44 tuổi và > 60 tuổi chiếm tỷ lệ
như nhau là 25,0%; tỷ lệ Nam/Nữ là 1/1.
Đặc điểm về lâm sàng, cận lâm sàng: Triệu
chứng cơ năng thường gặp nhất và quan trọng
nhất là nuốt vướng với 96,9% và nuốt đau với
81,3%. Triệu chứng thực thể: Ấn đau máng
cảnh gặp ở 20 bệnh nhân với tỷ lệ 25,0%.
Không có trường hợp nào có biểu hiện sốt, mất
lọc cọc thanh quản cột sống. Cận lâm sàng có
giá trị là X-Quang cổ với tỷ lệ phát hiện dị vật là
40,6%, có 15,6% trường hợp có tăng bạch cầu.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Lưu Vân Anh (2002), Nghiên cứu tình hình biến
chứng của dị vật thực quản tại Viện Tai Mũi Họng,
từ 1/1998-10/2002, Luận văn thạc sỹ Y học,
Trường Đại học Y Hà Nội.
2. Bộ y tế (2010), Bài Giảng Tai-Mũi-Họng. Tr 128
3. Vũ Trung Kiên, Đề tài Nghiên cứu đặc điểm lâm
sàng, cận lâm sàng và kết quả điều trị dị vật
đường ăn tại Bệnh viện Trung ương và Bệnh viện