TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
163
ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, CẬN LÂM SÀNG VÀ KẾT QUẢ ĐIỀU TRỊ
BỆNH NHÂN PHẢN VỆ TẠI BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH HÀ NỘI
TỪ NĂM 2021 ĐẾN 2024
Nguyễn Thị An1, Hà Viết Ngọc1
TÓM TẮT24
Mục tiêu: mô tả đặc điểm lâm sàng, cận lâm
sàng, và kết quả điều trị ở những bệnh nhân phản
vệ. Phương pháp nghiên cứu: quan sát mô tả.
Kết quả: 99 bệnh nhân phản vệ gồm 40 nam
(40,40%); 59 nữ (59,60%) với tuổi trung bình
37,23 ± 14,45. Lâm sàng hay gặp nhất là biểu
hiện da: 20,20% đỏ da, 67,67% ban sẩn ngứa,
35,35% phù mặt, mắt hoặc môi; hô hấp: 33,33%
cảm giác khó thở, 8,08% rít thanh quản; tiêu hóa:
22,22% đau bụng, 8,08% đi ngoài phân lỏng,
17,17% nôn hoặc buồn nôn; tim mạch: 14% đau
ngực hoặc hồi hộp trống ngực, 19,19% tụt huyết
áp, 12,12% tăng huyết áp, 33,33% mạch nhanh
và 7,07% hoa mắt chóng mặt. Các mức độ phản
vệ: 19,19% độ I; 53,54% độ II và 27,27% độ III.
Nguyên nhân phản vệ: 45,46% do thuốc, 10,10%
do côn trùng; 34,34% do thức ăn, 10,10% chưa
rõ dị nguyên. Khoa điều trị: 38,38% tại ICU;
15,15% nội CSGN; 46,47% tại nội tổng hợp. Cận
lâm sàng: giá trị IgE trung bình 299,61 ±344,59
(UI/ml); lactate 4,14± 2,80 (mmol/l); hematocrit
0,42±0,06 (L/L); creatinin 73,65± 25,02
(mcmol/l). Toan chuyển hóa xuất hiện ở 18
(62,07%) trong số 29 ca được làm khí máu động
mạch. Điều trị: Adrenalin được tiêm bắp ở
71,71% ,và được duy trì tĩnh mạch ở 15,15%
bệnh nhân, 26,26% thở oxy, 2 ca (2,02%) cần đặt
1Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Thị An
SĐT: 0367599486
Email: nguyenan281996@gmail.com
Ngày nhận bài: 05/7/2024
Ngày phản biện khoa học: 22/7/2024
Ngày duyệt bài: 09/8/2024
nội khí quản, thở máy. Số giờ nằm viện trung
bình 39,93 ± 38,27 giờ. 84,85% bệnh nhân ra
viện hết triệu chứng, 14,14% còn các triệu chứng
nhẹ như phù mi mắt, đỏ da, ban sẩn ngứa và 01
ca (1,01%) còn tụt huyết áp, duy trì vận mạch,
thở máy, gia đình xin chuyển viện điều trị.
Từ khóa: dị ứng, sốc phản vệ.
SUMMARY
CLINICAL, PARACLINICAL
FEATURES AND RESULTS OF
TREATMENT IN ANAPHYLACTIC
PATIENTS AT HA NOI TAM ANH
GENERAL HOSPITAL
FROM 2021 TO 2024
Objective: To describe the clinical,
paraclinical features, and results of treatment in
anaphylactic patients. Method: Observational
descriptive study. Results: 99 patients with 40
male (40.40%); 59 female (59.60%) with the
average age was 37.23 ± 14.45. Clinical features:
skin 20.20% red skin, 67.67% itchy rash, 35.35%
angioedema; respiratory symptoms: 38% feeling
short of breath, 8% laryngeal wheezing; digestive
symptoms: 22.22% abdominal pain, 8.08% loose
stools, 17.17% vomiting or nausea;
cardiovascular symptoms: 10.10% chest pain or
palpitations, 19.19% hypotension, 12.12%
hypertension, 33.33% rapid pulse and 7.07%
dizziness. Grades: 19.19% grade I; 53.54% grade
II and 27.27% grade III. Causes of anaphylaxis:
45.46% due to drugs, 10.10% due to insects;
34.34% due to food, 10.10% unknown allergens.
