HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC CHUYÊN NGÀNH ĐỘT QUỴ VÀ CÁC BỆNH THẦN KINH LIÊN QUAN LẦN THỨ X
54
ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG VÀ CẬN LÂM SÀNG TRÊN BỆNH NHÂN
NHỒI MÁU NÃO CÓ HẸP ĐỘNG MẠCH NÃO GIỮA
Huỳnh Tấn Phúc1, Nguyễn Huy Thắng2
TÓM TẮT7
Mục tiêu: Nghiên cứu nhằm phân tích các
đặc điểm cơ bản, lâm sàng, cận lâm sàng và
những yếu tố ảnh hưởng tới mức độ hẹp động
mạch não giữa, đánh giá kết quả lâm sàng sau 90
ngày ở những bệnh nhân này. Phương pháp:
Nghiên cứu mô tả, quan sát dọc tại Bệnh viện Đa
khoa Đồng Nai từ tháng 8 năm 2022 đến tháng 2
năm 2023 trên 93 bệnh nhân nhập viện do đột
quỵ nhồi máu não cấp tính có hẹp động mạch não
giữa. Kết quả: Độ tuổi trung bình: 62 tuổi, rối
loạn ngôn ngữ (53%), liệt dây thần kinh sọ số VII
(36.6%), rối loạn ý thức và yếu/ liệt nửa người
(12.9%). Điểm NIHSS trung bình khi nhập viện
(5.03±3.98), khuyết tật nhẹ hoặc không khuyết
tật theo thang điểm mRS (97.8%), tăng huyết áp
(72%). Có (79.5%) hẹp M1 (48.4% hẹp nhẹ đến
trung bình, 51.6% hẹp nặng hoặc tắc mạch).
Nhồi máu lãnh thổ (55.9%), nhồi máu nhánh
xuyên (24.7%) và nhồi máu hỗn hợp (17.2%). Có
mối liên quan giữa mức độ hẹp động mạch não
giữa với tuổi, hút thuốc, tiền sử tăng huyết áp và
tập thể dục. Tỷ lệ tái phát (19.4%), tử vong
(8.6%). Các kết quả sau 90 ngày có liên quan đến
tiền sử tăng huyết áp, rối loạn ngôn ngữ, điểm
1Khoa Thần Kinh, Bệnh viện Đa khoa Đồng Nai
2Khoa Bệnh lý Mạch máu não, Bệnh viện Nhân
dân 115
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Huy Thắng
ĐT: 0909982115
Email: nguyenhuythang115@gmail.com
Ngày nhận bài: 28/7/2024
Ngày gửi phản biện: 30/7/2024
Ngày duyệt bài: 10/8/2024
NIHSS khi nhập viện và ra viện, điểm mRS, và
thời gian nằm viện. Tỷ lệ tử vong cao ở những
bệnh nhân có rối loạn ý thức và điểm NIHSS cao.
Kết luận: Có mối liên quan giữa mức độ hẹp
động mạch não giữa với tuổi, hút thuốc lá, tiền sử
tăng huyết áp, và hoạt động thể lực. Có mối liên
quan chặt sau 90 ngày với các yếu tố rối loạn
ngôn ngữ, điểm NIHSS khi nhập viện và ra viện,
thời gian nằm viện. Tỷ lệ tử vong cao hơn gặp ở
những bệnh nhân có rối loạn ý thức và điểm
NIHSS cao.
Từ khóa: Đột quỵ, nhồi máu não, động mạch
não giữa, MRI, Bệnh viện Đa khoa Đồng Nai.
SUMMARY
CLINICAL AND PARACLINICAL
CHARACTERISTICS IN PATIENTS
WITH CEREBRAL INFARCTION IN
THE MIDDLE CEREBRAL ARTERY
STENOSIS
Purpose: The study aimed to analyze the
basic, clinical, paraclinical characteristics and
factors affecting the degree of middle cerebral
artery stenosis, and evaluate the clinical results
after 90 days in children. these patients. Subject
and methods: descriptive, longitudinal study at
Dong Nai General Hospital from August 2022 to
February 2023 on 93 patients hospitalized for
acute ischemic stroke with middle cerebral artery
stenosis. Results: Average age: 62 years old.
Clinical symptoms: speech disorders (53%),
cranial nerve VII paralysis (36.6%),
consciousness disorders and weakness/
hemiplegia (12.9%). Average NIHSS score upon
admission (5.03±3.98), mild disability or no
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
55
disability according to the mRS scale (97.8%) ,
hypertension (72%). There were (79.5%) M1
stenosis (48.4% mild to moderate stenosis,
51.6% severe stenosis or occlusion). Territorial
infarction (55.9%), perforating branch infarction
(24.7%), and mixed infarction (17.2%). There is
an association between the degree of middle
cerebral artery stenosis and age, smoking, history
of hypertension and exercise. Recurrence rate
(19.4%) and death (8.6%). Three-month
outcomes were related to history of hypertension,
speech disorders, NIHSS scores at admission and
discharge, mRS scores, and length of hospital
stay. Higher mortality was observed in patients
with impaired consciousness and high NIHSS
scores. Conclude: There is a relationship
between the degree of middle cerebral artery
stenosis and age, smoking, history of
hypertension, and physical activity. After three
months, the results showed a strong association
with the above factors along with language
disorders, NIHSS scores upon admission and
discharge, and length of hospital stay. Higher
mortality rates were seen in patients with
impaired consciousness and high NIHSS scores.
Keywords: Stroke, Cerebral Infarction,
Middle Cerebral Artery, MRI.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Đột quỵ là một vấn đề sức khoẻ đáng lưu
ý trên toàn cầu. Thống kê cho thấy đột quỵ
đứng hàng đầu về tỷ lệ mắc với 16 triệu
trường hợp và 6 triệu trường hợp tử vong
mỗi năm [1]. Đột quỵ để lại hậu quả nặng nề,
là nguyên nhân hàng đầu gây khuyết tật ở
người trưởng thành. Ở Hoa Kỳ mỗi năm có
khoảng 130.000 người tử vong do đột quỵ,
số người mới mắc hàng năm lên đến 750.000
người trưởng thành [1].
Đột quỵ bao gồm hai thể là nhồi máu não
và chảy máu não, trong đó nhồi máu não
chiếm khoảng 85% [2]. Nhồi máu não xảy ra
khi một mạch máu bị hẹp hoặc tắc và phần
nhu mô não được tưới bởi động mạch đó
không được nuôi dưỡng sẽ bị hoại tử. Vị trí ổ
nhồi máu não thường trùng với khu vực tưới
máu của động mạch nuôi bị hẹp hoặc tắc [2],
[3], [4]. Động mạch não giữa là nhánh tận
lớn của động mạch cảnh trong, cấp máu cho
phần lớn não bộ. Phần não bộ được cấp máu
bởi động mạch não giữa có nhiều chức năng
quan trọng như vận động, cảm giác, ngôn
ngữ, trí nhớ, xoay đầu mắt… Nhồi máu tắc
động mạch não giữa chiếm tỷ lệ khoảng 42%
các thể lâm sàng đột quỵ thiếu máu não [5].
Việc áp dụng ngày càng rộng rãi những
phương pháp thăm dò mạch máu như siêu
âm Doppler động mạch cảnh, siêu âm xuyên
sọ, chụp cắt lớp vi tính mạch máu đa dãy
(CT), chụp cộng hưởng từ (MRI) với độ
nhạy và độ phân giải cao, giúp đánh giá và
xác định những tổn thương nhu mô não, góp
phần chẩn đoán nguyên nhân gây đột quỵ,
đặc biệt là nhồi máu não khu vực cấp máu
của động mạch não giữa. Các phương pháp
hình ảnh khác như chụp cắt lớp vi tính mạch
não (CTA), chụp mạch số hóa xóa nền
(DSA), chụp cộng hưởng từ mạch (MRA),
siêu âm mạch não (Dupplex) có hiệu quả
trong xác định hẹp động mạch não giữa,
trong đó chụp mạch cộng hưởng từ được cho
là đáng tin cậy hơn trong phân độ hẹp động
mạch não giữa [6].