Treatment department: 38.38% in ICU; 15.15%
in Palliative care dept; 46.47% at general
medicine dept. Paraclinical symptoms: average
HỘI NGHỊ KHOA HỌC THƯỜNG NIÊN CỦA HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH - 2024
164
IgE value 299.61 ± 344.59 (UI/ml); lactate 4.14 ±
2.80 (mmol/l); hematocrit 0.42 ± 0.06 (L/L);
creatinine 73.65 ± 25.02 (mcmol/l). 18 patients
had metabolic acidosis (62.07%) among 29
patients with arterial blood gas tests. Treatment:
Adrenalin was injected intramuscular in 71.71%
and had to maintain intravenous in 15.15% of
patients, 26.26% needed oxygen, 2 cases (2.02%)
needed endotracheal intubation and mechanical
ventilation. Average number of hospital hours
39.93 ± 38.27 hours. 84.85% of patients
discharge had no symptoms, 14.14% of patients
still had mild symptoms such as swollen eyels,
skin redness, and rash and one patient (1.01%),
still had hypotension, had to maintain
vasopressors, mechanical ventilation, and was
transferred to another hospital according to
family wihes.
Keywords: allergy, anaphylaxis.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Phản vệ là biểu hiện lâm sàng nghiêm
trọng nhất của phản ứng dị ứng toàn thân cấp
tính. Phản vệ có thể bắt đầu với các triệu
chứng trên da tương đối nhẹ và nhanh chóng
tiến triển thành các biểu hiện đe dọa tính
mạng về hô hấp hoặc tim mạch. Nhìn chung,
phản vệ tiến triển càng nhanh sau khi tiếp
xúc với dị nguyên thì phản ứng càng có khả
năng trở nên nghiêm trọng.
Tỷ lệ phản vệ tăng lên trong những năm
gần đây. Theo số liệu thống kê WAO,tỷ lệ
mắc phản vệ trên toàn cầu là từ 50-
112/100.000 người/năm trong khi tỷ lệ mắc
bệnh ước tính trong suốt cuộc đời là 0,3-
5,1%. Tỉ lệ tái phát xảy ra ở 26,5-54,0%
bệnh nhân phản vệ trong thời gian theo dõi
1,5-25 năm. Theo thống kê Hoa Kỳ tỷ lệ 1-
15% dân số bị phản vệ. Một nghiên cứu dựa
trên dân số từ Rochester, Minnesota, phát
hiện ra tỷ lệ mắc phản vệ trung bình hàng
năm là 58,9/100.000 người/năm, tăng từ
46,9/100.000 người/ năm (1990).
Sốc phản vệ gây tử vong không nhiều
nhưng không phải là hiếm; các mức độ nhẹ
xảy ra thường xuyên hơn. Người ta ước tính
có tới 500-1000 trường hợp tử vong do sốc
phản vệ mỗi năm xảy ra ở Hoa Kỳ. Tỷ lệ tử
vong ước tính dao động từ 0,65-2% bệnh
nhân bị sốc phản vệ.
Do đó, việc liên tục cập nhật kiến thức về
chẩn đoán và xử trí phản vệ là cần thiết với
tất cả mọi đối tượng nhân viên y tế để có thể
ứng phó với các trường hợp khẩn cấp như
vậy.
Hiện tại, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh
chúng tôi cũng thường xuyên cập nhật mới
và đào tạo lại các kiến thức về chẩn đoán và
xử trí phản vệ cho toàn nhân viên bệnh viện.
Vì vậy, chúng tôi tiến hành đề tài này với
mục tiêu nghiên cứu: “Mô tả đặc điểm lâm
sàng, cận lâm sàng và kết quả điều trị bệnh
nhân phản vệ tại Bệnh viện Đa khoa Tâm
Anh Hà Nội từ tháng 01/2021 đến tháng
03/2024”.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu.
2.1.1. Tiêu chuẩn chọn bệnh nhân
- Tất cả các bệnh nhân chẩn đoán phản vệ
các mức độ theo Thông tư 51/2017/TT- BYT
về hướng dẫn phòng, chẩn đoán và xử trí
phản vệ:
- Nhẹ (độ I): Chỉ có các triệu chứng da,
niêm mạc như mày đay, ngứa, phù mạch.
- Nặng (độ II): Có từ 2 biểu hiện ở các cơ
quan: Da: mày đay, phù mạch; Khó thở
nhanh nông, tức ngực, khàn tiếng, chảy nước
mũi; Đau bụng, nôn, ỉa chảy; Huyết áp tăng,
nhịp tim nhanh hoặc loạn nhịp.
- Nguy kịch (độ III): Biểu hiện ở nhiều
cơ quan với mức độ nặng hơn: Đường thở:
tiếng rít thanh quản, phù thanh quản, thở
nhanh, khò khè, tím tái, rối loạn nhịp thở;
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
165
Rối loạn ý thức: vật vã, hôn mê, co giật, rối
loạn cơ tròn; Tuần hoàn: sốc, mạch nhanh
nhỏ, tụt huyết áp.
- Ngừng tuần hoàn (độ IV): Ngừng hô
hấp, ngừng tuần hoàn.
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ
- Các bệnh nhân tụt huyết áp do các
nguyên nhân khác (sốc nhiễm khuẩn, sốc
giảm thể tích, sốc tim,…), khó thở do các
nguyên nhân khác (COPD, hen phế quản,
phù phổi cấp, viêm phổi,…), nhiễm khuẩn
tiêu hóa, tai biến mạch máu não, mề đay
mạn tính.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu
mô tả hồi cứu và cắt ngang
- Cỡ mẫu: Toàn bộ
- Cách chọn mẫu: Thuận tiện
- Nội dung nghiên cứu:
+ Đặc điểm chung của đối tượng nghiên
cứu: tuổi, giới.
+ Đặc điểm lâm sàng, nguyên nhân gây
phản vệ, các mức độ phản vệ; chỉ số cận lâm
sàng (IgE, HCT, Creatinin, lactat, kali máu,
HCO3- máu).
+ Điều trị: Tỉ lệ dùng adrenalin tiêm bắp,
truyền tĩnh mạch, solumedrol, dimedrol, thở
oxy kính, thở máy. Thời gian nằm viện, tỉ lệ
bệnh nhân hết triệu chứng ra viện.
2.3. Phân tích số liệu
- Xử lý số liệu theo phương pháp thống
kê y học SPSS 20.00.
- Các thuật toán: Tính tỉ lệ %, giá trị
trung bình, độ lệch chuẩn, so sánh tỉ lệ %,
các kiểm định T- test, Mann- Whitney test.
Khoảng tin cậy là 95%, các kết quả có ý
nghĩa thống kê khi p < 0,05.
2.4. Khía cạnh đạo đức nghiên cứu
Nghiên cứu chỉ phục vụ mục đích y học.
Các thông tin được đảm bảo bí mật và việc
thu thập thông tin không ảnh hưởng đến quy
trình điều trị bệnh nhân.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm chung
• Giới tính: 40 nam (40,40%); 59 nữ
(59,60%).
• Tuổi trung bình của nhóm nghiên cứu:
37,23 ± 14,45.
• Tiền sử dị ứng: 60,60% bệnh nhân đã
có tiền sử dị ứng trước đó.
3.2. Triệu chứng lâm sàng
Biểu đồ 3.1: Tỉ lệ xuất hiện các triệu chứng lâm sàng
Nhận xét: Nhóm triệu chứng về da, niêm mạc chiếm tỉ lệ cao nhất trong nhóm bệnh nhân
nghiên cứu.
HỘI NGHỊ KHOA HỌC THƯỜNG NIÊN CỦA HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH - 2024
166
✓ Thời gian từ khi tiếp xúc dị nguyên ->
xuất hiện triệu chứng trung bình là 4,10 ±
14,92 (h).
✓ Thời gian từ khi xuất hiện triệu chứng->
vào viện trung bình là 4,76 ± 12,76 (h)
✓ Trong số 99 ca, có 11 ca không rõ thời
điểm tiếp xúc với dị nguyên chiếm 11,11%.
✓ Có 12 ca xuất hiện phản vệ khi đang
có mặt tại bệnh viện, chiếm 12,12%.