Nghiên cứu này nhằm mục đích mô tả
các đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và các
yếu tố liên quan đến mức độ hẹp động mạch
não giữa, đồng thời đánh giá tác động của
chúng đến kết quả điều trị, các yếu tố liên
quan đến mức độ hẹp động mạch tại bệnh
viện và sau 90 ngày.
HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC CHUYÊN NGÀNH ĐỘT QUỴ VÀ CÁC BỆNH THẦN KINH LIÊN QUAN LẦN THỨ X
56
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng: Bệnh nhân nhập viện tại
Đơn vị đột quỵ Bệnh viện Đa khoa Đồng Nai
do nhồi máu não cấp có hẹp động mạch não
giữa, từ tháng 8/2022 đến tháng 2/2023.
2.2. Thiết kế Nghiên cứu: Mô tả cắt
ngang, theo dõi dọc.
2.3. Tiêu chuẩn chọn mẫu: Các bệnh
nhân đột quỵ nhồi máu não cấp hệ tuần hoàn
trước bởi hẹp-tắc đoạn M1, M2 động mạch
não giữa trên hình ảnh MRI và MRA.
2.4. Tiêu chuẩn đánh giá:
- Đánh giá tình trạng khiếm khuyết thần
kinh theo thang điểm NIHSS (National
Institutes of Health Stroke Scale).
- Đánh giá mức độ giảm khả năng,
khuyết tật qua thang điểm mRS (modified
Rankin Scale).
- Các hình ảnh MRI được chụp bằng máy
MRI hiệu Siemens với độ phân giải 1.5 tesla,
được phân tích bởi các bác sĩ chuyên khoa
chẩn đoán hình ảnh có kinh nghiệm.
2.5. Xử lý và phân tích dữ liệu: Dữ liệu
được thu thập, nhập mẫu và xử lý sử dụng
phần mềm thống kê SPSS.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm nền, lâm sàng, cận lâm sàng của đối tượng nghiên cứu
(a) (b)
Hình 1: Đặc điểm về giới tính (a) và độ tuổi (b) của đối tượng nghiên cứu
(a) (b)
Hình 2: Tỷ lệ thừa cân/béo phì (a) và các thói quen sinh hoạt
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
57
Có 53 (57%) là nam, nữ 40 (43%), tỷ lệ
nam/ nữ: 1,3 (hinh 1-a). Độ tuổi trung bình:
62 tuổi (từ 46 đến 65: 43%); (66 đến 80:
29%); (18 đến 45: 15%) và > 80: 13% (hình
1-b)
Chỉ số BMI trung bình là 22,7, thừa
cân/béo phì (38,7%) (hình 2-a). 21,5%
thường xuyên uống rượu bia, 47,3% hút
thuốc lá, 29% tập thể dục thường xuyên
(hình 2-b).
Rối loạn chuyển hóa lipid: 43%; tăng
huyết áp: 42%, đái tháo đường: 30%; đột quỵ
cũ: 22,6%; cơn TIA: 7,5% (hình 3)
Hình 3: Các đặc điêm tiền sử bệnh
Hình 4: Các đặc điểm triệu chứng lâm sàng lúc nhập viện
Có 53% rối loạn ngôn ngữ, rối loạn ý thức và yếu/liệt nửa người (12,9%), tê nửa người
(10,8%), chóng mặt, co giật, mất trí nhớ, đau đầu, mệt mỏi chiếm 9,7% (hình 4).
HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC CHUYÊN NGÀNH ĐỘT QUỴ VÀ CÁC BỆNH THẦN KINH LIÊN QUAN LẦN THỨ X
58
3.2. Các yếu tố liên quan đến hẹp động mạch não giữa
Đặc điểm
Mức độ hẹp
OR (KTC95%)
P
Nhẹ-vừa (n=45)
Nặng-tắc (n=48)
Tuổi**
59 (66-76)
51 (60-67)
0,96 (0,93-0,99)
0,013
Hút thuốc lá
14 (31,8)
30 (68,2)
3,69 (1,56-8,72)
0,003
Tập thể dục thường xuyên
23 (85,2)
4 (14,8)
0,09 (0,03-0,28)
<0,001
Tiền sử tăng HA
10 (25,6)
29 (74,4)
5,34 (2,15-13,3)
<0,001
Trung vị tuổi ở nhóm bệnh nhân có hẹp
động mạch não giữa mức độ nhẹ-trung bình
cao hơn 8 tuổi so với nhóm mức độ nặng-tắc
(p=0,013). Hút thuốc lá có số chênh hẹp
mạch mức độ nặng hoặc tắc mạch cao hơn
3,7 so với người không hút thuốc lá
(p=0,003). Người tập thể dục có số chênh
hẹp mạch mức độ nặng hoặc tắc mạch bằng
0,09 lần so với người không tập thể dục
(p<0,001).
3.3. Kết cục đột quỵ tái phát và tử vong của bệnh nhân ở thời điểm 90 ngày
Kết cục lâm sàng
Mức độ hẹp
p
Nhẹ-vừa (n=45)
Nặng-tắc (n=48)
mRS sau 3 tháng*
1,2 ±1,21
1 ± 1,3
0,363
Đột quỵ tái phát
10 (55,6)
8 (44,4)
0,499
Tử vong
6 (75,0)
2 (25,0)
0,135
3.4. Các yếu tố liên quan đến kết cục đột quỵ tái phát
Đặc điểm
OR (KTC95%)
P
Tiền sử tăng huyết áp
4,9 (1,57-15,3)
0,006
Rối loạn ngôn ngữ
4,0 (1,2-13,3)
0,024
Điểm NIHSS nhập viện
1,28 (1,12-1,46)
<0,001
Điểm NIHSS xuất viện
1,19 (1,04-1,37)
0,012
Người có tiền sử bệnh tăng huyết áp có
số chênh đột quỵ sau 3 tháng cao hơn 4,9 lần
so với người không tăng huyết áp (p=0,006).
Rối loạn ngôn ngữ có số chênh đột quỵ sau 3
tháng cao hơn 4 lần so với người không rối
loạn ngôn ngữ (p=0,024).
Kết cục đột quỵ tái phát có liên quan chặt
chẽ đến các điểm đánh giá lâm sàng giai
đoạn toàn phát. Điểm NIHSS nhập viện tăng
1 điểm thì số chênh đột quỵ tăng 1,28 lần
(p<0,001). Điểm NIHSS xuất viện tăng 1
điểm thì số chênh đột quỵ tăng 1,19 lần
(p=0,012).
3.5. Các yếu tố liên quan đến kết cục tử
vong
Điểm NIHSS nhập viện tăng 1 điểm thì
số chênh tử vong tăng 1,24 lần (p=0,005).
Điểm NIHSS xuất viện tăng 1 điểm thì số
chênh tử vong tăng 1,2 lần (p=0,032).
IV. BÀN LUẬN
Kết quả nghiên cứu cho thấy, bệnh nhân
đột quỵ nhồi máu não có hẹp MCA nam giới
chiếm tỷ lệ cao hơn nữ (57,0% so với 43%)
do nam giới thường tiếp xúc yếu tố nguy cơ
đột quỵ cao hơn như: nghiện rượu bia, hút
thuốc lá, đã góp phần tăng cholesterol máu,
dễ dẫn đến xơ vữa động mạch, tăng huyết
áp...