Biểu đồ 3.2: Tỉ lệ các tác nhân gây phản vệ
Biểu đồ 3.3: Các thuốc gây phản vệ
Nhận xét: Nguyên nhân gây phản vệ gặp
nhiều nhất trong nhóm nghiên cứu là do
thuốc. Trong đó, thuốc thường gặp gây phản
vệ là kháng sinh nhóm B-lactam, sau đó
vaccine, thuốc cản quang và thuốc nhóm
NSAID cũng là một tác nhân gây phản vệ
thường gặp.Thức ăn gây phản vệ thường gặp
vẫn là nhóm hải sản, tiếp đó là thức ăn từ các
loài côn trùng, giáp xác như châu chấu, trứng
kiến, ve sầu, nhộng,…
Biểu đồ 3.4. Các mức độ phản vệ
Nhận xét: Phản vệ độ II trong nhóm nghiên cứu chiếm tỉ lệ cao nhất, không có bệnh nhân
nào phản vệ độ IV.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
167
3.3. Triệu chứng cận lâm sàng
Bảng 3.1: Các chỉ số cận lâm sàng của bệnh nhân phản vệ
Số BN
Trung bình
max
min
IgE (UI/ml)
50
299,61 ± 344,59
1448
12,1
HCT (L/L)
88
0,42 ± 0,06
0,56
0,28
Creatinin (mcmol/l)
82
73,65 ± 25,02
180
43
Lactat (mmol/l)
23
4,14 ± 2,80
13,1
1,0
HCO3- (mmol/l)
29
19,83 ± 3,30
25,3
13,8
Kali máu (mmol/l)
71
3,44 ± 0,44
4,4
2,5
❖ Trong số 29 ca được làm khí máu, có
18 ca có toan chuyển hóa, chiếm 62,07%, 23
ca xét nghiệm lactat, có 21 ca có lactat > 2
mmol/l, chiếm 91,3%.
❖ 88 ca xét nghiệm công thức máu có 9
ca có cô đặc máu chiếm 10,23% ( theo chỉ số
tham chiếu của hệ thống máy thực hiện: Nam
0,39-0,51 (L/L) và nữ 0,36-0,44 (L/L))
❖ 71 ca xét nghiệm điện giải đồ có 32
trường hợp hạ kali máu (K<3,5 mmo/l),
chiếm 45,07%: trong đó 19 ca mức độ nhẹ
(K: 3,0-> 3,4 mmol/l), chiếm 26,76%; 13 ca
mức độ trung bình (K: 2,5-> 2,9 mmol/l),
chiếm 18,31 %.
3.4. Điều trị
Bảng 3.2: Thời gian cấp cứu ban đầu và lượng dịch truyền của nhóm bệnh nhân phản
vệ
Trung bình
Max
TG xử trí (giờ) tại CC
1,39 ± 0,84
0,50
Dịch truyền trong 1h đầu (ml)
243,13 ± 233,22
1500
Dịch truyền trong 24h (ml)
1518,37 ± 881,13
4200
Khoa điều trị: 38,38% tại ICU; 15,15% nội CSGN; 46,47% tại Nội tổng hợp. Phần lớn
các bệnh nhân phản vệ độ I, II được điều trị tại khoa Nội tổng hợp hoặc Nội CSGN. Các bệnh
nhân phản vệ độ III và 1 số bệnh nhân độ II được điều trị tại ICU.
Bảng 3.3: Các phương pháp điều trị được áp dụng với nhóm bệnh nhân phản vệ
Xử trí
Số TH
(%)
TB (số lần hoặc giờ duy trì)
Max (h)
Min (h)
Dimedrol
71
71,71
Solumedrol
91
91,91
Thở oxy
26
26,26
10,32± 15,83 (giờ)
1
72
Đặt ống NKQ
2
2,02
Tiêm adrenalin bắp
71
71,71
1,42± 0,49 (lần)
1
2
Truyền adrenalin TM
15
15,15
27,00± 25,48 (giờ)
0,5
86
Nhận xét: Các thuốc chính sử dụng tại
cấp cứu là Solumedrol, Dimedrol, Adrenalin
tiêm bắp và hoặc truyền tĩnh mạch, 1 số bệnh
nhân phản vệ khi tiêm vaccine đã được xử trí
Solumedrol, Dimedrol và hoặc Adrenalin
ngay tại nơi tiêm trước khi đến cấp cứu.
3.5. Kết quả điều trị
➢ Số giờ nằm viện trung bình của nhóm
bệnh nhân nghiên cứu: 39,93 ± 38,27 (giờ).